آمریکای لاتین در ۲۰۲۱؛ چندگام تا محو رویای حیاط خلوت آمریکا
فاطمه نقی‌پور
۲۰۲۱، سالی سرشار از تحولات مهم برای منطقه آمریکای لاتین بود؛ در کنار تداوم کارزار همه گیری و واکسیناسیون، وقوع انتخابات سرنوشت ساز، باعث تقویت جناح چپ و مقابله با مداخلات سلطه طلبانه آمریکایی شد؛ بطوری که تقویت استقلال بیشتر این کشورها، رویای حیاط خلوت آمریکا را بیش از پیش کمرنگ کرد.
به گزارش ایرنا، آمریکای لاتین به ویژه در ماه نوامبر ۲۰۲۱ (آبان) شاهد دوره ای فشرده از انتخابات ریاست جمهوری، پارلمانی و محلی بود که چرخشی چشمگیر در سیاست های کشورهای منطقه به وجود آورد. انتخاباتی که اگرچه حاکی از فرسایش در برخی احزاب حاکم چپگرا ازجمله اکوادور و آرژانتین شد، اما در نیکاراگوئه قدرت «دانیل اورتگا» رئیس جمهوری چهار دوره پیشین را تثبیت کرد. در انتخابات منطقه ای ونزوئلا نیز شکست اپوزیسیون، باعث تقویت چاویسم و طرفداران دولت «نیکلاس مادورو» رئیس جمهوری این کشور شد و … سرانجام در انتخابات اخیر شیلی، انتخاب نامزد جوان مبارز چپگرا، خط پایانی بر دوره حاکمیت دیکتاتوری تحت حمایت واشنگتن رقم زد.
انتخابات اکوادور، آغازگر تحولات سیاسی منطقه
اگرچه چندماه پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، بسیاری از مردم اکوادور و تحلیلگران خارج از مرزهای این کشور انتظار بازگشت جناح چپ تحت حمایت «رافائل کورۤه آ» رئیس جمهوری سابق این کشور را داشتند و نظرسنجی‌های قبلی نیز این موضوع را تایید می‌کردند، اما در آخرین هفته‌های منتهی به انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۱ در ۱۱ آوریل (۲۲ فروردین)، با تنگ‌تر شدن دایره رقابت‌ها در چرخشی غافلگیرانه، «آندرس آرائوز» نامزد جناح چپ از راهیابی به مسند قدرت بازماند و «گیرمو لاسو» از جناح راستگرا رئیس جمهور این کشور شد.
با این وجود، همچنان فضای ناآرامی بر اکوادور حاکم بود که با خبر درگیری های مرگبار زندانیان این کشور که به کشته شدن ۱۱۶ نفر منجر شد، نمود بیشتری پیدا کرد.
انتخابات ریاست جمهوری پرو و روی کارآمدن یک معلم چپگرا در برابر حزب حاکم
سرانجام پس از کشمکش های بسیار و روند طولانی شمارش آراء، در میان تنش‌ها و تقلای انتخاباتی رقیب برای ابطال انتخابات، «پدرو کاستیو» معلم روستایی و نامزد حزب چپگرای پرو، پیروز انتخابات ریاست جمهوری این کشور شد.
با گذشت بیش از شش هفته از برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری پرو (ششم ژوئن/ ۱۶ خرداد) و کشمکش‌های فراوان پیرامون اعلام برگزیده نهایی این رویداد سیاسی دو قطبی، سرانجام دادگاه عالی انتخاباتی پرو (JNE)، «پدرو کاستیو» نامزد چپگرا را در برابر «کیکو فوجیموری» راستگرا به عنوان رئیس‌جمهوری منتخب اعلام کرد.
به این ترتیب آمریکای لاتین شاهد اولین چرخش قدرت به سوی جناح چپ شد؛ پیروزی جناح چپ که در آمریکای لاتین به عنوان گرایش ضد امپریالیستی شناخته می شود، آغازگر مسیر تحولات منطقه در انتخابات تعیین کننده ماه نوامبر (آبان) شد.
