تحیة المسجد
بسم الله الرحمن الرحیم
نمازتحیة المسجد چیست؟
قبل ازهمه باید گفت که نماز تحیت مسجد، عبارت از نماز است که بمنظور اکرام وگرامیداشت ازرب مسجد بعمل می اید ، هر مؤمن مسلمان زمانیکه با داشتن وضو و به قصد نماز یا ذکر و تلاوت قرآن یا تعلیم و تعَــلـُـم داخل مسجد میشود . سنت است که قبل از نشستن دو رکعت نماز بخواند و سپس بنشیند. این نماز را در شرع اسلامی بنام تحیه المسجد مسمی نموده اند .
زیرا تحیه به معنای سلام است و کسی که نماز می‌خواند بعد از نماز به طرف راست و چپ «السلام علیكم ورحمة الله» می‌گوید: این سلام مانند آن است که مسلمان به برادرش سلام می‌کند.
نماز تحیه مسجد برای کی است :
نماز تحیه مسجد برای کسی است که قصد دارد در مسجد بنشیند .تشریع این حکم در حدیث چنین بیان یافته است : » إذا دخل أحدکم المسجد فلایجلس حتی یصلی رکعتین » (متفق علیه).
حکم تحیه مسجد:
حکم تحیه المسجد را میتوان از حادیث ذیل بدست آورد:« أعطوا المساجد حقها، قالوا: وما حقها؟».( حق مساجد را ادا کنید، صحابه عرض کردند: یا رسول الله حق مساجد چیست؟قال : گفت : « أن تصلوا ركعتين قبل أن تجلسوا».( فرمودند: قبل از اینکه در مسجد بنشینی دو رکعت نماز رابجا ء ارید ). از فحوای این احادیث متبرکه بر می اید : که هرکس که به مسجد داخل میشود باید دو رکعت نمازتحیة المسجد بجا ءارد.
وهمچنان از جمله وصایای رسول الله صلی الله علیه وسلم به اباذر است که: « یا اباذر للمسجد تحیة ؛ وان تحیته رکعتان » ( کتاب الام الشافعی 1/172و حاشیه ابن عابدین2/20 ).
« فاجمع العلماء علی استحباب تحیة المسجد ویکره ان یجلس من غیر تحیة بلا عذر » المجموع النووی 4/.52
یکی از دستورا ت رعایت حرمت مسجد ، خواندن دو رکعت نماز بعنوان تحیت مسجد است که جای آن هم وقت ورود وقبل از نشستن است . این مسئله متفق القول فریقین است .
تحیه المسجد واجب ویا سنت :
درمورد اینکه نماز تحیه المسجد واجب است ویا سنت ، استناد خواهیم کرد به حدیث معروفی که از ابوقتاده روایت گردیده که : پیامبر صلی الله علیه وسلم فرموده است :
« إذا دخل أحدکم المسجد فلایجلس حتی یصلی رکعتین» «هرگاه شما به مسجد داخل شدید ، واجب است قبل از آنکه بنشیند دو رکعت نماز بخواند. »
متفق علیه : صحیح امام بخاری فتح الباری (1163/48/3)، صحیح امام مسلم (714/495/1)، سنن ابو داود ( عون المعبود ) (463/133/2)، سنن الترمذی (315/198/1)، سنن ابن ماجه (1013/324/1)، سنن نسایی (53/2).
بنآ تعدادی از علماء به فحوای این حدیث وبه مفهوم ظاهری این حدیث حکم مینمایند که نماز تحیه المسجد واجب میباشد . ومیفرمایند دلیلی که وجوبت این نماز را تغییر بد هد وجود ندارد ، بجز حدیث طلحه بن عبیدالله که درآن آمده است : روزی یکنفر اعرابی (بادیه‌نشین) با سری ژولیده نزد پیامبرصلی الله علیه وسلمن آمد وو گفت ای رسول الله ، پروردگار چه نمازهایی را برمن فرض کرده است؟ پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمود: «الصلوات الخمس إلا أن تطوع شیئا…»«نمازهای پنج‌گانه، مگر اینکه خودت چیزی اضافه بخوانی». متفق علیه : صحیح امام بخاری (فتح الباری (46/103/1)،صحیح امام مسلم (11/40/1)، سنن ابو داود عون المعبود (387/53/2)، سنن نسایی (121/4).
برخی از علماء در توضیح وتشریح این حدیث مینویسند که :
استدلال به این حدیث بر عدم وجوب تحیه المسجد جای بحث دارد؛ چراکه درست نیست آنچه را که در مقام تعلیم و در مراحل اولیة دین آمده، است ، ونمیتوان آنرا منحیث دلیل بر عدم وجوب قرار داد. وآنرا رد کنم ، رد کردن مسائلی که پس از آن بوده است، وگرنه لازم می‌‌آید که تمام واجبات شرعی را در نمازهای پنجگانه‌ای مذکور خلاصه کنیم، که این خرق اجماع و ابطال تمام شریعت است.
