منتقدان و رویکرد دولت وحدت ملی به داعش در افغانستان
فرزاد رمضانی بونش
پژوهشگر و تحلیلگر مسائل منطقه‌ای
بنا به برآوردهای مختلف، داعش علاوه بر ننگرهار و استان شمالی جوزجان، در بسیاری از استان‌های دیگر مانند بدخشان و تخار به شکل غیرمستقیم در حال سربازگیری و فعالیت است.
داعش در افغانستان
«داعش» گروه مسلحی است که با تفکرات سلفی افراطی و تروریستی و سرکردگی «ابوبکر البغدادی» همزمان با آغاز بحران در سوریه فعال شد. درواقع، داعش توانسته از زمستان 1393هخ، در 24 استان افغانستان هسته‌هایی را، ایجاد و با اعلام «امارت خراسان خلافت اسلامی» به شکل رسمی فعالیت خود را آغاز کند. دراین‌بین، اولین تأیید سطح بالا وجود داعش در افغانستان در مارس 2015م بود. در سال‌های گذشته، داعش برخی از مرگ‌بارترین حملات را در افغانستان انجام داد و مسؤولیت برخی از حملات در دیگر بخش‌ها را نیز به عهده گرفت. این گروه در نیمه اول ۲۰۱۵م موفق شد کنترل مناطق بزرگی از سرزمین‌های شرق استان ننگرهار را در دست بگیرد. چنانچه در 1 سال گذشته نیز حملاتی را در مسجد الزهرا(س)، مسجد جوادیه شهر هرات، مسجد امام زمان، بیمارستان «ایمرجنسی» کابل، مرکز فرهنگی اجتماعی تبیان و غیره انجام داده است.
درواقع، هرچند از زمان ظهور داعش در افغانستان، این گروه صدها پیکارجو را از دست داده، اما تخمین‌ها درباره توان عددی داعش داخل افغانستان از هشتصد تا 13 هزار نفر متغیر است. بنا به برآوردهای مختلف، این گروه جدا از ننگرهار و استان شمالی جوزجان، در بسیاری از استان‌های دیگر مانند بدخشان و تخار به شکل غیرمستقیم در حال سربازگیری و فعالیت است. به‌علاوه، در استان‌های سرپل، غور، غزنی، بدخشان، پروان، هلمند و زابل نیز خبرها و گزارش‌هایی در مورد حضور نیروهای داعشی وجود داشته است.
تخمین‌ها درباره توان عددی داعش داخل افغانستان از هشتصد تا 13 هزار نفر متغیر است.
رویکرد کابل به داعش در افغانستان
مهم‌ترین دیدگاه و روایت برجسته در بین مقامات کابل در مورد داعش افغانستانی به سمت پاکستان نشانه می‌رود. در سال‌های گذشته، مقام‌های مختلفی در دولت وحدت ملی افغانستان معتقد بوده‌اند که دولت اسلام‌آباد برای افراد وابسته به گروه داعش زمینه آموزش را مهیا کرده است. از این دید، بیشتر افراد وابسته به داعش در افغانستان، اتباع پاکستانی هستند و پاکستان فرصت رشد داعش را در افغانستان فراهم میکند. در همین راستا نیز ژنرال شیرمحمد کریمی، رئیس سابق ستاد ارتش افغانستان، از قبل موضوع داعش در کشور را پروژه سازمان اطلاعات ارتش پاکستان دانسته است. این رویکرد با مقصرخواندن پاکستان معتقد است داعش با پشتیبانی اسلام‌آباد از طریق مرزهای زمینی پاکستان، وارد افغانستان شده و از آنجا اقدام به خرابکاری و ایجاد ناامنی در کشور افغانستان میکند. این روایت در شرایطی بوده که کابل معتقد است بخشی مهمی از هسته داعش خراسان در کشور متشکل از جنگجویان تحریک طالبان پاکستان از قبیله اورکزی یا سایر قبایل و شورشیان سابق مناطق قبایلی پاکستان هستند و اسلام‌آباد از ژوئن 2015م در عمل ناامنی‌های خود را به افغانستان صادر کرده است. در همین راستا، محمد حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی افغانستان، پیشتر گفته بود ۸۰ درصد تروریست‌های داعش در شرق افغانستان، شهروندان پاکستانی هستند. همچنین، برخی دیگر از مقامات افغانستانی چون تمیم عاصی، معاون سیاسی و استراتژی وزارت دفاع افغانستان، معتقد به پروژه اطلاعاتی سازمان اطلاعات پاکستان در شرق افغانستان هست. ۷۰ تا ۸۰ درصد داعش در افغانستان از همین نوع هستند.
جدا از این نگاه غالب، در وضعیت کنونی افغانستان دو نوع دیگر داعش در کشور شامل افراطیان آسیای میانه و فریب‌خوردگان سایبری مدنظر مقامات کابل است. از این منظر، افراطیان آسیای میانه به شکل غالب در شمال کشور فعالیت دارند و در شمال افغانستان پرچم خود را تغییر داده و زیر نظر داعش درآمده‌اند. همچنین، فریب‌خورده‌های افراطی از طریق اینترنت جذب آن شده‌اند.
