نتایج 2 انقلاب سده 20 ایران
– دکتر بیژن باران
تجربه صرفا نامی است که انسان به اشتباهات خود داده. ا. وایلد
در سده 20 ایران 2 انقلاب مشروطه و جمهوری اسلامی کرد. در رقابت با مدرنیزاسیون غرب موانع اینها بودند: دیوانسالاری 3 هزار ساله تملق، عرفان ایثارگر برای عدالت اجتماعی، سنت استبداد شاه دائمی، مرده پرستی معصومان، شاهان، امامان، معادن کلان، حضور استعمار، عدم انباشت سرمایه، موقعیت محاط بر آبهای گرم آزاد. انقلاب اول در 2 اصل محدودیت استعمار و شاه مطلقه با شکست مشروعه بود. پهلوی با 2 کودتا اسفند 1299 و مرداد 1332 این 2 اصل را زیرپا گذاشت.
انقلاب دوم مشروعه یا شریعت شیعی را در راس قانون در قالب ولی مطلقه دائم با کودتای 30 خرداد 60 گذاشت. زنان با اینکه تا 65% دانشجویان را ساختنه؛ ولی آزادی اجتماعی شان بنا به سلیقه رجال پیر متکی به حجاب بان سرکوب شد. زنان امل/ غیر مدرن کودکان خرافی ناتوان در رقابت با غرب پرورش دهند. با لغو قانون اساسی مشروطه، طرد کاپیتولاسیون/ مصونیت قضایی اتباع خارجی، گسترش شهرنشینی تا 80% جامعه رسید. سیاست خارجی ش اینها یند: هراس از آمریکا و اسراییل علیرغم ضرر به اقتصاد و تجارت ملی، رسیدن به محار اتم، سلطه بر شهر قدس.
در این سده سرمایه داری دولتی فربه شده؛ دولتها مدرنیزاسیون را در رقابت با غرب پیش بردند. ولی لایه ای از طبقه متوسط در گرفتن حقوق بشر سازمان ملل، مدرنیته، سکولاریسم، آزادی احزاب مبارزه خونین کند. با جنگ 8 ساله عراق و تحریم از گروگان گیری تا صدور پهباد به روسیه در جنگ اوکراین– تسلیحات، مافیا، سرکوب در ایران رشد کردند.
اصلاحات بنا بر مطالبات مردم را استبداد پس از چندی سرکوب کند. نمونه: دکتر مصدق با ملی کردن نفت، دکتر امینی مجری اصلاحات ارضی، سید خاتمی با گفتگوی تمدنها. در منطقه عربستان، ترکیه، ایران در 4 مقوله دولت، ملت، اقتصاد، قانون مقایسه شده؛ هر کدام از جهتی به مدرنیسم بومی نزدیک شده، با هم در رقابت اند. جدایی دین از دولت، همسویی با غرب، عدم فضولی امری به معروف و نهی از منکر در امور دیگران شبیه اند.
در 3 جمهوری اسلامی ایران، افغانستان، پاکستان 2 لایه طبقه متوسط یکی متکی به جنبش مدنی غرب، دیگری متکی بر توده های خرافی دهقانی در شهرها – بدون فصل مشترک به زد و خورد مشغولند. در عربستان با درآمد نفت و یارانه دولت به مردم، این تضاد نامحسوس است. لذا دولت بنا به سلیقه رهبر نه قانون برآمده از مجلس مردم اداره شود.
آیا جامعه، دولت، انقلاب هم مانند افراد با تخصص محدود اشتباه کنند؟ این 3 تا مجموعه هیرارشی/ سلسه مراتب افراد با راس واحد، قواعد، مسئولیت اند. پندار، گفتار، کردار فرد تابع محیط، مخاطب، قدرت او یند. رهبر با اجرای تصمیمات ش مسیر جامعه را تعیین کند. البته نتایج اصلی، ثانوی، جانبی هم هستند. اشتباه با هزینه همراه است. اشتباه تصمیم غلط است.
