نظام انتخاباتی دربرخی ازکشورهای جهان وافغانستان
محمد عوض نبی زاده
نظام انتخاباتی هرکشور، قانون اساسی آن جامعه محسوب وتعیین کننده ثبات وپایداری ,قدرت حکومت وقانون بازی میان گروههای مختلف سیاسی است،که دراین بازی سیاسی ,چگونگی توزیع قدرت میان احزاب سیاسی را مشخص ميکند.هرکشوردنیا، نظام انتخاباتی خویش را مطابق به نیازهای اجتماعی و سیاسی و اقتصادی خود تعیین می نماید. درجهان ، دهها نظام انتخاباتی وجود دارد اما به طورکلی، ميتوان تمام نظام انتخاباتی دنیا را به نظامهای انتخاباتی اکثریتی, تناسبی و نیمه تناسبی تقسیم کرد ونظام اکثریتی را به اکثریت نسبی و رأی بلوکی یا گروهی ونظام تناسبی را به نمایندگی تناسبی لیستی وتناسبی مختلط که سیستم رأی واحد قابل انتقال یاد ونظام نیمه تناسبی را به رأی موازی و رأی محدودتعریف مینماید .تمامی نظامهای انتخاباتی در کشورهای مختلف جهان را، ميتوان تحت یکی از نظامهای انتخاباتی فوق مطالعه کرد که حداقل ده نوع نظام انتخاباتی در 212 کشور و سرزمینهای مرتبط وجود دارندکه ازسال 1998 میلادی به این طرف مجموعادر(109 کشور و سرزمین انتخابات پارلمانی مستقیم داشتند.درنظام انتخاباتی اکثریتی، ازحوزههای تک کرسی ومتعددالکرسی استفاده وبنام سیستم رأی بلوکی نامیده ميشود.
درنظام اکثریت نسبی یا نخست گزینی تنها یک نامزد انتخاب می ګرددو از رأی دهندگان میخواهندکه نامزد مورد نظرخود را انتخاب کنند .از نظام اکثریت نسبی در حوزههای تک کرسی تااکنون برای انتخاب رئیس جمهور در 18 کشور ودر انتخابات پارلمانی 55 کشوراستفاده ميشوند. نظام انتخاباتی اکثریتی درحوزههای تک کرسی موجب افزایش تشکیل دولتهای تکحزبی و گروه اپوزیسیون پارلمانی یکپارچه میشود که ازاین شیوه، درحدود 20 کشوردنیا استفاده ميکنند.حکومتها در نظام انتخاباتی اکثریتی، برخاسته از اکثریت قاطع حاضر در مجلس هستند زیرا در نظام اکثریتی، حکومت و کرسیهای نمایندگی، ازآن حزب و گروهی است که آرای بیشتری دارد و احزاب کوچکتر، سهمي در حکومت ندارند. نظام انتخاباتی اکثریت نسبی از جمله ساده ترین نظامهای انتخاباتی تک کرسی است که در این سیستم، لیستی از نامزدان در اختیار رأی دهندگان قرار ميگیرد.سیستم اکثریت نسبی ، زمینه انتخاب در میان دو حزب را به وجود ميآورد و معمولا برای احزاب کوچک، در این سیستم شانس زیادی وجود نداردوفرصت زیادی را برای حکومت تک حزبی به وجود می آورد.
اما در نظام انتخاباتی تناسبی ,دولتها متشکل از ائتلافهای شکننده میان احزاب بوده که دولتها درین نظام همواره در معرض سقوط و بی ثباتی قرار دارند. چون دولتها در نظام انتخاباتی تناسبی، بر خاسته از ائتلافهای شکننده میان احزاب مختلفند و به محض از بین رفتن ائتلاف، دولت سرنوشتی جز سقوط نخواهد داشت درنظام انتخاباتی تناسبی:. به وجود آمدن حکومتهای ائتلافی باعث عدم کارآیی مؤثر ان ميباشد . درهمه نظامهای تناسبی، تعداد نمایندگان منتخب از هر حوزه، در تعیین میزان تناسبی بودن نتایج انتخابات، نقش اساسی بازی میکند. درحوزه انتخاباتی، از یک ساحه جغرافیایی مشخص، چند وکیل ، یا بیشتراز ان انتخاب می شوند . حجم حوزه انتخابیه در برخی از نظامهای انتخاباتی مثل نظام نخستگزینی، نظام رأی بدیل و نظام دو دورهای (تک کرسی) است . اما در بسیاری از کشورها حوزههای انتخابیه بر اساس واحدهای اداری مثل بخشها و ولایتها و یا ولسوالی ها شکل میگیرد که به معنای تفاوت زیاد در اندازه آنها خواهد بود.
