شکاف در جهان عرب برسر حکم دادگاه بین‌المللی دادگستری
عکس‌العمل کشورها به شکایت آفریقای جنوبی علیه اسرائیل در دادگاه بین‌المللی دادگستری
اردوگاه لیبرالهای عرب معتقد است که حکم دادگاه بین‌المللی دادگستری (ICJ) به حلوفصل مسالمت‌آمیز مسألهٔ فلسطین منجر میشود، در حالی که اردوگاه مردمی اعتماد خود را به سازمان‌های بین‌المللی، از جمله همین دادگاه، از دست داده است.
پس از صدور رأی دادگاه در ماه گذشته مبنی بر وجود شواهد اولیه برای محاکمه اسرائیل به جرم نسل‌کشی، برای همیشه لکۀ این جنایت بر دامان اسرائیل نقش بست، و حامیان آن همیشه متهم به پشتیبانی از این نسل‌کشی خواهند بود.
حتی برای لابیهای قدرتمند خارج از اسرائیل پاک کردن این لکۀ ننگ دشوار خواهد بود. شهروندان آمریکایی نیز که با خرج میلیون‌ها دلار گوش خود را به دروغهای بی‌شمار سپرده و به حمایت خود از تصویر برتری اخلاقی اسرائیل ادامه می‌دهند از این قاعده مستثنی نیستند.
اگر یک کشور عربی به‌جای آفریقای جنوبی اتهام نسل‌کشی را مطرح کرده بود، ایالات متحده و دیگر حامیان اسرائیل، به‌راحتی با اشاره به سوابق زشت نقض حقوق بشر و سرکوب توسط خود آن دولت، این اتهام را رد میکردند.
اما این نقش را آفریقای جنوبی به‌عهده گرفت که با توجه به سوابق خود در پایبندی به حقوق بشر از زمان پایان آپارتاید، و معیارهای بالای دموکراسی و برابری که در قانون اساسی آن گنجانده شده، به‌عنوان یک رهبر اخلاقی نه‌تنها در کشورهای در حال توسعه بلکه در جهان شناخته شده است. در حالی که ایالات متحده به یک زورگوی صرف تبدیل شده، آفریقای جنوبی یک ابرقدرت اخلاقی است.
رهبری «جهان آزاد» اکنون بر عهدۀ آفریقای جنوبی است، و نه ایالات متحده، ناتو، و قدرت‌های استعماری سابق مؤتلف با آن. آفریقای جنوبی یک ابرقدرت جدید بدون سلاح هستهای است. قدرت نرم آن با آمریکا، که تهاجم برهنه و انقیاد کشورهای دیگر را استتار میکند، قابل مقایسه نیست.
شکاف در جهان عرب
در جهان عرب دو اردوگاه در برخورد با حکم دادگاه وجود دارد. روشنفکران لیبرال که توسط مستبدان خلیج فارس، دولت‌های ناتو، و یا [جرج] سوروس تأمین مالی می‌شوند، مُصّرند که اعراب هرگز نباید اعتقاد خود به «جامعهٔ بین‌المللی» (کلمه رمز برای محور نسل‌کشی ناتو) و قوانین بین‌الملل و حقوق بشر را کنار بگذارند.
هدف این اردوگاه دور نگاه داشتن اعراب از اعتقاد به کارآمدی مبارزهٔ مسلحانه و مقاومت است. آنها با تأکید بر این‌که «فرایند صلح» هنوز در جریان است، و غرب ـــ این بار نیز ـــ برای دستیابی به راه‌حل مسالمت‌آمیز مسأله فلسطین جدی است، در پی تضعیف جنبش‌های مقاومت در خاورمیانه هستند. این اردوگاه، حکم دادگاه را فرصتی دیگر برای رسیدن به عدالت از طریق سازمان‌های بین‌المللی می‌داند.
اردوگاه دیگر، که بیشتر نمایندۀ افکار مردم آزادی‌خواه عرب است، مفاهیم قوانین بین‌المللی و حقوق بشر را ابزار و حتی ترفندهای دول غربی برای تحکیم سلطهٔ خود بر مردم جنوب جهانی می‌داند.
غربیها با این فریب که عدالت میتواند از طریق مجامع بین‌المللی احیا شود، در پی آرام کردن افکار عمومی مردم عرب هستند. این واقعیت که یک ماه پس از حکم دادگاه، اسرائیل به نسل‌کشی خود در غزه ادامه می‌دهد و دولت‌های غربی همچنان از آن حمایت می‌کنند، گواهی است بر محدودیت‌ها و حتی ناتوانی سازمان‌های بین‌المللی.
