فضیلت دست راست و سمت راست در اسلام
تتبع وتحقیق از:
الحاج امــیـن الـدیــن » سعـیـدی – سعید افـغــانی«
مدیـــر مطـالعات سـتراتیژیک افغان و
مسؤل مرکز کلتوری د حق لاره- جرمنی
منابع اصلی شرع اسلامی قرآن کریم و سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم است. اجماع امت و قیاس مبتنی بر قرآن کریم وسنت رسول الله صلی الله علیه وسلم منبع سوم و چارم احکام در شرع اسلام است.
فلسفـﮥ همـﮥ احكام و جزئيات آنها به طور تفصيلى در منابع اصلی شرع اسلامی یعنی قرآن کریم و سنت رسول الله صلی الله علیه وسلم در همه موارد به تفصیل روشن نيست.
بنآ ؛ در اکثر موارد، درک اصلی حکمت وفلسفه ای همه احکام از سطح فکر بشری بالا است، که مطمینآ به تعلیم وآموزش بیشتر فهم ، تتبع و تحقیق در علوم اسلامی ضرورت دارد.
این علمای مجتهدی اسلامی هستند که در یافتن احکام و مفاهیم و فلسفـﮥ اصلی ، بخشی ازاین احکام که به طور همه جانبه و کامل برای ما روشن نیست ، ما را مساعدت خیر می نمایند.
در شرع اسلامی در مسایل تعبدی اصل شرعی ودلایل نقلی اساس اند و دلایل عقلی درین عرصه اساس نمی باشند. اما ؛ این بدان معنی نیست که باید این اعمال مخالف عقل و منطق باشند.
چنانچه گفتیم درمسایل تعبدی منطق و حکمت حکم برای شارع روشن است و حتمی نیست تا بدانیم که مثلاً نماز صبح چرا دو رکعت سنت و دو رکعت فرض است.
چنین صراحت نص است ومسلمان باید به آن معتقد و عمل کند. به این ترتیب تأکید داریم که در صورتىكه فلسفه حكمى که بر منطق فهم و دانش ما برابر نباشد، برماست تا منحیث یک مسلمان یقین داشته باشیم که موجودیت چنین حکمی مطمینآ مطابق شرع و در نهایت امر ، به مصلحت ما است.
شارع که دردین اسلام الله تعالی است و استنباط از نصوص چنانچه گفتیم توسط علمای مجتهد صورت می گیرد. مسلماً که کسی باعلم تولد نشده، هر مسلمان میتواند با مجاهدت خویش خود را برمسایل شرعی چنان وارد کند تا به این مقام والای علم و فضلیت برسد.
قبل از همه باید گفت هر دو دست ( دست راست و دست چپ ) از مخلوقات و نعمت پروردگار با عظمت میباشد ، و بر هر کدام از آن دو حقوقی هست که از این جهت فرقی بین آنها دیده نمیشود .
درنصوص دینی برخی از مطالبی به چشم می خورد که دلالت می کند دست راست نه تنها در دنیا بلکه حتی در آخرت نیز از فضلیت خاصی برخوردار است.
چپ دستها در اصطلاح زبان انگلیسی، بنام « left-hander » و به عنوان صفت برای شخص « left handed person » مسمی مینمایند و این اصطلاح برای کسیکه یا از روی عادت یا برای آسانی از دست چپ زیاتر استفاده بعمل میاورند .
ناگفته نماند اگر اصطلاح « چپ دست » در زبانهای مروج دنیا مورد مطالعه وتدقیق قرار دهیم به تاسف باید گفت که دست چپ در زبانها ی مروج دنیا به نام خوبی مورد استفاده قرار نگرفته است بطور مثال :
در زبان لاتینی چپ را « sinister » میگویند که به معنی شوم و نحس و بد یُمن مورد استفاده قرار میگیرد .چپ دست در زبان فرانسوس بر دو اصطلاح چپ و ناشی یک کلمه « gauche » بکار می‌رود . وچپ دست در زبان آلمانی کلمه« linkisch » به معنی چپ‌دست و آدم خراب وناجور مورد استفاده قرار میگرد ، در بین مردم المان شخصی که چندان در امورمعاشراتی ، صداقت ودوستی راست نباشد ، آنرا بنام « linkisch » مسمی نموده وتقریبآ صفت منفی برای انسان میباشد .
هکذا ناگفته نماند که چپ دست در کشور ما هم صفت حسنه نبوده وزیاتر اوقات گفته میشود که فلان انسان خوب نیست وبمن چپ افتاده وهدف از آن اینست که با فلان ادم به اصطلاح دشمنی ویا عداوت دارم .
در مورد اینکه آیا چپ‌دستی یا راست‌دستی یک صفت یا خصیصه ژنتیکی (ارثی)است یا نه ، موضوع است که در مورد آن باید تحقیقاتی مستقلی صورت گیرد که بحث کلی در این بابت از حوصله این تحقیق خارج میباشد .
علما بدین عقیده اند که چپ دستی زمینه ارثی دارد و تا حد زیادی ناشی از فعا لیت بیشتر سمت راست مغز است. در یک بررسی، مشاهده گردید که حدود 5 تا 8 درصد از جنین‌ها در رحِم مادر، طرف چپشان را بیشتر حرکت می‌دادند.
درزمانهای قدیم چپ‌دست بودن در انسانها بحیث عیب شماریده میشود ، حتی مورخین مینویسند که در زمانهای قدیم مرد های ژابنی حق شرعی داشتند تا زنها ی چپ دست خویش را بدون هیچگونه منطق طلاق دهند .
چپ دستی در دین یهود ومسیحیت :
در تعلیمات دین یهودیت ومسیحیت چپ دست را نیز به فال نیک نمی گیرند ،وبه اصطلاح آنرا از جمله عیوب میشماریدند . در كتاب « ساموئل» ازيعقوب و داوود داستانی را حکایه میدارند که :
زمانیکه « آماسا » خوارزاده داوود كه از جانب داوود به بحیث جانشين او تعین شده بود ، رهبري گروهي شورشگر را عليه داوود به عهده مي گيرد.
روزي داوود او را به قصر اش فرا میخواند و ضمن گفتن: « به يقين برادرم بر سر راه تو ايستاده است؟ دست راست آماسا را گرفته و مي بوسد و همزمان با دست چپش شمشيرش را با مهارت در شكم آماسا طوري فرو مي برد كه دل و روده ي ِ او روي زمين پخش مي شود. » این بدین معنی است که نخواست قتل اورا بدست راست انجام دهد .
همچنان در داستان های متعددی در انجیل دیده شده است که بر فضیلت دست راست بر چپ حکم نموده اند .
در اناجیل آمده است که :حضرت مسيح به آناني كه در سمت راستش جاي مي گيرند مي گويد : « در آغوش مهر پدر در آئيد ، به سرزميني كه از آغاز براي شمايان آفريده شد» . و آنگاه روي سوي آناني كه در سمت چپ او نشسته اند كرده و مي گويد : « از من دور شويد، سوي آتش ابدي ، آتشي كه از آن شيطان و يارانش است گم شويد».
ناگفته نماند که ربط دادن بدي به چپ و خوبي به راست حتی قبل از مسيحيت دربین اساطیر انسانها وجود داشت و انجيل بنيان گزاراين طرز تفكر نيست.
همچنان اگر تاریخ کشور مصر وداستانها واعتقادت مصریان قدیم مورد مطالعه قرار گیرد در می یابیم که چپ ویا اینکه چشم چپ آفتاب با خود مصيبت همراه دارد ، « ست » خداي توفان بدي و بي نظمي منتشر مي كند ، در حاليكه هوروس بخشنده ي ِ خوبي هاست و به همين سبب « چشم راست آفتاب » نام دوم اوست.
در بوديسم و هندويسم نيز مي توان آداب و رسوم و داستان هائي از این مشابهت را مشاهده را یافت که در مورد عدم خوبی دست چپ بیان کردیده است .