2 انقلاب سده 20 ایران 2 قانون اساسی ببار آوردند. محدودیت شاه در اولی را پهلوی زیرپا گذاشت؛ ج.ا. آنرا ملغی کرد. قدرت شیعی بنیانگرا در 30 خزداد 60 بر انقلاب سوار شد. ولی مطلقه دایم آن را تابع منویات خود کرد. لذا شاه مطلقه همسو با استعمار را ولی مطلقه همسو با ارتجاع جایگزین شد. اشتباه حکومت با نتیجه آن محک خورد. ایجاد تک حزب رستاخیر 1353 با انقلاب تکثرگرای 1357 باطل شد. زدودن شریعت از سیاست در اعتراضات خیابانی 1401 شعله ور شد.
هزینه اشتباه فردی ناچیز مانند ایستگاه اشتباه پیاده شدن، گران مانند طلاق پرهزینه، باپوزش مانند نام کسی را غلط گفتن، جبران شود. هزینه اشتباه دولت/ رهبر اگر کلان باشد هزینه نجومی دارد؛ مانند اشتباه در طراحی سفینه فضایی، حمله هیتلر به شوروی. سیاست هنر امکانات، نه میل فردی است. عمل خرافه وردخوانی لعنت و فحاشی، محیط را تغییر ندهد. مارک تواین گفت: آنچه کار دستت می دهد آن نیست که نمی دانی. آنست که خیال میکنی دقیقا می دانی؛ ولی اینگونه نیست.
تصمیم خٌرد مانند نبردن چتر در روز بارانی، کلان مانند تصادف خودرو منجر به مرگ فرد است. مکنامارا، وزیرجنگ، در کتاب خاطرات ش گفت: ورود آمریکا به جنگ ویتنام با 4.5 میلیون کشته بومی و 58 هزار کشته آمریکایی اشتباه بود. پس جامعه، دولت، انقلاب هم مانند فرد اشتباه با هزینه گران کنند.
پسا انقلاب مشروطه، مجلس 13 بار در عهد قاجار و 11 بار در عهد پهلوی تشکیل شد. اصلاحات عمده آنها ردیف شوند. مجلس مشروطه 1 با تدوین قانون اساسی و تحدید قدرت شاه؛ مجلس 2 از 1288-1290 به کابینه سپهدار رأی اعتماد داد، یپرم‌خان رئیس نظمیه تهران شد. دولت وام 1.25 میلیون پوند از بانک شاهی بدون وثیقه برای بازسازی ساختار اداری گرفت. همچنین 11 افسر سوئدی برای ایجاد نیروی ژاندارمری، 16 حسابدار آمریکایی به ریاست مورگان شوستر برای نظام مالیاتی استخدام کرد.
مجلس 5-3 از 1293 با 68 نماینده، 14 آخوند به رهبری سید حسن مدرس بود. با شرکت استاندارد اویل نیویورک مذاکره را خاتمه داد. به کارخانجات چای، قند، شکر مالیات بست تا هزینه راه‌آهن شمال- جنوبی تأمین شود. مقیاس متریک وزن و مسافت را تعیین کرد؛ تقویم هجری خورشیدی را به جای تقویم قدیمی اسلامی گزید؛ فرمانده کل قوا از شاه به وزیر جنگ رسید.
مجلس 5 انقراض قاجاریه، تفویض کشور به پهلوی تا گشایش مجلس مؤسسان را تصویب کرد. مجالس 6-12 در پهلوی 1 برگزار شدند. لیست وکلا را شاه تعیین کرد. مجلس 13 استعفای رضا خان را پذیرفت. مجلس 13-24 پهلوی 2 از مصونیت قضایی اتباع خارجی/ کاپیتولاسیون تا سقوط سلطنت بودند. مجلس اسلامی از 1359 تا کنون 12 دوره دارد. سیاست خارجی نه شرقی نه غربی؛ اقتصاد خودکفا؛ سرکوب اعتراضات، زنان، اقوام، اصناف.
اصلاحات در غرب پایدار بوده؛ در ایران پس از چندی جناح استبدادی آنرا سرکوب کند. در قرون وسطا، اصلاحات ناشی از سلیقه شاهان و تدبیر ناشی از تقدیر زروانی بود: نيست اميد صلاحي ز فساد اي حافظ./ چونكه تقدير چنين است، چه تدبير كنم؟ ولی در خاورمیانه کوتاه مدت بوده؛ استبداد آنرا بزیر کشد. مصدق با ملی کردن نفت و شیلات، امینی با اصلاحات ارضی طرد شدند.
