انتخابات لیبی از حفتر تا قذافی
مجتبی شاهسونی کارشناس مسائل بین الملل
درباره انتخابات لیبی نوشت:در حالی که قرار بود سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ انتخابات رياست جمهوري در ليبي برگزار شود اما جنگ داخلی در اين کشور باعث شد اين انتخابات به تعويق بيفتد؛ با این حال قرار است سوم دی ماه ۱۴۰۰ اولین انتخابات سراسری در لیبی پس از سال ۲۰۱۴ برگزار شود. با نزدیک شدن به موعد برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری لیبی و نام‌نویسی افراد جهت رقابت در رخدادی که می‌تواند به بحران ۱۰ ساله در این کشور تا حدودی پایان دهد، نگراني ها نسبت به دخالت‌های بازیگران خارجی و به خصوص رژیم صهیونیستی در انتخابات پیش رو افزايش يافته است؛ در این تحلیل روند برگزاری انتخابات لیبی و چالش‌های پیش روی آن بررسی می‌شود.
يک دهه بي ثباتي؛ از سقوط قذافي تا برپايي دموکراسي
پس از سقوط قذافی، جنگ داخلی ادامه دار بین شرق و غرب لیبی عملا منجر به شکل گیری به اصطلاح دو دولت گردید. دولت غرب مستقر در طرابلس و دولت شرق به مرکزیت طبرق که ژنرال حفتر فرمانده ارتش با تشکیل ارتش ملی لیبی کنترل آنرا در دست داشت. نشست بین المللی صخیرات مغرب در ۲۰۱۵ رسما فائز السراج را به عنوان رئیس دولت وفاق ملی (با حمایت سازمان ملل) در طرابلس تایید کرد. اما همچنان دوگانه غرب و شرق ادامه داشت. به همین ترتیب، حامیان خارجی این دو دولت نیز با شدت و ضعف در حال ایفای نقش در تحولات این کشور بوده اند. در حالیکه سازمان ملل، دولت غرب (وفاق ملی) را به رسمیت می‌شناخت، هر کدام از قدرت‌های منطقه‌ای نیز بنا بر منافع خود، دستی در تحولات لیبی داشته اند. ترکیه به حمایت تمام قد از دولت وفاق برآمده است. جریان‌های اسلام گرای جمع آمده در طرابلس و حضور تاریخی عثمانی در این بخش از لیبی، بر تمایل آنکارا نسبت به حمایت از دولت غرب افزوده است. قطر نیز از حمایت کنندگان غرب می‌باشد. در مقابل، ژنرال حفتر، حمایت‌های گسترده امارات و مصر و سپس روسیه و عربستان را داشته است. سایر بازیگران عمده از جمله فرانسه، ایتالیا، آلمان، آمریکا و… نیز ضمن عدم ورود به جبهه بندی‌های مشخص، منافع خود و سازوکار‌های بین المللی را تعقیب می‌کنند. هرچند برخی از آن‌ها نیز به طرفداری از یکی از طرف‌ها شهره شده اند. (از جمله حمایت فرانسه از ژنرال حفتر) دولت وفاق ملی به ریاست فائز السراج، تا بهمن ۱۳۹۹ و تجربه سخت جنگ داخلی و رویاروی نیابتی حامیان خارجی آن‌ها برقرار بود. نشست ژنو در بهمن ماه سال گذشته مبنایی بود برای تشکیل دولت انتقالی. در نتیجه، شورای انتقالی لیبی شامل رئیس جمهور (محمد یونس المنفی) نخست وزیر (عبدالحمید محمد الدبیبه) و ۲ معاون با حضور معاون نماینده دبیرکل سازمان ملل در لیبی، تشکیل گردید. بر این اساس، وظیفه شورای مذکور، مدیریت دولت انتقالی و تدارک برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در سوم دیماه امسال می‌باشد.