محقیقین مینویسند که درمراسم عبادی سرخپوستان بوضاحت تام فضیلت دست راست را با دست چپ ملاحظه نمایم :
میگویند که : سرخپوستان هنگام دعا و تقاضاي بخشش از خدايان خود و به راه راست هدايت شدن ، نوك انگشت سبابه ي ِ راست را در خاك فروبرده و آنگاه به لب مي برند.
همچنان محقیقین مینویسند :
در میان عوام الناس عادتی در مورد فضیلت دست راست با چپ وجود دارد . میگویند :زمانیکه جادوگر هنگام بهم زدن داروهاي جادوئي اش در طشت جادوگري اش بايستي رو به افتاب ايستاده وبا اکت خاصی دست چپش را به سوي نقطه مقابلش دراز كند و عوامل مریضی را ازبين ببرد.
معالجه چپ دستان همواره و در همه جاي جهان مطرح بوده و كماكان هست.
میگویند :در گذشته زولوئي هاي ساكن جنوب آفريقا سوراخي در زمين مي كندند و آن را از آب جوش پر كرده و طفل چپ دست را مجبور مي كردند تا دست چپش را درون آب جوش فرو برد و پس از آن با همان دست روي سوراخ را بپوشاند. طبيعتأ دست چپ كودك زخم شده و او تا مدتي نمي توانست از آن استفاده كند.
علت اينكار اين بود كه آنها تصور مي كردند كودك ِ چپ دست به دام اوباش خواهد افتادو گمراه خواهد شد و تنها راه نجاتش ترك عادت اوست.
سوئدي ها مي گويند :
شخصی که : گردش در طبيعت « سمت راست » را مي گيرد هرگز دچار شكم درد نمي شود و يا بدون كمي « چپ زدن » نمي توان از پس مخارج خود برآمد ، چرا كه با اندكي چپ روي مي توان از عهده كارهاي ساده و بي اهميت با دست چپ بر آمد. اما كارهاي بغرنج و پيچيده را بايد با دست راست انجام داد و از اين قبيل…داستانهای زیادی در بین مردم وجود دارد .
خواننده محترم !
در فضیلت سمت راست و دست راست ، بخصوص برای : سلام دادن، مصافحه كردن ، غذا خوردن، دريافت نامه اعمال در روز قيامت، پیش شدن در هنگام خارج شدن و داخل شدن ، پوشیدن لباس وغیره … در مجموعـﮥ سایر موضوعات ، درنظر گرفته شده است.
بخشی ازاین اعمال مسایل تعبدی و بخش دیگری مسایل اخلاقی بوده که در این عمل اخلاقی هم با در نظرداشت ارجهیت کار از نظر اسلام بمنظور عمل به آن انشاء الله از ثواب خالی نه خواهد بود. دست چپ برای شستن محل ادرار و غايط و استبراء وغیره … امور درنظر گرفته شده و توصیه میگردد.
درمجموع برترى دست راست و سمت راست از مواردى در شرع اسلامی است که احکام فضیلت آن در آیات قرآنی واحادیثی نبوی نیز موجود میباشد.
برتری دست راست وسمت راست در اسلام :
چرا در تعلیمات دین مقدس اسلام ، مسلمانان هر کار خوب و ثوابی را باید با دست راست انجام دهند؟ در این موردعالم شهیر جهان اسلام شیخ امام نووی رحمه الله در« شرح صحیح مسلم » میفرماید :
« این یک قاعدۀ مستمر در شرع اسلامی است که: هر آنچه از باب تکریم و شرافت باشد مانند: پوشیدن لباس پیراهن و تـنبا ن، پوشیدن جراب، داخل شدن به مسجد، سواک ( یا مسواک زدن ) و سرمه زدن، و گرفتن ناخون، و کوتاه کردن سبیل، و شانه زدن موها، و زدودن موی زیر بغل، و تراشیدن موی سر، و سلام نماز، و شستن اعضای وضو و غسل، و خروج از توالت، و خوردن و نوشیدن، و مصافحه و دست دادن، و لمس حجر الاسود و همانند آنها، تیامن (پیش انداختن دست راست) در آنها مستحب است.
و هرآنچه که ضد آن باشد مانند: رفتن به تشناب و یا دست شوی، بیرون رفتن از مسجد، استنشاق، و استنجاء، و بیرون آوردن لباس و تنبان و یا هم جوارب و همانند آنها، پیش انداختن سمت چپ مستحب است، و تمامی این موارد برای تکریم راست و شرف آن است ».
شیخ امام نووی می افزیـد:
« و قد أجمع العلماء علی أنه منهی عن الاستنجاء بالیمین، ثم الجماهیر علی أنه نهی تنزیه وأدب لا نهی تحریم، وذهب بعض أهل الظاهر إلی أنه حرام» یعنی: ( و علماء اجماع کرده اند که از استنجاء با دست راست نهی شده است، و جمهور علماء نظرشان این است که این نهی، نهی تنزیه است نه نهی تحریم، و برخی از علمای اهل ظاهر آنرا نهی تحریم میدانند ).
هکذا امام مناوی قدر « فیض القدیر» میفرماید :
« و محل الخلاف ما لم تباشر الید الإزالة بلا حائل وإلا حرم ولم یجز اتفاقاً »یعنی : ( و جای اختلاف آن است که تا زمانیکه دست مستقیما با نجاست در تماس نباشد، و گرنه ( اگر دست راست با نجاست مستقیما در تماس باشد) به اتفاق حرام میشود ).
ومی افزاید :« و قوله ( ولا یتمسح بیمینه) أی لا یستنجی بها فیکره عند الجمهور، أما التمسح بها بأن یجعلها مکان الحجر فیزیل بها النجاسة فحرام » یعنی: ( و قول پیامبر صلی الله علیه و سلم که میفرماید: ( و با دست راستش مسح نکند) یعنی با دست راستش استنجا نکند و نزد جمهور علماء مکروه است، ولی مستقیما مسح کردن مقعد بجای سنگ و ازالت نجاست با دست راست حرام است. )
افضلیت مفاهیم تقدم راست با چپ در آیات واحادیثی متعددی تذکر رفته که مختصرآ به آن اشاره مینمایم:
فضیلت دست راست بر چپ در آیات قرآنی:
در آیه (71 سوره اسراء ) آمده است : « یَوْمَ نَدْعُو کُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَأُوْلَئِکَ یَقْرَؤُونَ کِتَابَهُمْ» یعنی : (به یاد آورید) روزی را که هر گروهی را با پیشوایان شان می خوانیم! کسانی که نامه عملشان به دست راست شان داده شود، آن را ( با شادی و سرور) می خوانند.
ویا هم در سوره (واقعه آیه 91 ) میخوانیم :« فَسَلَامٌ لَّکَ مِنْ أَصْحَابِ الْیَمِینِ» یعنی: (به او گفته میشود:) سلام بر تو از سوی دوستانت که از اصحاب راست اند.
ــ « کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ * إِلَّا أَصْحَابَ الْیَمِینِ * فِی جَنَّاتٍ یَتَسَاءلُونَ» (مدثر 38-40).یعنی: ( آری) هر کس در گرو اعمال خویش است، مگر اصحاب یمین ( راست ) ( که نامه اعمالشان را به نشانه ایمان و تقوای شان به دست راست شان میدهند) آنها در باغهای جنت اند ، و سؤال میکنند.
ــ و هنگامی که از پیامبرانش خبر می دهد، می فرماید: « وَأَلْقِ مَا فِی یَمِینِکَ تَلْقَفْ مَا صَنَعُوا إِنَّمَا صَنَعُوا کَیْدُ سَاحِرٍ وَلَا یُفْلِحُ السَّاحِرُ حَیْثُ أَتَی» (سوره طه آیه 69).یعنی : (ای موسی ) آنچه را در دست راست داری بیفگن، تمام آنچه را ساختهاند می بلعد! آنچه ساختهاند تنها مکر ساحر است؛ و ساحر هر جا رود رستگار نخواهد شد.
