رده‌بندی جهانی ازادی رسانه‌ها هر سال وضعیت آزادی رسانه‌ها را در ۱۸۰ کشور جهان نشان می‌دهد. ویرایش ۲۰۱۸ نشان‌گر فضای بیش از پیش کین‌افرین علیه روزنامه‌نگاری مستقل و ازاد است. رویارویی رهبران سیاسی با رسانه‌ها تنها مختص به یک کشورچون ترکیه (۲-،۱۵۷) و یا مصر (۱۶۱) نیست که در سیاهی «رسانه ستیزی» فرو افتاده‌اند و اتهام «تروریسم» علیه روزنامه‌نگاران را به اتهامی همگانی تبدیل کرده‌اند و خودسرانه هر آنکس را که با آنها موافق نیست زندانی می‌کنند.

برخی از رهبران در دولت‌های دمکراتیک رسانه‌ها را نه به مانند یکی از بنیادهای دمکراسی که به مانند رقیب می‌بینند و در برابر آنها آشکارا نفرت خود را بیان می‌کنند. ایالات متحده امریکا دونالد ترامپ، کشوری که نخستین اصل قانون اساسی‌اش تضمین‌گر آزادی بیان است با از دست دادن دو رتبه در رده ۴۵ نشسته است. رییس جمهور ترامپ گفتمان زهرآلود ضد رسانه‌ای را با «دشمن مردم» نامیدن خبرنگاران همراه کرده است، طرفه انکه این عبارت را پیشتر ژوزف استالین استفاده کرده بود.

در برخی از کشورها مرز میان خشونت کلامی با خشونت تنی بیش از پیشبه هم نزدیک شده است. در فلیپین (۶-،۱۳۳) رییس‌جمهور ردریگو دوتریت، که عادتی دیرینه در تهدید و توهین به روزنامه‌نگاران دارد، هشدار می‌دهد که « روزنامه‌نگار بودن، بازدارنده کشته شدن نیست.» در هند (۲-،۱۳۸) گفتمان کین‌آفرین علیه روزنامه‌نگاران به نفع مواضع نخست وزیر ناراندرا مودی و از سوی سپاه ترول‌ها بر روی شبکه‌های اجتماعی بیشتر شده‌ است. در یکسال گذشته در هر دو کشور دست کم چهار خبرنگار کشته شده‌اند.

در قاره اروپا که آزادی رسانه‌ها تضمین بیشتری دارد، نیز خشونت کلامی رهبران سیاسی علیه رسانه‌ها افزایش یافته است. در جمهوری چک (۱۱-،۳۴)رئیس جمهور میلوس زمان در سال گذشته در یک کنفرانس مطبوعاتی با یک کلاشنیکوف ساختگی حضور یافت که بر روی آن نوشته شده بود « برای خبرنگاران» در اسلواکی (۱۰-،۲۷ ) روبرت فیکو، نخست وزیر وقت روزنامه‌نگاران را «روسپیان کثیف ضد اسلواک‌ها» و یا «شغال‌های احمق» نامید. در ماه فوریه یان کوشیاک روزنامه‌نگار کاووش‌گر در این کشور به قتل رسید. چند ماه پیشتر در مالت (۱۸-،۶۵) روزنامه‌نگار نامدار دافین کرونا گالیزیا در حادثه انفجار خودروش به قتل رسید.تحقیق و بررسی در این باره هنوز و پس از شش ماه به نتیجه پیدایی نرسیده است.

کریستف دولوار دبیر اول گزارش‌گران بدون مرز در باره رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها گفت « آزادی کین‌پراکنی علیه روزنامه‌نگاران یکی از بدترین تهدیدها علیه دمکراسی است. رهبران سیاسی که تنفر به روزنامه‌نگاری را دامن می‌زنند، مسوولیتی سنگین بر دوش دارند. آنها باور به بحث عمومی در جامعه دمکراتیک را که بنیاد آزادی جستجو و انتشار آزادانه اطلاعات است، به چالش می‌کشند واینگونهدمکراسی را با جامعه‌ای بر پایه‌ی پروپاگاند جایگزین می‌کنند. مقبولیت روزنامه‌نگاری را به چالش کشیدن بازی سیاسی با آتشی به شدت خطرناک است.»

