“تجارت آزاد” یا در بند کشیدن کشورهای درحال توسعه!
نویسنده: رادر درایور*
مترجم: محمد سعادتمند
ترتیب و ارسالي: حسین تلاش
منبع:
دانش و امید، شماره ۸، آبان – عقرب ۱۴۰۰
پس از تسلط استعمارگران اروپایی بر آمریکای‌لاتین و غارت سرزمین های نیمکره غربی بود که ثروت “کشورهای فقیر” به سوی “کشورهای ثروتمند” سرازیر شد. امروزه کشورهای پیشرفته سرمایه داری تلاش دارند با انواع لطایف‌الحیل کشورهای فقیر را مجبور به پذیرش “تجارت آزاد” کنند. “تجارت آزاد” مفهومی فریبنده است و در رسانه های جریان غالب با تبلیغات گسترده سعی می شود، منتقدان سرمایه داری جهانی را خلع سلاح کنند. این نوشته تلاشی ست برای نمایاندن چهره واقعی “تجارت‌آزاد”.
واقعیت این است که کشور ها مجبورند باهم مبادله تجاری داشته باشند. همه کشور ها قادر به تولید تمام کالا های مورد نیاز خود نیستند و یا اینکه همه کشورها از ذخایر نفت و گاز کافی برای تأمین سوخت خود برخوردار نیستند، در نتیجه اجباراً وارد مبادله با دیگر کشورها می شوند. به بیان دیگر کشورها چون برای خرید های خارجی نیاز به پول دارند٬ مجبورند برای به دست آوردن پول، کالا یا کالاهایی را برای فروش عرضه کنند. تجارت آزاد، را می توان در نبود هرگونه سد و مانعی در مقابل مبادلات تجاری تعریف کرد. البته دلایلی منطقی برای حاکم بودن یک سری قوانین بر مبادلات تجاری وجود دارد، قوانینی که مثلاً از تقلب در کیفیت کالا جلوگیری کنند و یا اینکه اطمینان حاصل شود که کالا های مبادله شده برای سلامتی مصرف کنندگان و یا محیط زیست٬ زیان آور نبوده و برای بقای حیات بشری و تامین نیازهای انسانی مفید باشند. چنانچه تنظیمات درستی بر تجارت بین کشور ها حاکم باشد می تواند موجب اشتغال بیشتر و توسعه فن آوری گردد و در نتیجه به توسعه کشورهای فقیر کمک کند و آنها را از فقر برهاند. اما نبود چنین تنظیمات درستی پیامدهای فاجعه باری برای این کشورها خواهد داشت. {آنچه که طی دو دهه ی اخیر٬ افغانستان را به فاجعه ی بشري کم پیشینه رسانید؛ که به إقراراشرف غنی یا ريیس جمهوری فراری آن کشور٬ تخمین نود در صد مردم افغانستان زیر خط فقر زندگی می کنند.… ولی مشتی اقلیتی از وجدان باخته های داخل و خارج آن نظام فاسد٬ شامل: تیکه داران دین وجهاد؛ تاجران دلال و باند های مافیایی چندین سره…٬ صاحب ثروت های افسانوی شدند.- فرستنده}.
اصطلاح “تجارت‌آزاد” که آن را آزاد سازی یا لیبراسیون تجارت می نامند٬ همانند اصطلاح “بازار آزاد”، فقط در کتاب های درسی است که نظریه های فوق‌العاده جذابی به نظر می رسند. در کتاب های درسی و در شرح این اصطلاحات تأکید می شود که در برابر تجارت و مبادلات باید کم ترین سد و مانع وجود داشته باشد و هیچ کسب و‌کاری نباید از حمایت دولت به عنوان یک امتیاز برخوردار باشد، و فرض براین است که همه طرف های تجاری در زمین های بازی مشابه به رقابت می پردازند.