از سوی دیگر، آمریکای لاتین که جمهوی اسلامی ایران را یک شریک راهبردی مهم می دانست، به استقبال انتخابات ریاست جمهوری و دولت جدید ایران برای تحکیم روابط گذشته رفت.
سفر بورل به آمریکای لاتین با هدف تاثیرگذاری بر انتخابات
پیش از شروع انتخابات آبان ماه، «جوسپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در سفری دو روزه (۱۳-۱۲ آبان) به منطقه با مقامات پرو و برزیل دیدار کرد. همان گونه که بورل در آستانه این سفر اذعان کرده بود «آمریکای لاتین در رادار اتحادیه اروپا نیست»، هدف نماینده عالی اتحادیه اروپا، علاوه بر فراهم کردن زمینه بهره‌برداری‌های اقتصادی برای اروپا، تاثیرگذاری بر فضای سیاسی این منطقه در ماه سرنوشت‌ساز انتخابات (نوامبر) در ۵ کشور حوزه لاتین بود تا مسیر نفوذ سیاسی بیشتر اروپا را در این منطقه فراهم سازد؛
مسئول سیاست خارجی اروپا همچنین ۲۴ آبان، با «لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا» رئیس جمهوری سابق و نامزد احتمالی انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۲ برزیل، در بروکسل مقر اتحادیه اروپا دیدار کرد.
نوامبر؛ ماه سرنوشت ساز انتخابات
نوامبر ۲۰۲۱ (آبان- آذر) ماهی سرنوشت‌ساز برای آمریکای لاتین بود؛ ۳۰ روز پر اهمیتی که در راستای تعیین تکلیف سپهر سیاسی کشورهای نیکاراگوئه، ونزوئلا، آرژانتین، شیلی، اکوادور و هندوراس نقش پررنگی بازی می کرد.
در انتخابات ۷ نوامبر (۱۶ آبان) نیکاراگوئه، «دانیل اورتگا» رئیس جمهوری فعلی این کشور، با کسب ۷۵ درصد آراء شمارش شده، بر رقبای خود در انتخابات ریاست جمهوری پیشی گرفته و مجدداً سکان اداره کشورش را بدست گرفت.
اگرچه دانیل اورتگا براساس قانون این کشور، در چهارمین دور متوالی به عنوان کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری حضور یافته بود، اما زندانی بودن برخی از اعضای اپوزیسیون به عنوان کاندیداهای احتمالی رقیب، دستاویزی برای راه اندازی حملات و اتهامات واهی از سوی واشنگتن علیه اورتگا شد.
به عقیده تحلیلگران نیز علت اینکه رهبر ساندینیست ها این چنین آماج حملات و انتقادات قرار گرفت، این بود که او برای دفاع از حاکمیت نیکاراگوئه و تامین منافع این کشور آمریکای مرکزی همچنان ایستادگی می کند و به دلیل عملکرد مثبت خود در سکانداری این کشور در دوره های قبلی، همچنان از محبوبیت بالایی بین اکثریت رأی دهندگان این کشور برخوردار بود.
به نوشته تله سور، نیکاراگوئه تحت فرماندهی اورتگا به یکی از کشورهای موفق و در حال پیشرفت آمریکای مرکزی به ویژه در حوزه انرژی و مبادلات تجاری تبدیل شده است.
انتخابات محلی و منطقه ای ونزوئلا نیز در روز یکشنبه (۲۱ نوامبر/۳۰ آبان) با حضور بیش از ۳۰۰ ناظر بین المللی برگزار شد. در این انتخابات، حزب متحد سوسیالیست طبقه حاکم ونزوئلا (PSUV) در ۲۰ منطقه از ۲۳ منطقه کشور پیروز شد. این نخستین بار پس از سال ۲۰۱۷ بود که اکثریت اپوزیسیون، رویکرد تحریم انتخابات را کنار گذاشته و در این صحنه سیاسی حاضر می شدند.