رده‌بندی جهانی ازادی رسانه‌ها ۲۰۱۸: نروژ و کره شمالی رده‌های نخستین و آخرین خود را حفظ کرده‌اند

در ویرایش ۲۰۱۸ رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها، برای دومین سال پیاپی دوکشور اروپای شمالی، نروژ و سوئد به ترتیب در صدر و دومین رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها قرار دارند. کشورهای اروپای شمالی که به شکل سنتی تضمین‌گر آزادی رسانه‌ها هستند، کمتر از ناگواری جهانی ازادی اطلاع رسانی اسیب دیده‌اند. با این حال برای دومین سال پیاپی فنلاند (۱-،۴) جایگاهش را با اقدام‌هایی که تهدید اصل نهانی بودن منبع خبر برای روزنامه‌نگاران بودند، تضعیف کرد و جای خود را به هلند داد. در ان سوی جدول کره شمالی امسال نیز جایگاه آخرین خود را همچنان حفظ کرد.

رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها امسال نیز تایید افزایش تاثیر « مردان قدرتمند» در حکومت و تبدیل برخی از کشورها به ضد نمونه‌ها برای توسعه آزادی اطلاع‌رسانی است. پس از به سکوت وادار کردن صدای استقلال در داخل مرزها روسیه (۱۴۸) ولادمیر پوتین شبکه پروپاگاندای خود را از راه گسترششبکه‌های خبری خود راشا تودی RT و اسپوتنیک بیشتر کرد و چین (۱۷۶) شی جین پینگ مدل اطلاع رسانی مهار شده را به آسیا صادر کرد. با سرکوب کامل صداهای منتقد روسیه و چین یاریگر کشورهایی هستند که در سیاهیرده‌های انتهایی جدول جای گرفته‌اند. به مانند ویتنام (۱۷۵)، ترکمنستان (۱۷۸) و آذربایجان (۱۶۳)و حتا کشورهای آفریقایی چون روندا (۱۵۶) که دست‌آموزان سیاست‌های سرکوب صادر شده این دو کشور بزرگ هستند.

وقتی دیکتاتورها نیستند جنگ است که کشورها را به سیاه‌چال‌های اطلاع رسانی تبدیل می‌کند. عراق (۲-،۱۶۰) که به پایین جدول فرو افتاده است و سوریه (۱۷۷) در جای خود درجا می‌زند. در حالی که کشور از خبرنگارانش خالی می‌شود، همچنان خطرناک‌ترین کشور برای حرفه‌کاران رسانه هاست و مناطق هر چه بیشتری از آن به سیاه‌چال‌های اطلاعات تبدیل شده‌اند. در یمن (۱۶۷)نیزکه در جنگ داخلی درغلتیده هر روز وضعیت امنیت روزنامه‌نگاران بدتر می‌شود. از هر دو سو یا به نام مبلغ‌های حوثی‌ها و یا طرفداران دولت- به رسمیت شناخته شده از سوی جامعه جهانی- یا متحدان‌شان عربستان سعودی (۱۶۹) و امارات متحده عربی (۱۲۸)، قربانی تهدید و تهاجم می‌شوند. بر روی نقشه آزادی رسانه‌ها ۲۰۱۸ هیچ‌گاه به این تعداد کشور در وضعیت سیاه نبوده است. شمار زیادی از کشورهای خاورمیانه در این بخش قرار دارند.

