اعلامه محمود طرزی
در تاریخ معاصر افغانستان، نامی می‌درخشد که با بیداری فکری، تحول فرهنگی، و اصلاح اجتماعی گره خورده است؛ نامی که مرزهای زمان را درنوردیده و به‌عنوان نماد روشنفکری و پیش‌نگری در ذهن نسل‌ها حک شده است: اعلامه محمود طرزی.
اعلامه طرزی، از سلاله‌ی علم و فضیلت، با ذهنی روشن، نگاهی ژرف، و زبانی شیوا، پایه‌گذار مطبوعات نوین افغانستان و از بنیان‌گذاران نهضت فکری مشروطه در این سرزمین بود. او در مقام نویسنده، فیلسوف، روزنامه‌نگار و سیاست‌مدار، نقشی بی‌بدیل در شکل‌دهی به وجدان ملی و آگاهی اجتماعی مردم ایفا کرد.
نخستین روزنامه‌ی بزرگ افغانستان، سراج‌الاخبار، با قلم نیرومند او جان گرفت؛ روزنامه‌ای که نه فقط حامل خبر، که پیام‌آور آگاهی، عدالت، قانون، و وحدت ملی بود. طرزی با ترویج اندیشه‌های آزادی‌خواهانه، گفتمان حقوق ملت، و نقد استبداد، نقشی بنیادین در تحول فکری جامعه ایفا نمود.
لقب گران‌سنگ «اعلامه»، نه از سر تعارف، که به‌حق شایسته‌ی کسی است که دانش را با بینش، و قلم را با حکمت آمیخت، و از خشت اندیشه، بنای نوینی برای افغانستان مدرن بنیان نهاد.
نقش اعلامه محمود طرزی در انکشاف معارف و گسترش آموزش برای زنان افغان
اعلامه محمود طرزی، یکی از پیشگامان روشنفکری و نوگرایی در تاریخ معاصر افغانستان، معارف را ستون اصلی بنای یک ملت آزاد، متمدن و پیشرفته می‌دانست. او با ایمان راسخ به قدرت دانش، به‌ویژه در دوران سردرگمی سیاسی و عقب‌ماندگی اجتماعی، بر این باور بود که بدون آموزش، هیچ نوع اصلاح واقعی و پایدار ممکن نیست.
طرزی با نگاشتن مقالات متعدد در روزنامه‌ی سراج‌الاخبار، مردم را به سوی فراگیری علم، خواندن و نوشتن، و آشنایی با تمدن جهانی فرا می‌خواند. او معارف را نه‌فقط یک ضرورت فردی، بلکه یک مسؤولیت ملی می‌دانست که هر افغان باید در آن سهم بگیرد.
اما نوآوری بزرگ اعلامه طرزی در این بود که آموزش را تنها ویژه‌ی مردان نمی‌دانست. در عصری که بسیاری هنوز باور به محرومیت زنان از دانش داشتند، او با جسارت فکری و دیدگاه پیشروانه، بر حق مسلم زنان در فراگیری علم تأکید ورزید.
نمونه‌ی برجسته این دیدگاه، پرورش دختر خودش، ملکه ثریا طرزی بود:
ثریا، با تربیت مستقیم و حمایت فرهنگی طرزی، به نماد زن آگاه، فرهیخته و مستقل بدل شد.
او بعدتر، به‌عنوان ملکه افغانستان، نقشی مهم در گسترش حقوق زنان و ترویج معارف نسوان بازی کرد.
محمود طرزی با حمایت از آموزش دختران و تربیت نسل زن فرهیخته، نشان داد که پیشرفت ملی بدون آموزش زنان ناقص و ناممکن است.
طرزی همواره تأکید می‌کرد که:
«زن نادان، مادر نادان و نسل نادان می‌پرورد؛ و این زنجیره را جز با معارف نمی‌توان گسست.»
نام اعلامه محمود طرزی، تا همیشه بر تارک تاریخ روشنفکری و مطبوعات کشور خواهد درخشید.
حبیب الله “فتاح”