از انجاییکه نظامهای انتخاباتی به دو دسته نظام انتخاباتی اکثریتی و تناسبی تقسیم ميشوند. نظام انتخاباتی مختلط یا نیمه تناسبی، راهی است میانه که با هدف بهره گیری از مزایای هردوی آنها اتخاذشده میتواند.درحالیکه نظام تناسبی، تقسیم کرسیها را میان فهرستهای مختلف، به تناسب آرای احزاب انجام میدهند و مجلس نمایندگان، انعکاسی از جناح بندی سیاسی دریک کشورمیباشد.ولی درافغانستان درطول ده سال گذشته در دو انتخابات پارلمانی بر اساس نظام رأی واحد غیر قابل انتقال و حوزه بودن هر ولایت عملی ګردیده است اما در طی مدت دو سال اخیر سرانجام هر دو قانون انتخابات و قانون تشکیل و صلاحیت کمیسیون های انتخاباتی به نام قانون انتخابات ازجانب حکومت وحدت ملی تهیه وباتوشیح رئیس جمهور به صورت فرمان تقنینی بدون توافق ولسی جرګه نافذ و صلاحیت تعیین حوزه های انتخاباتی به کمیسیون انتخابات سپرده شده است.
براساس این قانون، رئیس جمهوری هفت نفر را برای عضویت در کمیسیون مستقل انتخابات و پنج نفر دیگر را برای عضویت در کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخابات برخواهد گزید.فهرست اعضای نهادهای انتخاباتی و سایر اعضای کمیته از جانب رئیس جمهور غنی بزودی نهایی خواهد شد. مردم توقع دارند که درقانون انتخابات افغانستان باید ، نمایندگی عمومي و عادلانه برای تمامی باشندګان کشور تأمین ګرددچون در قانون اساسی افغانستان نظام انتخاباتی و حوزه انتخاباتی مشخص نشده است اما در ماده 35 قانون جدید انتخابات ګفته شده که کمیسیون انتخابات , حوزه های انتخاباتی ولسی جرگه و شورای ولایتی را طوری تعیین می نماید که بر اساس ماده 83 قانون اساسی باید تناسب نفوس – تأمین نمایندگی عادلانه ونمایندگی عمومی تامین ورعایت ګردد.
نظام انتخاباتی و حوزه انتخاباتی یک موضوع مهم ملی است باید رضایت کامل یا نسبی همه احزاب سیاسی، نخبگان و حکومت را فراهم نماید، البته نظام انتخاباتی و حوزه انتخاباتی قابل تغییر است،که در قانون انتخاباتي افغانستان صلاحیت تعین سیستم انتخاباتی و نوعیت ان به کمیسیون مستقل انتخابات کشور داده شده است وهر دو مسأله و سایر مسایل مربوط به آن توسط کمسیون انتخابات تعیین میگرددکه در صورت تطبیق سیستم انتخاباتی تک کرسی , استبداد، انحصارطلبی، خودکامگی و تمامیت خواهی قومی، از مسیری کاملا مشروع و قانونی، وارد نظام سیاسی افغانستان خواهد شد. سیستم تک کرسی ، میتواند شکاف های قومی ومحلی واجتماعی را عمیقتر سازد و ولايت هاي یک کشور را، به حوزه هاي کوچک و تک نماينده تقسيم خواهد کرد بنا برین نظام انتخاباتی تک کرسی برای افغانستان سبب تضعیف دموکراسی و بی ثباتی سیاسی در ین کشورمیشود.
کشورما افغانستان آمیزهی از قبایل، اقوام، نژادها، پیروان ادیان و مذاهب مختلف و سرزمین اقلیت های قومی است که هیچ یک از اقوام به تنهایی اکثریت نیست.در حالیکه تقسیمات کنونی واحدهای اداری بر اساس نگاه قومپرستانه حکومتهای استبدادی پیشین طراحی شده و نمادی از تضییع حقوق اقوام مختلف کشورمیباشد . بنا برین برای افغانستان یک نظام انتخاباتی موازی یا مختلط مناسبتر است. یعنی نظامی که می توان در آن از حوزه کشوری و ملی برای لیست احزاب سیاسی به صورت نظام تناسبی از حوزه های کوچک تک کرسی یا ولایتی استفاده کرد و کاندیدان غیر حزبی یا مستقل ازرأی واحد غیر قابل انتقال با کوچکتر ساختن حوزه های انتخاباتی بهره مند خواهند ګردید.
– بیستم – ما ه –نوامبر– سال- – 2016 میلادی
