اروپا تا کی با سوزِ زمستان خواهد ساخت؟
زمستانی که اروپا به آن پاگذاشته تا به آن شکلی که خود و دیگران می‌گفتند سخت و سرد نیست اما آیا آشیانه اروپایی‌ها در امتداد جنگ اوکراین برای همیشه با سوز سرما خواهد ساخت؟
«زمستان سخت اروپا»
با گذشت چند ماه، اوضاع آنچنان که پیش‌بینی می‌شد پیش نرفت تا اینکه «یورو نیوز» ۲۸ دسامبر گذشته هفتم دی‌ماه خبر داد: بهای قرارداد آتی گاز طبیعی با سررسید ژانویه و فوریه ۲۰۲۳ در جریان معاملات صبح روز چهارشنبه بازار بین‌المللی هلند، به کمتر از ۸۰ یورو در هر مگاوات ساعت رسید که به معنای بازگشت قیمت گاز به سطح آن در روزهای پیش از ۲۴ فوریه(۵ اسفند) و آغاز تهاجم نظامی روسیه به خاک اوکراین است.
این خبر برای بسیاری به معنای عبور اروپایی‌ها از «زمستان سخت» بود؛ خبری که تحلیل و گمانه‌زنی‌ها و انتقادهای متعددی را به دنبال داشت. برخی کلیدواژه زمستان سخت را اسم رمز عملیات رسانه‌ای و تبلیغاتیِ خودِ غربی‌ها دانستند که باعث شد بتوانند با کمترین هزینه و با بیشترین فشار بر منابع تولید انرژی، نیازهایشان را با کمترین هزینه ممکن تامین کنند.
برخی از افزایش هزینه‌های خانگی و صنعتی تامین انرژی نوشتند و گفتند باید در بلندمدت به آثار اقتصادی جنگ اروپا با روس‌ها توجه داشت. گروهی هم در کشور با اشاره به هشدارهای وزیر نفت در واپسین روزهای آذرماه در خصوص ضرورت اصلاح الگوی مصرف و بیان اینکه «یخبندان و زمستان سردی داریم» اظهار داشتند زمستان سخت به جای اروپایی‌ها گریبان خودمان را گرفت.
با این حال، هنوز پرسش‌ها و ابهام‌های زیادی درباره زمستان سخت اروپایی‌ها وجود دارد از جمله اینکه چرا میزان مصرف هیزم در اروپا افزایش یافته؟ اروپایی‌ها با انسدادهای گازی از سوی روسیه چه خواهند کرد؟ آیا اروپا خواهد توانست وابستگی خود به گاز روسیه را قطع کند و از همه سرمایه‌گذاری‌های کلانی که سال‌ها روی «نورداستریم» انجام داده بگذرد؟
هنوز پرسش‌ها و ابهام‌های زیادی درباره زمستان سخت اروپایی‌ها وجود دارد از جمله اینکه چرا میزان مصرف هیزم در اروپا افزایش یافته؟ اروپایی‌ها با انسدادهای گازی از سوی روسیه چه خواهند کرد؟
چرا اروپایی‌ها هیزم می‌سوزانند؟
در فضای مجازی برخی با انتقاد از گزارش‌هایی که می‌گفت اروپایی‌ها از بی‌نفتی و بی‌گازی سراغ هیزم‌خریدن رفته‌اند مدعی شدند این هیزم سوزاندن و افزایش خرید شمع و … فقط مربوط به مراسم کریسمس است و نه نیازمندی واقعی شهروندان اروپایی.
با این حال، داستان هیزم‌سوزی در اروپا به همین سادگی هم نیست. واقعیت اینکه مشتقات چوب همچنان و حتی جدا از بحث جنگ اوکراین یکی از سوخت‌های مهم مورد استفاده خانگی در اروپا به حساب می‌آید.
گزارش مجله «بیوانرژی اینسایت» (Bioenergy Insight Magazine) می‌گوید اروپایی‌ها در سال ۲۰۲۱ بیش از ۲۴.۵ میلیون تن هیزم یا به عبارتی «سوخت زیستی» مصرف کرده‌اند که نسبت به سال پیش از آن رشدی ۱۸ درصدی داشته؛ رشدی که یکی از دلایل مهم آن افزایش قیمت سوخت‌های فسیلی بوده است. بر اساس این گزارش، نزدیک به ۶۶.۱ درصد مصارف سوخت زیستی اروپا خانگی و بقیه صنعتی بوده است. این نوع از سوخت را به‌عنوان انرژی تجدیدپذیر طبقه‌بندی می‌کنند که البته اشتباه هم نیست.
روی دیگر این واقعیت این است که بدانیم وضعیت انرژی برای تامین گرما در اروپا جدا از اینکه چه نوع سوختی مصرف کنند یک نقطه ضعف عمده است؛ واقعیتی که هر ایرانی یا خارجی که سابقه زندگی در اروپا را داشته باشد می‌تواند به طور مفصل آن را توضیح دهد و بگوید بسیاری از شهروندان اروپایی به دلیل گرانی شدید قیمت انرژی، تعداد معدودی لامپ روشن می‌کنند و در ماه‌های سرد سال ترجیح می‌دهند لباس‌های خیلی گرم بپوشند تا اینکه خانه‌هایشان را گرم نگاه دارند.
