اجلاس سران بریکس در کازان الگوی نظام نوین در روابط بین‌الملل
ویکتور پیروژنکو (Victor PIROZHENKO)
ا. م. شیری
چشم‌انداز یک الگوی غیرغربی همکاری سودمند متقابل در چین مورد بحث قرار می‌گیرد
شانزدهمین اجلاس سران کشورهای بریکس از ٢٢ تا ٢۴ اکتبر در کازان برگزار شد. این اولین نشست گروه بریکس پس از گسترش آن بود.
این نشست نقش گروه بریکس را به عنوان سخنگوی اصلی منافع کل جهان غیرغربی و ابزار اصلی تشکیل نظم جهانی چندقطبی تثبیت کرد.
موضوع اصلی بیانیۀ مشترک – سند نهایی نشست کازان – شامل جایگزینی نظم کنونی جهان غرب با یک نظم بدیل و عادلانه‌تر، حمایت از جهان چندقطبی، فراخوان برای نظم جهانی عادلانه‌تر و افزایش نقش نمایندگی کشورهای غیرغربی در مدیریت نهادهای بین‌المللی (به ویژه با اصلاحات سیستم برتون وودز) از طریق افزایش سهم کشورهای در حال توسعه در اقتصاد جهانی، انتقاد از «اقدامات قهری یکجانبه، از جمله، تحریم‌های غیرقانون» یود.
انگیزۀ تعیین‌کننده در همۀ سخنرانی‌ها و بحث‌ها در کازان موافقت شرکت‌کنندگان با این نظریۀ ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بود که چشم‌انداز نظم جدید جهانی دموکراتیک مشتمل بر کل تنوع فرهنگی و تمدنی بشریت را روشن کرد. او تصریح کرد: «چنین نظم جهانی باید مبتنی بر اصول جهانی احترام به منافع مشروع و انتخاب مستقل کشورها و ملت‌ها، رعایت قوانین بین‌المللی و روحیه همکاری سودمند و صادقانه متقابل باشد».
جمهوری خلق چین به ویژه بر مفاد اعلامیۀ کازان حاکی از ظهور مراکز جدید قدرت، تصمیم‌گیری سیاسی و رشد اقتصادی در جهان که می‌تواند پایه‌های یک نظم جهانی چند قطبی عادلانه‌تر، دموکراتیک‌تر و متعادل‌تر را پی‌ریزی نماید، تأکید می‌کند. دنیای چندقطبی فرصت‌های بیشتری را برای کشورهای در حال توسعه و بازارهای نوظهور فراهم می‌کند تا از مزیت‌های جهانی و فراگیر شدن اقتصادی جهانی بهره‌مند شوند.
نظم چندمرکزی به این یا آن شکل بر توسعۀ تمدن‌های مختلف که هر کدام از نظر ارزش‌ها، سنن تاریخی و چشم‌انداز آینده ویژگی‌های خاص خود را دارند، متکی است. از این نظر، مشکل غلبه بر تمدن تقریباً ٣٠٠ سالۀ غرب این است که اکنون کشورهای نمایندۀ آن مانع توسعۀ تمدن‌های دیگر شده‌اند و تلاش می‌کنند تا نابرابری تاریخی تثبیت‌شده را برای همیشه تحکیم کنند.
در جمهوری خلق چین، در سطوح مختلف، سعی می‌کنند این ایدۀ ساده را به جامعۀ جهانی، و در وهلۀ اول به غرب منتقل کنند: متوقف کردن توسعۀ تمدن‌های غیرغربی و کشورهای جنوب جهانی غیرممکن است. طرفه اینکه تلاش غرب برای انجام این کار، نه تنها هیچ سودی برای آن نخواهد داشت، حتی به همۀ جهان از جمله، به خود غرب آسیب وارد خواهد کرد.
رسانه‌های جمعی چین به نقل از شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور این کشور در جریان گفت‌وگوی رهبران بریکس پلاس در روز پنج‌شنبه دربارۀ لزوم «تلاش برای هماهنگی میان تمدن‌ها» می‌نویسند که شی جین‌پینگ با تأکید بر اینکه تنوع تمدن‌ها یکی از ویژگی‌های جدایی‌ناپذیر جهان است، خواستار ساخت «باغی از تمدن‌های جهانی» شد که «در آن بتوانیم زیبایی‌های هر تمدن را به اشتراک بگذاریم و آن را تحسین کنیم».
این تصاویر زیبا فقط یک شکل گفتاری نیستند. در واقع، این ادامۀ ایدۀ جالب و مثمر ثمر رئیس جمهوری خلق چین در مورد ساختن «یک جامعه با سرنوشت مشترک برای بشریت» است که اجرای عملی آن را در پیشنهادهای ویژه برای اصلاح نظام مدیریت جهانی بازتاب می‌دهد.
جامعۀ چین توجه خود را بر روی سخنان رئیس جمهور چین، شی جین‌پینگ، مبنی بر این متمرکز کرد که هر چه روزگار ما آشفته‌تر می‌شود، ما باید با قامتی استوار و با پایداری، شجاعت، خردمندی و با نشان دادن عزم و ارادۀ تزلزل‌ناپذیر و میل پرشور، همانطور که شخصیت اصلی اثر ماندگار «چه باید کرد؟» نشان داد، در خط مقدم بایستیم. نیکلای چرنیشفسکی، نویسندۀ روس، بریکس را به عنوان پیشتاز در پیشبرد اصلاح مدیریت جهانی توصیف می‌کند.