محبوبیت حماس
ظهور پدیدهٔ حماس جلوهای از محبوبیت اعتقاد به مبارزهٔ مسلحانه است. اعراب سالهای زیادی را با این فریب که به‌اصطلاح «فرآیند صلح»ی در جریان است که حلال مشکل فلسطین خواهد بود، در رنج و عذاب تجاوزات و اشغالگری اسرائیل سپری کردند.
از سوی دیگر، بسیاری از اعراب از تحقیر اسرائیل با مُهر نسل‌کشی، که دادگاه بر پیشانی آن دولت زد، مسرورند.
و برای اولین بار، اظهارات دال بر نسل‌کشی رهبران اسرائیل (که تاریخ آنها حتی به قبل از تأسیس دولت آپارتاید برمی‌گردد) به‌عنوان مدرک قانونی برای قصد ارتکاب نسل‌کشی بر اساس قوانین بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اما برای اعراب، پشتیبانی ایالات متحده از اسرائیل در برابر هرگونه مسؤولیت در قبال قانون بین‌المللی امری عادی است. از طرح تقسیم فلسطین در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۷ ـــ از زمانی که ایالات متحده با ارعاب و رشوه کشورهای دیگر را وادار کرد تا مطابق خواستۀ او رأی دهند (رجوع کنید به ولید خالدی، از پناهگاه تا فتح) ـــ گرفته تا حکم اخیر دادگاه، ایالات متحده برای رسیدن به اهداف خود معمولاً به رشوه، حیله، فشار، ارعاب و تهدید به تحریم دولتها و افراد متوسل شده است.
این امر که هیچیک از دولت‌های عربی، از ترس خشم ایالات متحده و متحدان غربی مطیع آن، جرأت ارائهٔ دادخواست به دادگاه را نکردند، از دید مردم عرب پنهان نماند. بر اساس یک گزارش، اردن در ابتدا تمایل خود را برای ارائۀ یک سند حمایتی در لاهه ابراز کرد، اما بعداً به دلایلی مبهم این اقدام صورت نگرفت.
حتی تشکیلات خودگردان فلسطین (که متکی به بودجهٔ دولت‌های ناتو و درآمدهای مالیاتی جمع‌آوری‌شده توسط اسرائیل است) در تهدیدات مکرر خود در به چالش کشیدن اسرائیل در نهادها و مجامع بین‌المللی، مطیعانه دستورات ایالات متحده را اجرا کرد.
حتی اگر حکم نهایی دادگاه مبتنی بر محکومیت اسرائیل نباشد، اعراب از این‌که در نهایت اسرائیل متهم به نسل‌کشی شده خوشحال هستند. اما همین که دادگاه از اسرائیل خواسته تا از وقوع نسل‌کشی جلوگیری کند و پس از یک ماه گزارشی در این زمینه ارائه دهد، نشان می‌دهد که کشوری که توسط دیوید بن‌گوریون به‌عنوان «چراغ راه همۀ ملل جهان» معرفی شده بود، اکنون به‌عنوان دولتی اخلاقاً منفور ـــ شاید نه از سوی دولت‌های غربی اما از جانب اکثر کشورهای در حال توسعه و بخش‌های بزرگی از افکار عمومی در غرب ـــ به حساب میآید.
بادها خبر از تغییر فصل می‌دهند
زمانی که من برای اولین بار به ایالات متحده آمدم، مردم این کشور در همۀ بخش‌هایشان با نسبت ۷ یا ۶ در مقابل ۱، طرفدار اسرائیل بودند. امروز، در میان جوانان آمریکایی، تعداد طرفداران حماس تقریباً با طرفداران اسرائیل برابر است. این نسبت، ۴۰ سال پیش غیرقابل تصور بودند.
شکایت آفریقای جنوبی علیه اسرائیل دیوار قطور حمایت غرب از اسرائیل را شکست، امری که دیگر غیرقابل بازگشت است. صرفنظر از این‌که کنگرهٔ آمریکا چه تعداد قطعنامه صادر کند، اسرائیل نمی‌تواند لکۀ ننگ نسل‌کشی را از دامان خود پاک کند. مردم سراسر جهان میدانند که کنگره در خدمت اِیپَک (لابی قوی اسرائیل) است.
آفریقای جنوبی در برابر هژمونی ایالات متحده ایستاد و راه را برای چین باز کرد تا در آینده شجاعت بیشتری برای ایستادگی در برابر کنترل ایالات متحده بر سازمان‌های بین‌المللی پیدا کند.
با این حال باید در قضاوت محتاط بود. اولاً این حکم قاطعیت چندانی ندارد، زیرا به‌جای آن‌که خواستار آتش‌بس شود، رژیم اسرائیل را از انجام نسل‌کشی برحذر میدارد. همچنین، ارائۀ گزارش در مورد نسل‌کشی را به خود اسرائیل واگذار کرد. نسل‌کشی نقض جدی قوانین بین‌المللی است، بههمین دلیل دادگاه در مواجهه با آن میبایست یک کمیسیون ویژه و مستقل را برای رسیدگی به موضوع تعیین و آن را به حسن‌نیت اسرائیل واگذار نکند.
