به بهانۀ روز جهانی نلسن ماندیلا مبارز خستگی ناپذیر عدم تشدد
نویسنده: مهرالدین مشید
سیاستگران ما از ماندیلا های تاریخ درس وطن دوستی و مردم پروری را بیاموزند
شخصیت ها یک بار در تاریخ ظهور و یک بار هم غروب می کنند یا به عبارت دیگر هر انسانی یک بار زاده می شود و یک بار می میرد. هر انسانی در حقیقت فقط خودش است و به تعبیری دیگر “نلسن مندیلا نلسن مندیلا است”. هیچ انسانی نلسن مندیلا نمی شود. نلسن مندیلا از غنیمت های روزگار خود و از جمله افتخارات بشریت و استثنایی ترین مردان تاریخ به شمار می رود که ظهور و غروبش تکرار ناپذیر است. درست شبۀ این سخن هراکلیتوس که می گفت:”هیچکس نمی‌تواند در یک رودخانه دوبار گام بنهد” این سخن منسوب به هراکلیتوس از فیلسوفان پیشا سقراطی است و به گفتۀ کاترین آزبورن نویسنده و فیلسوف انگلیسی از تاثیر گذار ترین فیلسوف این دوره است. وی فیلسوفان پیش از خود مانند هومر و فیثاغورث را که پیش از وی می زیستند، نقد و حتا تحقیر می کرد. وی هرگونه پایداری و ثبات در جهان را رد می کرد و معتقد بود که جهان در سیلان است . وی را به دلیل نظری که در موردِ ستیز اضداد داشت، پایه‌گذار دیالکتیک می‌دانند. آری نلسن ماندیلا در این جهان درحال تغییر که هرپدیده ای تغییر می کند و هیچ پدیده ای تکرار نمی شود؛ از مردان استثنایی تاریخ است که در صداقت و پاکدامنی و خدمتگذاری به مردمش از نامدار ترین های عالم است. آری ماندیلا از آن مردان سیاست است که جهان برایش فخر می کند و افتخاری بر تارک انسان است. این از آن مردان سیاست است که برضد تاریخ حرکت کرده و می سزد که او را قهرمان راستین نجات انسان خواند.
نِلسون رولیهلاهلا ماندِلا ( ۱۹۱۸ – ۲۰۱۳) نخستین رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی است که در انتخابات دموکراتیک عمومی برگزیده شد. وی پیش از ریاست جمهوری از فعالان برجستهٔ مخالف آپارتاید در آفریقای جنوبی و رهبر کنگره ملی آفریقا بود. او به خاطر دخالت در فعالیت‌های مقاومت مسلحانه مخفی محاکمه و زندانی شد. مبارزه مسلحانه، برای ماندلا، آخرین راه چاره بود؛ او همواره پایبند به عدم توسل به خشونت بود.[۱] ماندلا در طول ۲۷ سال زندان، که بیشتر آن را در یک سلول در جزیره روبن سپری کرد، مشهورترین چهرهٔ مبارزه علیه آپارتاید در آفریقای جنوبی شد. گرچه رژیم آپارتاید و ملت‌های طرفدار آن وی و کنگره ملی آفریقا را کمونیست و تروریست میدانستند، مبارزه مسلحانه بخشی جدایی‌ناپذیر از مبارزه علیه آپارتاید بود. ماندلا پس از آزادی از زندان در سال ۱۹۹۰، سیاست صلح‌طلبی را در پیش گرفت، و این امر منجر به تسهیل انتقال آفریقای جنوبی به سمت دموکراسی‌ای شد که نماینده تمامی قشرها مردم باشد. ماندلا پس از دریافت جوایزی در طول چهار دهه، یک چهره سرشناس دولتی بود که تا اواخر عمر خود در مورد مسائل مهم عقاید خود را ابراز میکرد. او را در آفریقای جنوبی اغلب تحت عنوان مادیبا می‌شناسند، این عنوان افتخاری را بزرگان خاندان ماندلا به وی داده‌اند. این عنوان دیگر مترادف با نام نلسون ماندلا است. بسیاری از مردم آفریقای جنوبی نیز به نشانه احترام وی را مخولو (پدربزرگ) صدا می‌زنند. وی بنیان‌گذار بنیاد ریش‌سفیدان می‌باشد.