اگرچه در پی پیروزی مجدد چاویسم (طرفداران نیکلاس مادورو، رئیس جمهوری ونزوئلا) علاوه بر انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی، ناظران اروپایی سناریوی نخ نمای زیر سوال بردن اعتبار انتخابات را در پیش گرفتند، اما کاراکاس با ردّ قاطعانه اظهارات مداخله جویانه آنها، تاکید کرد که با وجود نظارت بیش از ۳۰۰ ناظر بین المللی، این ادعاها در ادامه همان سیاست خصمانه تهاجم علیه کاراکاس صورت می‌گیرد.
شهروندان هندوراس نیز در ۲۸ نوامبر (هفتم آذر) با حضور در یازدهمین انتخاباتی که پس از پایان (۱۹۸۱ میلادی) دو دهه حکمرانی رژیم‌های نظامی برگزار شد، به خانم «سیومارا کاسترو» چپگرا، همسر «مانوئل زلایا» رئیس‌جمهوری سابق این کشور رای دادند. سیومارا کاسترو پس از کودتای ۲۸ ژوئن سال ۲۰۰۹ (هفتم تیر ۱۳۸۸) علیه دولت قانونی زلایا، به چهره‌ای مهم و نخستین مدافع حقوق بشر در مقابل اقدامات غیر قانونی و خشونت‌آمیز دولت کودتا در هندوراس تبدیل شد.
انتخابات شیلی؛ پیام آور پایان دوران دیکتاتوری
مردم شیلی با حضور در دور دوم یکی از حساس ترین انتخابات ریاست جمهوری جهان، در روز یکشنبه (۱۹ دسامبر/۲۸ آذر) نقش آفرینی و گزینشی جدی بین بقای جریان دیکتاتوری و پایان دادن به آن ایفا کردند.
با انتخاب «گابریل بوریک» ۳۵ ساله در برابر «آنتونیو خوزه کاست» راستگرای افراطی و مدافع جریان دیکتاتوری پینوشه، شیلی نیز به جمع کشورهای آمریکای لاتین ازجمله آرژانتین، بولیوی، هندوراس، مکزیک و پرو پیوست که در سال‌های اخیر به جناح چپ گرایش پیدا کرده اند. این تحولات باعث فاصله گرفتن بیش از پیش آمریکای لاتین از واشنگتن شده است.
پیروزی «گابریل بوریک» رئیس‌جمهوری منتخب شیلی، انگیزه‌ای جدی برای تجدید قوای جبهه چپ و نفی افراط گرایی در پهنه وسیع آمریکای لاتین خواهد بود.
از سوی دیگر، این پیروزی پس از تثبیت قدرت دانیل اورتگا در نیکاراگوئه و روی کارآمدن «سیومارا کاسترو» در هندوراس به منزله کوتاه شدن دست راستگرایان و تقویت قدرت چپ گرایان در پهنه وسیع آمریکای لاتین و کارائیب است. تقویت نفوذی که در صورت کاندیداتوری و پیروزی «لولا داسیلوا» در انتخابات سال آینده برزیل، محفل کشورهای چپگرای این منطقه را برجسته تر خواهد کرد.
برزیل و بازگشت لولا داسیلوا به صحنه کارزار انتخاباتی ۲۰۲۲
«لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا» معروف به لولا که محبوبیت خود را در نظرسنجی های پیش از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۲ به رخ کشیده، گویا به دنبال بازگشت به عرصه سیاسی کشورش با هدف اتحاد احزاب و بازگرداندن اعتبار خدشه دار شده برزیل در عرصه بین المللی است.
لولا داسیلوا سیاستمدار چپگرا و مخالف امپریالیسم برزیل در گذشته، دو بار متوالی در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۶ به عنوان رئیس‌جمهوری این کشور برزیل برگزیده شد. او اما در سال ۲۰۱۸ با اتهام فساد روانه زندان شد و از شرکت در انتخابات بازماند اما تبرئه وی در سال گذشته (اوایل ۲۰۲۰) از اتهامات فساد مالی، حالا راه را برای حضور دوباره اش و شاید هم با محبوبیتی بیش از گذشته، برای حضور در عرصه سیاسی کشورش هموار ساخته است.