مساله تاييد و عدم تاييد نامزدها
بنا به اعلام کمیساریای انتخابات لیبی ۹۸ نفر به عنوان نامزد در انتخابات ریاست‌جمهوری آتی لیبی ثبت نام کرده بودند که در اين بين صلاحیت ۷۳ نفر از جمله ژنرال خلیفه حفتر فرمانده ارتش ملی این کشور تایید شده است. بر اساس این گزارش در فهرست ۷۳ نفره نامزد‌های تایید صلاحیت شده، اسامی چهره‌هایی مانند عبدالحمید الدبیبه رییس دولت وحدت ملی، عقیله صالح رییس پارلمان و فتحی پاشاغا وزیر کشور دیده می‌شود. سیف الاسلام القذافی به جرم مشارکت در کشتار معترضان لیبیایی در جریان تظاهرات سال ۲۰۱۱ که به سقوط رژیم پدرش انجامید، تحت تعقیب دیوان بین المللی لاهه است و در دادگاهی در شهر الزنتان واقع در غرب لیبی نیز به اعدام محکوم شده بود. در بیانیه کمیساریای انتخابات لیبی آمده است، نامزد‌های رد صلاحیت شده ۱۲ روز فرصت دارند تا به این تصمیم اعتراض کنند. با اين حال هنوز نتايج تاييد و عدم تاييد صلاحيت ها مشخص نيست و بايد تا اعلام نهايي اسامي نامزدها از سوي کميسارياي انتخابات منتظر ماند.
ورود دو چهره جنجالي
ورود دو چهره جنجالی به کارزار انتخابات، بر پیچیدگی و هیجان موضوع می‌افزاید. سیف الاسلام قذافی فرزند سرهنگ قذافی که چند سال در تدارک برای ورود مقتدرانه به عرصه سیاسی کشور است و ژنرال حفتر که بر شرق لیبی اعمال قدرت می‌کند (در کنار سایر گزینه ها) دو نامزد مهم انتخابات هستند که بر روند سیاسی آتی در لیبی تاثیر مستقیم دارند. وابستگی‌های قبیله‌ای و سیاسی درون لیبی به نامزد‌های مذکور و نیز گرایش و انتساب هر یک از این دو به جریان‌های خارجی، نقشی تعیین کننده در آینده این کشور ایفا می‌کند.
نشست پاريس و شکنندگي ثبات سياسي
نشست هفته گذشته پاریس، در ادامه مکانیسم بین المللی و تلاش بازیگران خارجی و نیرو‌های تاثیرگذار داخلی برای موفقیت در حفظ ثبات سیاسی و برگزاری اولین انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ این کشور برگزار شد. در این نشست بر تحریم اخلال گران در امر انتخابات، لزوم احترام به مخالفان سیاسی و تعهد به پذیرش نتایج انتخابات آتی و هشدار به مداخله گری خارجی در لیبی تاکید شد. ماکرون نیز با میزبانی اجلاس، بار دیگر سعی کرد ژست پدرخواندگی در مسائل آفریقا را به رخ دیگران بکشاند. هرچند طبق توافقات قبلی، مقرر شده تا انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی لیبی در دیماه برگزار گردد و گام‌هایی نیز در این زمینه برداشته شده، با اینحال، هنوز بستر‌های لازم برای گذار از منازعه‌های نظامی به رقابت‌های سیاسی فراهم نشده است. در صورت اصرار به برگزاری انتخابات در موعد مقرر نیز، ویژگی شکنندگی آن بارز خواهد بود.
