زبان دری یا فارسی ؟

میرعنایت الله سادات              …

همه چیز است خوانصاف نیست !!!

حقایق وواقعیت های مکتوم لب می کشاید  نصیراحمد«مومند» ۵/۴/۲۰۲۳م افغانها و افغانستان بازهم…

مبانی استقلال از حاکمیت ملی در جغرافیای تعیین شده حقوق…

سیر حاکمیت فردی یا منوکراسی تا به حاکمیت مردمی و…

نوروز ناشاد زنان و دختران افغانستان و آرزو های برباد…

نویسنده: مهرالدین مشید طالبان در جاده های کابل پرسه می زنند؛…

زما  یو سم تحلیل چې غلط؛ بل غلط تحلیل چې…

نظرمحمد مطمئن لومړی: سم تحلیل چې غلط ثابت شو: جمهوریت لا سقوط…

کابل، بی یار و بی بهار!

دکتر عارف پژمان دگر به دامنِ دارالامان، بهار نشد درین ستمکده،یک سبزه،…

ارمغان بهار

 نوشته نذیر ظفر. 1403 دوم حمل   هر بهار با خود…

چگونه جهت" تعریف خشونت" به تقسیم قوای منتسکیو هدایت شدم!

Gewaltenteilung: آرام بختیاری نیاز دمکراسی به: شوراهای لنینیستی یا تقسیم قوای منتسکیو؟ دلیل…

تنش نظامی میان طالبان و پاکستان؛ ادامۀ یک سناریوی استخباراتی

عبدالناصر نورزاد تصور نگارنده بر این است که آنچه که میان…

بهارِ امید وآرزوها!

مین الله مفکر امینی        2024-19-03! بهار آمــــد به جسم وتن مرده گـان…

از کوچه های پرپیچ و خم  تبعید تا روزنه های…

نویسنده: مهرالدین مشید قسمت چهارم و پایانی شاعری برخاسته از دل تبعید" اما…

سال نو و نو روز عالم افروز

 دکتور فیض الله ایماق نو روز  و  نو  بهار  و  خزانت …

میله‌ی نوروز

یاران خجسته باد رسیده‌ است نوبهار از سبزه کوه سبز شد…

تحریم نوروز ، روسیاهی تاریخی طالبان

                 نوشته ی : اسماعیل فروغی        در لیست کارنامه های…

طالب چارواکو ته دريم وړانديز

عبدالصمد  ازهر                                                                       د تروو ليموګانو په لړۍ کې:           دا ځلي د اقتصاد…

    شعر عصر و زمان

شعریکه درد مردم و کشور در آن نبوُدحرف از یتیم…

مبارک سال نو

رسول پویان بهـار آمد ولی بـاغ وطـن رنگ خـزان دارد دم افـراطیت…

انگیزه های سفرملایعقوب به قطر 

                            نوشته ی : اسماعیل فروغی       اخیراً…

از واگرایی های سیاسی تا اشتباه ی راهبردی و تاریخی

نویسنده: مهرالدین مشید شعار های قومی دشمنی با وحدت ملی و…

از کوچه های پرپیچ و خم  تبعید تا روزنه های…

قمست سوم ایجاد اصلاحات و نخست وزیری شاه محمود: به نظر میرمحمد…

«
»

مدرسه امام ابو حنیفه (رح) وخاطرات فراموش ناشدنی ازآن

مدارس علوم دینی و یا هم حلقه های علوم دینی درافغانستان سابقه ی طولانی و حتی فراتر از هزار سال دارد. در طول تأریخ افغانستان  تغییرات سیاسی و تحولات اجتماعی بزرگی ومختلفی در این کشور  به وقوع پیوسته است، ولی هیچ یک از این تحولات  نتوانسته است دور تسلسل وسیستم عنعنوی این مدارس وحلقه های درسی را  به طور کامل قطع  ویا فلج نماید.

سیستم درسی شرعی در این کشور معمولاً در مساجد به خصوص مساجد بزرگ وجامع آنهم به کمک  مادی ومعنوی اهالی منطقه متدین منطقه واز جمله توسط روحانیون، مولوی ها وخطبای مشهور پیشبرده میشود، که زیادتر از علماء ومدرسین این حلقات درسی در چند قرن اخیر فارغ التحصیل مدرسه  های محل و مدرسهء دیوبند (1) اند.

زیادتر اوقات دیده شده که مستوای درسی در حلقات این مدارس تقریباً در سطح دیوبند، جامع الازهرشریف ویا به سطح حلقات ومدارس که در عراق و یا هم بخارا سمرقند و یا مرو درآن وقت فعالیت داشت، بوده است. مدرسان وعلمای کرام  مصروف تدریس با اندکترین امکانات به امور تدریس مبادرت میورزیدند.

القاب معروف دینی که برای شاگردان این مدارس  و فارغان به کار برده می شد و میشود، بنام طالب العلم مسمی می بودند.

استادانی که تدریس مضامین دینی را پیش می بردند بنام های: ملا، مولوی، مولانا، مدرس، سر مدرس، خطیب وغیره در جامعه شهرت داشتند.
عالترین درجهء علمی  حلقات درسی مساجد ومدارس افغانستان همان لقب مولانا بوده است.
برخی از این اصطلاحات مروج دینی در ساحه افغانستان عبارتند از :
مولوی: اصطلاح دینی است که در کشور ما برای آنعده از شخصیت های دینی مورد استفاده قرار میگیرد که در علوم دینی به درجه بالا  رسیده باشند .(در پوهنتون دیوبند مولوی تقریباً به معادل درجه علمی لیسانس ،ومولوی فاضل معادل فوق لیسانس ومولوی کامل معادل دکتورا به حساب می اید .)
مولانا: اصطلاح است که برای آنعده از علمای دینی مورد استعمال قرار میگیرد که درجه علمی اش نسبت به مولوی بلند تر باشد .
ملا:  اصطلاح است  دینی که برای اشخاصی مورد استعمال قرار میگیرد که در علوم  دینی درس  خوانده ودر مورد امور دینی معلومات تقریباً نسبی داشته باشد .

هکذا مساجد در افغانستان جنب انجام امور عبادی، سیاسی واجتماعی، محل مناسبی واصلی برای تعلیم وتربیه نسل جوان وبه خصوص اطفال به شمار می رفت.
تقریبا در اکثریت مطلق مساجد  افغانستان  معمولاً اطفال  از سن 5 سالگی وارد تعلیم دینی می‌شدند. برای تربیهء این عدهء اطفال در حد اعظمی کوشش به عمل می آورند تا، آموزس همان تعلیم ونوشتن حروف الفباء بود ، کتاب مشهور ومعروف از«قاعدهء بغدادی» آغاز میشود، که بعد  حسن خط ، قرائت وحفظ سوره های کوتاه  را هم در بر داشت.
نوجوانان در این مساجد بعد از گذشت یک مدت توانمندی خواندن وتلاوت وحفظ جزء آخر قرآن کریم را بدست می آوردند، بعد از گذشت یک مدت حلقات درسی طلبه، تغییر نموده و در جنب آموزش قرآن  کریم، رساله های معروفی از جملهء پنج کتاب، گلستان و بوستان سعدی می پرداختند. وحتی برخی از این کتب را در حافظه خویش می سپردند.
آموزش خط، خوش‌نویسی، تعلیم نماز، فقه و حدیث ، علم حدیث ، میراث ،حساب، از دیگر مضامین  ومسؤلیت های اموزشی بود که در سیستم تعلمی مساجد به آن اهتمام بیشتر صورت میگرفت.