در جهان واقعی، اما موقعیت طرف های تجاری کاملاً نابرابر است. شرکت های بزرگ دارای بودجه ها هنگفت هستند، وام های کلان دریافت می کنند و ارتشی از وکلا، حسابداران و متخصصان مالیاتی را به خدمت می گیرند تا از هرگونه امتیاز احتمالی بهره بگیرند. آنها با کسب و‌کارهای دیگر ارتباطات گسترده‌ای دارند، می توانند پول‌های شان را در خارج از کشور خود پنهان کنند، رشوه بیشتری بپردازند و برای مدت کوتاهی قیمت های خود را آنقدر پایین بیاورند که رقبای خود را از صحنه خارج کنند. این شرکت ها از حمایت دولت‌های شان نیز برخوردارند. شرکت های کوچک در کشورهای فقیر از چنین امتیازاتی برخوردار نیستند. آنچه ما در جهان واقعی شاهدیم، شبیه مسابقه بین یک تیم حرفه‌ای فوتبال با کودکانی است که هنوز راه رفتن را به خوبی نیاموخته‌اند. شرکت‌های بزرگ تقریباً همیشه برند‌ه‌ا‌ند و شرکت های کوچک را از کسب و کار بیرون می‌اندازند.
تحمیل حذف یارانه ها و تعرفه های گمرگی زیر نام “تجارت‌آزاد”
بیشترِ کسب و کارها و صنایع در شروع کار و تا زمانی که هنوز توسعه پیدا نکرد‌ه‌اند سودآوری چندانی ندارند، در نتیجه بسیار آسیب پذیرند و با خطر ورشکستگی روبرو هستند. به همین دلیل است که دولت ها بایستی در مراحل اولیه از آنها حمایت کنند. حمایت از صنایع نوپا و در حال توسعه را می توان با حمایت و یا آموزشی که کودکانِ در حالِ رشد لازم دارند مقایسه کرد. ما هیچ گاه انتظار نداریم کودکان مانند بزرگسالان دارای استقلال کامل باشند. باید سال ها آموزش ببینند، مرتکب اشتباه شوند، تجربه کسب کنند و در نهایت به مرحله‌ای برسند که مستقل شوند و بتوانند از خود شان مراقبت کنند.
تقریباً تمام کشور های پیشرفته سرمایه داری سالیان دراز از صنایع خود، در مقابل آسیب های ناشی از رقابت حمایت کرده اند. بین سال های ۱۷۹۰ تا 1914 یعنی قبل از اینکه مالیات بر درآمد اهمیت امروزی خود را پیدا کند، تعرفه های گمرکی بزرگ ترین منبع درآمد دولت ایالات متحده آمریکا بود. کشورهای نسبتاً پیشرفته‌ای همچون تایوان و کره جنوبی نیز همین راه را پیموده اند. آنها بازار خود را نه یکباره که به تدریج بهروی رقبای خارجی خود گشودند. اگر ژاپن بعد از جنگ جهانی دوم تجارت آزاد را به کار گرفته بود، هیچ گاه قادر نبود که از رکود و فقری که بر آسیا حاکم بود رهایی یابد. کارخانه اتومبیل سازی تویوتا نمونه بسیار موفق از حمایت های دولتی از صنایع ملی است. اگر حمایت دولت ژاپن از تویوتا نبود، این شرکت نمی توانست به جایگاه امروزی خود دست یابد. چند دهه قبل، محصولات تویوتا در مقایسه با اتومبیل های اروپایی و آمریکایی، دارای کیفیت و کارایی پایین و طراحی بسیار بدی بودند. تویوتا بدون حمایت های دولت قطعاً در رقابت با رقبای غربی شکست می خورد و از کسب و‌کار بیرون رانده می شد. با اتخاذ سیاست‌های حمایتی بوده است که امروز ژاپن پیشرفته ترین تولید کننده اتومبیل در جهان به شمار می رود.