ــ « فَرَاغَ إِلَی آلِهَتِهِمْ فَقَالَ أَلَا تَأْکُلُونَ * مَا لَکُمْ لَا تَنطِقُونَ * فَرَاغَ عَلَیْهِمْ ضَرْبًا بِالْیَمِینِ» (سوره صافات 91-93). یعنی : (ابراهیم وارد بتخانه شد) مخفیانه نگاهی به معبودانشان کرد و از روی تمسخر گفت: «چرا ( از این غذاها ) نمیخورید؟! چرا سخن نمیگویید؟! سپس بسوی آنها رفت و ضربهای محکم با دست راست بر پیکر آنها فرود آورد.
ــ « وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ» (سوره واقعه آیه 41).یعنی : و اصحاب شمال (چپ)، چه اصحاب شمالی (که نامه اعمالشان به نشانه جرمشان به دست چپ آنها داده می شود).
ــ « وَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَیَقُولُ یَا لَیْتَنِی لَمْ أُوتَ کِتَابِیهْ» ( سوره حاقه آیه : 25 ). یعنی : امّا کسی که نامه اعمالش را به دست چپش بدهند می گوید: « ای کاش هرگز نامه اعمالم را به من نمی دادند.» در آیات متذکره به وضاحت تام برفضیلت دست راست تاکید بعمل آمده است .
احادیثی نبوی و فضیلت دست راست برچپ :
در مورد فضیلت دست راست بر چپ احادیثی متعددی روایت گردیده است که ما در این بحث به برخی از این روایات ذیلآ اشاره مینمایم .
در حدیثی از حضرت بی بی عایشه رضی الله عنها روایت شده است که : « کَانَ رسولُ اللَّه صَلّی اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم یُعْجِبُهُ التَّیمُّنُ فی شأنِه کُلِّه: فی طُهُوِرِهِ، وَتَرجُّلِهِ، وَتَنَعُّلِه». متفقٌ علیه. صحیح امام بخاری (فتح الباری) (168)، صحیح امام مسلم (268).یعنی ( پیامبر صلی الله علیه وسلم شروع و انجام از راست و جلو انداختن آن را در تمام کارهایش در غسل و وضو و شانه کردن موی سر و پوشیدن بوت های خویش ، دوست می داشت. ) در حدیث متذکر در میابیم که پیامبر اسلام شروع وانجام از راست و جلوه انداختن را در همه کار دوست داشت .
همچنان در روایت دیگری آمده است :« کانَتْ یَدُ رسول اللَّه صَلّی اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم، الیُمْنی لِطَهُورِهِ وطَعَامِه، وکَانَتْ الیُسْرَی لِخَلائِهِ وَمَا کَانَ منْ أَذیً». حدیث صحیح، رواه أبو داود وغیره.
یعنی : « پیامبر صلی الله علیه وسلم دست راستش را برای وضو و غسل و خوردن خویش و دست چپش را برای دستشویی و رفع حاجت و هر آلودگی دیگری به کار می گرفت ». حدیثی صحیح است که ابوداود (33) و غیر او به اسناد صحیح روایت کرده‌اند.
هکذا در حدیثی از ام عطیه رضی الله عنها روایت شده است که گفت: پیامبر صلی الله علیه وسلم در هنگام غسل دخترش زینب به زنانی که او را غسل می‌دادند، فرمودند: « ابْدَأْنَ بِمیامِنهَا وَمَواضِعِ الوُضُوءِ مِنْها» متفقٌ علیه.«غسل را از طرف های راست و اعضای وضوی او شروع کنید». صحیح امام بخاری (فتح الباری) (167)، صحیح امام مسلم (2/648).
در حدیثی از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إِذا انْتَعَلَ أَحدُکُمْ فَلْیبْدَأْ بالیُمْنی، وَإِذا نَزَع فَلْیبْدَأْ بِالشِّمالِ. لِتَکُنِ الیُمْنی أَوَّلهُما تُنْعَلُ، وآخرَهُمَا تُنْزَعُ» متفقٌ علیه. یعنی: « هر گاه یکی از شما بوت های خویش را می پوشید ، از راست و وقتی آن را از پای بیرون می اورید ، از چپ شروع کنید، تا پای راست، در پوشیدن اول باشد و در آوردن آخر». صحیح امام بخاری (فتح الباری) (5856)، صحیح امام مسلم (2097).
همچنان در حدیثی از ابن عمر رضی الله عنه روایت است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «إِذَا أَکَلَ أَحَدُکُمْ فَلْیَأْکُلْ بِیَمِینِهِ ، وَإِذَا شَرِبَ فَلْیَشْرَبْ بِیَمِینِهِ ، فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَأْکُلُ بِشِمَالِهِ ، وَیَشْرَبُ بِشِمَالِهِ». یعنی: « هرگاه کسی غذا خورد با دست راستش بخورد، و اگر آب نوشید با دست راست بنوشد، چرا که شیطان با دست چپش می خورد و می نوشد ». مسلم (2020).
– هکذا در حدیثی دیگری آمده است :« إذا شرب أحدکم فلا یتنفس فی الإناء وإذا أتی الخلاء فلا یمس ذکره بیمنه ولا یتمسح بیمینه» ( متفق علیه) یعنی (اگر کسی از شما چیزی بنوشد در ظرفش تنفس نکند و اگر وارد خلاء شود آلتش رابا دست راست لمس نکند وبا دست راستش خودش را پاک نکند. ).
همچنان در حدیثی از عایشه صدیق رضی الله عنه آمده است : « کانت ید رسول الله صلی الله علیه وسلم الیمنی لطهوره وطعامه، وکانت یده الیسری لخلائه، وما کان من أذی »یعنی:( رسول الله صلی الله علیه و سلم دست راستش را برای وضوء گرفتن و خوراک خورددنش استفاده میکرد و دست چپش برای قضای حاجت و رفع نجاست استفاده میکرد.).
همچنان حضرت حفصه رضی الله عنه در حدیثی میفرماید :
« أَنَّ رسول اللَّه صَلّی اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم کان یَجْعَلُ یَمینَهُ لطَعَامِهِ وَشَرَابِهِ وثیابه ویَجَعلُ یَسارَهُ لما سِوی ذلکَ » (روایت أبو داود و ترمذی وغیره). یعنی: ( رسول الله صلی الله علیه وسلم دست راست خود را برای خوردن و نوشیدن و جامهء خویش اختصاص داده ودست چپ خود را برای دیگر امور قرار داده بود ). این بود برخی از احادیثی رسول الله صلی الله علیه وسلم که هم شخص خودش اعمال خوب را بدست راست می اغازید و هم برای صحابه کرام هدایت میفرمود تا اعمال خوب را بدست راست به اغازند .
فرشتگان راست و چپ وفرشتگان نگهبان:
در منابع اسلامی تذکر داده شده است که : همـﮥ موجودات مخصوصاً انسانان پیوسته در معرض حوادث و آزار جسمی یا خطرات روحی، چون فریب و وسوسه شیطان و نفس اماره و سقوط ظاهری و باطنی قرار دارند.
پروردگار با عظمت ما گروپ از ملائک را مأمور حفظ ، مراقبت و نگهبانی آنسانها قرار داده است طوریکه در سورۀ مبارکه رعد آیـﮥ 17 میفرماید: « از فرشتگان محافظینی به نام (معقّبات (تعقیب کنندگان) پیوسته از جلو و پشت سر و در اطراف او، به حفاظت و مراقبت وی می پردازند.»
هکذا برای هرانسان یک فرشته خاصی برای نگهبانی توظیف گردیده است. طوریکه در سورۀ طارق آیـﮥ 4 میخوانیم: « و نیست انسانی مگر بر او نگهبانی است، این نگهبان حفافظت از جان وروح او و قرار دادنش در مسیر حق و هم چنین حراست از جسم او را در مقابل خطرات به عهده دارند ».
