بحران قرض جهانی و خصوصی سازی دولت
26 آوریل 2020
در آستانۀ نظم نوین جهانی ؟
آیا پاندمی را برای کشاندن جهان به ورطۀ بی کاری حجیم، ورشکستگی و ناامیدی به کار برده اند ؟
پروفسور میشل شوسودوسکی
مرکز پژوهش های جهانی سازی، 17 آوریل 2020
مضمون: اقتصاد، فقر و نابرابری اجتماعی
تحلیل : کووید-19
با بحران بهداشتی وخیمی روبرو هستیم که به درستی بابد از آن عبور کنیم. و این یک اولویت مطلق است. ولی یک بعد پر اهمیت دیگر وجود دارد که باید آن را نیز به حساب بیاوریم.
میلیونها نفر کار و پس اندازی را که طی یک عمر بدست آورده بودند از دست می دهند. در کشورهای در حال توسعه فقر و ناامیدی بیداد می کند.
در حالی که قرنطینه به مثابه یگانه راه حل برای بحران جهانی بهداشت همگانی به مردم عرضه شده، ولی از سوی دیگر پی آمدهای اقتصادی و اجتماعی ویرانگر آن غالباً ندیده گرفته شده است.
حققیت ناگفته این است که کروناویروس جدید بهانه ای به دست قدرتهای مالی و سیاستمداران بزهکار داده تا همۀ جهان را به ورطۀ بی کاری حجیم، ورشکستگی و فقر وخیم بکشانند.
این است چهرۀ واقعی آنچه در شرف وقوع می باشد. فقر امری جهانی ست. در حالی که گرسنگی در کشورهای جهان سوم فراگیر می شود، کمی نزدیکتر به ما، به کشورهای ثروتمندتر جهان نیز سرایت کرده است.
« میلیونها آمریکائی ناامید در صفوف طویل برای دریافت صدقه انتظار می کشند »
« صفوف انتظار چندین کیلومتری جلوی بانک غذائی و دفاتر بی کاری در سراسر ایالات متحدۀ آمریکا طی هفتۀ گذشته تشکیل شده است »
صفوف طولانی انتظار جلوی بانکهای مواد غذائی و دفاتر بی کاری در ده ها شهر طی آخر هفته تشکیل شده، در حالی که پاندمی کروناویروس به سختی خانواده ها را تحت تأثیر قرار داده و بسیاری از آنان را در نگرانی از موعد چک حقوق آیندۀ شان فرو برده است.
در عکس : روز دوشنبه، صدها نفر منتظر دریافت غذا از «باوری میسیون» در نیویورک هستند.
در هند :
« مواد غذائی نایاب می شود،…در حلبی آبادها، برای خارج شدن می ترسند، برای بازگشت به خانه هایشان با پای پیاده، یا از ترس به افتادن در بازداشتهای سرکوبگرانه [ تنبیه بدنی با باتون ]. در هند میزان مرگ و میر در اثر ویروس کرونا تا امروز 106 فوتی بوده است، برای این که این رقم را در چشم انداز واقعیات نشان دهیم باید از تعداد کودکان هندی که هر روز از گرسنگی هلاک می شوند یاد کنیم، در هند روزی 3000 کودک در اثر گرسنگی می میرند». از بمبئی تا نیویورک، « جهانی سازی فقر » پیوسته جریان دارد.
تولید به نقطۀ مرگ یعنی توقف کامل رسیده است. گرسنگی در آسیا و در آفریقا. گرسنگی در ایالات متحدۀ آمریکا.
از این پس همۀ کشورها جهان سومی هستند. کشورهائی که « کشورهای توسعه یافته » با درآمدهای بالا شهرت دارند « جهان سومی » هستند.
گرسنگی در بمبئی گسترش می یابد : اکنون کارگران فقیر برای دریافت مواد غذائی رایگان صف می کشند.
سه هفته پس از قرنطینۀ ملی، سازمانها و افرادی که غذای رایگان در بمبئی تدارک می بینند یک صدا می گویند : گرسنگی در پایتخت امور مالی قویاً افزایش یافته و همچنان رو به افزایش است.
و در ایتالیا چه می گذرد ؟
مردم با کمبود مواد غذائی روبرو هستند. گزارشاتی حاکی از این امر است که مافیا بیش از دولت « با پخش رایگان مواد غذائی به خانواده های فقیر که دیگر پولی برایشان باقی نمانده و در قرنطینه به سر می برند پشتیبانی مردم را بدست آورده اند » (گاردین)
این بحران ترس و وحشت ناشی از کووید-19 را با فرآیند پیچیدۀ تحریف اقتصادی ترکیبندی می کند. ابتدا پی آمدهای مربوط به کشورهای در حال توسعه را بررسی کنیم.