مضامین قاعده خوانی، قرائت و صوت اللحن، حفظ قرآن عظیم الشان ، ترجمه لفظی قرآن ، ترجمه و تفسیر قرآن کریم، تفسیر آیات الاحکام، دستور زبان عربی، فقه علمی و تخصصی شامل نصاب تعلیمی وعنعنوی این مساجد بود.

طوری که یاد اور شدیم در حلقه های درسی مساجد، اطفال توانمندی آن را می یافتند تا قرآن کریم را از روبر بخواند، ادامه  تحصیل برای جوانان در این مدارس سهل وآسان بود ولی دختران معمولاً پس از سن 8 سالگی و 9  سالگی از رفتن به مسجد قطع ومصروف امور منزل می شدند.

در زمان حکومت  امیر امان الله خان اهتمام وتوجه برای مدرن ساختن وانکشاف معارف  وبخصوص طرح تأسیس مدارس در چوکات وزارت معارف روی دست گرفته شد و برای اولین بار درسال1298 هـ.، ش.  اولین مکتب دارالقضات الامانیه در شهر کابل  تأسیس یافت.  هدف حکومت و وزارت معارف دوران أمیر امان الله خان این  بود تا در جنب آموزش علوم اسلامی، جوانان مصروف علوم عصری نیز گردد، ودر ضمن میخواستند تا کدر های مکتبی برای ادارات قضایی، مکاتب، و منابر مساجد را بطور مسلکی تربیه وآموزش دهد.
دولت در نظر داشت تا  تربیۀ علماء، خطباء، مبلغین، مدرسین و حافظان قرآن مجید و واعظین مساجد را تحت یک سیستم واحدی بیاورد.
و آموزش اصول، قواعد و احکام اعتقادی، علمی و اخلاقی دین مقدس اسلام که تاثیر بسزای در زندگی فردی و اجتماعی  دارد تحت یک سیستم واحدی سازماندهی کند.
ودر نهایت پلان دولت این بود تا قضات، مدرس، مبلغ ومنبر مسجد را در اختیار خود داشته باشد.
تأسیس سلسلهء مدارس درافغانستان:
برای تحقق پلان متذکره وزارت معارف وقت پلان منظم را روی دست  گرفته واولین قدم های را در تأسیس مدارس در مرکز وولایت کشور آغاز نمود که از آنجمله میتوان از مدارس ذیل نام برد:
مدرسهء شاهی، دارالعلوم عربیه، مدرسهء علوم شرعیه، مدرسهء امام ابوحنیفهء (رح)، دارالحفاظ کابل، مدرسهء نجم المدارس شرقی، مدرسهء اسدیه مزار شریف ، مدرسهء ظاهرشاهی میمنه، دارالحفاظ میمنه، مدرسهء جامع هرات، مدرسه فخر المدارس  در هرات، دارالحفاظ هرات، مدرسهء تخارستان  در کندز، مدرسهء محمدیه در کندهار.
مدرسهء امام ابوحنیفه (رح):
مدرسهء امام ابو حنیفه (رح) درسالهای ( 1322 و1323 هـ. ش.) از جانب وزارت معارف افغانستان  تحت نام « دارالعلوم شرعیه پغمان» در ولسوالی پغمان ولایت کابل، تاسیس یافت .  سپس در دهه چهل خورشیدی و بعد از قتل مدیر مدرسه پوهاند عبد الحق؛ به ولسوالی بگرامی کابل انتقال یافت و در جوار دریا لوگر در ساحهء باغ مشهور امیر حبیب الله خان با داشتن تعیمرات  نسبتاً خوبی برای بود و باش شاګردان (لیلیه)، صنوف درسی، طعام خانه ومسجد زیبا، ایجاد وتأسیس گردید.  اولین سرمدرس این مدرسه استاد محترم مولانا شاه محمد رشاد نام داشت، که مسؤلیت این مدرسهء جدید تأسیس عالی را تا سال 1330 هجری شمسی به بهترین وجه ممکن آن زمان  رهبر ی ومدیریت فرمود.
طوری که یادآور شدیم این مدرسه در بدو تأسیس  بنام (مدرسهء علوم شرعیه ) تأسیس  ومسمی گردید. این مدرسه تقریبا بعد بیست سال از فعالیت درسی خویش تغییر نام داد این مدرسه بنام شخصیت جلیل القدر اسلام  امام فقهی مسلمانان امام ابو حنیفه (رح ) تغییر نام یافت.
در بدو تأسیس و آغاز فعالیت درسی شاگردان این را فارغان  صنف  ششم ابتدایی تشکیل میداد وبرای  شش سال علوم مختلف  درسی را فرا میگرفتند.  طلاب این مدرسه از چنان سیستم عالی درسی برخوردار بودند که شاگردان فارغ التحصیل این مدرسه بدون طی مراحل عمومي امتحان کانکور، شامل پوهنځی شرعیات پوهنتون کابل  میگردیدند.
بعد از تغیر نظام درسی وزارت معارف، این مدرسه سیستم درسی خویس شامل  فارغان صنوف هشتم نموده، که سیستم درسی آن از  صنف نهم  آغاز میشد.
ولی بعد ها وزارت معارف دارای سیستم جدید تعلمی شد واین مدرسه بار دیگر از صنف هفتم  البته با اخذ کانکور صنف ششم  شاگرد پذیرفت. شاګردان  از تمام ولایات کشور به صورت متناسب بهترین شاګردان پذیرفته  میشدند.
این مدرسه اولین فارغان خویش را در سال 1329 هجری شمسی به جامعه تقدیم داشت وتعداد فارغان ان به 22  نفر میرسید. ( رساله :  کانونهای علوم و ثقافت اسلامی در افغانستان، صفحه 56-57 نوشته دکتور عبد الله خاموش الهروی ).
ولسوالى بگرامى:
مدرسه امام ابو حنیفه (رح ) در موقعیت  تقریباً در ۱۵ کیلومترشهر کابل در ولسوالی باګرامي  قرار دارد.   ولسوالى بگرامى دارای ، قريه جات مهم از جمله قریجات بگرامی، بتخاک، حسين خيل، کمرى، قلعه آدم خان، کاريزها، قلعه را باز، شينه،   نوآباد، قلعه حسن خان سفلى، سهاک، قلعه احمد خان، قلعه حسن خان عليا نيازى، مموزايى، شيوکى، الوخيل، و ولايتى میباشد.
دارالعلوم العربي کابل:
قابل تذکر است که در سایر مدارس که افغانستان درآن زمان در چوکات وزارت معارف وقت وجود داشت دو مدرسه هریک مدرسهء امام ابوحنیفه (رح) ومدرسهء دارالعلوم کابل از محتوای درسی در سطح بی نهایت عالی قرار داشتند.  زیادتر اوقات استادان  خارجي از کشور عربي اسلامی ومراکز علمی شان چون ازهرشریف برای تدریس در این مدرسه ها به اساس قرارداد وزارت معارف می امدند وغرض اموزش لسان و قواعد لسان عربی محصلین این مدارس را با سیستم موجود در پوهنتون الازهر کمک ومساعدت میگردند.
کتب درسی برای اموزش لسان عربی برای شاگردان با سیستم جامعه الازهر تقسیم می نمودند، بنا بر همین امتیاز بود که محصلین این دو مدرسه به سهولت در پوهنتون الازهر وپوهنتون های کشور عربستان سعودی چانس تحصیلات عالی را بدست می اوردند . ولی ناگفته نباید گذاشت که :هست مواردی که تعداد از محصلین به طور آسان  بورس های تحصیلی بدست می اوردند .
در سال 1385 هـ. ش. زمانیکه جناب استاد عبد السلام «عابد» که ریاست درالعلوم کابل را بدوش داشت، یک بار دیگر با پوهنتون ازهر شریف مصر قرار داد تحصیلی وتبادل بورس های تحصلی بست ، که بنابر همین قرار داد  سالانه سه نفر استادان مصری برای اموزش زبان عربی با کمیت از کتب لسان عربی به افغانستان اعزام می شدند وقرار احصائیه در آن زمان این کتابخانه دارای 3000 جلد کتب در مورد لسان عربی وقواعد  آنرا  دارا بود.
مدرسهء فخر المدارس هرات:
این مدرسه عالی در بدو تاسیس بنام  فخر الدين الرازي ( رحمة الله عليه) که در منطقه مصلی موقعیت دارد یاد میشود .
ابو عبد الله محمد بن عمر بن حسین بن حسن تیمی بکری طبرستانی رازی شخصیت فیقهی ، متکلم ،مفسر ،حکیم وفیلسوف دوران خویش که در سال 544 قمری متولد ودر سال 606 قمری در ولایت باستان هرات وفات  یافته است.
در مورد تأسیس مدرسهء فخر المدارس باید گفت :  که این مدرسه دربدو به کمک مادی ومعنوی مردم متدین وعلم پرور هرات  که در رأس آن مولنا ضیاء الحق «توخی » از علماء مشهور  دیار هرات قرار داشت، در سال 1308 هجری شمسی در ساحه وسیعی از زمین وقفی تأسیس گردید.  بعد ها در سال 1312 هجری شمسی این مدرسه  به وزارت معارف مرتبط گردید. این مدرسه در سال   1316 هجری شمسی  اولین گروپ از علمای تحصیل کرده را به جامعه  افغانستان تقدیم داشت.
مدرسه‌ء الجامع الشریف:
مدرسه جامع شریف از جمله  یکی از سابقه دار ترین مدرسهء دینی وشرعی افغانستان  است که در زمان حکومت  سلطان غياث الدين وسلطان  ملك غياث الدين غوری در سال 600 هجری شمسی به کمک مادی ومعنوی  مردم  تأسیس گردیده است.
این مدرسه در سال 1311 هجری  شمسی  به وزارت عدلیه وقت وبعد ها در سال 1319 هجری شمسی به وزارت معارف وقت مربوط گردید.  اولین دورهء محصلین رسمی این مدرسه درسال  1344 هجری شمسی  فارغ ګردید بودند.
قابل تذکر است که این مدرسه کدام  تعمیر مستقلی نداشت، طلبه این مدرسه  در اطاق ها  مسجد دروس خویش در حلقه کوچک درسی پیش می بردند. میگویند این مدرسه  کتابخانه غنی علمی   را در اختیار داشت.
مدرسهء نجم المدارس «هده » در ولایت ننگرهار:
این مدرسه در سال 1310 هجری شمسی در قریه بنام هده که از مرکز ولایت جلال آباد
( ننګرهار) تقریبا 15 کیلو متری فاصله داشته است تاسیس یافت . این مدرسه بنام شیخ مولانا نجم الدین اخوند زاده که یکی از علماء ومجاهدین بزرگ علیه استعمار انگلیس بود مسمی  شد .
اولین دورهء محصلین این مدرسه درسال 1344 هجری شمسی از این مدرسه فارغ وبه جامعه تقدیم  گردیدند.
تعمیر جدید مدرسه:
تعمیر جدید مدرسهء نجم المدارس هده در زمان مدیریت مولانا  محمد سعید «سعید افغانی» که مدیر مدرسه بود در سال 1337 هجری شمسی تهداب گزاری  شد.
خبر تهداب گذاری بنای جدید مدرسه نجم المدارس هده را جریده قلمی « النجم »  این مدرسه، در شمار هشتم خویش چنین انعکاس ونشر نموده است:

« د نائب الحکومه مرستیال شاغلی محمد ظریف په داسی حال کې چې دمرافعې قاضي، ادراي مدیر، دنجم المدارس مدیر، ښوونکي، شاګردان، او دهـدې ځینې سپین ګیري او خلک حاضروو په هده کې دنجم المدارس دمدرسې د نوي عماره  د تادؤ تیـږه  یې کیښودله. دنائیب الحکومه ښاغلی مرستیال اود مرافعې قاضي په خپلو ویناؤ کشې داسلامي  علومو د مدرسو دانکشافاتو په باب د حکومت پاملرنه څرګنده کړه.
مولانا سعید افغاني د مدرسې مدیرد حکومت د علاقمندی نه چه دیني مدارسو سره یې لری د حاضرینو له خوانه رضائیت ښکاره کړه اووې ویل چې مونږ غواړو چه ددې مدرسې د شاګردانو د روزلو په واسطه اسلامی شریعت قوي وساتو .» ( دچهارشنبې  ورځ، کال 1337 هجري شمسي،  دقوس 19 – النجم )
یادی یکی از مدیران این مدرسه:

په کال ( ۱۳۲۸ هجری، ش) کې مولانا محمد سعید «سعید افغاني » فعال، مخکښ، اجتماعی شخصیت او دینی عالم، مدرس،  ددی دارالعلوم يا نجم المدارس په مدرسه کې  لمړی د استاد او بیا د مدیر په توګه وګمارل شو.

سعيد افغاني ددې مدرسې د مدیريت تر څنګ پــه علمي، دیني، سیاسي او  فرهنګي برخو کې د خلکو د اذهانو د روښانولو په مقصد او موخه  ډيرې هلې ځلې کړي دي چې د دې مدرسې د «النجم » د  اونیزې جریدې کې دهغه وخت د امکاناتو او محدودیتونـه سره سره  د يادولو وړ ذکر راغلای دی.

ددې جريدې  چلونکی مولانا محمد سعید«سعید افغاني»  د نجم المدارس مدير او ددې جریدې  مرستيال   د هغه وخت د نجم المدارس د دولسم ټولګې ممتاز او با استعداده شاګرد،  ښاغلی حضرت خــان وو. حضرت خان چې دښکلی املا، انشاء  او حسن خط خاوند وو، د جريدې د تخنيکــــي جــوړښت تر څنګ د مضامينو د انتخاب او ليکلولو  کار ېې د  مـولانا  سعید افغاني  تــر مديريت او رهنمايي لاندې پر مخ بيوه.