نلسن ماندیلا که یکی از پیروان گاندی بوده و افکار او را چراغی بر فراز راۀ خود و مبارزات او را الهام بخش مبارزات خویش عوان کرده است. جا دارد تا در این مقاله به او هم اشاره شود . ماندیلا درخانۀ یک ارباب زاده شد و در هفت سالگی به مکتب رفت . نام اصلی او “فرو لید” نام داشت ، استادش بر وی نام نلسن را نهاد و بعد از پایان مکتب تحصیلات عالی خود را نیز به پایان رسانید . وی در 27 سالگی به عضویت مقاومت افریقای جنوبی بر ضد تبعیض نژادی در آمد . بعد از انکه مبارزات سیاه پوستان افریقا بر ضد اپارتایت افریقای جنوبی وارد مرحلۀ حساسی گردید و قیام مردم بر ضد دولت اپارتایت نیرومند گردید . دولت دست به سرکوب جنبش مقاومت زد و ماندیلا را به زندان افگند . وی بعد از سپری کردن 27 سال زندان از باز داشت رهایی یافت . اما او زمانیکه در زندان بود ، حامیانش به مقاومت خود علیۀ رژیم حاکم افریقای جنوبی بیشتر شدت بخشیدند و مبارزات آنان وارد جوش وخروش فراوانتر گردید . در دهۀ هشتاد مبارزات مردم افریقا وارد مرحلۀ مهمی گردید و مقاومت مردم سر به اوج ها نهاد تا آنکه در سال 1983 ششصد سازمان مختلف در افریقای جنوبی در زیر چتر “نهضت دموکراتیک ” افریقا دور هم جمع شده و نلسن ماندیلا را بحیث رهبر خود برگزیدند .
زمانیکه ماندیلا در زندان بود ، “موکوسولیجک” رهبری مقاوت در افریقای جنوبی را بر دست گرفت و با رهبری خرد مندانه و متهورانۀ خود خالیگاۀ مبارزاتی را که با زندانی شدن ماندیلا بوجود آمده بود ، پر نمود . وی در ماۀ می 1985 با جمعی از سیاهان مبارز به مرکز مبارزاتی سیاهان رفت و از سیاهان خواست تا داد و ستد را با سفید پوستان قطع نمایند . در آنزمان بازار در دست سفید پوستان بود . او با این تصمیم گیری لرزه براندام حکومت استبدادی افریقای جنوبی افگند و بعد از این تصمیم صد ها هزار سیاه پوست از خریداری اموال از دوکان ها و فروشگاههای سفید پوستان خود داری کردند . این تصمیم متهورانه و شگفت انگیز بازار سفید پوستان را فلج نمود . بازار زمانی بیشتر به رکود رفت و کساد در آن حاکم شد که لیجک در ماۀ می 1985 بصورت رسمی از سیاه پوستان در خواست کرد که دیگر اموال مورد نیاز خود را از فروشگاههای سیاه پوستان نخرند . وی در این گردهمایی از روز 15 می را روز “دی” (دیسسشن به معنای تصمیگیری ) نامگذاری کرد . وی با فریاد بلند گفت که بعد از روز دی یک قوطی گوگرد هم از فروشگاۀ سفید پوستان خریداری نخواهند کرد . جنبش مقاومت چنان نیرومند گردید و تحرک یافت که حتی سفید پوستان نیز به آن پیوستند . چنانکه “جنید چرییت” یک سفید پوست در اوج مقاومت جنبش افریقا به آن پیوست . جنبش مقاومت بصورت تحریم خریداری از فروشگاههای سفید پوستان ادامه یافت تا آنکه ستون فقرات حاکمیت تبعیض نژادی را شکستاند و جنبش مقاومت به رهبری مندیلا در سال 1986 بوسیلۀ رژیم اپارتایت به رسمیت شناخته شد تا انکه مبارزات سیاهان در برابر سفید پوستان قدرت طلت و تمامیت خواه درسال 1994 به موفقیت انجامید و نلسن ماندیلا بحیث اولین رییس جمهور افریقای جنوبی برگزیده شد و در سال 1997 از ریاست جمهوری افریقای جنوبی استعفا نمود و اکنون بحیث رهبر دوست داشتنی جایگاۀ ویژه یی را در میان مردم افریقای جنوبی دارد .