کشورهای در حال توسعه. « پزشکی اقتصادی » صندوق بین المللی پول و جهانی سازی فقر
آیا بحران ویروس کرونا جزئی از گسترده ترین برنامۀ کلانِ اقتصادی ست ؟
نخست، اندکی درس تاریخی.
من بیش از ده سال دربارۀ پی آمدهای اصلاحات اقتصادی صندوق بین المللی پول و بانک جهانی تحقیقات میدانی در محل انجام می دادم، در آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین، اروپای شرقی و در بالکان.
از آغاز سالهای 1980 «پزشکی اقتصادی» به کشورهای در حال توسعه و مقروض در چارچوب چیزی تحمیل شد که « برنامۀ تعدیل ساختاری » می نامیدند.
از سال 1992 تا 1995 بررسی های میدانی ام را در هند، بنگالادش و ویتنام انجام دادم و برای خاتمۀ تحقیقاتم دربارۀ برزیل به آمریکای لاتین باز گشتم. در همۀ کشورهائی که بازدید کردم، به علاوۀ کنیا، نیجریه، مصر، مراکش و فیلیپین همان طرح توطئۀ اقتصادی و مداخلۀ سیاسی را مشاهده کرده ام که حاصل کار مؤسساتی بوده که در واشنگتن مستقر بوده اند. در هند، پی آمد مستقیم اصلاحات صندوق بین المللی پول، میلیونها نفر را به ورطۀ گرسنگی کشاند. ویتنام که یکی از مهمترین تولید کنندگان برنج در جهان است با حذف کنترل قیمتها و با مقررات زدائی از بازار غلات گرسنگی در این کشور نیز توسعه یافت. با تحمیل فرادستی دلار، با افزایش قرض به دلار، سرانجام مجموع ساخت و ساز پول ملی در اغلب کشورهای در حال توسعه «دلار محور شد».
با اتخاذ راهکار ریاضت اقتصادی وسیع به فروپاشی دست مزد واقعی انجامید. برنامه های خصوصی سازی در سطوح گسترده تحمیل گردید. این اصلاحات اقتصادی مرگبار که به نام بستانکاران به کار بسته شد دائماً به فروپاشی اقتصادی، فقر و بی کاری حجیم دامن زده است.
در نیجریه از سالهای 1980 مجموع ساختار بهداشت عمومی برچیده شد. بیمارستانهای عمومی به سوی ورشکستگی سوق داده شد. پزشکانی که من با آنها گفتگو داشته ام برنامۀ شقاوت آمیز تعدیل ساختاری را با طنز خاصی ترسیم کرده اند :
“We’ve been sapped by the SAP”
( «ما را با برنامۀ تعدیل ساختاری حذف کردند» )، می گفتند، بیمارستانهای ما را به یمن صندوق بین المللی پول و بانک جهانی عملاً تخریب کردند.
از تعدیل ساختاری تا تعدیل جهانی
امروز، ساخت و ساز فشار روی ماشۀ فقر و فروپاشی اقتصادی به شکل بنیادی متفاوت و بیش از پیش پیچیده شده است.
بحران اقتصادی کنونی در سال 2020 (که در منطق پاندمی کووید-19 منعکس می شود) در تاریخ جهان بی سابقه است.
صندوق بین المللی پول و بانک جهانی نیازی به معامله برای وام تعدیل ساختاری با دولتهای ملی ندارند.
آنچه در چارچوب بحران کووید-19 روی داد یک تعدیل جهانی در ساختار اقتصاد جهانی ست. در یک حرکت، این تعدیل جهانی روی ماشۀ فرآیند جهانی ورشکستگی، بی کاری، فقر و ناامیدی کامل فشار می آورد.
چگونه به اجرا گذاشته شده است ؟ قرنطینه به مثابه یگانه راه حل برای مقابله با پاندمی کووید-19 به دولت ملتها معرفی و به توافق سیاسی مستقل از پی آمدهای اقتصادی و اجتماعی ویرانگر آن تبدیل شده است. دولتهای ملی نیز مجبور به تطبیق خودشان با این راهکار هستند.
تعطیلی جزئی یا کلی اقتصاد ملی با کار بست « راه کارهای سازمان جهانی بهداشت » برای قرنطینه و به همین گونه محدویت در زمینۀ تجارت، مهاجرت و عبور و مرور و مانند اینها شروع شده است.