استادان ومحصلین مشهور نجم المدرس درسالهای (1328 هجری شمسی )

مولوی عبد المجید « حمیدی» مدرس  
مولوی شمس الرحمن مدرس

مولوی احمد گل « مدرس »
ملاسید غریب
مولوی عبد الشافی
مولوی عبد الحمید
مولوی محمد شریف
محمدنواز ددار الحفاظ سرمدرس

مولوی محمد ایاز دمدرسی منتظم  
ملا عبد الرزاق « آسف »
ملا محمد ابراهیم ،
ملا شمس الاسلام ، شمس

مولانا سید محی الدین «علوی صدیق الله ککرکی »
ملا حضرت خان
ملا شاه جهان
ملا محمد اسماعیل  قاری

ملا محمود

ملا حمد الله

ملا فیض محمد

ملا عبد الودود

ملا سلطان عزیز

ملا معرج الدین

ملا حبیب الرحمن

ملا محمد نعیم شاگرد مدرسه

مولوی شمس الرحمن

محترم آصف
همیم کاکر

سلطان عزیز
شاه جهان ددولسم تولکی محصل

محمود ددولسم تولگی محصل

حمد الله  دره نوری

سید غریب ددولسم تولگی محصل

محترم حضرت خان د دولسم تولګی محصل
گل محمد عارفی داتم تولگی محصل

محبوب الله اخلاص داتم تولگی محصل

محترم فیض محمد دنهم تولگی محصل

عبد الودود  رفیق

معرج الدین جمیلی داتم تولگی محصل

همیم کاکر دنهم تولگی محصل

عبد الرحیم دنهم تولکی محصل

سلطان عزیز داتم تولگی زدکونکی

حبیب الرحمن

محمد عمر دیولسم تولکی زدکونکی

محمود ددولسم تولکی محصل

شاه جهان دیولسم تولگی زدکونکی

گل محمد داتم تولگی محصل
تعداد و  برخی از محصلین این مدرسه که اسمای شان در فوق تذکر رفت از جملهء طلبه فعال حلقات فرهنگی مدرسه بشمار میرفتند که در نشر مقالات در جریدهء قلمي «النجم » سهم فعال میگرفتند ولی بودند از علماء وطلبه که اسماي شان از درج باز مانده است.

مختصری دربارهء شخصیت نجم الدین آخونزاده:

قبل از همه باید «آخوندزاده »  در یک تعریف محلی لقب دینی است و بر کسې اطلاق میشود که سه نسل آن ملا و مدرس باشد.

دکتور مولوی محمد سعید «سعید افغانی » در رسالهء خویش تحت عنوان « زما ژوند» که درسال 1365 هجری به نشر رسیده، در مورد شخصیت علمی و جهادی شیخ نجم الدین آخوندزاده می نویسد:
«زه دخپل پلارسره  ( مولانا عبد المجید د لغمان دولایت مشهور مجاهد او عالم  ) سره څو وارې « هډی » ته د مرحوم ملا نجم الدین آخونزاده  صاحب زیارت ته تـلی یم او اکثر به زما پلار د روژې د مبارکی میاشتې  په اولو  ورځوکښې د قرآن کریم خـتـم د نجم الدین آخند زاده په جامع جومات کې  زیارت تر څنګه کوه او هلته به د روژې د میاشتو په تراویحو کښې درې شپو کې ټول قرآن کریم ختم او لوستل کیده.

دی ختم ته دمشرقی، ننګرهار حتی د سرحداتو ډیـر خلک را ټولیدل. هلته په هغو شپو کی تود لنګر د هغه ځای د شیخانو د اسلام پور  د پاچایانو په مشری چلیده. په دې لنګر کې زرهاؤ خلکو ته ډوډی ورکوله کیدله،  ډیر مالونه حلا لیدل او زیاتی وریجی او ډوډی پخیدلې.

دی لنګر ته د روژې په اولو شپو کې زیات خیراتونه او مرستی رسیدلی. مرحوم نجم الدین آخونزاده صاحب د وخت پوه عالم او سالک ؤ.  دی د صوات مرحوم ملا غفور آخونزاده  مرید ؤ.  دی د قادری په طریقی کې  پـیر او مرشد ګرځیدلی او په زرهاؤ مریدان  او په سلها ؤ مأذونان  ئی  در لودل. د نجم الدین  آخند زاده  صاحب مأذونان  په ټول افغانستان کې د پوره  شهرت  خاوندان ؤ.

نجم الدین آخونزاده  صاحب لوی مجاهد ؤ او د انګلیسانو په مقابل کې ئی د امیر عبد الرحمن  په وخت کې زیاتی مشهورې غـزاګانې کړې دي.

دی د امیر عبد الرحمن په عصر کې دمهمندو د قام  په « جړوبی » علاقې کې اوسیده او بې د امیر  د اجازې څخه د انګلیسانو  په مقابل  کې ئې جهاد کولو تر داسې اندازې دده جهاد قوت موندلی ؤ چی انګلیسانو امیر عبد الرحمن خان ته یو لیک واستوه چې په هغه کې دری لاندی مطالب درج ؤ.

1- ملا نجم الدین د سرحد څخه لرې کړه ځکه دی زمونږ په مقابل کې د جهاد پارونه کوي.

2- څرخي سپه سالار چې په کنړ کې دی هغه د مجاهدینو سره مرسته کوي نو هغه له دې ځای څخه وغواړه او بل چیرې ئې واستوه .

3- دافغانستان او دسرحد  دخلکو  سره تک او راتګ بند کړه.

امیر عبد الرحمن  خان د انګلیسانو په ځواب کې داسی ولیکل:

1-  نجم الدین آخونزاده  صاحب زما  په  واک  نه دی. هغه د مهمندو په آزاده سـیمه کې اوسیږي او په خپل  سر  د تاسو  په مقابل جګړی تنظیموي. زه په  خپله  هم  د هغه د زیات  شهرت او اعتبار  څخه ډاریږم. دی دلته په افغانستان کې  زیات  مریدان  او مخلصان لري او خلک په ده باندی د ولایت  دومره قوی عقیده لري چې که دوی چیرې  پس له محمد صلی الله علیه وسلم په چا باندی د رسالت  عقیده منله نو به په دې باندې به ئې  د پیغمبری  ایمان  راوړی وی، نو ښه داده چې د افغانستان څخه بیرون وی.

2- زه حاضریم چې څرخي  سپه سالار د ستاسې  دلیکنې په اساس  دکنړونو  څخه  بدل کړم خو په دې شرط که چیری  هلته د تاسو په ضد  وضعه زیاته ورانه شوله مسؤلیت به ئې زما په ذمه  نه وي ځکه چې زما  به فکر د څرخی سپه سالار  وجود هلته چې پوه او مدبر شخصیت دی  دستاسو په ګټه دی.

3- لطفاً موضوعات  لږ دقیق  وڅیـړی، هغه  داچې  دافغانستان  او  سرحدي  خلکو تر مینځ پولې  ارتې  او دوی تر مینځه د وروری  روابط نه شکیدونکی علایق دي چې هیچا ته دا امکان نه میلاویږی چی د دوی تر مېنځه تګ او راتګ  بند کـړی. او که څوک دی کار ته اقدام وکړی ؤ به ئی نشی کړی – ځکه  ورور  د ورور څخه جداکول او خپل او دخپلوان څخه بندول آسان کار نه دی او هغه هم بیا په داسی  ارته سیمه اوبیدیا کې.