پس حق این است که دلیل صحیحی که متأخر است پذیرفته شده و به مقتضای آن اعم از وجوب، سنت و غیره، عمل شود. در این مورد بین علما اختلاف نظر وجود دارد و آنچه گفتیم ارجح است ( نیل الاوطار (364/1).
تحیه المسجد در حال خطبه امام :
تعداد از علماء بدین عقیده اند که رسول الله صلی الله علیه وسلم بر خواندن نماز تحیه المسجد ، اگرچه امام در حال خطبه باشد امر فرموده است ، واستدلال خویش رابرحدیثی جابر بن عبد الله مستند نموده اند :«جاء رجل و النبی یخطب الناس یوم الجمعة، فقال : أصلیت یا فلان؟ قال : لا، قال : قم فارکع » ( متفق علیه : صحیح امام بخاری فتح الباری (930/407/2)، صحیح امام مسلم (875/596/2)،سنن ابو داود (1102/464/4)، سنن الترمذی (508/10/2)، سنن ابن ماجه(1112/353/1)، سنن نسایی (107/3).
«پیامبرصلی الله علیه وسلم روز جمعه در حال خطبه بود که شخصی وارد مسجد شد، پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمود : فلانی آیا نماز خواندی، گفت : خیر، فرمود : پس بلند شو و (دو رکعت) نماز بخوان».
زمانیکه نماز فرض بر پا شده دیگر نماز وجوندارد :
در حدیثی که از ابوهریره روایت گردیده آمده است هرگاه نماز فرض برپا شد، غیر از آن نمازی دیگری نیست: «إذا أقیمت الصلاة فلاصلاة إلا المکتوبة »«هرگاه نماز فرض اقامه شد نمازی غیر از آن نیست». (صحیح : (مختصر صحیح امام مسلم 263)، صحیح امام بخاری (فتح الباری ) (710/493/1)، سنن ابو داود ( عون المعبود ) (1252/142 و 143/4)، سنن الترمذی (419/264/1)، سنن ابن ماجه (1151/364/1)، سنن نسایی (116/2).
از مالک بن بحینه روایت است : در حالی که نماز اقامه شده بود پیامبرصلی الله علیه وسلم مردی را دید که دو رکعت نماز می‌خواند، وقتی پیامبرصلی الله علیه وسلم سلام داد، مردم دور او جمع شدند و پیامبراسلام به او فرمود : (آلصبح أربعا؟ آلصبح أربعا؟!) (متفق علیه : صحیح امام بخاری ( فتح الباری (663/148/2)، این لفظ مسلم است، صحیح مسلم (711/493/1). «آیا نماز صبح چهار رکعت است؟! آیا نماز صبح چهار رکعت است؟!».
اجماع علماء:
فاجمع العلماء علی استحباب تحیة المسجد ویکره ان یجلس من غیر تحیة بلا عذر ” المجموع النووی 4/52.
یادداشت ضروری وحکمی :
فراموش نباید کرد که نماز تحیه مسجد برای کسانی است که نیت نشستن در مسجد را داشته باشد. ولی اگر مسلمان داخل مسجد شد ودید که نماز جماعت اماده است ، از خواندن نماز تحیه المسجد صرف نظر کرده ، باید مستقیمآ داخل نماز جماعت شود.
همچنان کسیکه داخل مسجد شود وبر ذمه اش نماز فرض یا واجب قضائی باقی مانده باشد ، باید نماز فرض یا واجب قضایی خویش را بخواند و از خواندن تحیه مسجد صرف نظر کند.
تحیه المسجد چه وخت ادا گردد :
بمجرد داخل شدن به مسجد باید تحیه مسجد ادا گردد:
همینکه نمازگزار بمجردی داخل مسجد میگردد ، وملاحظه می فرماید که وخت کافی برای اقامه نماز جماعت در اختیار دارد ، بنآ به ادای نماز تحیه المسجد مبادرت ورزد.
طوریکه در فحوای حدیث آمده است :
هرگاه نمازگزار وارد مسجد می شود برای او مستحب است که قبل از نشستن ابتدا دو رکعت نماز تحیت المسجد بخواند و بعد دیگر عبادات خویش را انجام دهد، از ابوقتاده روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «إذا دخل أحدکم المسجد فلایجلس حتی یصلی رکعتین». متفق علیه یعنی: «هرگاه یکی از شما وارد مسجد شد، تا دو رکعت نماز نخواند، بنشیند».
