پس از سال ۲۰۰۱ میلادی و سرنگونی طالبان، روابط دوجانبه اندونزی و افغانستان بهبود یافته و توافقنامه‌های جدید در بخش‌های سیاسی، تجارتی و فرهنگی امضا شده است.

افغانستان از نخستین کشورهایی بود که پس از به پایان رسیدن انقلاب در اندونزی، این کشور را به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک میان دو کشور در سال ۱۹۵۴ رسماً برقرار شد و سفارت افغانستان در جاکارتا گشایش یافت. همچنین با امضای توافقنامۀ دوستی میان افغانستان _ اندونزی سوکارنو (نخستین رئیس جمهور) در سال ۱۹۶۱میلادی از افغانستان بازدید کرد. همچنین پس از سال ۲۰۰۱ میلادی و سرنگونی طالبان، روابط دوجانبه اندونزی و افغانستان بهبود یافته و توافقنامه‌های جدید در بخش‌های سیاسی، تجارتی و فرهنگی امضا شده است.

علل سیاسی و امنیتی

اشرف‌غنی احمدزی قبلا پنج حلقه را در سیاست خارجی کشور تعریف کرده بود: حلقه اول همسایه‌ها، حلقه دوم کشورهای اسلامی، حلقه سوم اروپا، امریکا و کانادا، حلقه چهارم آسیا و حلقه پنجم سازمان‌های بین‌المللی. از جمله پنج حلقۀ کشور‌های اسلامی در حلقۀ دوم قرار دارد و اندونزی نیز با توجه به نقش رو به رشد و پررنگ تر شدن و همچنین وزنه بزرگترین کشور اسلامی در سیاست خارجی افغانستان از جایگاه مهمی برخودار است. در این راستا به نظر میرسد کابل اکنون تلاش میکند از ظرفیت بزرگترین قطب جمعیتی مسلمان و کشور در حال رشدی بهره گیرد. در واقع از یک سو ثبات استراتژیک در سیاست داخلی و خارجی و تلاش برای رهبری حرکت پرشتاب جنوب شرق آسیا برای رسیدن به جایگاهی شایسته در جهان در کنار واقعیت هایی چون نوظهور بودن و یکی از چهار قدرت مهم آینده قاره آسیا موجب شده کابل به توان و پتانسیل اندونزی توجه بیشتری کند. در بعد دیگری هر چند دولت این کشور با حذف احزاب تندرو در سال 2017 چون حزب التحریر با امضای فرمان دولت و توجه به اصول پانکاسیلا با رفع چالش‌ها و تهدیدات مختلف مسیر توسعه‌یافتگی بدون چالش افراط‌گرایی را می‌پیماید. ولی صدها اندونزیایی در سال‌های گذشته به داعش در سوریه پیوسته بودند و خطر بازگشت آنها به افغانستان نیز همچنان و جود دارد. لذا ممکن است نوعی همکاری امنیتی بین دو کشور نیز در این حوزه تقویت گردد.

کمک اندونزی در حوزه سیاسی و صلح و ثبات در افغانستان

از یک سو باید گفت در سال‌های گذشته کابل تلاش کرده است تا دفتر سیاسی طالبان افغانستان در دوحه را به کشور دیگری منتقل کند. در واقع در شرایطی که دفتر طالبان در قطر به فعالیت خود ادامه داده و بسیاری از دیدارهای با طالبان از راه دفتر دوحه انجام می‌شود‏، اما با پذیرش جاکارتا، کابل امیدوار به انتقال دفتر طالبان از کشوری عربی و نزدیک به محل نهادها و حامیان به کشوری در جنوب شرق آسیا است. به این ترتیب، رهبران طالبان حمایت و آزادی عمل پیشین را نخواهد داشت و از دامنه نفوذ بازیگران عربی (رسمی و غیر رسمی) در طالبان کاسته می‌شود.

بسیاری در کابل بر این نظرند که اندونزی به‌نیکی شرایط توسعه تجارت و سرمایه‌گذاری اندونزی را می‌داند و اگر خواستار تجارت و سرمایه‌گذاری و بازسازی حوزه‌های مختلف منطقه آسیای مرکزی است می‌تواند از توان ترانزیتی افغانستان نیز بهره گیرد. در این میان فرصت‌های سرمایه‌گذاری در افغانستان هم می‌تواند موجب تقویت هرچه بیشتر روابط و همکار‌ی‌ها میان اندونزی و افغانستان باشد و افغانستان ظرفیت اتصال کشورهای آسیای مرکزی از طریق افغانستان به کشورهای جنوب آسیا را فراهم کند.