وائي: د امیر عبدالرحمن خان په یاداشتونو کې راغلي دي  چې ده په پټه  د مرحوم  نجم الدین  آخندزاده صاحب سره  رابطه  درلوده او په مخفي  ډول  ئې خلک د انګلیسانو په مقابل کې پارول خو په ظاهر کې د انګلیسانو  سره  د عدم تعرض متعهد ؤ.»

مدرسهء اسدیهء مزارشریف:
این مدرسه به کمان اغلب « اسد الله غالب » از نام امیر المؤمنین سیدنا علی بن ابی طالب گرفته شده است. سال تأسیس مدرسه را  سال 1315 هجری شمسی، معرفی داشته اند، موسس آن مولانا عبید الله صافی بود  که به کمک مادی ومعنوی مردم محل  تأسیس گردیده است.  در بدو درس دوره ابتدایی، بعداً دورهء ثانوی را پیش می برد در سال 1341 هجری شمسی به وزارت معارف ملحق گردید.
مدرسهء ابی مسلم در ولایت فاریاب میمنه:
این مدرسه به کمک مادی ومعنوی مردم محل و در رأس آن عالم جلیل القدر مولانا محمد جان الهروی در سال 1315 هجری شمسی  تأسیس شده وبعداً بوزارت معارف افغانستان ملحق شده. این مدرسه شاگردان را از دوره ابتدایه جذب وبرای  دوره لیسه تربیه مینمود. اکثریت شاگردان این مدرسه را متعلیمن دینی ازولایت فاریاب، بادغیس و جوزجان تشکلیل میداد.

مدرسهء تخارستان ولایت کندز:
مدرسهء عالی تخارستان  در  ولایت کندوز به کمک، مساعدت وهمکاری مردم که در پیشا پیش آن عالم مشهور آن منطقه مولانا غلام سرور قرار داشت در سال 1311 هجری شمسی تأسیس وبه فعالیت آغاز نمود. این مدرسه بعد ها در سال 1338  هجری شمسی به وزارت تعلیم وتربیه ملحق شد.  در سال 1344 هجری شمسی برای اولین بار به تعداد 19 فارغ التحصیل  به جامعه  تقدیم داشت. مدرسهء تخارستان از جمله معتبر ترین مدرسهء منطقه از جمله برای شاگران ولایات کندوز ، تخار ، بدخشان و بغلان بشمار میرفت .

مدرسهء المحمدیه در ولایت قندها ر:

این مدرسه در سال 1352 هجری شمسی در ولایت قندهار تأسیس یافت. برای تدریس مضامین دینی شاگردان را برای صنف نهم می پذیرفت. این مدرسه اولین دوره محصلین خویش را در سال 1358 هجری شمسی به جامعه تقدیم داشت.
اکثریت محصلین این مدرسه را شاگردان از ولایات قندهار، هلمند ، زابل و ارزگان تشکیل میداد.

مدرسهء الروحانی در ولایت پکتیا گردیز:
این مدرسه در سال 1351  هجری شمسی تأسیس شد. در سال 1358  هجری شمسی برای اولین بار فارغین خویش را به جامعه تقدیم داشت. اکثر طلاب این مدرسه را جوانان از ولایت پکتیا، غزنی و پکتیکا  تشکیل میداد.

خوانندهء محترم !
طوریکه درفوق هم یاد آور شدم ،  در جهان اسلام و از جمله افغانستان به صورت خاص ازجملهء کشور های است که در اکثریت مساجد جامع شان مدرسه  و یا هم حلقه درسی از طلابه وجود داشت که توسط مردم متدین محل کمک وپیشتیبانی همه جانبه مادی ومعنوی میشود. در مدارس نه تنها علوم دینی تدریس میشود بلکه در جنب آن به صورت خاص  حفظ کامل  با تجوید وترتیل قرآن عظیم الشان هم صورت میگرفت.
مشهور ترین مدارس آن  مدرسه شولګر نور المدارس در ولایت غزنی، مدرسه تره خیل  در منطقه هودخیل ومدرسه دینی ترګړي ولایت لغمان که توسط مولوی عبد المجید وسایر روحانینون برجسته ولایت لغمان به پیش برده میشود .