اصلاحات مهندس بازرگان در بهار آزادی با کودتای 30 خرداد 60 بضد دکتر بنی صدر سرکوب شد. شورای نگهبان نامزدهای ریاست جمهوری، نمایندگی مجلس، شورای خبرگان رهبری را بنا بر نظر رهبر گزیند. سید خاتمی با حقوق شهروندی بکنار رفت. ساختن دولت- ملت، انتخابات مرتب با فیلتر استصوابی، حقوق شهروندی در فرایند 44 سال در ج ا جا افتادند.
اپوزیسیون هم بویژه در خارج از اصلاحات نفرت دارد- از دکتر مصدق تا خاتمی. باید گفت ربع اپوزیسیون راست افزاطی، پیرو استبداد، تقاص قبیلگی، فاشیزم اند. این لایه در واقع استبداد شرقی از پهلوی تا سده 21 است. بهرجهت از تعامل مدرن خط گاندی، لوتر کینگ، مندلا بویی نبرده اند. حتی همکاری و دوستی دمکراتها و جمهوریخواهان در آمریکا برایشان آموزنده نیست.
نتایج عمده نسبت به مدرنیسم پس از انقلاب 1979 در تکوین مدرنیزاسیون، مدرنیته در 2 جنبه مثبت و منفی بقرار زیرند. جنبه های مثبت اینها یند: جهاد سواد آموزی، مترو در 7-10 شهر، آب، برق، گاز، تلفن، مدرسه، کلینیک، جاده، صادر کننده تسلیحات، جوایز جهانی سینما با 2 اسکار، ورزش المپیک، 2 زن فضانورد ایرانی تبار، در علم 1 زن با 1 جایزه فیلدز، 2 جایزه نوبل صلح به 2زن ایرانی. سالانه 5 میلیون دانشجو، 2500 دانشگاه، 65% زن دانشجو. در 2022 مقام سوم جهان با 230 هزار مهندس پس از روسیه و آمریکا را داشت.
جنبه های منفی اینها یند: نبود قوه قضاییه مستقل، نبود احزاب، فیلتر استصوابی انتخابات مجلس ملی، خبرگان، شورای نگهبان، شورای مصلحت، سانسور رسانه، کتاب، سینما، تئاتر، فیلتر شبکه های اجتماعی، نبود برنامه احیای زیستبوم، مسکن ناکافی، تا 20% بیکاری، 40% فقر، تبعیض جنسیتی، قومی، دینی، هزاران زندانی سیاسی، بی ارزشی گذرنامه، افت ارز ملی، منفصل از سامانه سویفت بانکهای مرکزی، از بدترین کشورهای لیست فساد جهانی، رهبر مطلقه دائم، سرکوب خونین اعتصاب، اعتراض، نافرمانی مدنی، گروگانگیری برخی توریستهای خارجی، زندان خبرنگاران و وکلای مدافع، حجاب بان. بنیادهای مصادره اموال ثروتمندان رژیم قبل، غیر پاسخگو، ناکارآمدند. خودیها از رانت ارز دولت برخوردارند.
لیست جنبه های منفی ادامه دارد: در 44 سال 10% جمعیت در مهاجرت به خارج، 10 هزار اعدامی، 20 هزار زندانی سیاسی در جنبش زن- زندگی -آزادی، 200 ترور رهبران سیاسی، با 400 اعدام سالانه مقام اول در جهان، دخالت در امور داخلی همسایگان یمن، عراق، فلسطین، لبنان، سوریه، با 40 هزار اعدام و کشته در دهه 1360. کشته ها از کردها، بلوچها، حقوق بشریها، زیست بانها، خبرنگارها، حزب توده، چریکها، پیکار، رنجبران، سران رژیم ساقط بودند. با تضاد با آمریکا اختناق، فساد، بازار سیاه، اختلاس رایج شده؛ در نهایت جناح راست بنیانگرا پیروز شد.
در آمریکا لابی شرکتها و اعانه دهندگان فردی به صندوق کارزار انتخاباتی نامزدهای مقامات حاکمیت به هزینه انتخابات کمک مالی کنند. نوعی فیلتر مالی در خدمت شرکتهای انتقاعی. در نبود احزاب در ایران، صافی برای نامزدها باید ارایه پذیرش با امضای چند 10 هزار رای دهندگان باشد.