افریقای جنوبی زمانی جشن پیروزی خود را تجلیل می نمود که مردم افغانستان با شکست دادن ارتش سرخ و از هم پاشی شوروی سابق و فرو پاشی دیوار آهنین برلین روز گار دشواری را سپری داشتند . رهبران جهاد چنان به جان هم افتادند و تفنگداران وفا دار به آنان به تاراج وغارت دارایی های شخصی و عامه پرداختند که شاید نظیرچنین چپاول بیرحمانه را کمتر در تاریخ سراغ نمود . این برهنه پایان که از برکت حماسه ها و شکوه آفرینی های مجاهدین راۀ آزادی به نام و نشان رسیدند و عزت و مقام یافتند که اکنون در سراشیبی از بد ترین حالت سقوطی قرار دارند ؛ در حالیکه ماندیلا ها چنان جایگاۀ پرعظمت خویش را در میان مردم خود حفظ کرده و استوار و پر وقار خود نمایی دارد که به گونۀ نمادی از شهامت و شجاعت در اوجی از ایثار و مردم داری و مردم پروری در قله های انسانیت تکیه نموده و در سکوی عشق انسان داشتن آبرومندانه و پر غرور نفس میکشد . مندیلا میگفت به هر میزانی که انسان نفرت دارد ، به همان اندازه محبت هم دارد . به باور او با به کار گیری محبت می توان بر نفرت های غلبه حاصل نمود و بستر خشن نفرت ها را با گل های روح انگیز محبت آذین بست .
دراین شکی نیست که گاندی ها و ماندیلا ها این متفکران بزرگ اجتماعی زمان های خویش که هردو از پیش کسوتان مبارزۀ نافرمانی مدنی بودند ، با مبارزات درخشان خود فلسفۀ عدم خشونت را به اوجش رساندند و بر روح جنبش های خشونت زدایانۀ ضد استعماری زمان خود نفس تازه یی دمیدند و مبارزات نهضتهای عدم خشونت بر ضد استعمار بریتانیا را وارد مرحلۀ تازه یی نمودند . هدف اساسی آنان ازاین مبارزه کوبیدن پوزۀ اسعمار به شکل مسالمت آمیزش بود ؛ زیرا آنان دریافته بودند که هرگز ممکن نیست تا ملیون ها انسان یک کشور یکبارۀ بوسیلۀ استعمار کشته شوند و یا روانۀ زندان گردند ؛ گرچه آنان به دژخیمی استعمار باور داشتند و میدانستند که استعمار برای رسیدن به هدف ناپاک خود از هیچ گونه جنایتی ابا نمی ورزد ؛ اما آنان چنان به رمز پیروزی فلسفۀ عدم خشونت باور داشتند که نیرومندی موفقیت آنرا فراتر از نیرنگ های استعماری دانسته و با تعبیر دیگری از غلبۀ خون بر شمشیر ، مقاومت منفی را به مثابۀ شمشیر برنده یی تلقی میکردند که توان مقابله با سیلاب های خونین استعمار را دارا است . باور آنان به فلسفۀ عدم خشونت به معنای سازش با استعمار و عقب گردی از مبارزه بر ضد آن نبودند . او این شیوۀ مبارزاتی را در جامعۀ آنروز هند بحیث یگانه راه شناخته بود ؛ اما این رویکرد آنان معنای تسلیمی کور کورانه در برابر تیغ استعمار را نداشت . از همین رو است که گاندی گفت : بدون خشونت سبب تسلیم افراد صاحب قدرت درمقابل قدرتمند تر از خود نشود باید این راه را برگزید اما اگر با خشونت بتوانند مقابل این وضعیت بایستند وتنها راه احقاق حق خشونت باشد بی هیچ تاملی باید سلاح برداشت من هرگز نمی‌پسندم که افراد شجاع بخاطر رعایت اصل عدم خشونت دربرابر نفوذ نیروهای ترسوی بد شاه فان تسلیم شوند و از آنها بترسند که مبادا خشونت ایجاد گردد. شجاعت فقط در خوب تیر اندازی کردن خلاصه نمی‌شود بلکه جلوگیری از مرگ وآماده سینه سپر کردن دربرابر گلوله دشمن هر دو از ابعاد شجاعت هستند .