دارالحفاظ های رسمی افغانستان:
سیستم درسی وتعلمی دارالحفاظ ها  طوری تنظیم گردیده بود که شاگردان خویش را در صنف نهم جذب مینمودند وشاګردان در جنب اینکه به حفظ قرآن عظیم  الشان به ترتیل، تجوید وحسن قرائت می پرداختند، مبادی علوم دینی نیزرا نیز فرا میگرفتند.
البته در اکثریت مطلق مساجد افغانستان دروس ابتدایی قرآن وحفظ سوره های قرآن بطور نورمال برای اطفال در تمام کشور و  قریه جات افغانستان جریان داشت ولی ما در این  نوشته ذکر آنعده از دارالحافظ های را بعمل می اوریم که در بدو به جد وجهد اهالی متدین  محل وعلماء  تأسیس گریده و بعدآ از جانب وزارت معارف  کشور بحیث دارالحافظ های  رسمی پذیرفته شده و به یکی از مدارس رسمی در همان ولایت مدغم گردیده است.
بصورت عموم همهء مدارس رسمی وزارت معارف از جمله (مدرسهء نجم المدارس ، مدرسهء تخار، مدرسه اسدیه وغیره دارای ) دارالحفظ  بودند، بجز از مدرسه امام ابو حنیفه (رح) ومدرسه جامع هرات که داری دارالحفاظ  به صورت مستقل در تشکیل نداشتند اما شاګردان در پهلوی دروس دیګر دیني به حفظ بخش ها و اجزاء از قرآن کریم مکلف ساخته میشدند.
دارلحفاظ های مشهور عبارت بودند از :
دارلحفاظ کابل:
این دارلحفاظ در بدو به کمک اهالی متدین کابل و برخی از علماء تأسیس گردید. در سال 1281 هجری شمسی بحیث دارالحفاظ رسمی در وزارت معارف  کشور ثبت گردید.  این دارالحفاظ بنام «بیت القراء » شهرت یافت،  و برای تنظیم امور درسی رسماً به مدرسهء دارالعلوم کابل ملحق گردید.  این دار الحفاظ برای اولین بار در سال 1327 هجری شمسی حافظین تحصیلکرده  به جامعه تقدیم داشت.
در نصاب تعلمی این دارالحفاظ ، مضامین قاعده خوانی، قرائت و صوت اللحن، حفظ قرآن عظیم الشان ، ترجمهء لفظی قرآن کریم، ترجمه و تفسیر قرآن کریم، تفسیر آیات الاحکام ، دستور زبان عربی، فقه علمی و تخصصی شامل بوده است.
دارالحفاظ ولایت هرات:
این دار الحفاظ طبق معمول در بدو به کمک مادی ومعنوی اهالی متدین وبه جد وجهد علماء تأسیس گردید.  درسال 1318 هجری شمسی از جانب وزارت معارف کشور به رسمیت شناخته شده  ورسما به مدرسه فخر المدارس ملحق گردید. اولین دستهء از فارغان خویش در سال 1323 هجری شمسی به جامعه تقدیم داشت.
دارالحفاظ اندخوی:
این دارالحفاط دربدوبه کمک مادی ومعنوی اهالی مردم وقاریان وحافظان قرآن آنولایت تأسیس گردید ودر سال 1319 هجری شمسی رسماً به وزارت معارف ملحق وبه مدرسهء  ابو مسلم خراسانی مدغم شد.
دار الحفافظ ولایت فاریاب:
دارالحفاظ ولایت فاریاب میمنه در سال 1322 هجری شمسی به کمک اهالی منطقه ایجاد گردید که  بعداً سمت رسمی  را یافت و از جانب وزارت معارف  کشور  به مدرسهء ابی مسلم ملحق شد.
درالحفاظ کوت ولایت جلال اباد:
این درالحفاظ ابتدا در منطقه کوت شهر جلال اباد به کمک اهالی متدین اغاز به فعالیت نمود ودر سالهای 1352 هجری شمسی بحیث دار الحفاظ رسمی حکومتی تبدیل وبه مدرسه عالی نجم المدارس هده ولایت ننگرهار ملحق گردید.
ارتقای سطح تحصیلی مدارس:
مدارس دینی در افغانستان ، اکثرآ از حلقه های درسی مساجد که به کمک اهالی منطقه  وعلماء جید آن منطقه رهبری وهدایت میشود اغازگردیده است . وبعد همین حلقه های درسی به جد وجهد علماء به مدارس رسمی دولتی در چوکات وزارت معارف ملحق  گردیده است .
این مدارس تا سال 1354 هجری شمسی  تحصیلات رسمی خویش را الی  صنوف 12 ادامه میدادند ولی بعد از سال 1354 هجری شمسی سطح تحصیلی در این مدارس تغییر  ودربخش امور شرعی تحصیلات به سطح مافوق بکلوریا ارتقاء یافت وتحصیلات مدارس به صنف 13 و14 شاگردان خویش را می پذیرفت.
وضعیت حالی مدارس:
سیستم ووضعیت  تعلیمی این مدارس تغییر یافته که ضرورت به یک  بحث مستقل و جداگانه دارد.« آقای داعی الحق عابد»، معین وزارت حج و اوقاف دولت جمهوری اسلامی افغانستان طی مصاحبهء در سال 2016 گفته است:  در سراسر کشور ما افغانستان  3500 مدرسه دینی تحت نظارت این وزارتخانه  و 1100 مدرسه دینی زیر نظر وزارت معارف فعالیت دارد.
به گفته  آقای عابد مدارس وابسته به وزارت معارف آموزش دانش آموزان تا صنف چهاردهم  برعهده دارند و به فارغ التحصیلان خود مدرک می دهند، اما مدارس وابسته به وزارت حج و اوقاف اغلب پایه ابتدایی را دربرمی گیرد.

 مقام های وزارت معارف افغانستان فعالیت تعداد کثیری از مدارس مذهبی را در شرایط فعلی در کشور  تأیید نموده ومیگویند در جنب مدارس  رسمی همین حالا در حدود و  1300 مدرسه دینی دور از نظارت وزارت معارف فعالیت دارد. 

براساس آمارهای وزارت معارف افغانستان درحال حاضر حدود 250 هزار محصل دینی از جمله  15 هزار نفر آنها دختر، در  1100 مدرسه دینی تحصیل می کنند.

نظام  درسی مدرسهء امام ابوحنیفه (رح):
(صنف هفت الی صنف دوازده سالهای 1348 هجری شمسی -1354 هجری شمسی)

مضامین صنف هفتم

قرائت قرآن کریم:  (حفظ وتلاوت)

فـقـه : قدوری

لسا ن عربی :  قواعد مطالعه

صرف (صرف بیان با حفظ قواعد)

نحو  : ( حفظ نظم مائة عامل)

پشتو : مطابق نصاب درسی لیسه ها

دری : مطابق نصاب درسی لیسه ها

اجتماعیات : مطابق نصاب درسی لیسه ها

الجبر: مطابق نصاب درسی لیسه ها

هندسه : مطابق نصاب درسی لیسه ها

انگلیسی : مطابق نصاب درسی لیسه ها

ساینس : مطابق نصاب درسی لیسه ها

خط  :(حسن خط )

مضامین صنف هشتم

قرائت قرآن کریم  (حفظ وتلاوت )

فقه  (نور الایضاح )

لسا ن عربی :   (قواعد مطالعه)

صرف  (زنجانی )

نحو  ( شرح مائة عامل )

پشتو

دری

اجتماعات

الجبر

هندسه

انگلیسی

ساینس

مضامین صنف نهم  

تفسیر شریف  (تجوید وقرائت سوره بقره البته حفظ جز چهارم جز سی ام )

حدیث شریف (  ریاض الصالحین )

فقه  القدروی (بخش نکاح  )

لسا ن عربی   (قواعد )

نحو (حفظ نظم مائة عامل و قراءة شرحه‌. زبده التجوید)
الصرف (صرف بهائي )

پشتو (ا ملاء و ا نشاء وتعقیب نصاب درسی لیسه ها )

دری (ا ملاء و ا نشاء وتعقیب نصاب درسی لیسه ها )

تجوید  ( زبده التجوید )

انگلیسی
الجبر

هندسه

ساینس

اجتماعات

مضامین صنف دهم:

تفسیر شریف  (جلالین ربع اول )

حدیث شریف  ( مشکوه شریف صلوه)

فقه  (کنز الدقایق ، قسم عبادات )  

عقاید  (ابو المنتهی )

ادب الاسلام  ( از مضامین درسی ازهر شریف)

اصول فقه  (اصول شاشی )

اصول حدیث  (شرح نخبة  الفکرحصه اول )

لسان عربی المحاورة و المطالعة .
منطق  (مرقات )
پشتو

دری

تاریخ

انگلیسی

بلاغت

روحیات

مضامین صنف یازده:  

تفسیرشریف  ( جلالین سوره بقره وآل عمران )

حدیث شریف   ( ربع اول مشکوه المصابیح  )

فقه   (هدایه اول ، کنز دقائق جلد اول بخش نکاح)

عقاید :رسالة التوحيد (النصف الأول‌)

اصول فقه  ( نور الانوار  قسمت اول )

اصول حدیث ( شرح نخبة الفکر  حصحه دوم )

لسان عربی ( النحو الواضح)

منطق ( ایساغوجی )

پشتو

دری

تاریخ اسلام

انگلیسی

بلاغت  کتاب البلاغة الواضحة (قسمت اخیر)

روحیات

مضامین صنف دوازدهم:  

تفسیر شریف ( تفسیر مدارک التزیل)   (سوره بقره  )

حدیث  شریف    (ترمذی )

فقه  (هدایه اخیر  بیوع)

عقاید رسالة التوحيد ، النصف الأخير .