دریافت اعمال نامه بدست راست:
یکی از بزرگترین شرف که دست از آن برخوردار است، این است که شرف نوشتن را پروردگار با عظمت با دست اعطا نموده، همانطوریکه شرف نطق را بزبان هدیه داده است.
پروردگار با عظمت ما طوریکه در فوق بدان اشاره نمودیم، ملائکه یی را مأمور گردانیده که مصروف نوشتن اعمال نامـﮥ خلق است و بر آنها نگهداری می کنند. الله تعالی می فرماید: « وَإِنَّ عَلَیْکُمْ لَحَافِظِینَ * کِرَامًا کَاتِبِینَ * یَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ» (انفطار 10- 12).
یعنی: «البته و یقیناً نگهبانها برای مراقبت احوال و اعمال شما مأمور اند، ملائکه هایی بزرگوارند که اعمال بندگان را می نویسند، شما هر چه کنید همه را می دانند».
و می فرماید: «إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیَانِ عَنِ الْیَمِینِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِیدٌ * مَا یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ» (ق 17- 18).
یعنی: « دو ملائکه گفتار و کردار شخص را دریافت می دارند و آن را ثبت می کنند، یکی از دسـت راست و دیگری از دست چپ نشسته و همنشین او هستند، هر کلمه یی که بر زبان براند ( از خیر و شر ) آن را می نویسند و مراقب و حاضر حال اویند ».
امام جلیل القدر وتابعی مشهور مجاهد بن جبر( متوفی سال 104 ه ) در تفسیر این آیه متبرکه می فرماید: ملائکه یی در راست و ملائکه یی در چپ قرار دارد اما آنکه در راست است خیر و دیگری که در چپ قرار دارد شر و بدی را می نویسد.
پس انسان باید فرشتگان را که اعمال او را می نویسند در نظر داشته باشد، و بپرهیزند از سخن یا کاری که پرودگار جهانیان از آن خشنود نباشد.
فضلیت تشهد در نماز هم با دست راست است:
فضیلت دیگری که درنماز برای دست راست داده شده است ، فضیلت تشهد است : رسول الله صلی الله علیه وسلم در خواندن تشهد، در نماز کف دست چپ را باز میگذاشت، ولی انگشتان کف دست راست را گره مینمود و با انگشت شهادت،( دست راست ) اشاره میکرد و ضمناً به آن مینگریست (روایت مسلم).
به هنگام اشاره، انگشت شصت را روی انگشت وسط میگذاشت (روایت مسلم).
و گاهی آن را به صورت حلقه درمیآورد (روایت ابوداود و نسائی).
و انگشت شهادت را بلند میکرد و آن را به حرکت درمیآورد و دعا مینمود (روایت ابوداود و نسائی).
رسول الله صلی الله علیه و سلم میفرمود: «لهی أشدّ علی الشّیطان من الحدید. یعنی: السبّابة» (روایت احمد و بزار).
(این اشاره با انگشت، بر شیطان، از آهن، کارآمدتر است).
رسول الله صلی الله علیه و سلم در هر تشهد (اول و آخر) اشاره مینمود (روایت نسائی و بیهقی).
راویان مینویسند یک بار پیامبر صلی الله علیه وسلم متوجه مردی شد که در تشهد، با دو انگشت اشاره میکرد، به ایشان فرمود: «أحدّ (أحدّ)» (با یکی، با یکی) و به سبابه خویش اشاره نمود (روایت نسائی).
ذکرتسبیح واذکار هم باید بدست راست ااست :
از سنت عملی واز احادیثی متعد دی از جمله در حدیثی ابوداود بوضاحت تام معلوم میشود که: عادت مبارک پیامبر صلی الله علیه وسلم این بود که بعد از ختم نماز، اذکار وتسبیحات را به بند های دست راست خویش می شمارید.
واین هم فضلیت است که در شریعیت برای دست راست اعطا گردیده است، ودر هیچ روایت نیامده است که پیامبر اسلام با دست چپ شماریدن تسبیحات واذکار را بعمل آورده باشد .
در حدیثی که از: حضرت بی بی عایشه روایت است آمده است که: پیامبر صلی الله علیه وسلم از دست چپ در استنجا استفاده بعمل اورده است ، وهیچ وقت از بند های دست چپ خویش برای تسبیحات وشماریدن اذکار استفاده نه نموده است .
همچنان در حدیثی که حضرت یا سیراه رضی الله عنها روایت نموده آمده است که : پیامبر صلی الله علیه وسلم بر زنها امر فرموده است که تسبیحات نماز را به بند های دست بشمارند ، چرا که در روز قیامت آن انگشتان به صحبت می اغازند واز انان پرسیده خواهد شد.
همچنان در حدیثی عبدالله بن عمرو در باره شيوهي تسبيح گفتن رسول الله صلى الله عليه و سلم آمده است :«رَأَيْتُ النَّبِيَّ ص يَعْقِدُ التَّسْبٍيحَ بِيَمِينِهِ». ( أبوداود با لفظ همين لفظ 2/81، والترمذي 5/521، و: صحيح الجامع 4/271 شمارهى 4865. ) (پيامبر صلى الله عليه و سلم را ديدم كه تسبيحات خود را با دست راستش مى شمرد).
مطابق احادیثی نبوی که در فوق از آن یاد اوری نمودیم ، بهتر است تسبیحات خویش را به بند های انگشتان راست خویش بشماریم ، واین عمل نزدیکتر به ثواب وپیروی از سنت عملی پیامبر صلی الله علیه وسلم میباشد.
گذاشتن دست راست بر چپ در نماز:
فضلیت دیگری که برای دست راست بر چپ داده شده است اینست ، که نمازگزار دست راست خویش در قیام در نماز بر پشت دست چپ میگزارد ، طوریکه این فضیلت وطریقه سنت عملی پیامبر صلی الله علیه وسلم در حدیثی که از وائل بن حجر رضی الله عنه روایت گردیده است به تفصیل چنین بیان گردیده است :« وَضَعَ یَدَهُ الْیُمْنَی عَلَی الْیُسْرَی » دست راستش را بر دست چپ می‌نهاد (مسلم و ابوداود).
و پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرمود: «إِنَّا مَعْشَرَ الأَنْبِیَاءِ أُمِرْنَا بِتَعْجِیلِ فِطْرِنا، وَتَأْخِیرِ سُحُورِنا، وَأَنْ نَضَعَ أیمَانِنَا عَلَی شمائِلِنا فِی الصَّلاةِ». « ما انبیاء به شتاب در افطار و تأخیر در سحری و نهادن دست راست بر دست چپ در نماز امر شده‌ایم ». ابن حبان و ضیاء با سند صحیحی آن را آورده‌اند.
همچنان در حدیثی دیگری از وائل بن حجر رضی الله عنه روایت است که گفت : «صلیت مع رسول الله صلی الله علیه وسلم و وضع یده الیمنی علی یده الیسری علی صدره». ابن خزیمه (479).
یعنی: « با پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز خواندم، ( دیدم ) دست راستش را بر روی دست چپش، روی سینه‌اش قرار داد ». پیامبر صلی الله علیه وسلم نه تنها خودش دست راستش را برپشت دست چپ خویش در حال قیام میگذاشت ، بلکه به اصحاب نیز در مورد هدایت میفرمود که چنین عمل را انجام دهند . چنانکه در حدیثی از سهل بن سعد رضی الله عنه روایت است که : « کَانَ النَّاسُ یُؤْمَرُونَ أَنْ یَضَعَ الرَّجُلُ الْیَدَ الْیُمْنَی عَلَی ذِرَاعِهِ الْیُسْرَی فِی الصَّلَاةِ». یعنی: « مردم دستور داده می شدند که در نماز، دست راست خود را روی ساعد چپ شان بگذارند ».« الموطأ » (1/174) و بخاری (740).