او تاکید میکرد که هرگاه میان ترس و خشونت گرفتار شدید ، در این میان خشونت را بر گزینید. هرگاه او در زمان تهاجم شوروی در افغانستان زنده می بود ، خشونت ها ، بیرحمی ها ، تجاوز ها ، به زندان افگن ها ، کشتار های جمعی بیرحمانه و ده ها گونه از این دست جنایت های شوروی را به چشم مشاهده میکرد . او ناگزیر به بستن دوسیۀ مبارزۀ نافرمان مدنی خود میگردید ؛ گرچه او با احترامی که به دین برهمنی داشت و به پاس این دین بر همه ادیان الهی ارج میگذاشت و تاکید میکرد که فلسفۀ عدم خشونت ریشه در اعماق ادیان بزرگ داشته و رویکرد والای پیامبران الهی در برهه های گوناگون تاریخی بوده است ؛ اما باز هم بخاطر افتادن انسان در پرتگاۀ ترس برای خود داری از خشونت ، خشونت را ناگزیری پنداشته و حتی آنرا در برابر مستبدان تاریخ یک امر مشروع ومقدس می پندارد . او میدانست که خود داری از خشونت در برابر جباران بیرحم عین ترس و بزدلی است ؛ زیرا مضمون اصلی فلسفۀ عدم خشونت او را شجاعت و شهامت تشکیل میداد ؛ اما زمانیکه او شجاعت ها و رادمردی ها را به خطر میدید . مبارزۀ عدم خشونت را منتفی دانسته و دفاع از خود را امری مقدس می پنداشت تا مبادا نامردی ها و نامردمی ها در بدن جوانی ها و رادمردی ها خانه نماید . زمانیکه نیرویی به هر کیفیتی که باشد ، مجهز با سلاح برای نابودی حتمی انسانی می آید و او میداند که در معرض نابودی حتمی قرار دارد . در چنین حالی خشونت خود شجاعت است و در غیر آن منتظر ماند تا دشمن سر او را از تنش جدا نماید و آاه هم نگفته و با خود داری از خشونت دست ظالم را فشرده و بر او آفرین بگوید ؛ در حالیکه چنین رویکرد دفاع از خود را که یک امر انسانی و قانونی است ، به سوال بدل می کند و یک نوع ترس و بزدلی ها را در سرزمین عصیان ها وخیزش ها زرع مینماید ؛ زیرا با مواجه شدن با چنین حالتی سه راه وجود دارد یا با سلاح برای مقابله آماده شد یاتن به تسلیم داد و مرگ بزدلانه را پذیرا شد یا مواظب بود و پیش از حمله فرار نمود و انتظار مرمی دشمن را از عقب داشت ؛ در حالیکه این خود خلاف فلسفۀ شجاعت در متن تفکر فلسفۀ عدم خشونت است و رویکرد عدم خشونت در برابر چنین دشمن بیرحم خود خشونت زا و خشونت گستر است . دشمن جرئت می یابد تا با بی مبالاتی تمام دست به خشونت بیشتر بزند و صد ها انسان بیگناه را به قربانی بگیرد . در این جا است که فلسفۀ عدم خشونت در جهشی دیگر ناگزیر به خشونت رو آورده و دست شیطان را پیش از بلند شدن قطع نماید . این در حالی است که او میداند قصد نابودی حتمی او را دارد.