مؤسسات نیرومند مالی و گروه های فشار مانند وال استریت، شرکتهای دارو سازی، مجمع جهانی اقتصاد و بنیاد بیل و ملیندا گیتس در گسترش فعالیتهای سازمان جهانی بهداشت مربوط به پاندمی کووید-19 شرکت کرده اند.
قرنطینه، بستن راه های عبور و مرور، کاهش تبادلات بازرگانی و مسافرتهای هوائی زمینه را آماده کرد. تعطیلی اقتصاد ملی از ماه مارس در سراسر جهان به اجرا گذاشته شد و هم زمان شمار بسیاری از کشورها را در همۀ مناطق وسیع جهان تحت تأثیر قرار داد. این رویداد در تاریخ جهان بی سابقه است.
این عملیات تعطیلی خطوط تولیدی و ذخیرۀ کالاها و خدمات، فعالیت سرمایه گذاری، صادرات و واردات، بازرگانی جزئی و کلان، هزینۀ مصرف، بسته شدن مدارس، کالج ها و دانشگاه ها، مؤسسات پژوهشی و مانند اینها را تحت تأثیر قرار داد.
این روند به نوبت خود تقریباً هم زمان بی کاری توده ای، ورشکستگی شرکتهای کوچک و متوسط، تقلیل قدرت خرید، فقر و گرسنگی عمومی را فرا گیر کرد.
هدف پنهانی این تجدید ساختار اقتصاد جهانی کدام است ؟ پی آمدهای آن چیست ؟ به نفع کیست ؟
– تمرکز عظیم ثروتها،
– بی ثباتی شرکتهای کوچک و متوسط در همۀ بخش های بزرگ فعالیت اقتصادی، به علاوه بخش اقتصادی خدمات، کشاورزی و صنایع تولیدی.
– فسخ حقوق کارگران. بی ثبات سازی بازار کار
– کاهش حقوق (و هزینه های کار) در کشورهای «توسعه یافته» با حقوق های بالا و به همین گونه در کشورهای در حال توسعۀ تضعیف شده.
روشن است که این عملیات تعدیل جهانی خیلی بیشتر از برنامۀ تعدیل ساختاری که صندوق بین المللی پول و بانک جهانی به کشورها تحمیل کرده زیانبارتر است. در این صورت [تعدیل جهانی] به معنای ارتقاء نئولیبرالیسم بنظر می رسد.
به یکباره (در طول ماه های گذشته)، بحران کووید-19 بخش مهمی از مردم جهان را به سوی فقر سوق داد.
حدس بزنید چه کسی به نجات آنان می آید ؟ صندوق بین المللی پول و بانک جهانی : مدیر کل صندوق بین المللی پول کریستالینا جیورجیُوا با بی اعتنائی چنین امری را تأیید کرد که اقتصاد جهانی به نقطۀ مرگ رسیده بی آنکه به دلایل فروپاشی اقتصاد بپردازد.
خانم جیورجیُوا اظهار داشت : « سازمان بهداشت جهانی وظیفه اش حفاظت از سلامت مردم است، صندوق بین المللی پول از سلامت اقتصاد جهانی حفاظت می کند»
چگونه می خواهد « اقتصاد جهانی را حفاظت کند » ؟ به زیان اقتصاد ملی ؟ « راه حل جادوئی » او کدام است ؟
« ما روی قابلیت وام کلی 1000 میلیارد دلار حساب می کنیم.» (صندوق بین المللی پول. خانم جیورجیوا، مصاحبۀ مطبوعاتی در آغاز مارس)
در نگاه نخست، این موضوع «سخاوتمندانه» بنظر می رسد، پول خیلی زیادی ست. ولی سرانجام، این پول چیزی ست که می توانیم آن را « پول تخیلی » بنامیم، به این معنا که :
« ما به شما پول قرض می دهیم و با پولی که به شما قرض می دهیم شما به ما بازپرداخت می کنید » (تفسیر)
مصاحبۀ مطبوعاتی دربارۀ کووید-19 با شرکت مدیر کل صندوق بین المللی پول و رئیس گروه بانک جهانی.
Washington, D.C.
4 mars 2020
هدف غائی بالا بردن منحنی قرض خارجی (به دلار) است.