آرمانهای ایرانیان در سده 20 اینها بودند: اجرای حقوق بشر سازمان ملل، کثرتگرایی سیاسی در مجلس، رفع تبعیض جنسی، قومی، دینی، شرکت همگانی در مدیریت جامعه، کاهش فقر، تعامل با مخالفان، منقدان، معترضان، لغو کاپیتولاسیون/ مصونیت قضایی خارجیان، اخراج 92 هزار مستشار خارجی با حقوق هنگفت و مصونیت قضایی، گسترش شغل با افزایش جمعیت، طرد استعمار، مدرنیزاسیون روستا، مدرنیته، تجارت با هممه ملل، بسط توریسم، داشتن اینترنت آزاد، تشویق کارآفرینی، فروش نفت و گاز در بازار جهانی. ولی بخاطر عقبماندگی نتیجه اصلاحات ارضی و خودکامگی شاه بنیانگریان شیعی، چون طالبان در افغانستان، قدرت سیاسی را قبضه کردند.
شبیه خواسته های روسیه در انقلاب 1917 را در ایران 1979 هم می توان دید. خواسته های انباشت شده مردم عبارت بودند از: سیاست خارجی مسقل از آمریکا، چرخاندن صنایع نفت و گاز با کادر ایرانی، آزادی احزاب و رسانه ها، عدالت اجتماعی، ایجاد دانشگاه در شهرستان ها، داشتن مترو در کلانشهرها، رساندن آب، برق، جاده، گاز، اینترنت، تلفن، کلینیک، مدرسه، دانشگاه سراسر کشور، سرنگونی بختک 1000 فامیل کمپرادوری بر شریانهای اقتصادی کشور، آزادی ساختمان و خانه سازی.
در 4 دهه گذشته، از آبادانی کاسته شد. نظام به قیچی رسانه ها، رشد خبرچینی، ترور و اعدام مخالفان، امور نظامی در تقابل با تحریم و تهدید “همه گزینه های روی میز آمریکا” یعنی حمله نظامی پرداخت. استقلال افراطی ضد خارجی 1357 با تسخیر سفارتهای آمریکا، بعد حمله به انگلیس، روس، عربستان به رویارویی با اسراییل رسیده است. رشد نیروی اتمی، موشکی، پهپادی به 40% فقر عامه منجر شد. گویا در 1401 صادرات اسلحه ایران 1 بیلیون دلار بود.
براندازی بدون تشکیلات رهبری مترقی منجر به پیدایش دیکتاتوری دیگر شود. نمونه: پوتین جای برژنف در روسیه، سیسی جای مبارک در مصر. آیا فشار سازمان ملل طالبان را از عناد با زنان منصرف کند؟ زنان نانآور خانواده اند. خانه نشینی آنها فقر را دامن زده؛ اثر بد بر کودکان و نسل آتی گذارد. تاریخ اجه فرجه پیش رود! یعنی از این ستون به آن ستون/ تدریجی تغییر کند.
در اعتراضات زن- زندگی- ازادی، نارضایتی عمومی دبستانها، دبیرستانها، دانشگاهها، نهادهای آموزشی، سینمایی، کارگری، ورزشی را در بر گرفت. غرب از اعتراضات 1401 ایران جانانه حمایت کرد. ولایت فقیه 17% رای و 80% اقتصاد نهادهای مصادره 1357 با ناکارآمدی، ابزار سرکوب را در کنترل دارد. عدم انعطاف اصولگرایان، کشور را به سوی فروپاشی با تغییر قهری ج.ا. کشاند.
مدرنیسم را نیز می توان در 3 کشور همجوار، رقابت با غرب، انباشت سرمایه سنجید. وضع 3 کشور ایران، ترکیه، عربستان در 2021 نشان داده شود. نیز 2 برش زمانی قانون اساسی 1906 و 1980 ایران مقایسه شدند. مدل ترقی سده 20 مقایسه تغییر در 3 کشور با سنت ویژه خود، نزدیکی به مدرنیسم، برنامه عمرانی در 3 عنصر قانون، دولت، مردم دارد.