ماندیلا از استثنایی ترین مردان سیاست است که برعکس این شعر سپهری “جای مردان سیاست بنشانید درخت که هوا تازه شود” او را در جایش درست و راست و همیشه آبیاری کرد تا با رشد و شگوفایی اش جامعه و جهان بشریت تازه شود و به شگوفایی برسد. این در حالی است که این شعر مصداق حال شمار کثیری از مردان سیاست است؛ زیرا معامله گری ها و دو رویی ها و دروغ های شاخدار و بازی های خطرناک بیشترین مردان سیاست با سرنوشت مردم شان شاعر را واداشته تا خیلی صریح و بی پرده اعلان کند که در جای مردان سیاست درخت بنشانید تا زمین خشک و لامزروع نشود و هرچه رودتر از شر مردان سیاسی ریاکار نجات یابد. آقای سپهری در این شعر چقدر زیبا و شگفت انگیز در نماد واژه های خیلی زیبا سیاست گران را به نقد گرفته است و پرده از سیمای خشک و بی طراوت آنان برداشته است. وی در این شعر با به نمایش نهادن واژه ها چه زیبا به تصویر کشیده است که سیاستگران آنقدر خشک و بی روح اند که حتا زمین خدا از آنان متنفر است و در زیر پای آنان خشک و پژمرده می شود. این نشان دهندهء خشم و انزجار زمین در برابر سیاستگران خودخواه و قوم گرا و فاسد و زنباره و خاین و ستمگر است. این به معنای عصیان زمین در برابر آنانی است که برای منافع شخصی شان انسان و انسانیت را علم می کنند و اما چنان کاذب و دو روی اند که در عمل همه چیز را ناجوانمردانه قربانی اهداف شخصی و قومی و گروهی خود می نمایند. خشک قدمی ها و ریاکاری ها و فریب کاری های سیاستگران کذاب و مردان سیاسی فاسد و مکار سبب شده تا شاعر ارجمند ما پیشنهاد کند که زیر پای مردان سیاسی خودخواه و شکمبو و نااهل و فاسد و غاصب و شریک مافیاها باید درخت غرس شود و از فیض و برکت سرسبزی و شادابی آن زمین خدا تازه و با تراوت شود تا باشد که هوای گوارا و صاف را به ارمغان آورد و فضایی را که مردان سیاست با سیاست های ضد انسانی آلوده و کثیف کرده اند، این درخت به فضای پاک و انسانی بدل نماید؛ اما دراین میان نلس ماندیلا به مثابۀ مرد استثنایی سیاست با کارنامۀ جاوادنۀ خود بر این رسم خط بطلان کشید و با نفی تاریخ حاکم به اثبات رساند که او می تواند، جایگاۀ خود را بیشترو شاداب تر و باطراوت ترو زیباتر و پرشکوه تراز درخت سرسبز بسازد و توانست با با کار و پیکار و مبارزات پاک و خستگی ناپذیر خود با قبول رنج های بی پایان و تحمل زندان های وحشتناک هوای تازۀ آزادی را برروح انسان مظلوم و دربند تاریخ بدمد و کشور و مردمش را از نعمت آزادی بهره مند بگرداند. با این حال جا دارد که “جای مردان سیاست کشور ما درخت نصب شود تا از هوای آن کام مردم ما شاد شود؛ زیرا سیاستگران ما جز درد و رنج چیز دیگری برای انسان مظلوم این سرزمین نیافریده اند و بهتر است که هرچه زودتر خشک شوند و بجای شان نهال آرزو های برباد رفتۀ این ملت سرسبز و شاداب شود. یاهو