طبق مطلب پیش‌گفته، مقامات افغانستانی معتقدند داعش در افغانستان بین ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ جنگجو دارد و این جریان هیچ شباهتی با داعش خاورمیانه ندارد و بافت اجتماعی و مذهب اکثریت مطلق افغانستانی‌ها حنفی بوده و مغایر با رویکرد سلفی و وهابی است. در همین راستا، شخصیت‌هایی چون اشرف غنی، معتقدند داعش چندان خطری متوجه افغانستان نخواهد کرد. از این دید جغرافیایی، حضور داعش در افغانستان محدود به چند روستا در شرق و چندین روستا در فاریاب و جوزجان هست و در عمل داعش از ۴۰۰ فرمانداری کشور موردی را به‌طور کامل در کنترل خود ندارد و سرزمین چندانی را کنترل نمی‌کند. علاوه بر این، تکیه دولت بر دستاوردهای جنگ با داعش و کشتن 3 امیر داعشی خراسان و ده‌ها فرمانده ارشد و صدها فرمانده میدانی آن همچنان وجود دارد.
مشاور امنیت ملی افغانستان پیشتر گفته بود ۸۰ درصد تروریست‌های داعش در شرق افغانستان، شهروندان پاکستانی هستند.
منتقدان داخلی کابل
در چند سال گذشته، رویکرد دولت وحدت ملی نسبت به داعش منتقدان و مخالفان بسیاری در بین مجاهدین، اپوزسیون، نمایندگان مجلس و مقامات پیشین داشته است. برخی از آن‌ها معتقدند حکومت افغانستان از آغاز حضور داعش در افغانستان این گروه را دست‌کم گرفت و با رویکردهایی چون کنترل مرزها آن را در نطفه خفه ننمود تا اکنون با معضل داعش در افغانستان مواجه نباشیم. از این دید، حکومت وحدت ملی فرصت سربازگیری و تبلیغات را به این گروه داد و داعش بهترین استفاده را نمود و افراد زیادی را جذب نموده است. درواقع، شکل‌گیری گروه داعش در افغانستان و سربازگیری این گروه بیشتر با مماشات و سکوت حکومت روبرو گردید. این نگاه در حالی بود که برخی در داخل افغانستان معتقدند که داعش با دولت افغانستان و برخی از مقامات این کشور همراه بوده است. به‌عبارتی، دولت افغانستان از سوی برخی رهبران جهادی و منتقدان سیاسی متهم به همکاری با داعش هست. چنانچه از قبل عبدالظاهر قدیر، نماینده مردم ننگرهار، اسنادی را نشان داد که حکومت افغانستان و شورای امنیت ملی از گروه تروریستی داعش، پشتیبانی یا در جنگ با این گروه تروریستی موانعی ایجاد میکند.
علاوه بر این، در داخل افغانستان بسیاری از مردم و مسئولین به نیروهای امنیتی مشکوک هستند و برخی چون حامد کرزی، رئیس‌جمهور پیشین افغانستان، معتقدند عامل تقویت داعش و دیگر گروه‌های تروریستی در افغانستان، آمریکاست تا از طریق افزایش تهدید داعش در افغانستان، چین و روسیه را خطاب قرار دهد. به این شکل، چون آمریکا داعش را یک خطر موجودیتی در رابطه با منافع، هویت و ارزش‌های خود نمی‌یابد، نگاه بسیار مسامحه‌گری نسبت به رشد و نمو آن داشته و با سیاست‌های خود مسیر قدرت یافتنش را هموار نموده است. کابل نیز تنها نظاره‌گر و یا حامی این امر است.
برخی دیگر از منتقدان دولت بر این نظرند که دولت افغانستان به همان میزان که تلاش خود را صرف مقابله با طالبان میکند، به مسئله داعش نمی‌پردازد. این دید، بر نادیده‌گرفتن داعش و تأکید بر تحرکات محدود داعش مبتی است. از این نظر، مقامات دولتی تمایل بیشتری دارند خطر طالبان را بیشتر از داعش برجسته سازند و به‌طورکلی، مساله داعش را کمرنگ جلوه دهند. در همین راستا، برخی اعضای مجلس نمایندگان حکومت وحدت ملی را به دروغ‌گویی و بر عکس، پیوند با گروه داعش در افغانستان متهم کرده‌اند. اینان معتقدند خبرهایی از پشتیبانی نیروهای هوایی از داعش در هنگام رویارویی آن‌ها با طالبان وجود دارد. همراستا، می‌گویند هیچ برنامه مشخصی مبنی بر سرکوب داعش در بخش‌های امنیتی و دفاعی حکومت وحدت ملی وجود ندارد.
به هر رو، منتقدان بر این نظرند که داعش در افغانستان، علاوه بر تنوع ملیتی، تنوعی از افراد با سنین پایین در حدود ۸ الی ۱۵ سال را شامل می‌شود و ملیت‌های متنوعی نظیر چچنی، قرقیزستانی، تاجیکستانی و … را داراست. این گروه از راه برقراری پیوندهای خونی با اهالی مناطق، حرکتش را از جنوب، شروع و به سمت شرق و شمال کشور پیش رفته است. از این نگاه، بسیاری در مجلس نمایندگان نسبت به گسترش داعش به حکومت هشدار داده و اینکه این گروه در استان‌های شرقی و شمال‌شرقی افغانستان به‌سرعت در حال پیشروی