رژيم صهيونيستي و دخالت در انتخابات
به نظر مي رسد رژیم صهیونیستی اشتياق زيادي به برگزاري انتخابات ریاست جمهوری لیبی دارد چرا که اين رژيم اميد دارد که از طريق این انتخابات زمينه را براي پیوستن یک کشور عربی آفریقایی جدید به مسیر عادی سازی فراهم کند. دو نامزد اصلی انتخابات، خلیفه حفتر و سیف الاسلام قذافی، کانال‌های ارتباطی اولیه با تل آویو را گشودند و خدمات و تمایل خود را برای عادی سازی در ازای کسب تاییدیه ارائه کردند که به گفته آن‌ها، در‌های کاخ سفید را به روی آن‌ها باز می‌کرد. با این حال، رژیم صهیونیستی، گرچه از هر دو نامزد اطمینان خاطر دارد؛ اما به عقيده کارشناسان ژنرال بازنشسته یعنی خلیفه حفتر را که کنترل شرق لیبی را در اختیار دارد ترجیح می‌دهد.
چالش‌های پیش روی انتخابات ریاست جمهوری در لیبی
دکتر جواد ابو کارشناس ارشد مسائل آفريقا مي گويد: موضوع عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی که برخی از نامزدها علنا از آن دفاع می‌کنند، تاثیر فشار‌ها و سیاست‌های محور عربی، مکانیسم بین المللی و منازعات چندگانه داخلی، مهمترین چالش‌های پیش روی این کشور جنوب مدیترانه است. کنفرانس پاریس، شاید گامی به جلو در آشتی دادن جریان‌های داخلی لیبی و هشداری به مداخله گران خارجی محسوب شود، اما تا رسیدن به تصویری که مورد انتظار اعضای شرکت کننده باشد، راه درازی در پیش دارد. در همين حال محمد هادي تسخيري کارشناس ارشد مسائل آفريقا در اين باره مي گويد: در حالی که مردم در استان‌های مختلف لیبی با ثبت نام در لیست‌های انتخاباتی، خود را برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در لیبی آماده می‌کنند، سیاستمداران این کشور با چالش‌های گوناگونی روبرو هستند. باز شدن پرونده لوکربي (انفجار هواپیما بر روی آسمان لوکربی که مسئولین لیبی متهم شدند که در این انفجار دست داشتند، البته پس از مذاکرات فراوان سرانجام با پرداخت غرامت به بازماندگان حادثه از سوی دولت وقت لیبی، پرونده بسته شد) متهم شدن “سیف الاسلام قذافی” به ارتکاب جرایم ضد بشریت از سوي سازمان “عفو بین الملل” و رسيدگي به شکايات واصله عليه ژنزال خليفه حفتر در دادگاهي در ايالت ويرجينيا از ديگر چالش هاي پيش روي ليبي در انتخابات آينده است. بنابراين با وجود چالش‌هایی از اين دست امکان وقوع هر اتفاقی در رابطه با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در این کشور وجود دارد.
نتيجه گيري
اگرچه با ورود دو چهره جنجالی به کارزار انتخابات، بر پیچیدگی و هیجان انتخابات پيش رو در ليبي افزوده شده است اما عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی که برخی از نامزدها علنا از آن دفاع می‌کنند، تاثیر فشار‌ها و سیاست‌های محور عربی، مکانیسم بین المللی و منازعات چندگانه داخلی، باز شدن پرونده لوکربي، متهم شدن “سیف الاسلام قذافی” به ارتکاب جرایم ضد بشریت از سوي سازمان “عفو بین الملل” و رسيدگي به شکايات واصله عليه ژنزال خليفه حفتر در دادگاهي در ايالت ويرجينيا مهمترين چالش هاي انتخابات ماه آينده در ليبي است چالش هايي که امکان وقوع هر اتفاقی در رابطه با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در اين کشور را ممکن مي کند از اين رو بايد ديد در حالي که یک دهه بی ثباتی در لیبی پس از قذافی که سرانجامی جز روشن ماندن آتش درگیری‌های داخلی و دخالت‌های خارجی در پی نداشته و گردهمایی‌های بین المللی متعدد نیز از صخیرات (مغرب) گرفته تا برلین، ژنو و پاریس نتوانسته است آنچنان که باید وضعیت سیاسی در لیبی را به ثبات سوق دهد آيا اين انتخابات مي تواند ثبات سياسي نسبي در اين کشور ايجاد کند يا نه؟