عربستان ترکیه ایران شاخص
700 720 835 جی دی پی، بیلیون $
35 84 84 جمعیت، میلیون
20000 8610 9945 جی دی پی/نفر، $
10 90 90 مردم، نخبگان، %
انتصابی انتخابی انتخابی دولت: حکومت، نظام
1992 1980 1979 قانون اساسی
35 65 100 استقلال از آمریکا، %
1.25 100 4 عمران، بیلیون $، عربستان تریلیون $
جی دی پی آنها به دلار با درآمد نفت عربستان 1 تریلیون دلار، هزار برابر ایران زیر تحریم آمریکا است. جمعیت ایران و ترکیه برابر، 2 برابر عربستان است. سرانه جی دی پی عربستان 2 برابر ایران با 40% خط فقر و ترکیه است. نخبگان ایران و ترکیه برابر و خیلی بیشتر از عربستان اند. این نشان دهد ثروت در ایجاد فرهنگ بی اثر است. چرا ایران با حمایت آمریکا و انگلیس از 42 تا 57 نتوانست مانند عربستان انباشت سرمایه کند؟
قانون اساسی ایران مشروطه سلطنتی 1906 با اصل 1 و 2، جمهوری اسلامی 1980 هر دو زیر سلطه شیعه مشروعیت دارند. مشروطه را خودکامگی پهلوی از 1922 تا 1979 زیر پا گذاشته؛ انقلاب بهمن آن را ملغی کرد. هم شاه، هم ولی باید مرد شیعه باشند. در حالیکه باید همه شهروندان از زن، سنی، سکولار، اقلیتها امکان رهبری داشته باشند.
عدم مدرنیته عهد پهلوی در نبود احزاب دولتی، ملی، چپ، راست منجر به فرمان حزب رستاخیز در خلاء تداوم دولت شد. جامعه را به عهد 100 سال پیش جنبش تنباکو به رهبری آخوند شیرازی رجعت داد. رسانه ها، سندیکاهای صنفی، کانون نویسندگان، وکلا در تهدید دائم ساواک بودند. ایران توریسم مناظر طبیعی، اماکن تاریخی، سواحل آفتابی فراوان دارد. در عهد پهلوی عدم رشد توریسم و انباشت سرمایه در قیاس با ترکیه و امارات کاملا مشهود اند. در ج.ا. وجود زوار به رشد توریسم کمک کند.
بهار آزادی 1979 را کودتای 30 خرداد 60 به استبداد مطلقه ولایت کشاند. استبداد مطلقه عربستان مدرنیزاسیون، انباشت سرمایه، پروژه های غولین آب شیرین و شهرسازی دارد. آرامکو با دارایی 2 تریلیون دلار در بورس جهانی سهام عرضه کند. ترکیه در 2020 از 30 میلیون توریست خارجی عایدی داشت.
“اصل 1: مذهب رسمی طریقه جعفریه اثنی عشریه، پادشاه دارا و مروج آن باشد. اصل 2: مواد قانونیه آن مخالفتی با قواعد مقدسه اسلام و قوانین موضوعه حضرت خیر الانام صلی الله علیه و آله و سَلم نداشته باشد. 5 نفر از مجتهدان، فقها، متدینین، مرجع تقلید شیعه اسامی 20 نفر از علماء را به مجلس دهند. تا زمان ظهور حضرت حجة عصر عجل الله فرجه تغییر پذیر نباشد.”
در قانون اساسی ج.ا. بنا به شریعت ولی مطلقه مشروعه، راس هرم قدرت شیعیان خودی است. نهادهای نظام اینهایند: 3 قوه، مجلس، موقوفات، شورای خبرگان، نگهبان، مصلحت، 120 هزار شورای شهر و روستا، رسانه ها، بنیادها از مصادره املاک 1000 فامیل عهد پهلوی، موقوفات شیعی، نیروهای مسلح بسیج، ارتش، سپاه.
ج ا استقلال 1979 را با لغو کاپیتولاسیون، ضدغربزدگی، اخراج 92 هزار مستشار خارجی نشان داد؛ نه در تولیدات اقتصادی. ایران شیعی و عربستان وهابی مجری شریعت اند. اولی با نعمات غرب و دومی قرین با آمریکا ست. ایران ضدغربزدگی و دشمن آمریکا ست. غربزدگی معنی ضد مدرنیسم با حقوق بشر سازمان ملل دهد.