تعرفه های بالای گمرکی موجب می شود که کالا های وارداتی با قیمت های گران تر به دست خریدار برسد. در اینجا منظور این نیست که تعرفه های گمرکی را به عنوان بهترین گزینه معرفی کنیم. منظور این ست که باید به کشورهای فقیر اجازه داد تا در صورت تمایل از صنایع خود حمایت کنند. ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و بسیاری از کشورهای ثروتمند هنوز برای برخی از کالا های وارداتی خود تعرفه گمرکی بالا اعمال می کنند. اما سیاست یک بام ودو‌هوای کشورهای امپریالیستی بر تجارت جهانی نیز حاکم است و کشورهای فقیر را مجبور می کنند که تعرفه های گمرکی خود را حذف کنند.
صنعت زدائی!
شرکت های بزرگ در کشورهای پیشرفته از یارانه های دولتی برخوردارند. وقتی این شرکت های بزرگِ یارانه بگیر با کسب و‌کارهای کوچک و بدون حمایت های دولتی در کشورهای فقیر به رقابت بپردازند، نتیجه‌ای جز نابودی کسب و کارهای کوچک نخواهد داشت.
زمانی که جامائیکا مجبور شد مرز های تجاری خود را به روی انحصارات بزرگ بگشاید، شیرخشک یارانه‌ای ایالات متحده با قیمت ارزان تر از شیر تازه محلی وارد بازار این کشورشد و موجب شد بسیاری از تولیدکنندگان شیر تازه در این کشور یک شبه نابود شوند. وقتی هاییتی مجبور شد بازار خود را به روی وارد کنندگان خارجی باز کند، تولیدکنندگان برنج و مرغداران این کشور کسب و کارهای خود را کنار گذاشتند. حذف تولید کنندگان داخلی، باعث می شود این کشورها به واردات مواد غذایی از کشورهای سرمایه داری پیشرفته وابسته شوند. ایجاد “وابستگی غذایی” ، هدف سیاست های حساب شده ایالات متحده آمریکا در این گونه کشورها به شمار می رود.
در ساحل عاج صنایع شیمیایی، نساجی، کفش و اتومبیل به کلی نابود شدند. در کنیا صنایع شکر، تنباکو، نوشابه و نساجی برای بقای خود دست به تلاش های طاقت فرسا زده اند. پس از آنکه نیجریه بازار خود را به روی رقابت خارجی گشود، ۳۵ کارخانه نساجی تعطیل شد و ۲۰۰ هزار کارگر شغل خود را از دست دادند. این ها نمونه بسیار کوچکی است از آنچه که در کشورهای جهان رخ می دهد. این روند موجب صنعت زدایی شده و مانع پیشرفت و توسعه این کشور ها شده و می شود.
مخدوش کردن درک عمومی از سیاست های حمایتی!
قوانین حاکم بر یارانه ها، تعرفه ها و تجارت یکی از روشن ترین سیاست های یک بام و‌دو‌هوا و فریب آشکاری است که از سوی بازرگانان، سیاستمداران و مذاکره کنندگان تجاریِ کشورهای امپریالیستی به کار گرفته می شود. برخی از نویسندگان این وضعیت را “سرمایه داری واقعاً موجود” می خوانند که هیچ ارتباطی با رقابت آزاد و نیرو های بازار ندارد. کشور های ثروتمند امپریالیستی در حالی که از غول های تجاری با یارانه های دولتی حمایت می کنند، کشورهای فقیر را مجبور می سازند که سیاست های حمایتی از صنایع خود را کنار بگذارند. رسانه های غالب گاهی این موضوع را به بحث می گذارند، بحث هایی که گمراه کننده‌اند. در این بحث ها فقط در مورد یارانه هایی که در کشورهای ثروتمند به کشاورزان پرداخت می شود، گفتگو می کنند و از یارانه هایی که به کسب و کارهای دیگر پرداخت می شود حرفی به میان نمی آورند. لزوم پیش گرفتن سیاست های حمایتی در کشورهای فقیر در این بحث ها اصلاً جایی ندارد .
