نزدیک شدن روسیه و ترکیه برای ناتو دردسر است
نویسنده: گلِن تِسه ( Glenn These)مترجم: سایت «۱۰ مهر»
برگرفته از : راشا تودی (آلمانی)، ۱۳ اکتبر ۲۰۲۱
دیدار اخیر اردوغان و رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین در سوچی نشان می‌دهد که روسیه و ترکیه توافقی بزرگ را تدارک می‌بینند؛ … یک مشارکت نظامی با این وسعت، احتمالاً با حل‌و‌فصل سیاسی مناقشه سوریه نیز همراه خواهد بود. در عین حال، محدوده بسیار گسترده این توافقات نظامی و نزدیکی‌های سیاسی احتمالی در مورد سوریه، ترکیه را از آمریکا بیشتر دور می‌کند و واشنگتن احتمالاً خود را ملزم می‌بیند تا تحریم‌های بیشتری علیه متحد خود در ناتو اعمال نماید.
در حالی که ترکیه در زمان ریاست جمهوری اردوغان، هر روز بیشتر از بایدن دور می‌شود، بیشتر و بیشتر به پوتین نزدیک می‌گردد؛ ناتو تحت رهبری آمریکا به‌دلیل بلندپروازی‌های آمریکا در سوریه با مشکلاتی روبرو است.
طی ۵۰۰ سال گذشته، روسیه و ترکیه حداقل ۱۲ بار علیه یکدیگر جنگیده‌اند. اکنون دو رقیب تاریخی، بدون تزار یا عثمانی، دوباره در حال رویارویی هستند ــ این بار در سوریه. از آنجا که دو کشور به‌عنوان جناح‌های رقیب در درگیری‌های خونین در سوریه و سراسر خاورمیانه شرکت می‌کنند، این درگیری‌ها به‌طور متناقض دو قدرت را به هم نزدیک کرده است. آنقدر نزدیک که حتی برای ناتو نیز دردسر ایجاد می‌کند.
در روابط دوجانبه بین مسکو و آنکارا زمانی پیشرفتی بزرگ آشکار شد که ترکیه، علی‌رغم تهدیدهای آمریکا، سیستم دفاع هوایی اس ـ ۴۰۰ روسیه را خریداری کرد. آمریکا سپس آنکارا را تحریم و ترکیه را از برنامه اف ـ ۳۵ اخراج کرد. حتی ملاقات بین رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه و جو بایدن، همتای آمریکایی‌اش نیز هیچ تأثیری در بهبود روابط بین دو کشور نداشت.
با این حال، دیدار اخیر اردوغان و رئیس‌جمهور ولادیمیر پوتین در سوچی نشان می‌دهد که روسیه و ترکیه توافقی بزرگ را تدارک می‌بینند؛ توافقی برای همکاری در بخش دفاعی که می‌تواند از‌جمله شامل خرید محموله دوم سامانه‌های دفاع هوایی اس ـ ۴۰۰، زیردریایی‌ها، فناوری در زمینه موتورهای هواپیما و جت‌های جنگنده باشد.
یک مشارکت نظامی با این وسعت، احتمالاً با حل‌و‌فصل سیاسی مناقشه سوریه نیز همراه خواهد بود. در عین حال، محدوده بسیار گسترده این توافقات نظامی و نزدیکی‌های سیاسی احتمالی در مورد سوریه، ترکیه را از آمریکا بیشتر دور می‌کند و واشنگتن احتمالاً خود را ملزم می‌بیند تا تحریم‌های بیشتری علیه متحد خود در ناتو اعمال نماید.
اما چگونه کار به این جا رسید؟
اشتباه در سوریه
جنگ آمریکا علیه دولت سوریه، درست مانند جنگ‌های آن در افغانستان و عراق، نتایج فاجعه‌باری به‌بار آورد. ترکیه قبلاً روابط خوبی با دمشق داشت و ابتدا می‌بایست توسط ایالات متحده متقاعد می‌شد که برای تغییر رژیم، از جنگ علیه دمشق حمایت کند. انتظار می‌رفت که اسد در مدت زمان کوتاهی سرنگون شود و با سرنگونی اسد ترکیه می‌تواند با دولت تازه که از سوی واشنگتن گمارده می‌شود، روابط صمیمانه‌ای برقرار کند. با این حال، مجموعه جنگ‌های آمریکا برای تغییر رژیم در خاورمیانه زمانی متوقف شد که روسیه در سال ۲۰۱۵ به‌طور غیرمنتظره‌ای در منطقه مداخله نظامی کرد و عملاً جریان را به نفع دمشق تغییر داد.
منبع اصلی تنش بین آمریکا و ترکیه حمایت واشنگتن از کردهای سوریه است. اهمیت مشارکت ایالات متحده با کردها همچنان افزایش می‌یابد زیرا روسیه از ارتش ایالات متحده می‌خواهد تا استراتژی خود را تغییر دهد. اگرچه ایالات متحده هنوز در سرنگونی اسد موفق نشده است، اما سعی می‌کند با اشغال غیرقانونی یک سوم خاک سوریه، آنهم منطقه غنی از منابع در شمال شرق سوریه که ایالات متحده از آن نفت و گندم می‌دزدد، در شکل‌گیری آینده سیاسی این کشور ایفای نقش کند. برای این منظور، همکاری با کردهای سوریه مهم است. واشنگتن «یگان‌های مدافع خلق» YPG را مؤثرترین شریک نظامی خود در منطقه می‌داند، گروهی که آنکارا آن را یک سازمان تروریستی می‌داند؛ سازمانی که از دید ترکیه موجب بی‌ثباتی در مناطق کرد‌نشین ترکیه می‌شود.