بازگشت لولای ۷۶ ساله به قدرت بازگشتی شگفت‌انگیز خواهد بود؛ زیرا در دوره ای که او رئیس جمهوری برزیل بود، اوضاع اقتصادی این کشور رونق داشت. لولا داسیلوا حدود یک دهه پیش در حالی مسند ریاست جمهوری را ترک کرد که در اوج محبوبیت بود. در دوره او برزیل در آستانه شکوه و عظمت ایستاده بود.
پیشروی های کرونا در آمریکای لاتین
از سوی دیگر، سال ۲۰۲۱ در آمریکای لاتین با موج دوم کووید ۱۹ آغاز شد در حالی که اندک مواردی از اجرای واکسیناسیون انبوه در آمریکای لاتین در میان کشورها به چشم می خورد؛ ازجمله کشور شیلی که پیشتاز کشورهای منطقه و جهان در اجرا و پیشبرد واکسیناسیون بود.
پس از حدود یکسال و نیم از ورود اولین موارد کووید۱۹، منطقه آمریکای لاتین همچنان به عنوان یکی از کانون های اصلی در جهان بود که با بیماری همه گیر کرونا دست و پنجه نرم می کرد. افزایش شمار مبتلایان و مرگ و میرهای منطقه، اشباع تخت های بیمارستانی در بخش مراقبت های ویژه، ترس از گونه های جهش یافته به ویژه ویروس برزیلی و … واقعیت های هر روزه بخش بزرگی از منطقه بود.
در نیمه های ژوئیه (مردادماه) همزمان با شیوع مجدد کووید۱۹ در نقاط مختلف جهان به دلیل نوع دلتا، ظهور خطرناک‌ترین سویه‌های ویروس کرونا در آمریکای لاتین و سرعت کند واکسیناسیون باعث افزایش شدید موارد ابتلا و فوتی‌های ناشی از بیماری همه‌گیر در این منطقه شد و کشورهای منطقه را برای دستیابی به واکسن کرونا به تقلا انداخت.
این شرایط به ویژه در کشور برزیل که میزبان حدود نیمی از مبتلایان منطقه بود، همراه با سهل انگاری دولت «ژائیر بولسونارو» رئیس‌جمهوری این کشور، به دلیل پیدایش گونه پی-۱ (P-۱) موجب افزایش نگرانی ها در منطقه و جهان شد.
با عبور شمار جانباختگان ویروس کرونا در برزیل از مرز نیم میلیون نفر در اواخر ژوئن (تیرماه)، هزاران شهروند این کشور بار دیگر به خیابان‌ها آمدند و ضمن اعتراض به بی کفایتی ژائیر بولسونارو در مدیریت این بحران، خواستار برکناری وی شدند.
پس از برزیل، کشورهای مکزیک، کلمبیا و آرژانتین و … نیز در جایگاه بعدی از نظر شیوع کرونا قرار داشتند.
انفجار تورم ناشی از پاندمی
اگرچه برخی تحولات سیاسی منطقه و همچنین پیش‌بینی برخی نهادهای اقتصادی از جمله پیش بینی کمیسیون اقتصادی حوزه آمریکای لاتین و کارائیب (سپال/CEPAL)، ۲۰۲۱ را سال برون‌رفت منطقه از بحران ناشی از همه گیری و پیام آور توسعه بازسازی های اقتصادی عنوان کرده بود، با این وجود برای کاهش فاصله میان اقتصاد منطقه با اقتصادهای توسعه یافته کفایت نمی کرد.
اثرات زیان‌بار همه گیری ویروس کرونا به مراتب خسارات بیشتری بر منطقه آمریکای لاتین که پیشتر نیز از مشکلات اقتصادی بسیاری رنج می‌برد، وارد آورد.
