افغانستان : رسانه‌ها و خبرنگاران پس از جنگ و ناامنی در برابر همه‌گیری کووید-۱۹
گزارش‌گران بدون مرز (RSF) و مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان (CPWAJ) نگرانی خویش را در مورد وضعیت خبرنگاران به ویژه ژورنالیستان زن که بیشتر از دیگران آسیب پذیر هستند ابراز میدارند. نبود امنیت شغلی ، فقدان لوازم حفاظتی و رقابت شدید میان رسانه‌ها به هدف سبقت در خبر رسانی عواملی هستند که خبرنگاران را در معرض خطر دچار شدن به ویروس کرونا قرار میدهند.
با آنکه حکومت افغانستان اقدامات بهداشتی مانند قرنطینه در شهرهایی از جمله کابل و قندهار و… روی دست گرفته است و برنامه کار از راه دور در رسانه ها انجام می شود، این ویروس با آن هم در حال گسترش است و خبرنگاران با خطر آن مواجه هستند. مشکلات اقتصادی باعث شده است که برخی از رسانه ها شماری از کارمندان خود را بدون جبران مالی به رخصتی بفرستند و ساعات کاری‌شان را کاهش دهند. زنان ژورنالیست نخستین قربانی این اقدامات هستند. در کابل، بلخ و هرات و دیگر ولایات، شماری از روزنامه‌نگاران زن به گونه رضاکار فعالیت میکنند حال آنکه شمار دیگری از آنان برکنار شده‌اند.
تا روز ۱۲ حمل ۱۳۹۹، وزارت صحت عامه ۱۹۶ مورد مثبت بیماری کوید ۱۹ را اعلام کرد که از آن جمله ۱۰۶ مورد در ولایت هرات به ثبت رسیده بود. شمار جان باختگان دستکم پنج نفر گزارش شده است. خبرنگاران محلی میگویند این آمار دست کم گرفته شده است. سازمان بهداشت جهانی به این باور است که چون ایران یکی از مراکز عمده گسترش این ویروس است و بیمارستان‌ها در آن کشور از پذیرش و درمان مهاجران غیر قانونی خودداری میکنند، بیش از هفتاد هزار مهاجر افغانستانی تا روز نخست حمل از دو گذرگاه مرزی در ولایت های هرات و نیمروز به کشورشان برگشته‌اند.
سیستم صحی در افغانستان عمدتا وابسته به کمک‌های مالی ایالات متحده آمریکا است که از طریق نهاد توسعه‌ای(USAID) آن کشور پرداخت میشود. همچنین، بانک جهانی و کمیسیون اتحادیه اروپا نیز به دستگاه صحت عامه افغانستان کمک میکنند. با این حال، آمریکا کمک‌هایش به افغانستان را مشروط به تلاش‌های صلح از سوی دولت افغانستان کرده است. این اقدام در وضعیت جاری سامانه صحی کشوررا شکنند‌ه‌تر می‌کند.
هزینه سنگین تر برای زنانفریده نیکزاد مدیر مرکز حمایت از زنان ژورنالیست در افغانستان در این باره میگوید : « زنان خبرنگار نخستین قربانیان وضعیت ناامنی و جنگ هستند و در امروز بیشتر در معرض خطر کروناویروس قرار گرفته‌اند. ما در سالروز تاسیس مرکز در هشت مارس، نتیجه تحقیق خود را منتشر کردیم و در آن ۱۷۴۱ زن همکار رسانه‌ها و از این میان ۱۱۳۹ ژورنالیست را در کشور شمارش کردیم. مقامات حکومت باید همه تلاش خود را بکار گیرند که این زنان بتوانند دراین شرایط به کار خود و اطلاع رسانی ادامه داده و شمارشان کم نشود.»
برخی رسانه خود اقدامات مشخصی را در باره زنان خبرنگار انجام داده‌اند. از این میان طلوع نیوز که یکی از بزرگترین شبکه‌های تلویزیونی کشور است. لطف‌الله نجفی‌زاده مدیر این رسانه میگوید « نزدیک به سی فیصد کارمندان ما که در ارتباط با بخش خبری نیستند، دورکاری میکنند. همکاران زن آبستن و یا دارای فرزند شیره خواره به رخصتی رفته‌اند. برای خبرنگاران آموزش لازم دادیم و ماسک و مواد صدعفونی کننده در اختیارشان گذاشته‌ایم. وتا کنون هیچ کمکی از دولت دریافت نکرده‌ایم.»
همین اقدام‌ها در تلویزیون خصوصی زن نیز اجرا شده است. این شبکه همچنین تمام کارمندان ارشد خود را به کار از راه دور فراخوانده است. چندین رسانه بین المللی از شمار کارمندان خود کاسته اند مخصوصا کارمندان ولایتی شانرا که زنان ژورنالیست در آنجا اولین کسانی اند که از لحاظ اقتصادی زیانمند میشوند.
اطلاع‌رسانی در هر شرایطی
ویروس کرونا اراده دانش کروخیل ، مدیر خبرگزاری پژواک را متزلزل نکرده است. وی همراه با ۱۵ تن از همکارانش در دفتر خبرگزاری در کابل قرنظین شده است تا به کار اطلاع رسانی خود ادامه دهند. کروخیل میگوید: «با وجود زیان‌های اقتصادی که متحمل شده‌ایم. ما به کار مان ادامه میدهیم. بسیاری از خبرنگاران از خانه کار میکنند و مبادله اطلاعات به وسیله واتساپ و سایر ابزارهای همرسانی صورت میگیرد. این گزینه در جاهایی که خبرنگاران حضور فیزیکی دارند نیز به کار میرود. ما لوازم حفاظتی خریداری کرده‌ایم اما با این حال مجبور شدیم تعدادی از کارمندان خود را به مرخصی بدون معاش بفرستیم.»