آن حکومتی مقبولیت و حقانیت دارد که شهروندان آن جامعه هرگاه اراده کردند، بدون توسل به تنش و خشونت، بخشی یا کل نهادهای آن را تغییر دهند. این حکم در 3 کشور بدرجات ممکن است. در عربستان 1922 شاه سعودی سند نظام اساسی حکومت، برای اجرای حقوق و مسئولیت شهروندان را توشیح کرد. قضاییه، امور زنان، آموزش و پرورش زیر قیمومیت فقهای وهابی سنی بنیانگرا یند. در ترکیه در 1982 مجلس موسسان قانون اساسی جمهوری سکولار پارلمانی را تصویب کرده؛ در همه پرسی پذیرفته شد. در 2017 در آن 18 تغییر از جمله از پارلمانی به ریاستی داده شدند.
در قانون این 3 ماده مهم یعنی احزاب، زنان، شریعت در عربستان نه نه، بله؛ در ترکیه بله بله، نه؛ در ایران نه، نه، بله اند. دولت در ترکیه انتخابی، ادواری، حزبی است که با انتخابات قدرت سیاسی به برنده داده شود. دولت در ایران 2 بخش انتخابی با 20% قدرت و انتصابی با 80% قدرت است. یعنی در عربستان شاهی، وراثتی، مادام العمری با 10 هزار شاهزاده در راس امور اند. اقلیت شیعی از حاکمیت بیرون است. قانون و دولت در ایران و عربستان امل/ پیشامدرن اند؛ در ترکیه مدرن است.
مردم در ترکیه پیشرفته اند؛ حقوق شهروندی داشته؛ اقوام اقلیت مانند ارمنی، کرد، عرب، گرجی حقوق ملی محدود دارند. زنان حق انتخاب، رای، اختیار حجاب دارند. نخبه های هنری، ادبی، علمی، ورزشی عربستان بسیار ناچیز اند. در نخبگان شهروندان در هنر، ورزش، علم، کسب به مقام های جهانی، منطقه ای، ملی رسند. ترکیه در هنر، ادبیات، ورزش، علم، فیلم در رده جهانی قرار دارد. بویژه فیلم سازی آن در منطقه محبوب است. در عربستان امل/ پیشامدرن اند. پروژه های بزرگ شان اینها یند.
ترکیه با چند میلیون کارگر در آلمان، قانون اساسی مدرن، جلب توریسم، در پایان سده 20م به شکوفانی اقتصادی نایل شد. ولی بخش اکثریت شرقی سنی آن اکنون چوب لای چرخ پیشرفت اقتصادی گذارند. حزب توسعه و عدالت اسلامی و اردوغان 2 نماد این رجعت اند. توریسم خارجی در 2022، رتبه 1 فرانسه با 79 میلیون نفر، رتبه 2 اسپانیا، رتبه 3 آمریکا، رتبه 4 ترکیه با 30 میلیون نفر را داشت.
مدرنیزاسیون با پروژه های عمرانی در 40 سال گذشته با جی دی پی هر کشور اندازه پذیر است. در ایران قشر آخوند قیم مردم است. در آپارتید جنسی آزادی پوشاک و آمیزش از جوانان سلب شود. پوشاک نه بر اساس تغییر فصول و مد جهانی؛ بلکه یکنواخت مصوبه پیرمردان مجلس است. جز شیعیان خودی در حاکمیت کسی دیگر نیست. حتی سنی اسلامی هم در حاکمیت و دولت انتخابی نیست. بهاییان از حقوق شهروندی محرومند. در عربستان و ایران مشروبات الکلی حرام، مصرف آنها بوسیله بومیان و توریستها جرم، در بازار سیاه است. در ترکیه آزاد است.
ترکیه پروژه های عظیم دارد: 2نیروگاه اتمی، بزرگراه ازمیر، سد یوسفعلی با بلندی 270 متر، ترعه 2 بسفر، فرودگاه استانبول. توریسم آن منبع درآمد است. در عربستان درآمد نفت، تجارت، مستغلات، زوار حج مردم را در سطح زندگی بالا گذارند. برنامه عمرانی ش اینهایند: مرکز جده، برج مسکونی با 1 کیلو متر بلندی، 3 شهر تریلیون دلاری 8 ضلعی، خط، نیام. آرامکو با دارایی ا تریلیون دلار پس از اپل در جهان است.
ایران: برنامه های عمده پس از انقلاب 1979 جامعه باسواد، با 2500 دانشگاه، 5 میلیون دانشجو سالانه، 65% دانشجوی زن همتراز غرب است. شهر نشینی با خدمات اکثریت جامعه است. برخی پروژه های کلان ایران پالایشگاه، میدان گاز، قطار هند- روسیه، آبرسانی از خلیچ فارس به حاشیه کویر اند.