به نوشته بلومبرگ، افزایش نرخ تورم برای آمریکای لاتین تا ۱۱.۹ درصد در سال ۲۰۲۱ پیش بینی شده و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۲ میلادی این نرخ تورم روند کاهش تدریجی را در پیش گرفته و به ۱۰.۴ درصد برسد.
از سوی دیگر، با وجود پیش بینی رشد چشمگیر بازار صادرات و تجارت منطقه، سپال خاطرنشان کرد که درآمد صادرات این منطقه بیش از آنکه ناشی از بالارفتن حجم صادرات باشد، مرهون افزایش قیمت کالاهای اساسی ازجمله محصولات معدنی، نفتی، کشاورزی صنعتی بوده و خاطرنشان کرد که غلبه بر پیامدهای سنگین اقتصادی و ضعف‌های موجود، نیازمند ایجاد بازار منسجم منطقه‌ای است.
پیشبرد اجرای واکسیناسیون و مقابله با همه گیری
به نوشته نشریه کونکتاس آرژانتین، اگرچه در اوایل سال ۲۰۲۱ فقط چهار کشور کارزار واکسیناسیون را تازه آغاز کرده بودند، در پایان سال میلادی ۲۰۲۱، بیش از ۹ کشور منطقه موفق به واکسیناسیون کامل بالای ۶۰ درصد جمعیت خود شده اند.
بسیاری از کشورهای منطقه از جمله برزیل، اکوادور، پرو و شیلی از واکسن های چین و روسیه استقبال کردند.
در این میان، پیشبرد روند واکسیناسیون به ویژه تولید واکسن‌های کوبایی روزنه امیدی در چشم انداز آتی منطقه گشود.
دانشمندان کوبایی با وجود تشدید تحریم‌های واشنگتن علیه هاوانا پس از کارآزمایی های موفقیت آمیز فراوان بر روی ۴ گونه واکسن ملی خود، نخستین واکسن بومی آمریکای لاتین با عنوان آبدالا را تقدیم کشورهای منطقه کرده و موفق به تولید ۲۰ میلیون دوز از این واکسن علیه کووید ۱۹ شدند.
یکی از مشکلات اصلی آمریکای لاتین و کارائیب در دسترسی به واکسن، وابستگی بیش از حد کشورهای منطقه به واردات و ذخایر سایر کشورها بود. در بسیاری موارد تاخیر در دریافت محموله های واکسن در روند واکسیناسیون منطقه نیز تاثیر بسیاری می گذاشت. به همین دلیل برخی کشورهای منطقه مانند مکزیک و برزیل به بومی سازی واکسن های وارداتی از روسیه و چین روی آوردند.
بازگشایی مدارس در آمریکای لاتین
پس از ماه‌ها تعطیلی مدارس به دلیل شیوع کرونا و همزمان با پیشبرد واکسیناسیون عمومی در کشورهای آمریکای لاتین و واکسینه کردن جمعیت کودکان، بازگشایی مدارس با رعایت تدابیر بهداشتی لازم در دستور کار دولتها قرار گرفت.
در آرژانتین، از اواخر سپتامبر (نیمه شهریور) دانش آموزان و دانشجویان کاملا به شکل حضوری با تمهیدات بهداشتی لازم در کلاس ها حضور یافتند. ونزوئلا نیز با تایید رئیس جمهوری این کشور در تاریخ ۲۵ اکتبر (۳ آبان) اقدام به بازگشایی مدارس به شکل حضوری همراه با اعمال برخی تدابیر بهداشتی لازم کرد.
در مقایسه با سایر کشورهای منطقه مانند مکزیک، برزیل، آرژانتین، کلمبیا و … که کلاس های حضوری در آنها به تدریج قبل از اکتبر (مهرماه) از سر گرفته شد، در ونزوئلا این موضوع به علت تاخیر در اجرای واکسیناسیون کمی دیرتر محقق شد و این تاخیرها بر اثر تحریم ها و سنگ اندازی های واشنگتن در مسیر دستیابی سریع تر این کشور آمریکای لاتین به واکسن های موردنیاز در طول دوره پاندمی بود.