شناساگر منطقه‌ای در پایین‌ترین مرز

امسال اروپا با آنکه آزادی رسانه‌ها در آن کمتر تهدید شده‌اند، اما شناساگر منطقه‌ای آن (۲۰،۷۴) کاهش بیشتر داشته است. در ۵ سقوط مهم در ردبندی جهانی آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۱۸ چهار کشور در قاره اروپا هستند. مالت (۱۸-،۶۵)، جمهوری چک (۱۱-،۳۴)، صربستان (۱۰-،۷۶) و اسلواکی (۱۰-،۲۷)پس‌نشینی تدریجی مدل اروپایی امسال نیز تایید شده است. در فرانسه (۶+،۳۳) با اینکه فرو افتادن سال‌های گذشته ( به دلیل کشتار خبرنگاران شارلی هبدو و قانون‌های ضد رسانه‌ای) را جبران کرده است، اما انتخابات ریاست جمهوری سال گذشته نشان داد که گفتمان رسانه ستیز در این کشور و در میان رهبران سیاسی افزایش داشته است.

در رده دوم و با نزدیک به ده امتیاز دور از هم قاره امریکا (۳۱،۱۱) قرار دارد که وضعیتی تاریک روشن دارد. ایالات متحده امریکا بازهم فرو افتاده است در حالی که کانادا فرا رفته است و در کشورهای امریکا لاتین بیلان نسبی است، نه بد و نه خوب. در امریکای مرکزی خشونت و معافیت از مجازات کیفری ترس و خودسانسوری را حاکم کرده است. با یازده روزنامه‌نگار کشته شده مکزیک (۱۴۷) در سال ۲۰۱۷پس از سوریه به دومین کشور مرگبار جهان برای خبرنگاران تبدیل شد. نکته مهم آن است که مکزیک کشور در وضعیت صلح اما خونبار برای فعالان رسانه‌ای است. ونزوئلا (۶-،۱۴۳) مهمترین فرو افتادن در منطقه است. تداوم اقتدارگرایی رییس جمهوری نیکلاس مادرو فرو افتادن این کشور هموار کرده است. برعکس اکوادور (۱۳+،۹۲) با کاهش تنش میان حکومت و رسانه‌های خصوصی بیشترین فرارفتن در منطقه را به نام خود ثبت کرده است. در شمال قاره، امریکای دونالد ترامپ بازهم دو رده در سال ۲۰۱۸ پایین نشست در حالی که کانادا (۴+،۱۸) ژوستین ترودو چهار رده بالا رفت و در میان بیست نخستین کشورهای جهان جای گرفته است، که در آن‌ها وضعیت آزادی رسانه‌ها نسبتا خوب است.

پس از امریکا، قاره آفریقا قرار گرفته است که با شناساگر (۳۷،۰۹)وضعیت
کمابیش بهتراز سال پیش دارد است. هر چند این وضعیت به شدت متغییر است.
ماندگاری قطع اینترنت از این میان در کامرون (۱۲۹) و یا جمهوری دمکراتیک
کنگو (۱۵۴) بهافزایش تهاجم و بازداشت‌ روزنامه‌نگاران منجر شده
است.بکارگیری این شکل تازه از سانسور در منطقه بیش از پیش حق دانستن مردم
را تهدید می‌کند.موریتانی (۷۲) که در قانون کیفری تازه‌‌اش برای «کفرگویی» و
«ارتداد»مجازات اعدام در نظر گرفته شده است، با ۱۷ رده سقوط ،بیشترین فرو
افتادن در منطقه را داشته است.با این حال از قدرت برکنار شدن سه تن از
بدترین درندگان افریقایی آزادی رسانه‌ها برای روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها
نویدبخش بوده است، زیمبابوه (۲+،۱۲۶)، آنگولا (۴+،۱۲۱) و گامبیا (۲۱+،۱۲۲)
این آخرین بیشترین صعود کشورهای افریقایی در جدول رده‌بندی ۲۰۱۸ است.

