دهیواددخپلواکی دبیرته اخیستلو دشهیدانو یاد
نصیراحمد – مهمند ۱۹ آګست۲۰۱۴م
پیړی،پیړی زغم او پیچ دی وګالل شی چی دهیواد مور دی دامان الله خان په شان زوی دی نړی ته راوړی چی دهیواد مور دی دامان الله خان په شان زوی دی نړی ته راوړیدافغان ولس دعامو وګړوپه مینخ کی یوموجزاو ساده خو په عین زمان ډیر پرمعنی اودزده موجوددی چی کړی وړمټل:
« از مرد هامیماند ګرد واز نامرد ها میماند درد»۰
ویجاړهیواد زمونږنه غواړی اومونږ باندی غږ کوی چی :
افغانانو!ستاسو کوریم ، جان کریانو ته می پری نږدی زه ویجاړ افغانستان یم ، خرڅلاوته می پری نږدی
نود و بنج سال پیش از امروز، در زمان حکومت شاه امان الله خان افغانستان استقلال اش را به طور رسمی از امپراتوری وقت بریتانیا حاصل کرد و بعد از آن به حیث یک کشور مستقل در جهان به رسمیت شناخته شد۰
پوهاند عبدالحی حبیبی در کتاب «جنبش مشروطیت در افغانستان» می نویسد؛ شاه امان الله خان در بیانیه اش به مناسبت تجلیل از نهمین سالگرد آزادی افغانستان، در مورد حفظ استقلال و نقش معارف گفته بود:
«استقلال خود را چطور باید محافظه کنیم؟ آیا با بیرق های رنگارنگ و تزیینات این کار صورت می گیرد؟
نی!
باید به قلوب اولادهای خود و نسل های که از آن پیدا می شوند، حس وطن دوستی و فداکاری را تولید کنیم، زیرا وقتی که فداکار باشیم هیچ وقت استقلال از دست ما نخواهد رفت. در صورتیکه اولادهای صالح شما، صاحب تعلیم و تربیت باشند، حاجت به ریختاندن خون هم ندارند و محافظ آن معارف خواهد بود. در صورتی که اولادهای تان فهیم و صاحب تعلیم باشند، حسودان و دشمنان دست خیانت خود را به شرف و استقلال تان دراز کرده نمی توانند. پس در معارف و تعلیم بکوشید و اولادهای خود را غرض تعلیم و تحصیل در ممالک متمدن و بزرگ دنیا فرستاده از خود دور کنید تا نتیجهء کامیابی و دانش شان قوت الظهر بوده، استقلال شما دوام کند.»
معالاسف طی سیزده سال گذشته، حکومت افغانستان به گونهء مختصر با گذاشتن اکلیل گل در پای منار آزادی در مقر وزارت دفاع ویا هم بعضا در زیر زمینی ها«تهکوی ها»از این روز تجلیل بعمل آورده اند.
غواړم دهرڅه دمخه دګران هیواد لرغونی افغانستان دخپلواکی او آزادی دبیرته اخیستلو دلاری شهیدانواوغازیانو روح ته اوهغو کسانوته چی په دغه دینی او ملی جهاد او مبارزه کی په صدlقتاو ایثار سره په ښکاره ډول برخه درلوده ،زیات درود او تحیات واستوم . اوهمدغه راز دخپلی دزړه له کومی هیلی هغوحساسو او دردمنوزړونوته چی دهیواد دسرلوړلی اودافغان ولس دنیکمرغی اوهمداسی دباتور اوقهرمان پلرونو نیکونوپه لاراوهیله حرکت کوی اودغه موخه اوهدف ته رسیدل خپل دینی او ملی وجیبه جزء ګڼی وړاندی کړم .
