پیشروی روسیه یا آزمون ناتو؛ ائتلاف نظامی غرب توان حمایت از جناح شرقی را دارد؟
در تاریخ ۱۰ سپتامبر (۱۹ شهریور) و حوالی ساعت ۹ شب به وقت محلی، ۱۹ پهپاد انتحاری گران-۲ روسیه وارد حریم هوایی لهستان شدند. این نخستین بار بود که یک عضو ائتلاف نظامی ناتو در طول جنگ روسیه و اوکراین با چنین وضعیتی در حریم هوایی خود مواجه می‌شد.
وضعیت یاد شده به تعطیلی موقت چهار فرودگاه (Warsaw Chopin، Warsaw Modlin، Rzeszow Jasionka و Lublin) منجر شد که نقش حیاتی در حمایت لجستیکی از اوکراین در میانه جنگ با روسیه دارند.
دونالد توسک نخست وزیر لهستان پس از این ماجرا، به پارلمان این کشور گفت که این «نزدیک‌ترین وضعیتی است که از زمان جنگ جهانی دوم تا به حال به یک درگیری آشکار رسیده ایم. وی در عین حال تاکید کرد که «هیچ دلیلی ندارد که باور کنیم در آستانه جنگ هستیم».
وزارت دفاع رومانی در بیانیه‌ای اعلام کرد که دو جنگنده اف-۱۶ رومانی برای رصد وضعیت حملات روسیه به اوکراین به پرواز آمدند و «یک پهپاد را در حریم هوایی کشور ردیابی کرده» و «تا زمانی که از رادار محو شد» آن را دنبال کردند.
مقام‌های ورشو هم اندکی بعد اعلام کردند که جنگنده های اف-۱۶ لهستانی همراه با اف-۳۵ های هلند، هواپیمای نظارتی «آواکس» ایتالیا و هواپیماهای سوخت‌رسان هوایی ناتو در عملیاتی برای سرنگونی این پهپادها که از بعد از ظهر سه‌شنبه تا صبح روز بعد وارد حریم هوایی لهستان می‌شدند، به پرواز درآمدند.
وزارت دفاع رومانی نیز شنبه شب ادعا کرد که یک پهپاد روسیه در جریان حمله به زیرساخت‌های اوکراین وارد حریم هوایی این کشور شد.
این وزارتخانه در بیانیه‌ای اعلام کرد که دو جنگنده اف-۱۶ رومانی برای رصد وضعیت حملات روسیه به اوکراین به پرواز آمدند و «یک پهپاد را در حریم هوایی کشور ردیابی کرده» و «تا زمانی که از رادار محو شد» آن را دنبال کردند.
رومانی عضو ناتو است و از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین بارها بقایای پهپادها را در خاک خود شناسایی کرده است.
پاسخ روسیه
همزمان وزارت دفاع روسیه در واکنش به اظهارات مقام‌های لهستان با اشاره به حمله بزرگی که به تاسیسات نظامی اوکراین در غرب داشته، تاکید کرد که برد پروازی پهپادهای یاد شده تنها ۷۰۰ کیلومتر است و مسکو هیچ قصدی برای درگیری با هیچ هدفی در لهستان نداشته است.
وزارت امور خارجه روسیه: در صورت تمایل طرف لهستانی به کاهش تنش‌ها و نه دامن زدن به آنها، آماده پیوستن به روند تحقیقات جامع و بی‌طرفانه است.
واسیلی نبنزیا سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد نیز در نشست شورای امنیت درباره لهستان تاکید کرد: با وجود بی‌اساس بودن آشکار اتهاماتی که علیه ما مطرح شده، وزارت دفاع فدراسیون روسیه برای انجام تحقیقات جامع و بی‌طرفانه درباره همه ابعاد این حادثه، آمادگی خود را برای گفت‌وگوی حرفه‌ای و مشورت با وزارت دفاع لهستان اعلام کرده است. وزارت امور خارجه روسیه نیز در صورت تمایل طرف لهستانی به کاهش تنش‌ها و نه دامن زدن به آنها آماده پیوستن به این روند است.
فعالسازی ماده ۴ ناتو و آغاز عملیات نگهبان شرقی
دولت لهستان در همین ارتباط از متحدان خود در ناتو خواست تا ماده «۴» را فعال کنند. براساس مفاد این بند، سازمان پیمان آتلانتیک شمالی هر زمانی که به نظر به هر یک از اعضای ناتو حمله شود یا تمامیت ارضی، استقلال سیاسی یا امنیت هر یک از اعضا مورد تهدید قرار بگیرد، طرف‌ها با یکدیگر مشورت خواهند کرد.