شایان ذکر است که شرکت های بزرگِ کشورهای امپریالیستی حتی بدون یارانه قادر خواهند بود تسلط خود را بر کشور های در حال توسعه حفظ کنند، بنابر این کشورهای فقیر برای توسعه صنایع خود چاره‌ای ندارند جز اینکه سیاست های حمایتی در پیش بگیرند. بازرگانان کشورهای فقیر قبل از این که آمادگی و قابلیت لازم را داشته باشند، در رقابت با شرکت های بزرگ هیچ شانسی برای موفقیت نخواهند داشت.
ثروتمندان عاشق “تجارت‌آزاد”!
وقتی کشور های فقیر مرزهای خود را بر روی کالا های کشورهای صنعتی پیشرفته باز می کنند، با هجوم کالا های مصرفی مثل تلویزیون و یخچال با کیفیت بالا روبرو می شوند. در کشور های فقیر این کالاها را فقط ثروتمندان ولایه بالایی اقشار میانی می خرند و استاندارد زندگی خود را بالا می برند، بنابراین دلیلی وجود ندارد که این اقشار به تجارت آزاد معترض باشند. اما در یک تصویر کلی‌تر باید دید بر سر تولید کنندگان لوازم خانگی داخلی چه خواهد آمد. چنین صنایعی یا اصلاً وجود ندارد یا هنوز پانگرفته اند وقادر به رقابت با کالا های وارداتی نخواهند بود و در نتیجه نابود خواهند شد. با ادامه این روند، کشورهای فقیر در درازمدت نیز قادر نخواهند بود که صنایع پیشرفته را در کشور خود توسعه دهند.
ثروتمندان، در کشور های فقیر، از اینکه صنایع داخلی آنها در حال نابودی است یا آگاهی ندارند یا اصلاً برایشان اهمیتی ندارد. برایشان اصلاً مهم نیست که بسیاری از مردم در فقر بسر می برند. برای بسیاری از این ثروتمندان همیشه این چنین بوده است. آنها دوست دارند افراد بسیار فقیر زیادی برای آنها با دستمزد بسیار پایین کار کنند. ثروتمندان در مورد سیاست هایی که آنها را ثروتمند کرده و بسیاری از مردم را به فقر کشانده ترجیح می دهند که صحبت نکنند.
رسانه های جریان غالب وقتی که “تجارت‌آزاد” را به بحث می گذارند، بیشتر بهبود وضعیت ثروتمندان و گاهی طبقه متوسط را مورد توجه قرار می دهند، و معمولا از آثار منفی آن بر زندگی زحمتکشان و پیامد های منفی بلند‌مدت آن برای کشور های در حال توسعه حرفی به میان نمی آورند.
تبلیغ “تجارت‌آزاد” برای پنهان کردن بهره کشی شرکت های بزرگ!
هدف تجارت آزاد و جابجایی آزاد پول این است که سرمایه گذاران و شرکت های بزرگِ کشور های امپریالیستی بتوانند:
- به راحتی پول جابجا کنند؛
- ساختارهای بین‌المللی پیچیده‌ای را برای دستکاری قیمت‌ها و سود بیشتر ایجاد کنند؛
- با شرایط ناعادلانه مواد اولیه را در کشور های دیگر استخراج کنند؛
- محصولات خود را در کشور های دیگر به فروش برسانند و تولیدات داخلی آنها را از صحنه خارج کنند؛
- و به نیروی کار ارزان در کشورهای فقیر دسترسی پیدا کند.
یک صاحب نظر در رابطه با توافق نامه تجاری بین ایالات متحده آمریکا و کلمبیا می گوید: “آنچه رخ می‌دهد این است که مشاغل از کشورهای ثروتمند، به‌علت بالا بودن دستمزد ها، به کشورهایی می روند که کارگران با دستمزد های بسیار پایین تن به کار می دهند، ضمن اینکه کالا های مصرفی از کشورهای ثروتمند به کشورهای فقیر سرازیر می شوند و صنایع ملی این کشور ها را نابود می کنند.”