استقلال 4 بعد دارد: نظامی، اداری، تجاری، عمرانی/ فنآوری. ایران از هر 4 بعد حضور آمریکا در اقتصاد محروم است. در حالیکه ویتنام و چین با حفظ روابط سیاسی منافع ملی خود را حفظ کنند. استقلال از استعمار با 4 عنصر فوق در 3 کشور بقرار زیر است. ترکیه عضو ناتو، عربستان با نیروی نظامی خارجی مستقر است. ایران با موقعیت سوق الجیشی با مرز آبی خلیج فارس و اقیانوس هند از استعمار روس و انگلیس خسارت دید. استعمار نیروی خارجی کشور را از تجارت عادلانه باز دارد.
بورژوازی ملی بخاطر کویر، خشکی، فقر انباشت سرمایه نکرد. با نفت و گاز سرمایه داری دولتی فربه شد. با استعماری، وامهای بانکی، تهدید به حمله نظامی، رشوه گیران دولتی اقتصاد رشد نکرد. نمونه: وثوق الدوله با رشوه 400 هزار تومن قرارداد 1919 با سلطه نظامی و اداری انگلیس در ایران، حسین علا کارمند سیا، تحریم آمریکا از گروگانگیری تا حمله روسیه به اوکراین.
امپریالیسم و نواستعمار بر توسعه، سیاست خارجی، 3 قوه دولت با سفارتخانه ها اعمال نفوذ کردند. نمونه: ریچارد هلمز رییس سیا سفیر عهد نیکسون در تهران. سرمایه داری نظام اقتصادی برای انباشت سرمایه است. ضدامپریالیستی آن هم طیف چپ ناهمگون فدایی، توده ای، پیکاری، رنجبران، مجاهد تا ضدغربزدگی آل احمد، فردید، شایگان، نصر، شریعتی، مطهری، انبوه بنیانگرایان شیعی را در بر گرفت.
عوامل دیگر اینها یند: برخاستن نیروهای منطقه، ترکیه، با همکاری کشورهای ترک، نیروهای نیابتی ایران با هلال شیعی از خلیج فارس تا دریای مدیترانه، اسراییل با پیمان ابراهیم. در 8 سال جنگ عراق نیم میلیون کشته داد. گروگانگیری با پیآمد 3600 تحریم آمریکا منجر به 40% فقر عامه شد. انقلاب ایران اکثریت مردم را در مقابل بنیانگرایان شیعی و سنی منطقه با ابزار سرکوب از لبنان تا افغانستان قرار دهد. انقلاب 57 ایران در اجرای شعار ضدامپریالیست- ضدسلطنت موفق شد. ولی تولید را مختل کرد.
در سده 20 شاه و حکومت مدل سرمایه داری روسی دولتی سازگار با مزاج اقتدارگرایی را بر مدل آمریکایی صاحبان خصوصی ترجیح دادند. مدل روسی با اقتدارگرایی فربه شدن دولت و مدل آمریکا با انتخابات ادواری و انباشت سرمایه همراه اند. موسی غنی نژاد گفت: “اسلام نمی‌تواند با مالکیت خصوصی مخالف باشد.” گرچه مالکیت خصوصی خرده پایی در ایران مقدس است؛ ولی سرمایه کلان در سده 20 شکل نگرفت- زیر سلطه خالصجات دربار، موقوفات شیعی، بنیادهای مصادره اموال ثروتمندان، مراتع مشاء عمومی.
نظام الملک در سیاست نامه نوشت: شاه مالک الرقاب همه چیز است. این کتاب آیین فرمان‌روایی، کشورداری، اخلاق، سیاستِ پادشاهان در هزار سال پیش بود. رقاب جمع رقبه/ گردن یعنی صاحب اختیار. در استبداد شرقی، حقوق شهروندی، قوه قضاییه مستقل، چک و بالانس وجود ندارند. سرمایه داری دولتی انحصاری، غیررقابتی، ناکارآمد، طفیلی بوده؛ یک پایه استبداد غیر پاسخ گو شود. هیچ سرمایه داری دولتی دمکراسی و تولید بهینه ندارد. نمونه: ایران، روسیه، مصر.
