انگیزهها و اهداف امارات در روابط با پاکستان
فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر مسائل منطقهای
شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی
دیدارهای مقامات سیاسی دو کشور در سالهای گذشته افزایش یافته و در سال گذشته شیخ خلیفه هنگام دیدار با نواز شریف، نخستوزیر پاکستان، روابط امارات و پاکستان را برجسته و درحالتوسعه توصیف کرد.
مقدمه
پاکستان از اولین کشورهای دارای روابط دیپلماتیک با امارات متحده عربی است. روابط امارات متحده عربی و پاکستان چشمانداز همکاری گسترده در زمینههای مختلف را نشان میدهد. در این میان، هر چند امارات عربی متحده، شامل ابوظبی، دبی، شارجه، عجمان، فجیره، راسالخیمه و امالقوین هر کدام در سیاستهای داخلی روش و تصمیمگیریهای خاص خود را دارند و برنامه دقیقی برای تعیین سیاست خارجی کشور وجود ندارد، اما طبق سخنان مسئولان، سیاست خارجی امارات بر پایه دوستی و عدم مداخله در امور سایر کشورها، اقتصاد آزاد، همزیستی مسالمتآمیز و احترام به قواعد بینالمللی اعلام شده است. در همین راستا، این نوشتار به انگیزهها و اهداف امارات در روابط با پاکستان پرداخته است.
الف) سیاسی و ژئوپلیتیک
درواقع، سیاست خارجی امارات در رابطه با پاکستان نیز بر پایه دوستی و عدم مداخله در امور سایر کشورها، اقتصاد آزاد و همزیستی مسالمتآمیز و احترام به قواعد بینالمللی اعلام شده است. دراینبین امارات متحده عربی بهعنوان یکی از ثروتمندترین کشورهای خلیجفارس برای تبدیل به بازیگری مهم در خاورمیانه در چند سال گذشته بیشتر وارد حوزه منطقهای شده و کاهش تهدیدات و افزایش نقش منطقهای از ابعاد مهم روابط منطقهای امارات در روابط با پاکستان است. در همین راستا، دیدارهای مقامات سیاسی دو کشور در سالهای گذشته افزایش یافته و در سال گذشته شیخ خلیفه هنگام دیدار با نواز شریف، نخستوزیر پاکستان، روابط امارات و پاکستان را برجسته و درحالتوسعه توصیف کرد و بر ضرورت همکاری دو طرف برای ادامه نقش خود در زمینه سود دوجانبه و تأکید بر تمایل امارات برای ادامه حمایت از مردم پاکستان تأکید کرد.
گذشته از این، بهرسمیتشناسی طالبان از سوی امارات در گذشته و تبدیلشدن دوبی به مقر مذاکراتی طالبان از پتانسیلهای همکاری مشترک امارات و پاکستان است، این در حالی بوده که پاکستان همچنان تردید دارد حمایت از گروههای خشونتآمیز را بهعنوان ابزار نفوذ منطقهای در نظر نگیرد. حمله ژانویه 2017م در قندهار و مرگ 5 کارمند دیپلماتیک امارات توسط طالبان افغان در شرایطی بود که افغانستان پاکستان را متهم کرد. این امر بهنوعی چالشی در اختلافنظر پاکستان با امارات تلقی میگردد.