پنځه نوی کاله مخکی له نن د۱۲۹۸لمریزکال چی د۱۹۱۹عیسوی کال سره سمون خوری دافغانستان توریالی ولس یوازی دخپل ایمانی جذبه اومټی په زور وکړای شول چی دانګریزی ښکیلاک لوی طاقت سره په یوه لڼد مهاله خوسرنوشت سازه جګړه کی داعلیحضرت غازی امان الله خان ترقیادت لاندی خپل کورنی اوبهرنی خپلواکی نړیوالوته اعلام کړی ۰باید وویل شی چه هیواد پال پاچا پدی پوه ووچه یوازی دآزادی دبیرته اخستلوپه خوندیی نشه او دوپ نشول اوخپل درانده مسوولیتونه هیرنکړ،
دبهرنی اوبینالمللی سیاست او چلندپه برخه کښی دپلوماتیک اړیکی دمتقابل ګټواواحترام پربڼست دسفراء تبادلی په سویه ټینګښت او پراختیا وموند. دافغانان اوافغانستان «ډیوه » یوځل بیا بل او وځلید ،په نړی کی مشهوراودلوړحیثیت اواعتبارخاوندان شول . بهرنی ملی اوبین المللی اسلامی اوغیراسلامی ټولنه اوشخصیتونه افغانانوته په درنښت اومینه کټل اویادول ، دمثال په ټوګه دهندنومیالی متفکراو اندیښمند جواهرلعل پنډت نهرودخپلواکی دبیرته اخیستلوپه موقع وویل :« دافغانستان دخپلواکی مشرغازی اما ن الله خان اوافغان باتورملت په ماکی دخپلواکی غوښتنی پیاوړی کړه » . دغسی دمصر لومړی ولسمشر ارواښاد جمال عبدالناصروویل : « ځما دخپلواکی غوښتنی استاذ دافغانستان خيلواک او ریفورمست پاچا اعلیحضرت غازی امان الله خان دی.
په داخلی سیاست دټولینزومناسباتودپاره نوی قوانین،نظام نامی اومقررات داسلامی اوافغانی ټولنیزواعتقادات اوشعایرو پربنیاددیوشمیرپوه ،سترواوخبیرودینی عالمانولکه مولوی محمدابراهیم کاموی ، مولوی فضل الربی، مولوی عبدالحی پنحشیری اونوروجید پیژندل اومڼل شوی پوهانوله خواتدوین اودافغانستان دقومونواوقبایلوداستازودعنعنوی جرګی له تصویب اوتایید وروسته نافذ شول.داداری اولشکری چاروکی دزمان پر اقتضا ،دهیواددپرمختګ اودولس دهوسانی په خاطرنوی نظام نامواو سیستم درامینځ کولوسربیره دعصری تاسیسا او ودانولوعمراناتوپه ساحه کی هم بنیادګامونه یورته کړ۰دکابل ښار چهاردهی سیمه کی دنوی ښار ددارلامان په نوم دعصری او مدرن ښار،سره دښکلی او شانداره ماڼی اوقصرونه بڼسټ ایښودل شول . دښاردمرکز نه تردارالامان پوری داورګادی اوسپنیزکرښه جوړشول . په پغمان کی دطاق ظفریادګاری آبدی چی دغازیانواوشهیدانونومونه هم پکښی حک او ضبط شوی سره دښکلی اومجللی قصرونه ، پارکونه ، باغونه ، ورزشی لوبغاړی اودسیل اوتفریحی ځایونه آباد شول ۰همداسی په جلال آباد ، لغمان ،جبل السراج ،کندهاراونوروښارونوکی یولړ تعمیرونه ، فابریکی او نورو نظامی اوملکی رفاهی او تعلیمی ودانی اوتاسیسات تیارشول .
دا وودهیواددخپلواکی دبیرته اخیستلواودهغه شهیدانواوغازیانواواتل قهرمانانولنډ بهیراوکارنامی چی نن تاریخ اوهرافغان چی دپلرونواونیکونوافغانی وینی اودښکلی لرغونی افغانستان او توریالی غیرتمن ولس سره مینه ددوی په رګونوکی بهیږی، پری ویالی اودخپل سراومال په بدل کی ساتنه اوڅارنه یی کوی .
ډغه دویاړنه ډک عملونه او کارناموچی پاس کی په لنډ ډول یادشول ټول دلسوکالوترشاوخوا اودافغانی لګښت او مټ ترسره شوی وو.نوهغه څه چی کیدای شی ددغی تاریخی ورځی په یادونه کی زده کړواوسرمشق وګرځوو ، هغه آزادی سره مینه او دخلکوفکراوعمل یوالی،ملی وحدت اوملی پیوستون دی ، ځکه پیښی چی هرڅومره سټری وی بیاهم دیوه قام اویوه ملت دمعنوی قوت اوګډ تصمیم په مقابل کی کوچنی اومضمحل کیړی .