در منطقه اسیای مرکزی، کشورهای پسا سوسیالیستی و ترکیه (۴۸،۵۸) همچنان پیشتازان بدتر شدن وضعیت آزادی رسانه‌ها در جهان هستند. در روسیه و در ترکیه وضعیت آزادی رسانه‌ها پس‌نشینی تاریخی داشته است که در سه دهه اخیر بی‌نظیر است. تاثیرات مخرب این دو کشور نیز در منطقه به خوبی قابل مشاهده است. نزدیک به یک سومکشورها این منطقه در محدوده و یا زیر رده ۱۵۰ هستند. قرقیزستان (۹-،۹۸) که درراس فهرست کشورهای سقوط‌گر منطقه است. در سال گذشته فشارهای گوناگون به رسانه‌ها واردکرد، از این میان جریمه‌های سرسام‌آور برای اتهام « توهین به رییس دولت» یکی از عوامل این سقوط است. ترکمنستان (۱۷۸) دیگر جایی برای سقوط بیشتر ندارد! آذربایجان (۱۶۳) و قزاقستان (۱۵۸) هر کدام باز هم یک رده پایین نشسته‌اند. ازبکستان (۱۶۵) تنها فرا رفتن در این منطقه است که چهار رده بالا آمده است، یکی از دلایل آن به قدرت رسیدن میرزایوف است که تا حدودی به میراث شوم سرکوب بی امان پایان داده است. برخی از روزنامه‌نگاران زندانی آزاد شدند، از این میان محمود بیک‌ژانوف که پس از ۱۸ سال از زندان آزاد شد. بازده ناچیز و قابل پیش‌بینی این منطقه، باعث شده است که شناساگر منطقه اروپای شرقی و جنوب آسیا به سوی خاور میانه و افریقا شمالی فرو افتاد.

در منطقه خاورمیانه و آفریقای شمالی (۴۹،۸۶) است که همه شناساگرهایی که برای میزان تحول کشورها بررسی می‌شوند، سال به سال ناگوارتر می‌شوند. از این میان شناساگری که به زیستگاهی که خبرنگاران و رسانه‌ها در آن کار می‌کنند اختصاص دارد. سوریه (۱۷۷)ویمن (۱-،۱۶۷)در جنگ وریرانگر و بی پایانی گم شده‌اند. و هر دو از کشورهای خطرناک برای خبرنگاران هستند. اتهام‌ تروریسم که به تازه‌گی در مصر (۱۶۱)ودر عربستان سعودی(۱-،۱۶۹) در بحرین (۲-،۱۶۶)علیه فعالان رسانه‌ای بکار گرفته می‌شود و وضعیت ناسماعد اطلاع رسانی از این منطقه جهان دشوارترین و خطرناک‌ترین مکان برای روزنامه‌نگاران ساخته است.