آداب تف‌انداختن در وقت نماز به سمت چپ است:
در تعلیمات دین مقدس اسلام از انداختن لهاب دهان در وقت نماز در صورت ضرورت بطرف راست بخاطر احترام به فرشته توظیف شده در سمت راست منع بعمل آمده است. هدایت شرع همین است که نمازگزار درصورت ضرورت لهاب دهن خویش را باید بطرف چپ خود تف نماید نه در طرف راست خویش .
چون حکم وهدایت پیامبر صلی الله علیه وسلم همین است : «آیا یکی از شما راضی میشود که در صورت او تف بیاندازد؟ هرگاه یکی از شما (برای نماز خواندن) در جهت قبله ایستاد رو به خدای خود ایستاده است و فرشته در طرف راست اوست، پس در طرف راست خود تف نیاندازد. و در جهت قبله نیز تف نیاندازد.
بنآ یا به طرف چپ تف بیاندازد، یا زیر پاهای خود بیاندازد. و اگر نتوانست تف را نگه دارد، این کار را بکند. یعنی در لباس خودش بیاندازد.) ( صحیح الجامع (2661).در این حدیث با صراحت در می یابیم که از تف کردن به سمت راست وبه سمت قبله ممانعت بعمل امده است وفضیلت سمت راست را مانند سمت قبله محترم شمرده است .
فضیلت ایستادن در سمت راست درنماز جماعت:
یکی دیگر از فضایل سمت راست ایستادن نماز گزار در سمت راست امام در نماز جماعت است .در اصول نماز جماعت ، بخصوص در نماز جماعت دونفری آمده است که مقتدی ، باید در سمت راست امام و شانه به شانه امام ایستاده شود .
در حدیث از ابن عباس(رضی الله عنه) در مورد فضیلت خواندن نماز بطرف راست میخوانم : « بت فی بیت خالتی میمونة فصلی رسول الله صلی الله علیه وسلم العشاء، ثم جاء فصلی أربع رکعات، ثم نام، ثم قام فجئت فقمت عن یساره فعلنی عن یمینه» (شبی در خانه خاله‌ام میمونه ماندم، پیامبر صلی الله علیه وسلم بعد از خواندن نماز عشاء (به خانه) آمد و چهار رکعت نماز خواند؛ و خوابید سپس نیمه شب بلند شد و به نماز ایستاد، من آمدم و سمت چپش ایستادم، پیامبر مرا در سمت راست خود قرار داد ) ( بخاری (697).
همچنان در حدیثی از براء بن عازب روایت است : وقتی که پشت سر پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز می‌خواندیم، دوست داشتیم در سمت راست او ایستاده شوم، چون بعد از سلام رو به ما میکرد، (براء) گوید : ازاو شنیدم که میفرمود : « رب قنی عذابک یوم تبعث عبادک» (پروردگارا، روزی که بندگانت را زنده می‌کنی مرا از عذابت محفوظ بفرما ) ( مسلم (709)
و فقها گفته اند که سمت راست امام افضلتر از سمت چپ اوست. ولی در صورتیکه سمت راست دورتر از امام باشد در آنصورت سمت چپ اگر به امام نزدیکتر باشد افضلتر میباشد.
هدف اساسی در همه ای احادیثی پیامبر صلی الله علیه وسلم در این بابت همین است که ، نمازگزا در صورتیکه ممکن باشد کوشش کند که به امام نزدیک باشد و کسی که هم در صف اول و هم در سمت راستی که نزدیک امام است، فضل بیشتری کسب می کند.
صرف طعام با دست چپ:
در مورد صرف طعام که با کدام دست تناول گردد ،( با دست راست ویا چپ ) نه تنها در شرع اسلامی نه بلکه در فرهنگ بسیاری از کشور های جهان این عقیده وجود دارد که فضیلت دست راست بر دست چپ در تناول غذا را نشان میدهد .
در کشور چین دست راست با« دست غذا خوردن » معروف میباشد ، طوریکه همین اعتقادت تا یک اندازه دربین هندويسم نيز رايج میباشد .
در ميان كشميري ها معروف است که وظیفه دست چپ براي شستن خود پس از رفع قضاي حاجت است .بنآ نباید با دست چپ غذا خورد ، حتا اگر شخصی دست راستش را در حادثه اي از دست داده باشد ، نبايد با دست چپ غذا بخورد، چرا كه عضو بد بدن است واساسآ جهت كارهاي ناپاك آفريده شده است .
در مورد خوردن وصرف کردن طعام با دست چپ، هدایت پیامبراسلام محمد صلی الله علیه و سلم همین است که غذا نباید با دست چپ خورده شود: «لا تأْکُلُوا بِالشِّمَال، فَإنَّ الشَّیْطَانَ یأکُل ویَشْرَبُ بِشِمالِهِ » (روایت مسلم)( با دست چپ غذا مخورید، زیرا شیطان با دست چپ غذا می خورد.).
ومیفرماید :« لا یَأْکُلَنَّ أحدُکُمْ بِشِمالِه، وَلا یَشْربَنَّ بِهَا. فَإنَّ الشَّیْطَانَ یَأْکُلُ بِشِمالِهِ وَیشْربُ بِهَا » (روایت مسلم)( هیچکدام شما بدست چپ خویش غذا نخورد و نیاشامد، زیرا شیطان بدست چپ خود خورد و نوش می کند ).
همچنان در حدیثی که از ابی مسلم رضی الله عنه روایت گردیده است آمده است :« أَنَّ رَجُلاً أَکَلَ عِنْدَ رسولِ اللَّه صَلّی اللهُ عَلَیْهِ وسَلَّم بِشِمَالِهِ فقال: « کُلْ بِیمِینکَ » قال: لا أَسْتَطِیع. قال: « لا استطعَت » ما منعَهُ إِلاَّ الْکِبْرُ فَمَا رَفعَها إِلَی فِیه. (روایت مسلم)( شخصی نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم بدست چپ غذا می خورد، آنحضرت صلی الله علیه وسلم فرمود: بدست راست بخور. گفت: نمی توانم. فرمود: نتوانی. چیزی بجز کبر او را از اطاعت باز نداشت. و وی بعد از آن نتوانست چیزی را بدهن خویش بلند کند. یعنی دستش بقدرت خداوند فلج شد ).
احادیثی که در فوق تذکر رفت دلالت همه آن بر استحباب خوردن و نوشیدن با دست راست دلالت دارند و استعمال دست چپ برای کسی که عذری ندارد مکروه است.
و لذا علما خوردن و نوشیدن با دست راست را جزو آداب دانسته نه جزو واجبات، و این رای امامان اربعه : امام صاحب ابو حنفیة ،امام مالک ،امام شافعی وامام حنبل نیز میباشد . ولی برخی از علما خوردن ونوشیدن را با دست چپ برای غیر معذور حرام می دانند. ودر این رای ابن حزم وابن عبد البر و تقی الدین سبکی رحمهما الله شامل اند .
ولی ملاحظه مینمایم که : جمهوری از علما آنرا حرام نمی دانند هرچند می توان گفت که با دست چپ خوردن مکروه است.
همچنان تعدادی از علماء در صورت ضرورت خوردن غذا با هر دو دست را جواز دانسته اند ، واگر شخصی با هردو دست غذا صرف نماید ، نباید بر آنان خورده گرفت ، زیرا احادیثی وجود دارند که هرچند به این مسئله تصریح ندارد که پیامبر صلی الله علیه وسلم همزمان با دو دست غذا خورده باشد ، ولی می توان از دلالت حدیث چنین برداشت نمود که پیامبر اسلام همزمان از هر دو دست برای خوردن یا نوشیدن استفاده بعمل اورد ه است .
از جمله در حدیثی از ْ ابْنِ عَبَّاسٍ رضی الله عنهما آمده است : « أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ شَرِبَ مِنْ زَمْزَمَ مِنْ دَلْوٍ مِنْهَا وَهُوَ قَائِمٌ .» رواه البخاری ( 1556 ) ومسلم ( 2027 ) .