در بعد دیگری، با وجود تلاش برای توسعه روابط سیاسی در حوزههایی، اختلافنظرهایی بین دو کشور وجود دارد. جنگ یمن و سپس، بحران قطر چالشی در روابط امارات و پاکستان در سالهای اخیر بوده و وضعیت روابط سیاسی آن دو پس از خودداری پاکستان از اشتراک در اقدام نظامی علیه یمن رو به چالش گرایید و حتی گزارشهایی بیانکننده نارضایتی امارات از مواضع سیاست خارجی پاکستان بود و اماراتیها درخواست شفاهی سفارت پاکستان در ابوظبی برای تنظیم مکالمه تلفنی نخستوزیر پاکستان با نخستوزیر امارات را موکول به هماهنگی از طریق مجاری رسمی نمودند. بر همین اساس، انور قرقاش، وزیر مشاور در امور خارجی امارات، در پیامی پاکستان را متهم به بیوفایی و تنهاگذاشتن دوستان عرب نمود و تهدید به تلافی کرد. در برابر، از نارندرا مودی، نخستوزیر هند، استقبال و قراردادهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی متعددی را با دشمن سنتی پاکستان امضا نمود و سپس، بهعنوان میهمان ویژه در مراسم روز استقلال و رژه اردوی هند شرکت کرد. در ادامه این نوع اختلافها، موضع میانه پاکستان در بحران عربستان و امارات با قطر و حمایت قطر از جریانات اخوانی در منطقه و جماعت اسلامی پاکستان و همراهی با دولت ترکیه ناخشنودی اماراتیها را در پی داشت و ضربهای به روابط امارات و پاکستان وارد آورد.
در بعد ژئوپلیتیک نیز بندر گوادر پاکستان بهعنوان بخشی از پروژه کمربند و جاده چین 2013م نقش مهمی در انتقال کالاها از چین به کشورهای خلیج فارس و خاورمیانه بازی میکند. اهمیت بندر، موقعیت استراتژیک آن در جنوب غرب پاکستان مشرف به دریای عرب و در نزدیکی تنگه هرمز، در حالی است که دبی با سرمایهگذاری در زیرساختها برای تبدیلشدن به یکی از بزرگترین مراکز جهانی برای تجارت، امور مالی و گردشگری حرکت میکند و به طرز مسلم گوادر را رقیبی برای خود میبیند. بر این پایه، رقابتی بین امارات متحده عربی، هند و آمریکا از یکسو و چین، پاکستان، قطر و روسیه از سوی دیگر در میان است. امارات نسبت به طرح چینی پاکستان حساس است. این امر در شرایطی است که قصد سرمایهگذاری قطر در بندر گوادر پاکستان نیز نفوذ استراتژیک دبی در منطقه را تهدید میکند. اینگونه، چنین نقطه بحرانی باعث جنگ اقتصادی خاموش پاکستان و چین ازیکطرف و آمریکا و امارات متحده عربی خواهد شد. درواقع، گسترش بندر گوادر پاکستان تأثیر منفی بر منافع امارات متحده عربی دارد و همین موضوع گاه سبب شده برخی مقامهای اماراتی چون ضاحی خلفان، رئیس پلیس دبی، در حمایت از «بلوچستان مستقل» مواضعی را اعلام کنند.
ب) دفاعی- نظامی
پس از استقلال امارات، سهم پاکستان در تکامل نهادهای کلیدی امارات مانند؛ نیروهای مسلح، پلیس و غیره مهم بوده و در دهه 1970م پاکستان با پروتکلی نظامی مأموران پاکستانی را برای آموزش و خدمت در نیروهای مسلح و پلیس این کشور فعال کرد. درواقع، ارتش پاکستان نقشی تاریخی در کمک به آموزش و تجهیز ارتش امارات چون؛ آموزش خلبانان جنگنده نیروی هوایی آن داشته و بسیاری از نظامیان پاکستان پس از بازنشستگی، همکار یا مشاور امنیتی دولت امارات بودهاند. در این میان، امارات بهعنوان کشوری با وسعت و جمعیت اندک، آسیبپذیریهای عمدهای دارد و این امر باعث همکاریهای ژئوپلیتیک و سیاسی امنیتی این کشور با قدرتهای بزرگ و منطقهای است. با این حال، امارات در پی تعقیب اهداف و منافع خود در روابط خارجی در عرصه دفاعی و نظامی، به توسعه همکاریها و خریدهای تسلیحاتی عمدهای اقدام کرده است. از نگاه اماراتیها، افزایش همکاریهای نظامی و دفاعی با پاکستان در حوزههایی چون؛ افتتاح دانشکده افسری امارات در وزیرستان، سرمایهگذاری در کارخانه مهماتسازی پاکستان (بزرگترین تولیدکننده سلاح و تسلیحات نظامی این کشور) و قراردادهای مشترک برای اجرای پروژههای مشترک پیرامون تولیدات نظامی و گسترش روابط دفاعی مدنظر است.