مارک روته دبیرکل ناتو پس از این واقعه گفت: «بی‌احتیاطی روسیه در آسمان در امتداد جناح شرقی ما به طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. ما شاهد نقض حریم هوایی ناتو توسط پهپادها در رومانی، استونی، لتونی و لیتوانی بوده‌ایم، چه عمدی و چه غیرعمد، این اقدامات خطرناک و غیرقابل قبول است».
روته: ما شاهد نقض حریم هوایی ناتو توسط پهپادها در رومانی، استونی، لتونی و لیتوانی بوده‌ایم، چه عمدی و چه غیرعمد، این اقدامات خطرناک و غیرقابل قبول است».
وی با بیان اینکه وظیفه اصلی این ائتلاف، جلوگیری از تجاوز و دفاع از همه اعضای آن در برابر تهدیدات است، اعلام کرد: «امروز ناتو مرکز فرماندهی شرقی را راه‌اندازی می‌کند تا موضع خود را در امتداد جناح شرقی خود حتی بیشتر تقویت کند».
او گفت که این فعالیت نظامی با مشارکت دانمارک، فرانسه، انگلیس، آلمان و دیگر کشورها در روزهای آینده تحت عنوان عملیات نگهبان شرقی آغاز خواهد شد.
همزمان الکسوس گرینکویچ فرمانده عالی نیروهای متفقین اروپا که در کنار دبیرکل ناتو حاضر بود، گفت که این ابتکار جدید «انعطاف‌پذیر و چابک خواهد بود و بازدارندگی و دفاع متمرکزتری را دقیقا در زمان و مکان مورد نیاز ارائه می‌دهد».
وی خاطرنشان کرد: «لهستان و شهروندان سراسر کشورهای عضو ناتو باید از واکنش سریع ما در اوایل این هفته و اعلامیه مهم امروز ما مبنی بر اینکه ناتو به دفاع از هر وجب از خاک خود ادامه خواهد داد، اطمینان داشته باشند».
واکنش سازمان ملل متحد
رزماری دی کارلو معاون دبیرکل سازمان ملل متحد نیز عصر جمعه به وقت محلی در نشست شورای امنیت درباره نقض حریم هوایی لهستان افزود: «ما با نگرانی عمیق گزارش‌هایی را دریافت کرده‌ایم مبنی بر اینکه پهپادهای نظامی روسیه وارد حریم هوایی لهستان شده‌اند و آن را نقض کرده‌اند».
وی اضافه کرد: «گزارش امروز کاملا مبتنی بر اطلاعات عمومی و در دسترس همگان است اما سازمان ملل متحد در موقعیتی نیست که بتواند صحت یا سقم ادعاها یا گزارش‌های مربوط به این حادثه را تایید کند».
دی کارلو ادامه داد: «در تاریخ ۱۰ سپتامبر (۱۹ شهریور)، لهستان به رئیس شورای امنیت اطلاع داد که ۱۹ پهپاد روسی وارد حریم هوایی آن شده‌اند. برخی از این پهپادها به‌صورت پیشگیرانه سرنگون شده‌اند».
واکنش ایالات متحده
دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا پس از این ماجرا در پستی در تروث سوشال در همین زمینه نوشت: «ماجرای نقض حریم هوایی لهستان توسط روسیه با پهپاد چیست؟ شروع شد!»
وی در گفت‌وگو با خبرنگاران با بیان اینکه به هیچ وجه از ماجرای نقض حریم هوایی لهستان که ورشو و دیگر متحدان سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) را نگران کرده است، خوشحال نیست، اظهار کرد: «امیدوارم این وضعیت به پایان برسد و تاکید کرد که شاید این یک اشتباه باشد».
ترامپ همچنین اضافه کرد که حتی نزدیک شدن به نقض حریم هوایی اعضای ناتو از نظر او قابل قبول نیست و روسیه را بابت چنین اقدامی محکوم خواهد کرد.
واکنش اتحادیه اروپا
کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بامداد پنجشنبه در بیانیه‌ای «از طرف ۲۷ عضو اتحادیه اروپا» نوشت: «ما نقض عمدی حریم هوایی یک عضو اتحادیه اروپا توسط پهپادهای روسیه را به شدیدترین لحن محکوم می‌کنیم».