ابن عباس رضی الله عنهما روایت می کند که پیامبر صلی الله علیه وسلم از آب زمزم با دلو ( سطل) چاه آن ، نوشید در حالیکه ایشان ایستاده بودند.و این امر می تواند چنین تداعی نمود که برداشتن آب با سطل با یک دست نبوده و احتمالا با دو دست خویش آبرا برداشته و سپس نوشیده اند.
پيامبر صلي الله عليه وسلم از غذا خوردن و آشاميدن با دست چپ نهي كرده و انجام اين كارها را با دست راست امر كرده است.
پيامبر صلي الله عليه وسلم مي‌فرمايد:« يَا غُلَامُ سَمِّ اللَّهَ وَكُلْ بِيَمِينِكَ وَكُلْ مِمَّا يَلِيكَ » (اي پسر! بسم الله بگو و با دست راست بخور و از جلوي خودت بخور).بخاري 5376 – مسلم 2022.
و مي‌فرمايد:« إِذَا أَكَلَ أَحَدُكُمْ فَلْيَأْكُلْ بِيَمِينِهِ، وَإِذَا شَرِبَ فَلْيَشْرَبْ بِيَمِينِهِ؛ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ بِشِمَالِهِ وَيَشْرَبُ بِشِمَالِهِ »
(هر گاه انسان غذا مي‌خورد با دست راست ميل كند و هر گاه آب مي‌نوشد؛ بادست راست بنوشد چرا كه شيطان با چپ مي خورد و مي نوشد).
ممنوعیت استنجاء با دست راست :
در شرع اسلامی مسلمانان از استنجاء کردن با دست راست منع گردیده است ، وحتی زیاتر از علماء آنرا عمل ناروا ومکروه دانسته است، در تعلیمات اسلامی بوضاحت تام به مسلمانان تاکید گردیده است که : نباید شرمگاه خویش را با دست راست مسح کرد ، این عمل خلاف عمل سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم دانسته شده است .
این حکم اسلامی در حدیثی پیامبر صلی الله علیه وسلم بوضاحت تام چنین بیان گردیده است : «لَا یَمَسَّنَّ أَحَدُکُمْ ذَکَرَهُ بِیَمِینِهِ وَهُوَ یَبُولُ، وَلَا یَتَمَسَّحُ مِنْ الْخَلَاءِ بِیَمِینِهِ» (متفق علیه). «موقع قضای حاجت شرمگاه خود را با دست راست نگیرید وآنرا با دست راست خود پاک نکنید، یعنی با دست راست استنجا نگیرید».
مقدم داشتن راست بر چپ در وضوء:
( تیامن در وضوء ) یعنی مقدم داشتن راست بر چپ ، از جمله سنت های پیامبر صلی الله علیه وسلم در وضو میباشد ، تیامن در وضو آن است که : دست راست و پاي راست را باید قبل از دست چپ و پاي چپ شست.
این حکم در حدیثی که از حضرت عايشه رضي الله عنها روايت گردیده است آمده است : « كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يحب التيامن في تـنعله وترجله وطهوره، وفي شأنه كله» ( پيامبر صلي الله عليه و سلم همواره ابتدا كردن به طرف راست را دوست مي داشت چه در پوشیدن بوت، و چه در شانه كردن مويش، چه در وضوء و غسل و چه در ساير كارهايش ). اين حديث متفق عليه است.
همچنان در حدیثی از ابوهريره رضي الله عنه نقل شده است كه پيامبر صلي الله عليه و سلم فرمود:
« إذا لبستم وإذا توضأتم فأبدءوا بأيمانكم» ( هر زمانیکه خواستيد كه لباس بپوشيد و وضوء بگيريد از طرف راست شروع كنيد ). احمد و ابوداود و ترمذي و نسائي آنرا روايت كرده‌اند.
شستن پا در وضو با دست چپ :
در مورد اینکه شستشو ی پای ها در وضو بکدام دست صورت گیرد ، حدیثی صحیح درمورد کیفیت وضوی پیامبر صلی الله علیه وسلم در این مورد اشاره نشده ولی برخی از کتب مشهور فقهی از جمله : کتاب « الفواکه الدوانی» در مذهب مالکی و ابن عابدین حنفی در کتاب « الدر المحتار» و کتاب « تحفة المحتاج فی شرح المنهاج » در مذهب امام شافعی آمده است که:
شستن هر دو پا با دست چپ مستحب میباشد ، البته با دست راست آب را بر روی پاها پاشیده و با دست چپ پا را شسته و به آرامی می مالید. و این هم از جمله تکریم راست است.
همچنین مستحب است که در هنگام استفاده از خفین ( جوراب چرمی ) و مسح بر آنها، بطور همزمان با دست راست خف پای راست را، و با دست چپ خف پای چپ را مسح کرد.
چرا که در حدیثی از مغیره بن شعبه رضی الله عنه روایت است : « کُنْتُ مَع النّبیِّ صلی الله علیه وآله وسلم فَتَوَضَّأَ فَأَهْوَیْتُ لأنْزِعَ خُفّیْهِ فَقَالَ: «دَعْهُمَا فَإِنِّی أَدْخَلْتُهُمَا طَاهِرَتَیْنِ» فمَسَحَ عَلَیْهِمَا». متفق علیه.
یعنی: همراه پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم بودم که وضو گرفت، پس خواستم که موزه هایش را بیرون بیاورم، فرمود: « آنها را بیرون نکن که پس از داشتن وضو، آنها را پوشیده ام » ، و سپس بر آنها مسح کشید.
مغیرة بن شعبة گفت: ( پیامبر صلی الله علیه وسلم ) « بر آندو مسح نمود» و نگفت: « مسح را از خف پای راست شروع کرد» بلکه گفت که پیامبر صلی الله علیه وسلم بر آندو ( خف) مسح نمود.
پس ظاهر سنت نبوی چنین است همزمان بر آنها مسح کردند، همانگونه که در یک لحظه دو گوش مسح می شوند.
ذبح با دست راست:
رهنمود وهدایت دین مقدس اسلام در مورد ذبح حیوان همین است که: حیوانات به ترتیبی ذبح گردد که در وقت ذبح اذار واذیت نبینند. پیامبر بزرگوار اسلام در حدیثی متبرکه در توضیح این حکم میفرماید :
« إنَّ الله کتب الإحسانَ علی کل شیءٍ فإذا قَتَلْتُمْ فأَحسنوا القِتْلةَ وإذا ذبحتُمْ فأحسِنوا الذِّبحة ولْیُحِدَّ أَحدُکُمْ شَفْرَتَهُ ولْیُرحْ ذبیحتَهُ» (مسلم (1955).یعنی: «همانا خداوند خوبی کردن را بر هر چیز فرض کرده است، لذا هرگاه کشتید به بهترین روش بکشید، و هرگاه ذبح کردید به بهترین روش ذبح کنید، و باید یکی از شما ( قبل از ذبح ) کاردش را تیز کند، و حیوان ( و ذبیحه) اش را راحت بگرداند».
در کتاب دائرة المعارف فقهی آمده است:
«فقهاء اتفاق نظر دارند که نیک ذبح کردن حیوان بگونه ایکه منجر به راحت شدن حیوان مذبوح شود مستحب است، به اندازه ای که توانایی دارد ( و برایش مقدور است )» « الموسوعة الفقهیة » (10/221).
علماء میفرمایند : از جمله مواردی که بعنوان ذبح نیک محسوب می شود آن است که : ذابح حیوان را بعد از ذبح رها کند تا دست و پا زند و زودتر راحت شود.