در این «باغ تمدن‌ها»، تمدن غربی نیز جایگاه شایستۀ خود را خواهد یافت. وانگ یومینگ، مدیر مؤسسه کشورهای در حال توسعه در مؤسسه مطالعات بین‌المللی چین (پکن، چین)، تأکید می‌کند که مکانیسم بریکس، اگرچه یک صحنۀ غیرغربی برای همکاری است، اما «اتحاد ضدغربی» نیست.
ژو تیان‌شیانگ، مدیر اجرایی مؤسسۀ مطالعات بریکس در دانشگاه مطالعات بین‌المللی سیچوان، معتقد است که بریکس «هیچگاه به دنبال جایگزینی سازمان‌های موجود نبوده و هدف آن اصلاح و نوآوری، از بین بردن نابرابری‌ها در نظم جهانی موجود و تلاش برای ایجاد یک سازمان منصفانه و عادلانه با منافع مشترک است».
اجلاس کنونی بریکس بر این واقعیت مهر تأئید زد، که مشارکت راهبردی جامع روسیه و چین، ساختار پشتیبان کل گروه بریکس است که برای تشکیل دنیای چندقطبی تلاش می‌کند.
روزنامۀ انگلیسی زبان «گلوبال تایمز» چین در سرمقالۀ خود راجع به اعتماد راهبردی و دوستی سنتی بین چین و روسیه می‌نویسد، که این امر نشانۀ خوش‌بینی در رابطۀ مستقل و عاری از دخالت خارجی آن‌هاست. بدرستی این روسیه و چین هستند که الگوی مترقی جدیدی را برای روابط بین کشورهای بزرگ ارائه نموده و خود آن نیز در حوزه‌های مختلف چندجانبه، از جمله بریکس نقش مثبت ایفا می‌کند.
با افزایش سهم جنوب جهانی در اقتصاد جهان، انجام اصلاحات فوری در نظام مالی و پولی بین‌المللی بمنظور افزایش نمایندگی و ارتقای نفوذ کشورهای در حال توسعه و غیرغربی ضرورت یافته است. چنین تنوعی در نظام پولی بین‌المللی مدت‌هاست که به تعویق افتاده و علاوه بر این، در نتیجۀ سیاست تحریمی غرب، بعنوان تنها جایگزین باقی مانده است.
رسانه‌های چینی توجه خاصی به توافق کشورهای بریکس برای حمایت از بانک جدید توسعه در اجرای راهبرد کلی آن برای سال‌های ٢٠٢٢-٢٠٢۶ و گسترش تأمین مالی به ارزهای ملی مبذول داشتند. تداوم و سرعت بخشیدن به دلارزدایی از مبادلات تجاری و نظام مالی جهانی نه تنها برای روسیه به عنوان هدف اصلی تحریم‌های غرب، بلکه برای چین و سایر کشورهای غیرغربی نیز که می‌توانند سود سرشاری از روابط تجاری و اقتصادی با روسیه ببرند، اما با کنترل‌ها و محدودیت‌های غربی مواجه هستند، یک موضوع حیاتی است.
این توافق در بند مرتبط بیانیۀ پایانی اجلاس، که در آن بر لزوم تبدیل مشترک بانک جدید توسعه به نوع جدید بانک توسعۀ چندجانبه برای قرن بیست و یکم و حمایت از گسترش بیشتر عضویت در آن و تسریع بررسی درخواست‌های عضویت از کشورهای بریکس مطابق با استراتژی کلی و سیاست‌های مربوطۀ بانک اشاره شده، بازتاب یافته است.
بر اساس این بیانیه، کشورهای بریکس نیز به تقویت همکاری‌های مالی و تسهیل پرداخت‌ها به ارزهای ملی تشویق می‌شوند.
موج فزایندۀ درخواست کشورها برای پیوستن به بریکس گواه این واقعیت است که گروه بریکس طی فعالیت‌های خود انتظارات طیف گسترده‌ای از کشورهای غیرغربی را برآورده می‌کند. لیست انتظار شامل مالزی، تایلند، نیجریه، بولیوی و حتی ترکیه- یکی از اعضای ناتو است. آخرین کشوری که به جمع درخواست‌کنندگان ملحق شد، سریلانکا بود. بگونه‌ای که ویجیت هرات، وزیر امور خارجۀ آن، در نشست در کازان در ماه جاری، تقاضای عضویت سریلانکا را رسماً تقدیم کرد.
طرف چینی در کازان از روند توسعۀ بریکس و ایجاد سازوکار «کشورهای شریک گروه بریکس» حمایت کرد. کارشناسان چینی معتقدند که استفاده از پیامدهای سیاسی گسترش بریکس برای تبدیل این گروه به نوع جدید سازوکار همکاری چندجانبه با بهره‌گیری از مزایای آن مانند بازار وسیع، منابع غنی، به ویژه، انرژی و ظرفیت عظیم مالی ضروری است.
گروه بریکس از ارزیابی یک طرفۀ بحران اوکراین که غرب در ضمن دفاع همه‌جانبه از آن، علل اصلی وقوع و تشدید آن را پنهان می‌کند، فاصله گرفته است. لی هایدونگ، استاد دانشگاه روابط بین‌الملل چین، توجهات را به نقش کاهش‌دهندۀ بریکس در غلبه بر بحران‌های امنیتی کنونی جلب می‌کند.
بریکس به تناسب گسترش خود، به تدریج به عنوان جایگزین عادلانه‌تری برای نسخۀ جهانی‌سازی غربی تبدیل می‌شود. گروه بریکس در آینده، از تمام فرصت‌ها برای تبدیل شدن به هستۀ اصلی یک نظام جدید در روابط بین‌الملل در تمام حوزه‌های آن – اقتصادی، علمی، فنی، انسانی و امنیتی برخوردار است.
نقل از: بنیاد فرهنگ راهبردی
۶ آبان- عقرب ١۴٠٣