وی افزود: «این اقدام تهاجمی و بی‌محابا بخشی از تشدید جدی تنش‌ها از سوی روسیه است که امنیت شهروندان اتحادیه اروپا، ثبات منطقه‌ای و صلح بین‌المللی را تهدید می‌کند».
کالاس تاکید کرد: «این نقض جدی حریم هوایی اتحادیه اروپا فقط به تقویت عزم ما برای حمایت از دفاع اوکراین و مردمش در مقابل روسیه و تلاش آنها برای دستیابی به صلحی فراگیر، عادلانه و پایدار منجر می‌شود. ما با افزایش قابل توجه تحریم‌ها علیه روسیه و حامیان آن، هزینه‌ها را برای مسکو بالا خواهیم برد. ما همچنین با شرکای بین‌المللی خود برای اعمال فشار بر روسیه به منظور پایان دادن به جنگ همکاری می‌کنیم».
واکنش تروئیکای اروپایی
رهبران سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه نیز در واکنش آنچه را «اقدام شوک‌آور روسیه در نقض حریم هوایی ناتو و لهستان» نامیده شد، محکوم کردند.
کی‌یر استارمر نخست وزیر انگلیس ادعا کرد: «روشن بود که روسیه همچنان به افزایش اقدامات متجاوزانه خود ادامه می‌دهد و به‌صورت سیستماتیک حملاتش را از طریق کارزاری از اقدامات فزاینده تحریک‌آمیز، از جمله حمله به شورای وزیران و نمایندگی‌های دیپلماتیک در کی‌یف، تشدید می‌کند».
فردریش مرتس صدراعظم آلمان نیز روسیه را به انجام اقدامات تحریک آمیز در منطقه دریای بالتیک و جناح شرقی ناتو متهم کرد و افزود که دولت آلمان با شدیدترین لحن اقدام مسکو را محکوم می کند.
امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه نیز با بیان اینکه تسلیم تهدیدهای روسیه نخواهیم شد، تاکید کرد که امنیت قاره اروپا بالاترین اولویت ماست.
ابعاد نظامی نقض حریم هوایی لهستان
به دنبال اعلام لهستان مبنی بر نقض حریم هوایی خود از سوی پهپادهای روسیه و راه اندازی عملیات نگهبان شرقی، کشورهای اروپایی از جمله بریتانیا و فرانسه با اعلام آمادگی برای دفاع از مرزهای ناتو به ترتیب از ارسال جنگنده‌های تایفون و رافال خبر دادند. گسیل جنگنده های رافال به ویژه به دلیل قابیلت حمل تسلیحات هسته ای مورد توجه ناظران و مطرح شدن پرسش هایی در مورد ابعاد این تصمیم و تشدید بیشتر تنش ها مطرح کرده است.
آندریوس کوبیلیوس کمیسر دفاع و فضا اروپا پس از اعلام لهستان مبنی بر رهگیری پهپادهای روس: کشورهای ناتو در امتداد جبهه شرقی این ائتلاف به یک «دیوار پهپادی» نیاز دارند.
آندریوس کوبیلیوس کمیسر دفاع و فضا اروپا همچنین روز چهارشنبه و پس از اعلام لهستان مبنی بر رهگیری پهپادهای روس، گفت: کشورهای ناتو در امتداد جبهه شرقی این ائتلاف به یک «دیوار پهپادی» نیاز دارند.
وی استدلال کرد: «ما باید به سرعت یک دیوار پهپادی در سراسر کل جبهه شرقی اتحادیه اروپا ایجاد کنیم».
این نخستین بار نیست که ایده ایجاد یک دیوار پهپادی مطرح می شود. کوبیلیوس در ماه ژوئیه (تیرماه) و پس از عبور یک پهپاد از بلاروس، به حریم هوایی لیتوانی خواستار ایجاد چنین دیوار دفاعی در برابر روسیه شده بود.
آگنه بیلوتایته وزیر کشور وقت لیتوانی نیز در ماه مه ۲۰۲۴ (اردیبهشت ۱۴۰۳) گفته بود یک مرز پهپادی ایجاد خواهد شد که از نروژ تا لهستان امتداد دارد.
تشدید تنش میان روسیه و ناتو
پس از ماجرای ۱۰ سپتامبر، ورشو دیروز دوشنبه نیز از سرنگونی یک پهپاد دیگر بر فراز اماکن دولتی خو و بازداشت دو شهروند بلاروس خبر داد.