شیخ ابن عثیمین می گوید : «.. هرگاه حیوان بقصد ذبح خوابانده شد، ذابح پایش را بر گردن او بگذارد – یعنی بر اطراف گردن ، و اگر با دست راست ذبح می کند پس با دست چپش سر وی را بگیرد، سپس با ذکر بسم الله با قوت و سرعت شروع به بریدن کند، و مری و حلقوم (و دو رگ خونی اطراف آنرا) قطع نماید، و پاهایش را رها کند و نبندد تا آنرا به آزادی تکان دهد و موجب شود خون بیشتری ( با فشار) بیرون آید.
در مورد اینکه ذبح حیوانات بکدام دست باید صورت گیرد ، علماء میفرمایند اگر کسی چپ دست باشد میتواند ذبح را بدست چپ انجام دهد و در این بابت مشکلی وممانعتی در شرع وجود ندارد . ولی علماء طی فتوای خویش نگاشته اند :
ذبح با دست چپ جواز داشت ولی اگر ذبح با دست راست ممکن باشد وصورت گیرد بهتر است». ( فتاوی اللجنة الدائمة (22 /474-475).
شیخ ابن عثمین در مورد ذبح با دست چپ مینویسد:
هرگاه شخصی بخواهد ( با دست چپ ) گوسفندی را ذبح کند؛ ابتدا آن را بر پهلوی راست بخواباند تا بتواند با دست چپ آنرا ذبح نماید، این کار برای ذبح حیوان بهتر و راحت تر است . ولی اگر گوسفند را بر پهلوی چپ بخواباند در حالیکه نمی تواند با دست راست ذبح کند، اینکار موجب مشقت بر خود او و بر حیوان هم خواهد شد..».« فتاوی نور علی الدرب » (11/175).
نوشتن با دست چپ:
درمورد اینکه نوشتن با کدام دست صورت گیرد ،( دست راست ویا چپ ) ایا میتوان در نوشتن از دست چپ کمک خواست ! عالم جلیل القدر شیخ ابن عثیمین در این مورد میفرماید :
« بلی ، اگر نمی تواند بخوبی از دست راست استفاده کند می تواند از دست چپ خود برای نوشتن استفاده کند، به دلیل فرموده الله تبارک و تعالی : « لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَهَا ». یعنی : خداوند هیچ نفسی را جز به اندازه تواناییش مکلف نمی گرداند. و فرمود : « فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ ». یعنی : « پس تا انداز ای که توانایی دارید تقوای الهی پیشه کنید ».
پوشیدن انگشتر در دست راست:
قبل از همه باید گفت که پوشیدن انگشتر غیر طلایی برای مردان عمل استحبابی نبوده طوریکه تعداد از مسلمانان بر مستحب بودن آن حکم میکنند . بلکه پوشیدن انگشتر برای مرد مباح مباشد و در نهایت مطاف جایز میباشد .
مورخین در مورد تاریخچه مهر انگشتری پیامبر صلی علیه وسلم مینویسند :
ملت غیر عرب هیچ نامه ای را مادامیکه بر آن مهر نمی بود نمی خوانند، طوریکه در حدیثی از انس بن مالک رضی الله عنه روایت است که : « کَتَبَ النَّبِیُّ صلی الله علیه وسلم کِتَابًا أَوْ أَرَادَ أَنْ یَکْتُبَ فَقِیلَ لَهُ إِنَّهُمْ لا یَقْرَءُونَ کِتَابًا إِلا مَخْتُومًا، فَاتَّخَذَ خَاتَمًا مِنْ فِضَّةٍ، نَقْشُهُ: مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَی بَیَاضِهِ فِی یَدِهِ. ( بخاری:65 )
یعنی: پیامبر صلی الله علیه وسلم نامهای نوشت یا میخواست نامه ای بنویسد. به ایشان اطلاع دادند که آنها ( روم ) نامه ی بدون مهر را نمی خوانند.
پس ایشان هم برای خود انگشتری از نقره ساخت که جمله ( محمد رسول الله ) بر روی آن حک شده بود. حضرت انس می افزاید : گویا هم اکنون سفیدی و درخشندگی آن انگشتر را در دست ( مبارک) رسول خدا صلی الله علیه و سلم مشاهده می نمایم.
بنابراین پیامبر صلی الله علیه وسلم تا آنزمان در فکر انگشتر نبود تا بگوییم که پوشیدن انگشتر تبعیت از سنت فعلی پیامبر صلی الله علیه وسلم است، بلکه از این حدیث چنین برداشت می شود که استفاده از انگشتر غیر طلا از جمله انگشتر نقره یا آهنی یا هر جنس دیگری برای مردها بدون اشکال و مباح است.
از شیخ الاسلام ابن تیمیه در مجموع الفتاوی ( 25 / 63 – 65 ).در مورد پوشیدن انگشتر نقره برای مردها روایت ذیل منقول است :«انگشتر نقره به اتفاق ائمه ی اربعه مباح است، چرا که از پیامبر صلی الله علیه وسلم ثابت شده که ایشان انگشتری از نقره را استفاده می کردند، و اصحاب ایشان هم از همان جنس استفاده می کردند، بر خلاف انگشتر طلا که به اتفاق ائمه اربعه (برای مردها) حرام است، چرا که ثابت شده که پیامبر صلی الله علیه وسلم از آن نهی کرده اند… ولی پوشیدن انگشتر نقره چون هیچ لفظ عامی مبنی بر تحریم آن وجود ندارد؛ بنابراین برای احدی جایز نیست که بدون اقامه ی دلیل شرعی حکم بر حرام بودن آن دهد؛ چرا که سنت (احادیث) بر مباح بودن انگشتر نقره وارد شده اند و این دلیلی بر مباح بودن آن است…».
تعین انگشت برای پوشیدن انگشتر:
در تعلیمات اسلامی آمده است: اگر کسی خواست تا انگشتر در دست کند، سنت آن است که آنرا در انگشت خنصر ( انگشت کوچک) خویش قرار دهد.
امام نووی رحمه الله می گوید: « مسلمانان ( تمام مذاهب ) اجماع دارند که سنت این است که مردها انگشتر را در انگشت کوچک بگذارند، اما زنان می توانند در تمامی انگشتهای خویش قرار دهند». شرح النووی علی مسلم، وعون المعبود 11/286 .
ولی اینکه مرد ها انگشتر را در دست راست بپوشند و یا در دست چپ علما دربین خود اختلاف رای دارند؛ علمای مذهب حنفی ، مالکی و مذهب حنبلی می گویند در دست چپ سنت است، ولی علمای مذهب شافعی بدین مساله تاکید مینمایند که پوشیدن انگشتر در دست راست از جمله سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم است.
و هر دو دسته از علما ء برای اثبات ادعای خویش به احادیث صحیحی استناد می کنند، ولی هستند علمای که معتقد اند که : مرد ها میتوانند در صورتیکه خواسته باشند ، انگشتر را در دست راست وچپ خویش بپوشند که از آن جمله میتوان از عالم شهیر ومعروف جهان اسلام ( شیخ ابن عثیمین نام ) برد، نظریات ابن عثمین در مورد پوشیدن انگشتر برای مردها را میتوان در کتاب ( شرح ممتع ) مورد مطالعه قرار داد .
ولی بادرنظرداشت، ارای هر سه کتگوری از علما ، علمای مذهب امام شافعی بر فضیلت دست راست در پوشیدن انگشتر برای مرد، حکم مینمایند .
پوشیدن چیله نامزادی:
رسم معمول در کشوری ما طوری است که چله نامزادی را در اول نامزادی در دست راست و بعد از ازدواج آنر در دست چپ خود انتقال میدهند:از اینکه این رسم وعادت چگونه در بین کشور ما رواج یافته ، مگر گفته میتوان که : فهم علمای اسلامی همین است که : این عمل از جمله رسم های قدیمی که : از مسیحیان برای مسلمانان به میراث وانتقال یافته است .
یکی از دلایلی که برای انتقال چله نامزادی از دست راست به چپ در وقت عروسی بیان داشته اند اینست که دردست چپ یک رگ خونی که مستقیم به قلب وصل می یابد . ( برای کسب اطلاع بیشتر به کتاب «آداب الزفاف»، ص 123، تالیف شیخ آلبانی مراجعه شود.)