افغانستان، ایران، تاجیکستان

افغانستان (۲+،۱۱۸) مرگبار اما پیشرفت‌های امیدوار کننده

در حالی که سال ۲۰۱۷ بازهم سالی مرگبار برای این کشور بود، اما در جدول رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها افغانستان دو رده بالاتر آمد. در این سال و در حمله‌های متعدد طالبان و داعش در کابل و دیگر ولایات دست‌کم ۱۵ خبرنگار و همکار رسانه‌ها کشته شدند. ناگواری وضعیت آزادی رسانه‌ها در دیگر کشورها و سقوط آنها از یک سو و از سوی دیگر پیشرفت‌هایی در عرصه آزادی اطلاع رسانی عامل این فرا رفتن بوده است. از ۷ شناساگر مبنایی رده‌بندی دست کم در چهار مورد، هرچند جزیی اما افغانستان پیشرفت داشته است، از این میان کثرت‌گرایی،چارچوب‌های حقوقی و قانونی، زیرساخت‌ها و استقلال رسانه‌ها. افغانستان از نادر کشورهای جهان است که با وجود تهدید و خشونت علیه خبرنگاران و رسانه‌ها اما دولت در حد توان خود با بسیج قوای دولتی پلیس و امنیت ملی تلاش خود را برای حفاظت از خبرنگاران انجام می‌دهد. از سال گذشته کمیته مشترک هماهنگی میان حکومت و خبرنگاران و رسانه‌ها برای امنیت خبرنگاران هر ماه تشکیل جلسه و مهمترین مسایل را بررسی می‌کند. این کمیته تشکیل شده از عالی ترین مقامات اجرایی دولت و نمایندگان فدارسیون خبرنگاران و رسانه‌ها است و ریاست آن را سرور دانش معاون دوم رییس جمهور بر عهده دارد. (کمیته مشترک همآهنگی متشکل از ۱- معین شورای امنیت ؛ ۲- سخنگوی مقام عالی ریاست جمهوری؛ ۳ – سخنگوی ریاست اجرائیه حکومت؛ ۴- رئیس روابط استراتژیک دفتر شورای امنیت ملی؛ ۵ – معین نشراتی وزارت اطلاعات و فرهنگ؛ ۶ – معین امنیتی وزارت امور داخله؛ ۷ – معاون ریاست عمومی امنیت ملی؛ ۸ – معاون لوی درستیز وزارت دفاع ملی؛ ۹ – معین اداره مستقل ارگانهای محلی؛ ۱۰ – پنج تن از اعضای فدراسیون نهادهای ژورنالیستان و رسانه ها است.) تحت هدایت کمیته مشترک، کمیته بررسی قضایای خبرنگاران وظیفه بررسی مقدماتی مشکلات و تهدیدهای علیه خبرنگاران را بر عهده دارد. این کمیته نتیجه بررسی های خود را هر ماه به جلسه کمیته مشترک همآهنگی گزارش میدهند . این نهاد در سال روان ده‌ها مورد خشونت و تهدید را علیه رسانه‌ها بررسی و موفق به حل بسیاری از آن‌ها شد.

با وجود تهدید و بدتر شدن وضعیت امنیتی اما روزنامه‌نگاران افغانستانی در دفاع از حقوق، کثرت‌گرایی و استقلال خود پایداری تحسین برانگیزی دارند. باید تاکید کرد که ناگواریی وضعیت امنیت تاثیری مستقیم بر حضور کمتر زنان روزنامه‌نگار در جامعه و رسانه‌ها دارد.

ایران (۱+،۱۹۴) هیچ تغییر محسوس و درجا زدن در رده های پایین

از سال ۲۰۰۲ که رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها انتشار یافته است، ایران هیچگاه رده‌های آخر جدول و همسایگی در جوار بدترین‌ها را ترک نکرده است. فرا رفتن یک رده نیز نه پیشرفت که در اصل به دلیل بدتر شدن وضعیت دیگر کشورهای است. در سال ۲۰۱۷ ایران همچنان یکی از ۵ زندان بزرگ جهان برای روزنامه‌نگاران و شهروندخبرنگاران بود. هیچ تغییر ملموسی در عرصه آزادی اطلاع رسانی وآزادی رسانه‌ها مشاهده نشد. از تاریخ۱۱ دی ۱۳۹۶ (اول ژانویه ۲۰۱۷ ) بیش از بیست روزنامه‌نگار و و پنجاه شهروندخبرنگار بازداشت شدند. شماری از انها به صورت موقت و در انتظار صدور حکم دادگاه تجدید نظر با وثیقه‌های سنگین آزاد شده‌اند. تاثیر این بازداشت‌ها افزون بر ایجاد وحشت و عدم امنیت شغلی، تحمیل خودسانسوری به این روزنامه‌نگاران و همکاران انهاست. با وجود مقاومت و پرداخت هزینه‌ای سنگین، اما این رسانه‌ها امکان و ابزار انجام وظیفه خود یعنی اطلاع‌رسانی آزاد و مستقل را از دست داده‌اند. آخرین ضربه در تحکیم قانون‌های آزادی ستیز و سانسور بیشتر، دولت جمهوری اسلامی لایحه سازمان نظام رسانه‌ای جمهوری اسلامی را آماده کرده است. این قانون افزون بر کم‌داشت‌های حقوقی و ناکارایی‌ آن برای جامعه ایران، اما می‌خواهد روزنامه‌نگاران را نیز به کارمندان دولت تبدیل کند. اینگونه امروز در ایران و در پی سرکوب نظام‌مند رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران این شهروندخبرنگاران هستند، که مرکز مبارزه برای اطلاع‌رسانی آزاد و تغییر دمکراتیک هستند. ده‌ها تن از آنها در زندان بسر می‌برند.