ترکیه همچنین نگران است که ایالات متحده گزینه بازی با کارت کردستان مستقل را حفظ کند. ترویج یک دولت خودمختار یا مستقل کردی باعث بی‌ثباتی و تضعیف چهار کشور با جمعیت بزرگ کرد ــ یعنی ایران، عراق، سوریه و ترکیه خواهد شد. اسرائیل احتمالاً از چنین استراتژی‌ای حمایت می‌کند و سیاستمداران آمریکایی آشکارا ایده بالکان‌سازی سوریه را مطرح کرده‌اند.
مقامات دولتی ترکیه به‌طور تاریخی واشنگتن را متهم کرده‌اند که در پشت کودتای ژوئیه ۲۰۱۶ علیه اردوغان در ترکیه بوده است. رئیس‌جمهور ترکیه با پاکسازی دستگاه دولتی و نظامی از حامیان فرامنطقه‌ای گولنیست‌ها به رهبری فتح‌الله گولن ــ در حدود ۱۴۰هزار کارمند دولت و ۳۰هزار پرسنل نظامی را از دفاتر و وظایف خود برکنار کرد. به بیان ساده‌تر، اردوغان از شر ارتش وفاداران به ناتو، طرفداران آمریکا در ترکیه، خلاص شد. گروهی از شاهین‌های نئومحافظه‌کار آمریکایی به رهبری جان بولتون به این «پاکسازی» و سیاست نزدیکی به روسیه آنکارا، برخوردی خشم‌آلود نشان دادند. از همین‌رو آنها در سال ۲۰۲۱ پروژه «دموکراسی ترکیه» را آغاز کردند که هدف آن تغییر رژیم در آنکارا بود. وخیم‌تر شدن روابط ترکیه و آمریکا در حال ورود به فاز تازه‌ای است.
در حال حاضر صحبت از ترکیه «متحد ناتو»، چندان موردی ندارد. آنکارا آمریکا را به‌دلیل مشارکت با کردهای سوریه، به حمایت از تروریسم علیه ترکیه متهم می‌کند و از واشنگتن می‌خواهد که به اشغال خاک سوریه پایان داده و عقب‌نشینی کند.
در راه یک توافق روسیه و ترکیه؟
پیچیدگی درگیری در سوریه توافق روسیه و ترکیه را دشوار می‌کند، اما انگیزه‌های انجام این کار اکنون در حال ظهور است. روسیه خواهان پایان جنگ در سوریه و بازگرداندن کنترل ارضی دولت بر خاک این کشور است. در همین حال، ترکیه خواهان حل مشکل کردهای سوریه بوده و معتقد است که بهترین راه برای این کار بازگرداندن حاکمیت سرزمینی سوریه است. در داخل کشور ترکیه، تنش‌هایی بین عموم مردم ترکیه و جامعه عظیم پناهندگان سوری وجود دارد که می‌توان با آرام ساختن این درگیری، این مشکل را برطرف کرد. علاوه بر این، ترکیه در تعدیل و اهلی کردن جهادگرانی که به‌عنوان جنگجویان نیابتی در استان ادلب مستقر‌اند، ناکام بوده است؛ منطقه‌ای که دولت سوریه به احتمال زیاد در آینده نزدیک آن را بازپس می‌گیرد.
لفاظی‌های واشنگتن در مورد این که مسکو تلاش می‌ورزد آنکارا را از مدار آمریکا به حوزه نفوذ روسیه بکشاند، قضاوتی اشتباه در مورد تعمیم بین‌المللی قدرت چندقطبی است. ترکیه نمی‌خواهد از یک ائتلاف نظامی تحت رهبری آمریکا به اتحادیه‌ای تحت رهبری روسیه وارد شود، زیرا دوقطبی بودن جنگ سرد مدت‌هاست که از بین رفته است. در عوض، ترکیه می‌خواهد خود را به‌عنوان یک بازیگر مستقل در یک سیستم چندقطبی که روابط خود را با تمامی مراکز اصلی قدرت حفظ ودنبال می‌کند، مطرح سازد. ضمن این که، روسیه نه توانایی و نه قصد جستجوی هژمونی را دارد.
«مشارکت بزرگ اوراسیایی» روسیه را باید به‌عنوان پروژه‌ای علیه جاه‌طلبی‌های هژمونیک در نظر گرفت. روسیه با مشارکت چین می‌خواهد با جاه‌طلبی‌های آمریکا مقابله کند؛ مقابله‌ای که به قدرت‌های بزرگ منطقه اوراسیای بزرگ اجازه می‌دهد ارتباطات اقتصادی خود را متنوع کنند. جاه‌طلبی‌های ترکیه برای یک سیاست خارجی مستقل و متنوع را می‌توان به راحتی در مشارکت بزرگ اوراسیا، که با آن می‌توان سیاست جنگ سرد ــ از‌جمله ناتو ــ را جایگزین ساخت، پذیرفت.
یک توافق مهم بین روسیه و ترکیه، مطابق با مشارکت بزرگ اوراسیا، ممکن است عملی نشود. اما نظم تک قطبی قبلی در حال فروپاشی است زیرا غرب تلاش فاجعه‌بار دیگری را برای ترویج تغییر رژیم در پیش می‌گیرد.