چیزی که جای تأسف است ( این است که ) عـدۀ از ما به این رسم اشتباه که هیچ پایه وبنیاد اسلامی ندارد پا پند هستیم، و همان طور که قبلاً گفتیم این امر از اصلی ترین اعتقادات باطله نصاری می باشد.
ممکن است تعدای از مردم بگویند:
منظور ما در این مورد پیروی از این اعتقادات باطل نیست ـ العیاذ بالله و فقط یک عادت اجتماعی است نه بیشتر.
در جواب شان باید بگویم که:
آیا در کتاب و سنت چیزی که مشروعیت استفاده از حلقه را تعیین کرده باشد، وجود دارد؟ آیا زنان پیامبر صلی الله علیه وسلم و دختران ایشان و زنان صحابه رضوان الله تعالی علیهن أجمعین، این کار را انجام داده‌اند؟
وقتیکه این عادت اجتماعی پایه شرعی ندارد ، پس در حقیقت برگرفته از آداب و رسوم غیر مسلمانان می باشد.
در این صورت صحیح نیست که به ما نسبت داده شود، و برای ما جایز نیست که از آن پیروی کنیم. زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: « من تشبه بقوم فهو منهم»، «کسی که از گروهی تقلید کرد از جمله آنهاست»، و همچنین پیامبر ـ علیه الصلاه والسلام ـ فرمودند: « لیس منا من تشبه بغیرنا، لا تشبهوا بالیهود ولا بالنصاری …» ، « کسی که از غیر از ما ( مسمانان ) تقلید می‌کند از ما نیست، از یهود و نصاری تقلید نکنید ….».
تقسیم آب از سمت راست:
در حدیثی از سهل بن سعد رضی الله عنه روایت است که :
در یکی از روز ها برای رسول الله صلی الله علیه وسلم آشامیدنی را اوردند تا آنحضرت از آن بنوشد، در حالیکه در جانب راست شان طفلی و در جانب چپ شان بزرگسالانی وجود داشتند. پس به کودک فرمود: آیا به من اجازه می دهی که به اینها بدهم؟
کودک گفت: نه به خدا قسم، هیچکس را به حصه ام از شما برنمی گزینم، و سپس رسول الله صلی الله علیه وسلم آن را در دست او گذاشت.
در این حدیث مشاهده مینمایم که روزی پیامبر صلی الله علیه و سلم و یارانش گرد هم نشسته بودند و بطرف راست شان طفل قرار داشت و در دست چپ پیامبر صلی الله علیه و سلم اشراف و بزرگان قریش نشسته بودند مانند ابوبکر، عمر، عثمان، و غیره رضی الله عنهم، و آب را آوردند و از آنجایی که سنت هست معمولا هر چیزی را از دست راست شروع کرد، لذا پیامبر صلی الله علیه و سلم از آنجاییکه این موضوع را رعایت کند و در عین حال بزرگان قریش را نیز نرنجاند و احترامی برای آنها قائل شود لذا ابتدا از طرف راست خودش که طفل نشسته بود اجازه خواست که آیا میتواند آب را از طرف چپ خودش که بزرگان قریش نشسته اند شروع کند و بگرداند؟ آن کودک که نمیخواست برکت نوشیدن پیامبر صلی الله علیه و سلم از آن آب را از دست بدهد .
گفت که هرگز اجازه نمیدهم که نصیبم را از دست بدهم ! پس پیامبر صلی الله علیه و سلم ابتدا آب را بدست این پسر داد و سپس آنرا به اطرافیان چپ خودش تحویل داد. مسئله اینجاست که چطور این کودک راضی نشد این فضل را از دست بدهد و برای خودش توجیه نکرد که اگر من این را انجام دهم ممکن است پیامبر صلی الله علیه و سلم و یا بزرگان قریش را برنجانم، بلکه بدون هیچ پروایی این فضیلت را از دست نداد ، زیرا آنها در کار خیر از یکدیگر سبقت میگرفتند، پس ما نیز بایست بر همین منوال عمل کنیم و از یکدیگر در کارهای خیر سبقت بگیریم.
داخل شده به مسجد به پای راست است!
در اسلام به نمازگزان به صورت استحبابی توصیه شده که هنگام ورود به مسجد با پای راست وارد شوید و هنگام خروج با پای چپ خارج شوید.
از آن جا که همه احکام اسلام دارای حکمت یا حکمت هایی هستند، طوریکه دربدو بحث متذکر شدیم حکمت همه آنها برای ما روشن نیست ، این امر مستحبی نیز حکمتی دارد که می تواند جنبه های مختلفی داشته باشد، از جمله آن حکمت ها می تواند رعایت امور صحی باشد؛ چرا که دانشمندان علم پزشکی یک اصل ثابت شده ای دارند که همه انسان ها هنگام سکته کردن اگر وزن بدن شان روی پای راست باشد، به جلو می افتند و اگر وزن بدن شان روی پای چپ باشد به عقب می افتند.
بنابراین وقتیکه شخصی با پای راست وارد مسجد می شود، اگر در همان حال سکته کند، به جلو یعنی داخل مسجد می افتد که جمله بهترین مکان ها در اسلام میباشد ، همچنین هنگام خارج شدن از مسجد اگر با پای چپ بیرون رود در صورت سکته کردن، چون سنگینی بدن او روی پای چپ است به پشت یعنی داخل مسجد می افتد، در نتیجه بر اساس دلیل علمی یاد شده این حکم استحبابی برای همه به طور مساوی است و برای افراد چپ پا یا راست پا فرقی ندارد، البته ممکن است هر یک از احکام اسلام دلیل های مختلفی داشته باشد که علم بشری به دلیل نقصانش هنوز نتوانسته است به تمام زوایای آن دست پیدا کند.
در اسلام به صورت استحبابی توصیه شده که هنگام ورود به تشناب « توالت » با پای چپ وارد شوید و هنگام خروج با پای راست خارج شوید.
استحباب ورود به تشناب با پای چپ نیز خالی از حکمت و مصلحت نیست، اما باید اعتراف کرد که علم ما نتوانسته است به همه آن حکمت ها برسد.
ولی در رابطه با ورود به مسجد این حكم استحبابی بر عكس است، یعنی با پای راست وارد مسجد شدن و با پای چپ خارج شدن مستحب است.
خلاصه اینکه:
شارع حکیم چنین مقرر کرده که راست بر چپ مقدم باشد، و به آن شرافت و تکریم بخشیده است، و سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم نیز بر آن بوده که همیشه راست را بر چپ در اعمال محترم پیش می انداخت.
ما مسلمانان تابع سنت پیامبرمان صلی الله علیه وسلم هستیم، و خداوند متعال نیز به ما چنین می فرماید : :
« وَمَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاکُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا» (سوره حشرآیه 7). یعنی: و آنچه را که رسول خدا برای شما آورده بگیرید ( و اجرا کنید )، و از آنچه نهی کرده ، خودداری نمایید.
حکمت های تَقَدُم راست بر چپ:
1- پیش انداختن راست بر چپ برای اقتداء به سنت آنحضرت صلی الله علیه وسلم است .
2- جلو انداختن راست مخالفت با شیطان است، زیرا او چپ را بر راست پیش می اندازد.
3- پیش انداختن راست موجب اکرام دست راست بر چپ است.
4- پیش انداختن راست یعنی رعایت ادب با مردم، مثلا با دستی که با آن استنجاء شده ( یعنی دست چپ ) با مردم مصافحه واحوالپرسی نمی شود و قابل توجه ودقت است که با دست چپ چیزی از آنها گرفته یا داده نمی شود.
5- پیش انداختن راست بر چپ؛ تفائل و امیدوار ساختن است بر آنکه الله متعال ما را جزو اصحاب دست راست قرار دهد.
پایان