پ) اقتصاد
امارات به یکی از مهمترین شرکای اقتصادی پاکستان تبدیل شده و تجارت بین دو کشور در سالهای اخیر به بیش از 10 میلیارد دلار رسیده است. هماکنون، امارات از بزرگترین سرمایهگذاران شورای همکاری خلیجفارس در پاکستان هست. شرکتهای چندملیتی در بخشهای مختلفی در پاکستان برای سرمایهگذاری مستقیم خارجی و سرمایهگذاری مشترک حضور دارند. امارات جزو چند سرمایهگذار خارجی بزرگ در پاکستان و ارزش این سرمایهگذاریها در حدود 20 میلیارد دلار است. در بعد دیگری، از جمعیت حدود 9 میلیوننفری امارات تنها یکمیلیون را اماراتیهای بومی تشکیل میدهند و پاکستان از کشورهایی است که حدود 1.4 میلیون نفر از مردم آن در امارات متحده عربی مشغول به کار هستند. مهاجران پاکستانی در امارات متحده عربی سالانه میلیاردها دلار به پاکستان میفرستند. در حال حاضر، بیش از 26 شرکت اماراتی در پاکستان در بخشهای جدید توسعه اقتصادی و مبادلات تجاری حضور دارند و بیش از 28 موافقتنامه و یادداشت تفاهم شامل اجتناب از مالیات مضاعف و ارتقاء و حفاظت از سرمایهگذاری دوجانبه و غیره بسته شده است. با این حال، امارات هند را از پاکستان مهمتر میداند و این اولویتبندی در روابط با دو همسایه آسیای جنوبی در مقایسه تجارت 60 میلیارد دلاری امارات و هند و 7 میلیارد دلاری امارات و پاکستان در 2015م پیداست.
ت) دیپلماسی عمومی:
امارات در چشمانداز 2021م خود را بهعنوان الگوی توسعه در منطقه مطرح کرده و میکوشد بهعنوان یکی از قدرتهای تأثیرگذار منطقه در عرصه بینالمللی خودنمایی کند. در این راستا، برای نفوذ در افکار عمومی و تأثیرگذاری در دیپلماسی عمومی از ابزارها و اقدامات مختلفی بهره میگیرد. در این میان، ظهور سازمانهای غیردولتی امدادرسان و خیریه امارات در سیاست خارجی (حدود ۶۰ مؤسسه چون؛ موسسه دبی لرعایه النساء والأطفال و مؤسسه محمد بن راشد آل مکتوم للأعمال الخیریه والإنسانیه) در سیاستگذاریها و قدرت نرم این کشور مدنظر است. این مؤسسات با توجه به مباحثی همچون؛ فرهنگی و آموزشی، پرداخت هزینههای تحصیل و پرداخت بودجه برای برنامههای فرهنگی، امارات را بهعنوان یکی از الگوهای موفق توسعه بهمنظور کسب وجهه بینالمللی، اثرگذاری منطقهای و گسترش اسلام صوفیانه، مرجع فصل نوین تمدن اسلامی معرفی میکند. این مورد در ژانویه 2011م به قصد کمک به پاکستان برای کاهش تأثیر سیل و بازسازی زیرساختها به اجرا گذاشته شد. به تازگی هم امارات قراردادهای سرمایهگذاری 200 میلیون دلاری با پاکستان امضا کرد. در مرحله سوم، سرمایهگذاری در پروژههای مشترک با پاکستان، کمک به مردم و تکمیل پروژههای همگانی مدنظر قرار گرفت.