در این مدت سرکوب آزادی اطلاع‌رسانی در مرزهای کشور محدود نمانده است. جمهوری اسلامی ایران همواره به بزک کردن چهره‌اش در جهان توجه داشته است و اینگونه رسانه‌های جهانی و به ویژه رسانه‌های فارسی زبان در خارج از کشور نیز قربانی سرکوب وتهدید و سانسور شده‌اند.

تاجیکستان (۱۴۹) ثابت در پس نشینی اقتدارگرایانه

درجا زدن امسال این کشور در رده‌ سال گذشته‌ی خود خوشحال کننده نیست. در سال ۲۰۱۶ تاجیکستان خالی شده از کثرت‌گرایی رسانه‌ای بیش از ۳۰ رده از دست داده بود. رسانه‌ها امسال نیز از سرکوب و تهدید در امان نبودند، رسانه مستقل یا تهدید شدند و یا مجبور به پایان دادن به فعالیت‌های خود.امری که به گریز خبرنگاران از کشور منجر شد. در ماه نوامبر ۲۰۱۶بودکه رئیس جمهور امامعلی رحمان، قانون توهین و افترا به « مبتکر صلح و اتحاد ملی و رهبر ملت» را توشیح کرد و هر گونه انتقاد از «رهبر ملت» را جرم اعلام کرد. این عنوان همین سال به امامعلی رحمان داده شد و وی با این قانون برتر از دیگر شهروندان به شمار می‌اید. هرگونه «توهین به رهبر» می‌تواند مجازاتی تا ٥ سال زندان در بر داشته باشد. افزایش گرایشات اقتدارگرانه رییس جمهوری رحمان گویی تنها وظیفه رسانه‌ها را چهچه زدن القابی که به خود داده‌ است چون «بینان‌گذار صلح و وحدت ملی» و یا «رهبر ملت» می‌داند. رسانه‌های دولتی تنها مجبور به تمکین از خط رسمی رییس جمهور هستند و با نفی حق دانستن مردم در این کشور سیاه‌چال‌های اطلاع رسانی هر روز بیشتر می‌شوند.

گزارش‌گران بدون مرز (RSF) از سال ۲۰٠٢ رده‌بندی جهانی آزادی رسانه‌ها را منتشر می کند. این رده‌بندی که بر مبنای گونه‌ای از رقابت میان کشورها شکل می‌گیرد، ابزاری کاربردی برای دادخواهی‌ست. ناموریش در نزد رسانه‌ها و نهادها، مقامات ملی و جهانی تأثیری فزاینده به آن داده است. رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات نه تحول و یا وضعیت سیاسی دولت‌ها که معیاری برای سنجش میزان بهرمندی روزنامه‌نگاران از آزادی در ١٨٠ کشور جهان است. بر مبنای شناساگرهای چون کثرت‌گرایی : یعنی حضور عقاید متفاوت در رسانه‌ها ، استقلال رسانه‌ها : رسانه‌ها در برابر قدرت‌های سیاسی، اقتصادی،مذهبی و نظامی. ، زیست‌گاه و خودسانسوری، چارچوب های حقوقی و قانونی، کارآمدی چارچوب‌های قانونی که فعالیت اطلاع رسانی را سازمان می‌دهد.شفافیت نهادهای که فعالیت اطلاع رسانی را نظارت می‌کند ، زیرساخت‌ها، میزان توانمندی شناساگر سالانه‌ای برای آزادی مطبوعات در جهان برای نخستین بار در رده‌بندی سال ٢٠١٣ بکار آمد، معیاری مشخص برای سنجش آزادی اطلاع رسانی در جهان، در اختیار ما می‌گذارد.رشد شناساگر توضیح‌گر نه تنها افزایش فشارها که دیگر معیار‌های در نظر گرفته شده برای ساختار رده‌بندی است.