ګرانولوستونکووطنوالو! اجازه ړاکړی چی لږ مخکی ولاړشو اوښکی موبهیږی ، وینــــــــــی موتوییږی زړونــه موکړیږی ، ټینګ ولاړ پـــــه مینه یو
له خوب خوړو نه لری یو،زهیر اوغلی یو خوند او ژوند ته تلی یو، سخت لتاړ په مینه یو
په خواشنی سره دذکروړبولم چیدری مفتضح ماټی او په نړیواله کچه شرمساری او بی اعتباری انګریزی محیل اومکاراستعماری امپراتوری ته دغچ اوانتقام اخیستلودپاره وهڅول چی دافغانستان دهیوادپال خلکواو ددوی محبوب مشرتابه په مقابل کی خنډونه پیداکړی اودافغانستان د ترقی او پرمخټګ لاره ونیسی ۰بیادشاه شچاع په څیردخپل ایجنتانواومزدورانوپه وسیله لاس وهنه اوناکراری پیل کړ. نوی پالیسی اوکړنلاروته مخه کړ، چی هغه دافغان ملت په مینځ کی تفرقه اچول اودافغان په وسیله افغان وژنه وو طرح کړل. دغه لاس وهنه دومره روښانه او ملموس وو چی نه یوازی افغانان پری پوه شوی ووچی خبره دکفراواسلام کی نده بلکی په ملک اوسیمه کی ګډوډی اوبی ثباتی رامینځته کول او دترقی او پرمخټګ په لاره کی خڼدونه پیداکول دی ، حتی په کابل کی دبهرنی سفارتونوغړواواستازوامانی حکومت ته وړاندیزوکړچی که ضرورت وی مونږهم دافغانانو په څڼګ کی دانګریزانو پرخلاف دریږو اوجنګیږو،چی غوره مثال یی په کابل کی دجرمنی سفارت استازی داکتر « ګرویا» په نوم وچی وویل:« دی حاضر دی دانګریزانو پرخلاف دجګړی ډګر ته ورشی »، مګر دافغانستان سیاست پوه اوغیرتمن اصیل افغان لارښودغازی امان الله خان دجرمنی له استازی نه له دی دوستانه !؟احساساتو څخه مننه وکړه او هغه ته یی ځواب ورکړچی افغانان پخپله دستونزوله اواری څخه وتلای شی او دښمن ته غاښ ماټوونکی ځواب ورکولای شی.
خودخپلواکی مشراودهیواد اودخلکو صالح اورښتین خدمتګار زامن اعلیحضرت غازی امان الله خان پدی پوه ووچی مکاراومحیل دښمن دملت ارادی ته مخامخ دریدلای نشی او دپردی ترشادخوشباوری نه ناوړه استفادی کوی اودخپل طرح شوی شوم اوناجایزکړنلاره او نسخی پربڼست دخلکوپه مینځ کی بی باوری اونفاق زیږوی، افغان په وسیله افغان وژنی اوملک ویجاړوی. لهذا نه غوښتل چی بی ګناه خلک ووژل شی اوملک ویجاړشی ، استعفاء ورکړه اودکندهار له لاری ایتالیی خواته روان شو .
پدی ترتیب دغازی امان الله خان دحکومت دوره دټولو پلانونو او دملت پاکی هیلی او تلاشونه ختم او برباد شول ۰ حکومت واک او اداره دنهه «۹» میاشتودپاره دانګلیسی ګوداګی مشهورغل حبیب الله دسقاوځوی اودهغه دارودسته په لاس ولوید اودانګریزی پلان سره سم دسقاوځوی د کابل شاهی ارګ ماڼی ته ورننوت او دپاچاهی پګړی دڅوغلواو وطن پلورولخوا ورته وتړل شو . افغانان او افغانستان یوځل بیا دبدمرغی ، بی سوادی ، بی امنیتی، قتل وقتال،چوروچپاول او نورکړاونوکنډی ته وغورځید چی په پایل یی افغانا ن او افغانستان دغربیانو لخواعمدا اوجبرا دوخت بل نړی خوارسورښکیلاک په لمن کی واچول شول چی دهغه تجاوزاوبیا ددی هم مفتضح ماټی اونابودی بیل بحث دی ، چه دغه تجاوزاودماټی نه وروسته کوم شوم میراث چه پاتی دی اودمصیبتونودزیږیدنی تر اوسه دتداوم اسباب ګرځیدلی دی دتاریخ دغمیزی اوناخوالوجلا تورباب تشکیلوی . دا چه اوس داسی بهیررا روان دی چی دغل نه اتل اواتل نه غل جوړیږی دا هم دمحیل اومکاروځاله اونوی دښمنانوکاردی چی پخوانی دښمنان د دوستا نوپه جامه کی لاس یوکړیدی .