بعد از جنگ اوکراین اوضاع انرژی اروپا به چه شکلی درآمد؟
اروپا همین حالا چیزی حدود یک تریلیون‌دلار از تغییر وضعیت انرژی بعد از جنگ اوکراین خسارت دیده استطبق گزارش «مجمع جهانی اقتصاد»، ٧۶ درصد انرژی در اروپا از طریق سوخت‌های فسیلی تامین می‌شود. طبق همین گزارش، دو عامل باعث شده اروپا بتواند تا حدی بحران انرژی را در زمستان جاری کنترل کند؛ یکی اینکه تا نیمه سال خرید گاز از روسیه ادامه داشت و این گاز به منابع ذخیره‌سازی اروپا سرازیر می‌شد و دوم اینکه افت درخواست خرید گاز مایع از سوی چین یعنی چاه بی‌انتهای مصرف انرژی به دلیل سیاست‌های کرونایی پکن باعث شد اروپایی‌ها بتوانند خرید بیشتری انجام دهند؛ وضعیتی که در عمل برای زمستان ۲۰۲۳ در دسترس نخواهد بود.
پرسش دیگری که در این زمینه مطرح است و باید به آن پاسخ گفت اینکه، پایین‌آمدن قیمت‌های انرژی در اروپا به معنی نبود بحران است؟ به گزارش «بلومبرگ» اروپا همین حالا چیزی حدود یک تریلیون‌دلار از تغییر وضعیت انرژی بعد از جنگ اوکراین خسارت دیده است. از این یک تریلیون دلار چیزی حدود ٧٠٠ میلیارد دلار را دولت‌ها پوشش دادند که آلمان با حدود ٢۶۵ میلیارد دلار در صدر کشورهایی است که هزینه گرانی انرژی را تقبل کرده‌اند. انگلیس هم با اختلاف بسیار زیاد با ٩٨ میلیارد دلار در مقام دوم قرار دارد. این مبالغ، ارقام بسیار بزرگی برای اروپای مقتصد به حساب می‌آید.
علاوه بر این مخارج، ٣٠٠ میلیارد دلار از جیب شهروندان اروپایی خارج می‌شود که نتایجش در بسته‌شدن نزدیک به ١٧ هزار مغازه در انگلیس، تعطیلی صنایع بزرگ در فرانسه به‌دلیل جهش قیمت‌های انرژی و فشار شدید به صنایع آلمان قابل دیدن است؛ تا جایی‌که برخی هشدار داده‌اند آلمان‌ها ممکن است با خسارات جبران‌ناپذیری در اقتصاد صنعتی خود روبرو شوند.
یک مثال روشن و البته هشدارآمیز برای صنایع مختلف اروپا وضعیت شرکت «دورالکس» فرانسه به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده شیشه است که امسال هزینه‌هایش برای انرژی حدود ۴٠درصد هزینه‌های عملیاتی را تشکیل داده و نسبت به سال پیش از آن ۱۰ برابر شده است. شرکت فولاد «آرسلورمیتال» نیز مجبور شده مراکز تولیدش در آلمان، اسپانیا، فرانسه و لهستان را به دلیل شرایط قیمت انرژی تعطیل کند.
البته این را هم باید گفت که اروپا در کنترل مصرف تا اندازه‌ای موفق عمل کرده تا بتواند از این زمستان عبور کند. در این شرایط و با افزایش قیمت‌ها، تولیدات کاهش یافته و در نتیجه تقاضا افت کرده است. نکته دیگر اینکه هنوز زمستان در اروپا سرد نشده؛ به عبارتی اروپایی‌ها از چاشنی شانس هم برخوردار بوده‌اند زیر اروپا یکی از گرم‌ترین زمستان‌هایش را می‌گذراند و گرم شدن زمستان باعث شده اروپا در ذخیره‌سازی موفق باشد.
هنوز زمستان در اروپا سرد نشده؛ به عبارتی اروپایی‌ها از چاشنی شانس هم برخوردار بوده‌اند زیر اروپا یکی از گرم‌ترین زمستان‌هایش را می‌گذراند
در این شرایط بعضی کشورها مانند پرتغال، اسپانیا، آلمان و فرانسه نیز سیاست‌هایی را برای گذاشتن سقف روی قیمت اتخاذ کرده‌اند که باعث شده مصرف افزایش یابد و این خود، خطر تخلیه منابع را به دنبال دارد. در همین ارتباط، شماری از کشورها همچون آلمان مجبور شدند بعضی صنایع و شرکت‌ها را ملی اعلام کنند تا هزینه‌هایشان را دولت متقبل و از تعطیلی و نابودی آن صنعت جلوگیری شود.
در مجموع باید گفت آمیزه‌ای از شرایط اقلیمی، خوش‌شانسی، تحولات بین‌المللی، تمهیدات ذخیره‌سازی و کنترل مصرف در کنار سنت‌های نهادینه مصرف انرژی به کمک اروپایی‌ها آمده تا بتوانند تا اینجای کار از زمستان سخت عبور کنند؛ آمیزه‌ای که معلوم نیست برای آنان در دسترس و قابل تکرار باشد.