مذاکره کنندگان اغلب از اصطلاح “توافق نامه های تجاری” استفاده می کنند، اما منظور آنها توافقی است که بر اساس آن سرمایه گذاران قدرت بیشتری نسبت به دولت ها خواهند داشت. سیاست های “تجارت آزاد” و قرار گرفتن کشور های فقیر در این چرخه تجاری را “جهانی سازی” می نامند. یک مفسر منتقد می گوید: “جهانی سازی” پدیده‌ای ست که ما قرن هاست در جهان سوم با آن آشنا هستیم وآن را استعمار می نامیم.
گروه انگشت شماری از کشورها در ۷۵ سال گذشته پیشرفت های چشمگیری داشته اند. کره جنوبی، تایوان، هنگ کنگ، سنگاپور، ژاپن و اسرائیل توانسته اند با کمک های دست ودل بازانه آمریکا، که هدف های سیاسی مشخصی را دنبال می کرد، به پیشرفت های قابل توجه یی دست یابند. از این کشور ها اغلب به عنوان نمونه هایی از پیشرفت و توسعه سریع از طریق تجارت آزاد یاد می شود، اما این چیزی جز تبلیغات گمراه کننده نیست. پژوهش های دانشگاهی متعدد نشان می دهند که این کشورها از سیاست های بازار آزاد پیروی نکرد‌ه اند؛ آنها برای دستیابی به پیشرفت همان کاری را کردند که سایر کشور های پیشرفته در گذشته کرده بودند. این دولت ها از صنایع در حال توسعه خود در برابر رقابت خارجی حمایت می کردند و صنایع کلیدی آنها و صادر کنندگان از کمک های دولتی برخوردار بوده اند. امروزه همین مسئله در مورد چین صادق است.
منبع
*راد درایور ( Rod Driver) استاد پاره وقت دانشگاه است که برای مقابله با تبلیغات آمریکا و انگلیس قلم می زند و ترفند های رسانه های غالب را به چالش می کشد.
پ.ن
خوانندگان گرامی برای مطالعه بیشتر در زمینه “تجارت‌آزاد” می توانند به کتاب بسیار ارزشمند پروفسور هاجون چانگ، اقتصاددان برجسته کره‌ای تبار و استاد دانشگاه کمبریج مراجعه کنند:
نیکو کاران نابکار، افسانه تجارت خارجی آزاد و تاریخچه پنهان سرمایه داری، پروفسور هاجون چانگ؛ مترجمان میرمحمود نبوی و مهرداد شهابی، چاپ 1395، نشر اختران.
پروفسور هاجون چانگ در این کتاب با ریزبینی خاص خود افسانه “تجارت‌آزاد” را به چالش کشیده و به روشنی نشان می دهد که کشورهای پیشرفته سرمایه داری از جمله ایالات متحده و بریتانیا و همچنین کشورهای چون کره جنوبی همه با سیاست های حمایتی و دخالت دولت در عرصه اقتصاد بوده که توانسته اند به این درجه از پیشرفت برسند. بنا به گفته مترجمان کتاب “کشورهای ثروتمند خود را از این بابت به فراموشی زده اند؛ درباره معجزات تجارت خارجی آزاد، افسانه شاه پریان می بافند و از طریق وکلای شان، مانند بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و سازمان تجارت جهانی، سیاست هایی را که به نفع خود شان است در حلقوم کشور های در حال توسعه حُقنه کنند.”
پروفسور هاجون چانگ در کتاب دیگر خود با نام “انداختن نردبان، استراتژی توسعه در چشم انداز تاریخی” که به فارسی ترجمه ومنتشر شده، با تمثیلی قابل درک نشان می دهد که کشورهای امپریالیستی نمی خواهند کشورهای در حال توسعه به جایگاه کشور های پیشرفته دست یابند. به بیان دیگر کشورهای امپریالیستی نمی خواهند به کشور های در حال توسعه {یا عقب نگهداشته شده – فرستنده}٬ اجازه دهند از همان نرد بانی بالا بروند که خود شان قبلاً رفته اند؛ و در نتیجه تلاش می کنند این نردبان توسعه را از زیر پای کشور های درحال رشد {یا به عبارت دقیق تر٬ کشور های عقب نگهداشته شده – فرستنده}٬ بکشند.