اما اگرشخصیکه داخل مسجد میشود ومی بیند که بزودی نماز جماعت اقامه می شود و او فرصت نمی کند تا دو رکعت نماز تحیت المسجد خود را بموقع تمام کند، در آنصورت لازم نیست تا دو رکعت نماز بخواند، بلکه منتظر شود ، وبه اصطلاح (ننشیند ) تا نماز جماعت شروع وهمرای سایر مقتدین باید نماز جماعت ادا فرمایند . در این حال چون قبل از نشستن نماز جماعت خوانده؛ آن نماز جماعت در حکم تحیت المسجد نیز قرار می گیرد؛ یعنی هم نماز فرض را بصورت جماعت خوانده و اجر و ثواب جماعت را می برد و هم اجر دو رکعت نماز تحیت المسجد را نیز بدست خواهد آورد.
طوریکه از علامه عبدالعزیز ابن باز رحمه الله سوال شد:
کسی که بعد از طلوع فجر داخل مسجد شود، آیا نماز سنت تحیت المسجد بخواند یا دو رکعت نماز سنت صبح کفایت می کند؟
جواب دادند: «افضل آنست که به (دو رکعت نماز) سنت صبح کفایت کرد،چرا که آن دو رکعت جایگزین نماز تحیت نیز می شود، همانگونه که نماز فرض جایگزین نماز تحیت می شود، پس هرگاه (شخصی) آمد و جماعت درحال شروع شدن بود با آنها نماز بخواند، و آن نماز فرض جایگزین تحیت المسجد نیز خواهد شد، پس مشروع آنست که تا بعد از نماز (در مسجد) ننشیند، هرگاه نماز سنت صبح را بخواند کافی است و اگر به مسجد رسید و نماز درحال شروع شدن بود آن فریضه بجای تحیت المجسد نیز کفایت می کند..». (فتاوی نور علی الدرب) (2/878) .
خلاصه کلام :
مهم آنست که هرگاه شخص داخل مسجد شد، ابتدا نماز بخواند بعد بنشیند، حال چه این نماز تحیة المسجد باشد، یا نماز سنت راتبه باشد یا نماز فرض..، اگر فرصت کرد دو رکعت نماز را به نیت تحیة المسجد بخواند و بعد نماز فرض را همراه جماعت ادا کند، اگر وقت کافی نبود نماز سنت راتبه را به نیت (راتبه و تحیة المسجد) بخواند، و اگر وقت برای راتبه هم نبود، پس همان نماز فرض را که با جماعت می خواند بجای دو رکعت تحیة المسجد نیز کفایت می کند
مذهب امام حنفیه و امام مالک وتحیه المسجد :
نماز تحیت المسجد زمانی جایز است خوانده شود که امام هنوز شروع به خواندن خطبه (جمعه یا عید) نکرده باشد، بعبارتی ماموم قبل از امام داخل مسجد نشده باشد، و اگر امام در حال خطبه باشد و ماموم داخل مسجد گردد، او نباید نماز تحیت المسجد بخواند، و تنها برای مسجدالحرام استثناء قائل شده اند.
اما این رأی صحیح نیست، چرا که در حدیث صحیح بخاری و مسلم (که قوی ترین کتابها بعد از قرآن کریم هستند) از جابر بن عبدالله وارد شده که گفت: «جاء رجل و النبی صلی الله علیه وسلم یخطب الناس یوم الجمعة، فقال: أصلیت یا فلان؟ قال: لا، قال: قم فارکع». متفق علیه » یعنی: «پیامبر صلی الله علیه وسلم روز جمعه در حال خطبه بود که مردی وارد مسجد شد، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: فلانی آیا نماز (تحیت المسجد) خواندی، گفت: خیر، فرمود: پس بلند شو و (دو رکعت) نماز بخوان».
و همین کافی است تا گفته شود که : رأی امام ابو حنفیه وامام مالک در این مورد در مخالفت به نص این حدیث قرار دارد .
فکر میکنم در این مورد نباید از تعصب کار گرفت ومطابق فرموده رسول صلی الله علیه وسلم عمل کنیم.
خداوند متعال در قرآن می فرماید: «وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَی اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَن یَکُونَ لَهُمُ الْخِیَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَن یَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُّبِینًا» (احزاب 36).یعنی: هیچ مرد و زن با ایمانی حق ندارد هنگامی که خدا و پیامبرش امری را لازم بدانند، اختیاری (در برابر فرمان خدا) داشته باشد؛ و هر کس نافرمانی خدا و رسولش را کند، به گمراهی آشکاری گرفتار شده است.
ختم