صندوق بین المللی پول روشن است. در یکی از گیشه های وام، صندوق متولی مددکار و پاسخ به فجایع (Catastrophe Containment and Relief Trust) که برای پاندمی ها به کار برده می شود سخاوتمند است، « توافق وام برای سبک کردن قروض فقیرترین و آسیب پذیرترین اعضای ما ».
بیانیۀ پوچ : زیرا هدف پر کردن صندوق های بستکاران است، پول به خدمت پرداخت قرض گرفته می شود.
« برای کشورهای کم درآمد و برای کشورهای نوظهور با درآمد متوسط، ما … تا 50 میلیارد دلار می توانیم داشته باشیم که برای آنها برنامۀ کامل صندوق بین المللی پول ضروری نیست. »
هیچ شرطی روی نحوه ای که شما آن را خرج می کنید وجود ندارد. ولی این پول قرض شما را افزایش می دهد که باید بازپرداخت شود.
برای کشورهائی که از پیش در تنگنا به سر می برند هدفی که تعیین شده این است که خودشان را با خواسته های بستانکاران تطبیق بدهند.
این راه حل نئولیبرال برای کاربست در سطح جهانی ست : در نتیجه از سر گیری اقتصاد واقعی وجود نخواهد داشت، فقر بیشتر و بی کاری بیشتر در جهان. « راه حل » (یعنی بن بست لیبرالیسم برای توده ها عظیم مردم جهان) به « علت » (یعنی علت بن بست و گسترش فقر و بی کاری) تبدیل می شود. چنین راه حلی فرآیند مقروض سازی مجددی را راه اندازی می کند، و به فاجعۀ قرض دامن می زند.
هر چه بیشتر قرض بدهید، بیشتر کشور در حال توسعه را به تطبیق با قواعد سیاسی سوق می دهید، و این است نتیجۀ اهداف امپراتوری ورشکستۀ آمریکا. حقیقت ناگفته این است که این تریلیون دلار ++ مؤسسات بروتون وودز هدفش افزایش قرض خارجی ست.
طی تحولات اخیر، وزرای امور مالی کشورهای گروه 20 تصمیم گرفتند بازپرداخت تعهدات خدمات قرض فقیرترین کشورهای جهان را « به تأخیر بیاندازند ». ولی هدفشان حذف قروض نبود بلکه کاملاً بر عکس، استراتژی عبارت است از انباشت قروض (یعنی قرض روی قرض).
به همین دلایل نکتۀ مهم این است که دولتهای کشورهای در حال توسعه باید قویاً علیه «عملیات نجات» صندوق بین المللی پول و بانک جهانی موضعگیری کنند.
بحران جهانی قرض در کشورهای توسعه یافته
بحران مالیاتی بی سابقه در همۀ سطوح دولت در جریان است. با سطح بی کاری بالا، درآمدهای مالیاتی وارد شده در صندوق کشورهای توسعه یافته به نقطۀ مرگ رسیده است. در کوران دو ماه گذشته، دولتهای ملی بیش از پیش مقروض شده اند. از سوی دیگر دولتهای غربی و به همینگونه احزاب سیاسی بیش از پیش زیر کنترل بستانکارانی هستند که سکان را بدست گرفته اند.
سراسر مراتب دولت در قرض فرو رفت. با چنین قرضی نمی توانند تصفیه حساب کنند. در ایالات متحده، کسری بودجۀ فدرال « %26 افزایش داشته و برای سال 2019 به 984 میلیارد دلار رسیده است، یعنی بالاترین سطح در 7 سال». و این فقط یک آغاز است.
در کشورهای غربی، قرض دولتی به شکل شگرفی افزایش یافت. قروض برای تأمین مالی « نجات» یا «کمک» به شرکتها و به همین گونه « باریکه هائی از بیمۀ اجتماعی» برای بی کاران هزینه شده است. منطق طرح نجات از برخی جهات مشابه بحران اقتصادی در سال 2008 است، ولی در سطح بسیار وسیعتر. به شکل طنز آمیزی، در سال 2008 بانکهای آمریکائی در عین حال بستانکاران دولت فدرال آمریکا و ذینفع های خوش سعادت آن بودند : عملیات نجات از سوی بانکها به هدف « انباشت صندوق بانکها » تأمین مالی شده است. آیا این موضوع تناقض آمیز بنظر نمی رسد؟
خصوصی سازی دولت
این بحران در نهایت به خصوصی سازی دولت خواهد انجامید. دولتهای ملی بیش از پیش زیر سلطۀ پولهای کلان Big Money قرار می گیرند.