نن چې کوم شرم آور حالت په هېواد کې روان دي، افغان ولس ته دزغملو وړ ندی ۰يو ناکام نوماند د افغانستان د خلکو اراده له مينځه وړي، د ولسواکۍ جنازه خاورو ته سپاري، د قومونو سپکاوی کوي، د هغه بدمعاشۍ او قانون ماتونې ته هيڅ څوک څه نه شي ويلی، حتی له ټاکنو داسې يو ريشخند جوړيږي چې هيڅ بايلونکی نه لري، نړيوال هم د افغانستان قوانين تر پښو لاندې کوي، د ولس پر رايو ملنډې وهي او د همدې ناکام نوماند پر ګټه خپل سوغات او خپل محصول (ولسواکي) تر پښو لاندې کوي.
خو بیاهغه څه چی په موقع اودویلو وړبولم، پداسی حال چی افغانان د یونا څرګندبهیراونامعلوم لوررا روان دی اومقدرات یی دجان کری اونورو پردیوغلیمانواوغلامانو په لاس لیکل او ټاکل کیږی ،د ټول ولس او ملی وطن پال افغا نانو دپاره که دننه دی اوکه په بهردپریښانی اوتشویش وړګرځیدلی دی خپلواکی اوهرشی ترسوال لاندی وړی دی، هغه دا چه دیارلس کاله کیږی چی په هیواد کی حکومت ، اداره او نظام !؟ایجاد شویدی او نړیوال بیدریغه سیاسی ، اقتصادی او نظامی مرسته اوملاتړ هم ورسره شته ، په خواشینی سره ددی پرځای چی دخلکو پرزخمونوپټی ولګول شی ، دخلکو امنیت، سوکالی او د وران ویجاړ افغانستان دبیا رغاونی اوودانولودپاره بڼستیز او صادقانه ګامونه پورته شی ،کار ونودیوپلان او پروګرام اولومړیتوبونو پربنا پرمخ بیول شوی برعکس ملی ګټواو مصالحو سره ، ملی او تاریخی ارزښتونواوملی شخصیتونواورښتینوخدمتګارانوپهسرلوبی ، سپکاوی اومعامله کیږی او وقت اوټول امکانات ضایع اوبرباد کیږی .
ورځ ترورځ د درامی دنوی پړاونو پربناء کړاونه ، قتل وقتال ، غلا، اختطاف ، ادارای او اخلاقی فساد ، ارتشا او پخپل سر ی او دپردیوارادی ، ایدیالوژی فرهنګ اوکلتور رواجول، ددولت ثلاثه یادری ګونی قواوی په مینځ مفتضح رسوایی او قام شرمی او په خاصه ټوګه په ختیځ،لودیځ اوجنوب لودیځ سیموپربیګناه خلکو بیرحمانه تجاوزاوتباهی جریان لری چی دهیڅ نورم ،میثاق، منطق او عدالت سره سمون نخوری او جواز نلری او دزغملووړ ندی .یا امریکی سره دستراتیژیک تړون په اړوند تر څو چی اداره د نااهلو. فاسد ڼاکام او معامله ګرو نه پاک اوتصفیه نشی افغان ولس پدی باوراو یقین نلری چی دافغانانواوهیواد ګتی او مصلحتونه په نظر کی ونیولشی او پکښی خوندی وساتل شی ، دا ځکه چه استتاراو پنهان کاری او پردیوته مینه او اخلاص زښته ډیردی .
بناء پدی حال سره نن له هروخت نه زیات داصیل اوهیواد پال افغانانوایثاراوفداکاری ، ملی پخلاینی ، ملی پیوستون اوحرکت ته ضرورت احساس کیږی چی سره یوشی، لاس ورکړی چی دپردیو او ددوی بدناموبی خاصیته کورنی ایجنتانو لاس لنډ شی او افغانان دملی وګړو په مرسته پخپله خپل هیواداو ملی نظام اوسیستم جوړکړی په آخر کی وایم :
دلته هرڅوک چی اوسیږی بس افغان دی تور او سپین پیداکول پکښی ملی تاوان دی
لوی هیوادبه په ملی وحدت جوړیـــــږی دا زمونږ عقیده دا مـــــــــــــــو ایمان دی