جان لاک 3 حق جان، آزادی، مالکیت را بنیان سرمایه داری خواند. در قانون اساسی 1766 آمریکا بجای آزادی، سعادت یا “در پی شادی” آمد. با عدالت ایلاتی جامعه ایستا بوده؛ تمدن و انباشت ثروت غایب اند. نمونه: ایلات سرخپوست آمریکا، بومیان آمازون برزیل در مقایسه با نیویورک، ریودژانیرو. با ورود سرمایه داری به آمریکا انباشت آن ابعاد نجومی گرفت. نمونه: بناهای بوستون، شیکاگو. همین توسعه در زندگی کلان شهرها و ایلات با دارایی ناچیز ایران دیده شود. شهر اصفهان در مقایسه با چادر قشقایی.
با انقلاب صنعتی بخار، نساجی، قطار، برق، نفت، خودرو، هواپیما، بانکها ممکن شدند. ادام سمیث 1723-1790 فیلسوف اسکاتلندی، کتاب ثروت ملل را در باره علل و ذات آن، یعنی اقتصاد سیاسی نشر کرد. او “دست غیب” را استعاره برای غریزه حفظ سرمایه تاجر یعنی سلطه سرمایه بر صاحب ش بکار برد.
حنبش سندیکایی را رشد سرمایه داری دولتی، انحصار معادن، ضعف سرمایه داری صنعتی ضعیف کردند. عرفان، آرمان گرایی عدالتخواهی خرده بورژوازی، دیوانسالاری 5 هزار ساله تملق، رشوه از استعمار، چاپلوسی قدرت، تیغ زدن مردم پیدا شدند. اینها به اختگی سرمایه داری خصوصی، نبود بورژوازی ضد خرافات و پرولتاریای عدالتخواه منجر شدند.
سرمایه داری دولتی صاحب معادن، خدمات بهداشت، راه آهن، هوایی، آموزش، پست، تلفن، مخابرات، رادیو، تلویزیون، تلگراف، شیلات، صنایع سنگین، نیروهای مسلح، بدون رقابت است. در سرمایه داری خصوصی، اکثر این رشته ها مالک خصوصی دارند. آنها در رقابت با هم، با خارج، مالیات به دولت داده؛ لذا دولت پاسخگو به آنها ست. ولی در نوع دولتی اقتدارگرایی، عدم کار آفرینی، ناشایسته سالاری، پارتی بازی، فساد، رشوه، ایستایی تولید گسترش یابد. نمونه: ایران، شوروی، اروپای شرقی.
در سرمایه داری دولتی، دولت استبدادی 3 اصل جان لاک را زیر پا گذارد. سده 20 زندان، اعدام، ترور سیاسی، سانسور رسانه ها، مصادره دارایهای کلان، “دست غیب” سرمایه داری دولتی انحصاری تعامل در قدرت سیاسی را سرکوب کرد. در این سده، 10 ها حکومت سلطنتی یا حتی جمهوری دایم العمری با انواع روشنفکران راست، میانه، چپ، دینی در اروپا، آسیا، آفریقا فرو پاشیدند. در یمن، صالح- با سر و صورت زخمی بخاطر سوء قصد بجانش- زیر بار خواستهای تظاهرات خیابانی مخالفان نرفت. با قربان و صدقه از قدرت 30 ساله هم کنار نرفت. قذافی، صدام، ایدی امین، البشیر توان تعامل با نیروهای منقد خود را نداشتند.
نمونه: قذافی مخالفان و خواستاران سهیم شدن در قدرت 42 ساله اش را “موش” نامید؛ نه انسانهایی برای تعامل و ائتلاف. خودکامگی او منجر به 2 پاره شدن کشور، جنگ داخلی، فقر در لیبی شد. گویا موش در زبان عربی لیبیایی مذمومترین جانوار است. اصلاحات تغییرات قانونی تدریجی در 3 قوه کشور است برای سیاست داخلی و خارجی. انقلاب در کشورهای اصلاحاتی مانند آمریکا احتمال ندارد. ولی فروپاشی در کشورهای اقتدارگرا حتمی است.
منابع. 2024/01/04 فاکتها از ویکی پیدیا با ویراست آمدند.
https://www.dw.com/fa-ir/world/a-46087501. دویچه وله.
http://www.theguardian.com/…/floods-famines-belief-gods-stu گاردین.