تاریخ اسلام( کتاب تاریخ التشریع الاسلامی از شیخ خضری بیک)

اصول فقه (حصه اخیر نو الانوار )

لسان عربی

منطق   کتاب قطبی)

پشتو

دری

تاریخ   ( تاریخ التشریع ، اثر خضری بیک)

انگیسی

بلاغت   (تخلیص )

میراث  (سراجی )

روحیات اصول تدریس

مواد درسی صنوف سیزدهم وچهاردهم مدرسهء امام ابوحنیفه (رح) درسال (1354 هجری شمسی )

صنف سیزدهم
ربع اول سال:

1- تفسير الشريف‌: مدارك التنزيل‌، ربع اول –  الآيات و الأحكام .

2- الحديث الشريف‌: صحيح البخاري الربع الأول .

3- الفقه الهداية‌، قسم العبادات و النكاح .

4- أصول الفقه نور الأنوار (النصف الأول‌).

5- أصول التفسير .

6- تاريخ التشريع الإسلامي .

7- عربی  .

8- تاريخ الإسلام .

9- اللغة الإنجليزية .

10- پشتو .

11- دری

12- پشتو

13- روحیات
ربع دوم سال :

1- تفسير المدارك الشريف‌: ( ربع دوم – ایات احکام )
2- صحيح البخاري‌، ربع دوم .
3- الفقه‌: هدایه بخش نکاح
4- عقاید
5- بلاغت : مختصر المعاني (فن المعاني‌).

6- المنطق‌: بديع الميزان .

7- زبان عربی
8- زبان پشتو
9 – زبان دری
10- أصول تعلیم وتربیه
11- اصول تدریس
12-  الفلسفة، مبادئ الفلسفة‌.
13 – انگلیسی
صنف چهارده  
ربع اول سال:

1- تفسير المدارك الشريف: (ربع سوم  ـ الآيات و الأحكام‌).

2- الحديث الشريف‌: صحيح البخاري ربع سوم ).

3- الفقه‌: الهداية الأخير (نصف الأول‌).

4- العقائد: شرح العقائد النسفي‌.

5- بلاغة‌: مختصر المعاني (فن البيان‌).

6- الفرائض‌: السراجي .

7- تاريخ الإسلام
8- زبان پشتو
9- زبان در ی
10- انگلیسی
11- تاریخ ( تاریخ معاصر افغانستان )
ربع دوم :

– تفسير 🙁 الآيات و احكام‌)

2- الحديث الشريف‌: صحيح البخاري الربع الأخير .

3- فقه‌: هدایه اخیر  ـ النصف الثاني .

4- أصول الفقه نور الأنوار ـ النصف الأخير .

5- بلا غت
6-  پشتو
7- دری
8- انگلیسی
9- فلسفه
10- روحیات
11- اصول  تدریس

استادان  ومدرسین مشهور  مدرسهء امام ابو حنیفه (رح):
سال های 1348  الی 1354 هجری قمری
معلم  و مدرس تفسیر شریف ،  استاد مولوی عبدالرب احدی  وردگ که در ضمن ملا امام  و خطیب مسجد ومعلم مضمون تهذیب ما نیز بود.
معلم فقه مولوی نورمحمد خان  از ولایت وردگ.

معلم منطق و نحو  مولوی  سید الرحمن خان ازولایت   لغمان

مولوی صاحب الف خان معلم اصول فقه

مولوی فضل الرحمن ( فضل ربی)

مولوی عبد الشکور خان  از ولایت وردک.

لسان عربی: استادان از کشور جمهوری عربی مصر وکشور عراق ( از جمله محترم ابراهیم الشدی ، شیخ عبد الحمید، شیخ ابوالفتوح ، عمر عبد العزیز ، صالح الزید، جابر الفؤادی و  محمد خلیل)
معلم الجبر و انگلیسی : غلام علی خان ،محمد اسماعیل خان

معلم دری :حفیظ الله خان

معلم روحیات ( روانشناسی): محترم محمد صدیق سیلانی که درضمن رئیس مدرسه امام ابو حنیفه (رح) نیز بود ، او اصلا از ولایت لوگر بود .

معلم قرائت  تلاوت قران : قاری صاحب مشتاق
معلم روحیات : استاد سید عنایت الله شاداب از ولایت تخار ،
استاد غلام ربانی عطیش از ولسوالی پغمان ولایت کابل ،
استاد عبد القادر توانا از مزار شریف،
استاد فضل الربی از ولایت وردک ،
استاد مولوی فضل باقی از لغمان

معلم استاد حدیث و اصول حدیث را مولوی فضل باقی بدوش داشت.

استاد محمد جان احمدزی مولوی نورولی خان نوری

استاد حدیث و اصول حدیث استاد محمد جان احمدزی

معلم زبان پشتو وتفسیر مولوی نورولی خان نوری

واستاد غلام علی خان از پغمان

ومولوی  الف خان .

استادان لیله در مدرسهء امام  ابو حنیفه ( رح):   

مدرسهء امام ابو حنیفه (رح) از جمله مدارس مهم، شهیر ومعتبر کشور بود که شاګردان برای این مدرسه بعد از فراغت از مکاتب محل به طروق و پرسیجر امتحان کانکور در ولایات مربوطه  شامل صنف هفتم این مدرسه میگردیدند. شاگردان ازولایات مختلفه که در اواخر ماه حوت همه ساله به کابل می امدند در لیلیه ( تقریبا22 نفری ) که در بگرامی موقعیت داشت، زندګي  را در این محل بود و باش شاکردان آغاز میکردند.
این لیلیه شبانه توسط 4 نفر معلمین  که در رأس آن یک سر معلم قرار داشت، پیش برده شده و تنظسم میشد.
سر معلم لیلیهء آن وقت ( سالهای 1348  الی 1354 هجری قمری)   محترم محمد یوسف خان نام داشت واز استادن همکار اش محترم استاد بشار، محترم  سید عبد الله بود. استادان  مسولیت داشتند  که صبح وقت مارا به نماز صبح بیدارنمایند، که از خداوند برایشان اجر عظیم استدعا دارم.