توسک در همین زمینه اعلام کرد سرویس حفاظت از کشور (SOP) یک پهپاد را بر فراز اماکن حساس دولتی، از جمله خیابان پارکووا و کاخ بلودر خنثی کرده است.
سخنگوی کاخ کرملین نیز دیروز دوشنبه گفت که ناتو «به طور عملی» هم اکنون نیز در حال جنگ است و این موضوع نیازی به اثبات ندارد.
دیمیتری پسکوف تصریح کرد که اعضای ناتو به طور مستقیم و غیرمستقیم از اوکراین حمایت می‌کنند و به همین دلیل به طور عملی وارد این جنگ شده و در مقابل روسیه قرار گرفته‌اند. این موضوع واضح است و نیازی به مستندات اضافی ندارد.
رزمایش زاپاد ۲۰۲۵ روسیه
همزمان با افزایش تنش‌ها میان مسکو و کشورهای عضو ناتو پس از ورود چند پهپاد روسی به حریم هوایی لهستان، رزمایش مشترک روسیه و بلاروس با عنوان زاپاد ۲۰۲۵ در دریای بالتیک و بارنتز در نزدیکی مرزهای شرقی ائتلاف نظامی ناتو آغاز شد.
این رزمایش به ویژه پس از آزمایش موفقیت‌آمیز موشک مافوق صوت «زیرکان» روسی که بسیاری از تحلیلگران آن را هشدار کرملین به ناتو دانستند، مورد توجه غرب قرار گرفت.
خطر تشدید درگیری و سناریوهای احتمالی
برخی تحلیلگران و کارشناسان ضمن هشدار نسبت به تبعات احتمالی این تشدید تنش، اعلام کرده‌اند که ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه ممکن است از این طریق به دنبال سنجش واکنش ناتو در برابر نقض حریم هوایی یکی از اعضای خود باشد.
آنه ویزلندر مدیر بخش شمال اروپا در اندیشکده شورای آتلانتیک در همین زمینه با هشدار نسبت به پیامدهای این تشدید تنش، گفت: «زمان آن رسیده است که ناتو به طور جدی واکنش نشان دهد».
مارکو روبیو وزیر امور خارجه آمریکا روز شنبه در جمع خبرنگاران گفته بود که واشنگتن هنوز از عمدی بودن ورود پهپادهای روسیه به حریم هوایی لهستان مطمئن نیست.
وی در مصاحبه‌ای به تاریخ ۱۱ سپتامبر (۲۰ شهریور) با رادیو سوئد، از فقدان واکنش مقام های آمریکایی نسبت به این حادثه ابراز شگفتی کرد و گفت: «جالب است نه رئیس جمهوری و نه هیچ یک از مقام های دولت ایالات متحده این اقدام روسیه را محکوم نکرده اند».
مارکو روبیو وزیر امور خارجه آمریکا روز شنبه در جمع خبرنگاران گفته بود که واشنگتن هنوز از عمدی بودن ورود پهپادهای روسیه به حریم هوایی لهستان مطمئن نیست.
همزمان، آرون کورهوا از دیگر اعضای ارشد اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک نیز مدعی شد که کرملین دقیقا از آنچه انجام می‌داده آگاه بوده است. وی این اقدام رو نوعی تحرک عمدی ارزیابی کرد.
دنیل فرید دیگر عضو این اتاق فکر آمریکایی، مدعی شد که روسیه در تلاش است تا ناامنی را به سمت غرب پیش ببرد و از این طریق فشارها بر کشورهای حامی کی‌یف را افزایش دهد.
توری تاسیک یکی از اعضای شورای آتلانتیک هشدار داد که خطر درگیری مستقیم روسیه و ناتو تا زمانی که پوتین باور داشته باشد قادر به پیروزی در اوکراین است، وجود دارد.
آزمایش قابلیت‌های ناتو؟
به عقیده برخی تحلیلگران، نقض حریم هوایی لهستان فراتر از یک حادثه است و آزمون واکنش ناتو بشمار می‌رود. کارشناسان هشدار می‌دهند در صورت نبود واکنش سریع و هماهنگ اعضای ائتلاف نظامی ناتو، زمینه برای تنش‌های بیشتر و خطر تقابل مستقیم با روسیه وجود دارد.
یان برژینسکی تحلیلگر ارشد شورای اتلانتیک که معتقد است این آزمایشی از سوی پوتین بوده و نیازمند واکنش قاطع ناتو برای جلوگیری از تشدید بیشتر تنش‌ها است.