گذشته از این اکنون سیاست خارجی اندونزی تلاش می‌کند تا ایفای نقش بیشتری در سطحی از معادلات منطقه‌ای یا بین‌المللی داشته باشد. در مقابل نیز در چند سال گذشته، کابل خواسته است قدرت‌های منطقه و فرامنطقه‌ای چون چین، ترکیه، امریکا و عربستان در قالب نشست‌های چند جانبه میانجی بین کابل و اسلام آباد شوند. اما هم کوشش‌های چین برای اینکه اسلام‌آباد را به همکاری در روند صلح افغانستان تشویق کند نتیجه نداده و هم ترکیه؛ امریکا و عربستان نیز به نظر نمیرسد در جهت منافع افغانستان گام برداشته باشند و فشارهایی را بر پاکستان وارد کرد باشد. لذا کابل اکنون می کوشد صلح را با میانجی‌گری اندونزی و ایجاد کمیته مشترک علما بین سه کشور با محوریت شواری عالی صلح افغانستان بدست آورد. در این نگاه با توجه به هماهنگی قبلی رئیس جمهور اندونزی در دیدار با رئیس جمهور پاکستان برای پایان جنگ در افغانستان و برقراری صلح در این کشور (طرح تشکیل کمیته مشترکی بین علمای سه کشور ) دولت وحدت ملی کوشش می کند از حضور سیاسی روز افزون اندونزی در صحنه منطقه‌ای و جهانی بهره برد و هم به روند حوزه سیاسی و صلح و ثبات در افغانستان کمک کند و هم راه تماسی با طالبان از دالان پاکستان خارج و در اندونزی دموکراتیک و میزبان قرار گیرد.

بسترها و علل اقتصادی و اجتماعی

قبلا سندهای همکاری در عرصه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی میان افغانستان و اندونزی به امضا رسیده بود و در یک سال گذشته اشرف غنی رئیس جمهور در دیدار با جوکو ویدودو رئیس جمهوری اندونزی در جاکارتا با تقویت روابط تجاری و سرمایه گذاری بین دو کشور بحث و تبادل نظر کردند. در این بین گسترش روابط تجارتی میان دو کشور، سرمایه گذاری های مشترک، ایجاد شورای تجارتی افغانستان – اندونزی و برگزاری برنامه های مشترک و… در حالی است که روابط تجارتی بین دو کشور تاکنون سالانه فقط به ۱۶ میلیون دلار می‌رسد. در این میان در وضعیت نوین روابط به نظر میرسد کابل توجه ویژه ای به گسترش روابط در این حوزه دارد. در واقع جایگاه اندونزی (چهارمین کشور پرجمعیت دنیا ،بزرگ ترین اقتصاد جنوب شرق آسیا در سال 2017 و از کشورهای فعال در عرصه سیاسی و اقتصادی منطقه در شرایطی است که این کشور سال 2017 را با قدرت آغاز کرده و با بهبود مدیریت مالی و اعتباری و تداوم افزایش صادرات نگاهی نو به حضور بیشتر در جهان اسلام و منطقه دارد. در همین راستا از آنجا که چشم اندازهایی در مورد نقش اندونزی به عنوان یک اقتصاد برتر آینده جهان (تا سال ۲۰۲۵ جزء ۶ اقتصاد نوظهور دنیا)، تغییر جایگاه، عضویت اندونزی در گروه ۲۰ ، افزایش تولید ناخالص داخلی اندونزی به ۷ تریلیون دلار و… موجب شده است تا تمایل به حضور هر چه بیشتر اندونزی در افغانستان مد نظر رهبران افغانستان باشد.

علاوه بر این در یک دهه گذشته سالانه هزاران پناهجوی افغان کوشش کرده‌اند خود را از راه اندونزی به استرالیا برسانند که گاهی صدها تن آنان در آب‌های اندونزی غرق نیز شده‌اند. اما با سخت شدن سیاست‌های استرالیا برای پناهجویان و مسدود شدن راه دریا، هزاران پناهجوی افغان در کمپ‌های اندونزی حضور دارند و کابل میتواند با گرم شدن روابط کابل – جاکارتا، با اصلاح روند مهاجرت به کشورهای اندونزی و استرالیا ، جلوگیری از افزایش قاچاق انسان و مرگ مهاجران، حل مشکل پناهجویان و زندانیان افغان در اندونزی، اصلاح روند مهاجرت به کشورهای اندونزی و استرالیا، جلوگیری از افزایش قاچاق انسان و مرگ مهاجران گام‌هایی را برای حل این چالش‌ها بردارد.

الگوی جاکارتا

نخبگان کابل در دولت وحدت ملی معتقدند اندونزی در گذشته، مشابهت‌های بسیاری با بحران های کنونی افغانستان چون درگیری داخلی، فساد اداری سازمان یافته، فقر گسترده، تجزیه طلبی و… داشت؛ اما اکنون اندونزی در یک جامعه میانه رو، چند قومی و مذهبی با ارایه آموزش‌های دینی بدور از پرورش افراط‌گرایی، نبرد با افراط‌گرایی و تروریسم، اشتغال‌زایی و مبارزه با فقر، کثرت فرهنگی- قومی و وحدت ملی، حل منازعات داخلی ، رشد اقتصادی، دستیابی به صلح و ثبات و… از کشورهای موفق جهان است و می تواند الگویی مهم برای کابل در گذر از چالش‌های گوناگون ‌باشد.

چشم‌انداز

آنچه مشخص است بسترهای گوناگونی برای توسعه روابط دو سویه کابل و جاکارتا وجود دارد و دولت افغانستان تلاش میکند تا با درک قدرت و توان اندونزی از پتانسیل های این کشور در حوزه های گوناگون در جهت حل چالشها بهره برد. در این رویکرد کابل می کوشد با تشویق افزایش ظرفیت‌های سفارت اندونزی در افغانستان، تقویت سفارت در جاکارتا، توجه به الگوی اندونزی در توسعه، انتقال تجربیات در کنار حضور پر رنگ تر در صحنه سیاسی صلح و ثبات در افغانستان روابط دو کشور را وارد مرحله نوینی کند