رییس جمهور محمد اشرف غنی در ۸ حمل دستور قرنطینه در کابل و بعضی شهرهای دیگر مانند هرات را به هدف جلوگیری از شیوع بیماری کرونا صادر کرد.
محمد سرور دانش معاون رییس جمهوری در این باره میگوید :« یکی از اولویت‌های حکومت ارائه معلومات شفاف و جلوگیری از کتمان حقایق در رابطه با شیوع بیماری است. به همین منظور ما کمیته اضطراری مقابله با بیماری کوید ۱۹ را ایجاد کردیم. این کمیته مرکب از چندین نهاد دولتی و نیز بخش خصوصی است. از جمله وظیفه این کمیته ارائه معلومات به رسانه‌ها و شبکه های اجتماعی است که نقش خطیری را ایفا میکنند. همچنین برای جلوگیری از ایجاد تجمع، حکومت کنفرانس‌های رسانه‌ای خود را ویدئویی را برگزار می‌کند.»
رضا معینی مسوول دفتر افغانستان و ایران RSF میگوید : « در حالی که خبرنگاران افغانستانی در ۱۹ سال گذشته با وجود جنگ، بی وقفه در راه اطلاع رسانی مبارزه کرده‌اند، اکنون ناگزیرند در همین وضعیت مبارزه خود را با اطلاع رسانی در باره این ویروس کرونا ادامه دهند. باید آنها را یاری کنیم تا وظایف‌شان را انجام دهند تا به گزارشدهی در باره مذاکرات صلح و حقایق همه‌گیری ویروس در کشور ادامه دهند.»
توصیه‌ها
برای خبرنگاران و رسانه‌ها
– پاس داشتن حق دسترسی مردم به اطلاعات با کیفیت، درست، مستقل و کثرت‌گرا که در اعلامیه جهانی حقوق بشر تضمین شده است، بهترین راه برای حفاظت از مردم و مبارزه با شایعه‌پراکنی است.
– تیم‌هایی را که به ساحه میروند حفاظت کنید و آنها را با مواد ضد عفونی کننده مجهز نمایید، محل کار را تمیز کنید، ماسک های حفاظتی، دستکش در اختیار آنان قرار دهید تا خبرنگاران به درستی کار اطلاع رسانی خود را در سلامتی و بدون مبتلا شدن به ویروس انجام دهند.
– کاغذ سلوفان و یا دیگر لوازم حفاظتی برای میکروفن‌ها و همچنین وسایل ضبط صدا از دور جهت حفظ فاصله با اشخاصی که گفت و گو میکنند در اختیار خبرنگاران قرار دهید.
– برای محدود کردن رفت و آمد خبرنگاران، بهتر است به تیم‌ها اختیاراتی داده شود، لوازم فیلمبرداری باید تنها برای یک تیم محفوظ باشند، میکروفن‌هایی که به یخن سنجاق میشوند نیاید مورد استفاده قرار گیرند، زیرا این میکروفن ها خیلی نزدیک به دهان هستند، استفاده از میکروفن های کوچکی که آلوده نباشند، توصیه میشود. همچنین کاربرد وسایل ویدئویی مانند اسکایپ یا فیستایم باید استفاده شوند جهت مصاحبه. در هر حالت، قوانین باید رعایت شود.
– هیچ خبرنگاری نباید وادار به تهیه گزارش بدون وسایل لازم امنیتی شود. خبرنگاران میتوانند در صورتی که خطری آنها و یا دیگران را تهدید کند از حق خود برای امتناع از گزارشدهی استفاده کنند. مدیران رسانه‌ها باید به این تصمیم خبرنگاران ارج بگذارند.
– امکانات صحی ویزیت پزشک در رسانه ها برای آن عده از خبرنگاران که به محل هایی که گمان برده میشود آلوده هستند ضروری است. هدف از این اقدام آن است که اطمینان حاصل شود که کارمندان رسانه سالم هستند. به بیان دیگر، اطمینان حاصل شود که کارمندان بیماری شکر و یا زکام ندارند.
– همه خبرنگاران مکلف به رعایت معیار‌هایی مسلکی و اخلاقی هستند که برای روزنامه‌نگاران در نظر گرفته شده است، به ویژه در زمانی که اطلاعات اشتباه می‌تواند مشکلات بزرگی ایجاد کنند.
برای حکومت
– ارائه معلومات شفاف و کامل به رسانه ها
– فراهم آوری امکانات استثنائی به رسانه‌ها برای توانمندسازی آنها در راستای انجام درست ماموریت در اطلاع رسانی. این امکانات کمک های مالی به رسانه‌ها در وضعیت مشقت بار، حذف مالیات سال روان و پرداخت معاش خبرنگاران در زمانی که ناگزیز در رخصتی بدون معاش هستند و مخصوصا برای زنان ژورنالیست در وضعیت کنونی آسیب‌پذیرتر هستند.
– افزایش سرعت و ظرفیت اینترنت و با بهای مناسب برای ایجاد تماس دائمی برای خبرنگاران.
– فراهم آوری ماسک ۷ مواد ضدعفونی کننده و دیگر لوازم بهداشتی برای رسانه‌ها.