زیر فشار سنگین قرض های انباشت شده، به همین دلیل این احتمال عملاً وجود دارد که خصوصی سازی کل ساختار دولت در کشورهای مختلف در تمام سطوح دولتی زیر نظارت قدرتهای مالی قرار بگیرد. با وجود این « دولت حاکم » تخیلی در خدمت رأی دهندگان حفظ خواهد شد.
در نخستین سطح از دولت شهرداریها خواهند بود که خصوصی سازی خواهند شد (که بسیاری از آنها از هم اکنون به شکل جزئی یا کاملاً خصوصی سازی شده اند، مانند شهر دیترویت در سال 2013). میلیاردرهای آمریکا تشویق خواهند شد که شهرهائی را به شکل کامل خریداری کنند.
از هم اکنون چندین شهر بزرگ در آستانۀ ورشکستگی به سر می برند. ( رویداد تازه ای نیست ). آیا شهر وانکوور برای خصوصی سازی آماده است ؟ « شهردار وانکوور پیش از این اعلام کرده بود که بیم دارد که شهر دچار ورشکستگی شود. » (Le Devoir, 15 avril 2020)
در شهرهای بزرگ آمریکا، خیلی به سادگی مردم قادر به پرداخت مالیات نیستند : قروض شهر نیویورک برای سال مالیاتی 2019 به 91،56 میلیارد دلار رسیده است، یعنی افزایشی معادل %132 از سال مالیاتی 2000. در عوض، قروض شخصی در کل آمریکا به حد انفجاری رسیده است.
« کارتهای اعتباری خانواده های آمریکائی در کل 1000 میلیار دلار مقروض است.» و برای کاهش میزان بهره های مربوط به کارتهای اعتباری مقروض هیچ اقدامی در ایالات متحده انجام نگرفته است.
نظم نوین جهانی ؟
قرنطینه موجب تضعیف کشورهای توسعه یافته و به همچنین کشورهای در حال توسعه شده و اقتصاد ملی را عملاً به ویرانی کشانده و مجموع چشم انداز اقتصادی را به بی ثباتی محکوم کرده است. مؤسسات اجتماعی به ویژه مدارس و دانشگاه ها در حالت تعطیلی به سر می برند و شرکتهای کوچک و متوسط در آستانۀ ورشکستگی قرار گرفته اند.
چه نوع جهانی انتظار ما را می کشد ؟
همانگونه که هنری کیسینجر گفته است، « نظم نوین جهانی » اهریمنی در شرف تکوین است:
« پاندمی ویروس کرونا برای همیشه نظم جهان را دگرگون خواهد کرد ».
بیانیۀ تاریخی کیسینجر در سال 1974 را به یادآورید : « جمعیت زدائی باید به اولویت مطلق سیاست خارجی آمریکا در رابطه با جهان سوم تبدیل شود ». (یادداشت شورای امنیت ملی در سال 1974)
مداخلات سیاسی قابل توجه است.
چه نوع دولتی در فردای بحران خواهیم داشت ؟
نکاتی چند در نتیجه گیری
سوء تعبیرهای بسیاری درباۀ طبیعت این بحران وجود دارد.
بسیاری از روشنفکران ترقی خواه امروز می گویند که این بحران شکست نئولیبرالیسم را نشان می دهد. « این بحران نقطۀ آغاز حرکت تازه ای را عرضه می کند »
برخی در این بحران « چرخش احتمالی » خاصی را مشاهده کرده اند که گویا فرصتی برای « ساخت و ساز سوسیالیسم» یا « باز سازی سوسیال دموکراسی » خواهد بود که در ادامۀ قرنطینه تحقق می پذیرد.
نشانه های بارزی نشان می دهد که نئولیبرالیسم شکست نخورده بلکه کاملاً بر عکس.
سرمایه داری جهانی تسلط خود را تحکیم می کند. ترس و دستپاچگی سایه انداخته، خود دولت در شرف خصوصی سازی شدن است. و اولویت تمایل در محوریت دولت اُتوریتر تبلور یافته. اینها مسائلی هستند که باید با آنها روبرو شویم.
فرصت تاریخی برای رویاروئی با ساختارهای نظام سرمایه داری جهانی، به علاوه ماشین نظامی ایالات متحدۀ و ناتو، پس از دوران قرنطینه قویاً باید مورد بررسی قرار گیرد.
Article original en anglais :
Towards A New World Order? The Global Debt Crisis and the Privatization of the State
لینک متن اصلی :
ترجمۀ حمید محوی
پاریس / 26 آوریل 2020