همنصفیان ما درمدرسهء امام ابو حنیفه (رح):
سالهای  1349  الی 1356 هجری شمسی  

عبدالقیوم از ولایت قندهار اکثراً کفتان واول نمرهء صنف ما بود.
سید اسرار از ولایت تخار اکثراً دوم نمبر صنف ما بود.
عبد الرحیم «کریمی » که فعلا بنام عباس کریمی شهرت دارد از رستاق ولایت تخار بود.
علی محمد از ولایت بدخشان اکثرآ سوم نمره صنف ما بود.
سید یوسف از ولایت جوزجان.
وصال الدین از ولایت جوز جان.
محمد علی از ولایت ارزگان.
امام علی  از ولایت بدخشان.
ولی محمد از مرکز ولایت کندوز بود.
عبد القادر امامی  از ولایت  غور.
محمد اسلام از ولایت پروان ( سنجد دره ولایت پروان ).
محمد صدیق چکری از خوردکابل – چکری ولایت کابل .
محمد کبیر از ولسوای ده سبز ولایت کابل
امین الدین سعیدی پسر مرحوم دکتورمحمد سعید سعید افغانی ازقریه عمرزایی  ولایت لغمان
صلاح الدین سعیدی پسر مرحوم دکتورمحمد سعید سعید افغانی ازقریه عمرزایی  ولایت لغمان
فضل الهی هدایت پسر مرحوم قاضی هدایت از ولسوالی خوگیانی
عزیز الرحمن از ولسوالی خوگیانی خواهر زاده قاضی صاحب هدایت
عبد الستار از ولایت کنر
سید جمال مشهوربه شیکیوال از ولایت کنر
ریاض الله  از ولایت ننگرها
قاسم از ولایت لغمان از منطقه قرغه ای کج
بزرگ نواسه میاگل جان اغا از تگاب ملا بزرګ
محمد حکیم از ولسوالی پنجشیر
محمد بشیر از ولسوالی پنجشیر
سید احمد از ولایت لوگر
محمد داو‌ؤد از ولایت لوگر
شیوه جلب وجذب به مدرسه ابو حنیفه (رح) :
شیوه جلب وجذب وشمولیت در مدرسهء عالی ابوحنیفه (رح) به شیوه جلب وجذب وشمولیت  سایر مدارس عالی فعال در کشور فرق داشت، فارغان صنف ششم مکاتب که خواستار شمولیت درمدرسهء عالی ابو حنیفه (رح )میشدند، باید در یک امتحان سراسری کانکورکه تحت اشراف ادارت ریاست معارف ولایت دایر میگردید ، اشتراک می نمود ، بعد از  امتحان نمرات مشمولین توسط هیات کنترول واز جمله اشتراک کنندگان صرف  اول نمره ها  ودوهم نمره ها حق شمولیت در مدرسه ابوحنیفه  (رح) را به دست می اورند.
نقطه بی نهایت مثبت که در شاگردان مدرسه ابوحنیفه (رح) وجود داشت این بود که در این مدرسه وحتی در صنف وسال تعلیمی شاگردان نمایندگان تمام ولایت وجود داشت . این شاگردان به اخذ مبلغ کرایه موتراز ولایت به شهر کابل واز انجا خودرا به ولسوالی بگرامی میرسانند که به مجرد وصول به  مدرسه شامل  ، لیلیه که شامل سه وخت غذای مکلف بود می شدند.

سیستم درسی  مدرسه:
سیستم درسی در مدرسهء ابوحنیفه (رح ) از روز شنبه الی  ساعت 12 بجه روز پنچشنبه  از ساعت هشتم صبح  الی ساعت  سی ونیم بعد از ظهر البته به وقفه ای دوساعته (وقت غذا ونماز ظهر)  ادامه داشت .
محصلین لیلیه صرف روز ها ی پنجشنبه ساعت 12بجه وبعد از نان چاشت  اجازه رفتن به خانهء خویش را الی تا بعد ازظهر روز جمعه   به دست می اورند ، ودرصورت غیر حاضری بدون دلیل مورد باپرس جدی سر معلم  لیلیه قرار میگرفتند.
ولی همصنفیان نهاری ما ، میتوانستند بعد از سی ونیم بجه هر روز به خانه ها  خویش تشریف ببرند .

فعالیت های فرهنگی مدرسه :
محصلان  معمولا بعد از ختم دروس یعنی بعد از ساعت چهار بعد از عصر  مصروف  سپورت ، (والیبال ، فوتبال ) در باغ بزرگ احاطه مدرسه که در دوطرف دریا لوگر موقعیت داشت ، می شدند .
محصلان مدرسه همه سال محفل علمی بزرگ را تحت عنوان تجلیل از میلاد النبی صلی علیه وسلم تنظیم ورهبری می نمودند ، وتعداد از  شاگردان با استعداد با شوق وذوق  وعلاقه مقاله ها وتحلیل های علمی خویش را برای  سامعان در محفل بزرگ که در آن  نماینده وزارت معارف وولسوال بگرامی تشریف می داشتند ،برای حاضران قراءت میکردند .
در دوران تحصیل تعداد از شاگردان مقالات علمی را تحریر وبه جراید ومجلات کابل وولایات غرض نشر تسلیم میدادند ، که می توان به اقایان  عبد الرزاق فهیم ، امین الدین سعیدی، عبد الحق عتید، عبد الباری شهرت ننگیال و فضل الرحمن فاضل اشاره کرد. الهی تمام خادمان دین و علم را جنت  فردوس نصیب کند. آمین

یادداشت کوتاه درباره مدرسه دیوبند  :
دارالعلوم دیوبند مادر مدارس احناف در شبه قاره هند میباشد .ویکی از جمله قدیمی ترین پوهنتون ها اسلامی اسیا  بشمار رفته که در ایالت اوتارپرادش در مابین شهری های مظفرنگر وسارانپور موقعیت دارد .
دین مقدس اسلام توسط محمد بن قاسم به هندوستان اورده شد ودر حدود 800 سال حکومت در این سرزمین توسط مسلمانان اداره میشود ، در زمان حکومت مغول تعدادی زیادی مدارس در نیم قاره هند فعال بود ، در زمان استعمار انگلیسی این وضع تغییر کرد بالاخره به کمک علمای نخبه هند ازجمله مولانا محمدقاسم نانوتوی ومساعدت علمای دیگر مانند  مولانا رشیداحمد گنگوهی رحمهم‌الله، ذوالفقار علی دیوبند وشیخ حاج عابد حسین حسین أحمد مدنی ، محمد أنور شاه کشمیری ، أبو الحسن ندوی ، محدث حبیب الرحمن الأعظمی دارالعلوم دیوبند درسال  1283هـ/ 1867م را تأسیس کردند.

هدف تاسیس این مدرسه را میتوان در نقاط ذیل جمعبندی وخلاصه نمود :
– محافظت بر تعالیم اسلامی و ابقای شوکت اسلام و شعائر آن.

– نشر اسلام و مقاومت در برابر مذاهب تبشیری و الحادی.

– نشر فرهنگ اسلامی و مبارزه با فرهنگ استعمار.

– اهتمام به نشر زبان عربی، زیرا زبان عربی وسیله ای برای استفاده از منابع اسلامی است.

– جمع بین عقل و قلب، و بین علم و روحانیت و معنویت.

نظام آموزشی این مدرسه بر پایه اصول فقه حنفی تدریس می‌شود. ولی علمای این مدرسه  در منهج اعتقادی تابع امام ابوحنیفه رحمه الله نیستند! بلکه تنها در فقه و فروع دین تابع ایشان هستند و در مسائل اعتقادی و اصول دین تابع أبی منصور ماتریدی متوفی سال 332هـ ‏میباشند.

منهج اعتقادی علمای دیوبند بر مذهب ابومنصور ماتریدی است .ولی  متاسفانه مسلکهای صوفیانه از جمله طریقتهای نقشبندیة وچشتیة وقادریة وسهروردیة ‏نیز در سلوک ‏آنها یافت می شود.‏

این مدرسه علوم دینی بعنون مرکز نشر دین و شریعت اسلام در زمان استعمارانگلیس بر هند نقش بزرگی ایفاء نمود.


نام رساله :
مدرسه امام ابو حنیفه (رح) وخاطرات فراموش ناشدنی ازآن

تتبع ونگارش : امین الدین « سعیدی – سعید افغانی »
مدیرمرکز مطالعات ستراتیژیکی افغان
ومسؤل مرکز فرهنگی دحق لاره – جرمنی
ادرس  ارتباطي : بريښنا ليک :

saidafghani@hotmail.com