دور جدید مذاکرات میان دولت و مخالفان ونزوئلا در مکزیک
آغاز مرحله جدیدی از گفتگوها بین مقامات دولت ونزوئلا با مخالفان، با هدف پایان دادن به بحران سیاسی این کشور و همزیستی مسالمت آمیز بین احزاب سرانجام روز جمعه (۱۳آگوست/ ۲۲ مرداد) در مکزیک به عنوان کشور میزبان با میانجیگری نروژ و همراهی هلند و روسیه محقق شد.
این دور از گفتگوها اگرچه با حمایت دولت مادورو تا دور چهارم پیش رفت، اما با استرداد آلکس صعب (ساب) تاجر کلمبیایی و از نزدیکان دولت مادورو به آمریکا در۲۴ مهر، ادامه روند آن تعلیق شد. زیرا وی یکی از اعضای کمیسیون مذاکرات به شمار می رفت.
اجلاس آلبا با محوریت مقابله با مداخلات خصمانه واشنگتن
در ۲۳ آذر نیز، بیست‌ودومین دور اجلاس اتحادیه بولیواری ملل آمریکای ما (آلبا) بین کشورهای عضو (ازجمله بولیوی، ونزوئلا، کوبا، نیکاراگوئه و …) در کوبا برگزار شد که محور گفتگوها، توافق‌های سیاسی برای جلوگیری از مداخله آمریکا و متحدانش در امور داخلی کشورهای منطقه، واکنش منطقه‌ای به همه‌گیری کووید-۱۹ و تقویت مکانیسم‌های اقتصادی بود. همچنین ضرورت اقدام فوری درجهت تقویت انسجام اقتصادی منطقه مورد تاکید قرار گرفت.
پیشتر نیز در اوایل دسامبر (نیمه های آذر)، در سومین نشست مجمع کشورهای آمریکای لاتین و حوزه کارائیب (سلاک) مقامات دولت های عضو بر تقویت انسجام کشورهای منطقه و سایر قدرتهای جهان از جمله چین تاکید کردند.
آمریکای لاتین؛ کوچ از حیاط خلوت آمریکا به سرزمین اژدهای زرد
همگرایی روزافزون کشورهای حوزه آمریکای لاتین در چارچوب نهادهای منطقه ای، مفهوم حیاط خلوت آمریکا را بیش از هر زمان دیگر کمرنگ ساخته و مسیرهای تازه ای پیش روی این کشورها برای گسترش مناسبات با سایر بازیگران مطرح جهان بویژه چین گشوده است.
نگاهی کلی به مسیر همکاری های اقتصادی و تجاری کشورهای حوزه آمریکای لاتین و کارائیب با چین طی دو دهه اخیر (از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۰) ، این واقعیت را آشکار می سازد که حجم مبادلات تجاری در این مدت ۲۶ برابر رشد داشته و به حدود ۳۵۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ رسیده و برآوردها حاکی از آن است که این رقم تا سال ۲۰۳۵، به دو برابر یعنی حدود ۷۰۰ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت. دو طرف امیدوارند در سال جاری میلادی، به میزان مبادلات تجاری خود را به حدود ۴۰۰ میلیارد دلار افزایش دهند.
وجود برخی اختلاف رویکردها در آمریکای لاتین به‌طور تاریخی اگر چه تلاش‌ها برای اتحاد این منطقه را محدود کرده است اما «جامعه کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب» (سِلاک) نه تنها از سال ۲۰۱۰ به فعالیت خود ادامه داده است بلکه محور روابط قوی با برخی کشورها از جمله چین بوده است.
از طرفی از زمان تحکیم روابط چین با کشورهای آمریکای لاتین در اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی تا کنون، این منطقه همواره مورد توجه چین بوده و تعامل فزاینده‌ای میان سازمان‌های منطقه ای از جمله سِلاک و سِپال (کمیسیون اقتصادی آمریکای لاتین و کارائیب) و این کشور آسیایی در جریان بوده است.