علیرغم شجاعت آفریقای جنوبی و تمایل دادگاه به بررسی این اتهام، اسرائیل توسط ائتلاف غربی، با این ادعای مضحک که اظهارات مقامات اسرائیلی (در ابراز نیت آشکار نسل‌کشی) قابل اتکا نبوده چون منعکس‌کنندۀ سیاست رسمی دولت نیستند، محافظت می‌شد.
تصور کنید اظهارات نازیها در مورد یهودیان در نورنبرگ، بهاین دلیل که این یا آن مقام نازی سیاست رسمی را نمایندگی نمی‌کند، رد می‌شد. مطمئناً رئیس جمهور و وزیر دفاع اسرائیل در ردههای سلسله مراتب حکومتی بسیار بالاتر از آیشمن در رژیم نازی قرار دارند.
این حکم تنها نشانهٔ دیگری است که نشان می‌دهد نظم بین‌المللی ایجاد شده توسط ایالات متحده پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در مقابل چشمان ما در حال افول است. نظام هژمونی و بیعدالتی غرب باید به‌خاطر صلح و عدالت جهانی برچیده شود و اقدام شجاعانۀ دولت آفریقای جنوبی قدمی بود برای نقض آن. حتی چین و روسیه نیز در این زمینه کوتاهی کردند.
ایالات متحده برای مقاصد تبلیغاتی، حتی زمانی که هیچ مدرکی وجود ندارد، دشمنان خود را متهم به نسل‌کشی میکند. هیچ عرب، و در واقع هیچ انسان منطقی، هرگز اتهام ایالات متحده مبنی بر نسل‌کشی چین علیه مسلمانان را جدی نمی گیرد.
در غزه، ما اکنون شواهد تصویریِ روشنی از نسل‌کشی داریم (…)
حکم اولیهٔ دادگاه (حکم نهایی، با توجه به تلاش ایالات متحده برای به تأخیر انداختن آن، ممکن است ماه‌ها و سال‌ها طول بکشد) یک نقطهٔ عطف سیاسی است، و نه حکمی در حقوق بین‌الملل.
کشتار هنوز ادامه دارد
نسل‌کشی در غزه پس از این حکم همچنان بی‌وقفه ادامه دارد و دولت اسرائیل ـــ به‌دلیل حمایت بی قید و شرط غرب ـــ پس از این حکم هیچ‌گونه خویشتنداری از خود نشان نمی‌دهد.
اما آفریقای جنوبی نشان داد که غرب سرنوشت جهان نیست: به‌نفع مردم جهان است که انحصار غرب در تعیین اخلاق بین‌المللی پایان یابد. ایالات متحده و اسرائیل (و بقیۀ شرکای ائتلاف نسل‌کشی) از این حکم راضی نیستند، زیرا ایالات متحده همچنان به‌نام «حق دفاع از خود» اسرائیل، به مخالفت رسمی با آتش‌بس ادامه می‌دهد.
آیا این حکم اعراب و به‌طور کلی مردم کشورهای درحال توسعه را در توسل به عدالت بین‌المللی راغبتر میکند؟
این امری بسیار بعید است، به‌ویژه از آنجایی که دادگاه مکانیسمی برای توقف جنگ تجاوزکارانه ارائه نداده است، البته قدرت انجام آن را هم ندارد. در واقع، دیوان کیفری بین‌المللی برای جبران فقدان اختیارات اجرایی دادگاه تأسیس شده است، که آن هم به‌دلیل قلدری ایالات متحده در طول این جنگ غیرفعال بوده است.
آفریقای جنوبی با الهام از فلسطینیهای شجاع غزه ابتکار عمل را بهدست گرفت. پیام همۀ آنها یکی است: زمان تغییر جهان فرا رسیده است.
ــــــــــــــــ
* اسعد ابوخلیل، استاد لبنانی ـ آمریکایی علوم سیاسی در دانشگاه دولتی کالیفرنیا ـــ استانیسلاو است. او نویسندۀ کتابهای متعددی چون: فرهنگ تاریخ لبنان (۱۹۹۸)، بن‌لادن، اسلام و جنگ جدید آمریکا علیه تروریسم (۲۰۰۲)، و مبارزه برای عربستان سعودی (۲۰۰۴) است. وبلاگ شخصی پرطرفدار او «عرب خشمگین» نام دارد.
منبع: کنسرسیوم نیوز، چهاردهم فوریۀ ۲۰۲۴
https://english.۱۰mehr.com/asad ـ abukhalil ـ arabs ـ divided ـ on ـ icj ـ ruling/
