فرصت‌های نوین در روابط افغانستان و تاجیکستان
سفر اخیر دکتر عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی افغانستان، به تاجیکستان به‌عنوان نخستین سفر خارجی وی عملاً وجود فرصت‌هایی نوین در روابط دو کشور را نشان داد. این فرصت‌ها عبارتند از:
فرصت‌های سیاسی: در دو دهه پس از استقلال جمهوری تاجیکستان از شوروی هرچند این کشور درگیر مسائل داخلی خود همانند جنگ داخلی بوده، اما با توجه به پیوندهای نژادی، زبانی، فرهنگی و… نگاه ویژه‌ای به افغانستان داشته است. در زمان سیطره طالبان بر بخش عمده افغانستان، تاجیکستان از حکومت برهان‌الدین ربانی حمایت همه‌جانبه کرد و پس از سقوط طالبان نیز این روابط همچنان با حسن‌نیت بیشتر ازسوی تاجیکستان دنبال شد. در این بین در چهارده سال گذشته روابط سیاسی میان افغانستان و تاجیکستان سال‌های بدون افت‌وخیز بوده است. اخیراً نیز رئیس اجرایی افغانستان به تاجیکستان سفر کرد و استقبال از عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی حکومت وحدت ملی، در دوشنبه چشمگیر بود. در همین راستا، عبدالله نیز جایگاه تاجیکستان در سیاست خارجی افغانستان را «بسیار مهم» ارزیابی کرد و نخستین سفر خارجی پس از انتخابات ریاست‌جمهوری را به‌عنوان رئیس اجرایی حکومت وحدت ملی افغانستان به تاجیکستان داشت. تاجیکستان به‌عنوان یک کشور مستقل با توجه به منافع ملی خود هم سیاست‌های راهبردی‌اش ازجمله در مسئله افغانستان را طرح‌ریزی می‌نماید و هم عضو پیمان امنیت دسته‌جمعی، سازمان شانگهای، و نیز عضو جامعه کشورهای مستقل همسود و شریک راهبردی کشورهایی چون روسیه و ایران و همسایه چین است. در این میان تاجیکستان خواستار حل‌وفصل سریع و مسالمت‌آمیز مسائل داخلی افغانستان و برقراری هرچه سریع‌تر صلح، ثبات و آرامش پایدار در این کشور است. دو کشور عضو سازمان‌های اکو، همکاری اسلامی، سازمان ملل، و سازمان سیکا هستند. همچنین افغانستان در سازمان شانگهای به‌عنوان ناظر حضور دارد، تاجیکستان عضو اصلی و دائمی آن است؛ لذا دایره اشتراکات سیاسی دو کشور گسترده است و امضای اسناد متعدد گواه روابط و پیوندهای ژرف دو کشور است.
فرصت‌های همکاری امنیتی: بخش عمده مرز 1344 کیلومتری تاجیکستان و افغانستان، در منطقه‌ای کوهستانی است. تأمین امنیت این مرز و مسئله ورود فزاینده مواد مخدر به تاجیکستان تهدیدی برای تاجیکستان و کشورهای آسیای مرکزی است؛ لذا امنیت ملی جمهوری تاجیکستان به میزان قابل توجهی با امنیت و ثبات در کشورهای منطقه و به‌ویژه افغانستان گره خورده است و مسئله تأمین امنیت و ثبات در افغانستان، از اولویت‌های سیاست خارجی تاجیکستان است. همچنین نگرانی از حضور طالبان و حرکت اسلامی ازبکستان در شمال افغانستان و اخیراً داعش و تهدیدهای ناشی از آن برای آسیای مرکزی، در سیاست‌ها و راهبردهای دوشنبه به مسئله امنیت مرزهای افغانستان با تاجیکستان مؤثر است. چنانچه در ماه‌های اخیر کشورهای آسیای مرکزی ازجمله تاجیکستان از ناحیه ناامنی در بدخشان و قندوز به‌شدت نگران هستند و گزارش‌هایی وجود دارد که جنگجویان سازمان‌های افراطی مخالف کشورهای آسیای میانه، در نبرد‌های قندوز و بدخشان حضور دارند. در این راستا علاوه‌بر تاجیکستان، روسیه نیز نگران اوضاع امنیتی در شمال افغانستان است؛ این امر ایجاب می‌کند که همکاری‌های امنیتی میان افغانستان و جمهوری‌های آسیای مرکزی ازجمله تاجیکستان بیشتر شود. بنابراین مبارزه با تروریسم جزء موارد مهم گفتگو‌های دو کشور بود. از نگاه دوشنبه استقرار صلح و ثبات در افغانستان عامل مهمی برای توسعه و تعمیق روابط است و حضور طالبان و دیگر گروه‌های وهابی و سلفی تهدید جدی‌ای برای امنیت ملی تاجیکستان است. در بعد دیگر افغانستان بزرگ‌ترین تولیدکننده مواد مخدر در جهان است که بیش از نود درصد هروئین جهان در آن تولید می‌گردد. بنابراین سیل بنیاد برانداز مواد مخدر از افغانستان به سرزمین تاجیکستان تهدید امنیتی بزرگی برای تاجیکستان و به‌ویژه روسیه است.
فرصت‌های فرهنگی در قالب کشورهای فارسی زبان: زبان، فرهنگ و تجربه‌های مشترک، فرصت بی‌نظیر همکاری میان دو کشور را فراهم کرده است. در همین راستا در سال گذشته امامعلی رحمان، رئیس‌جمهوری تاجیکستان، در پیام سالیانه خود به پارلمان این کشور، توسعه و تعمیق بیش از پیش روابط با کشورهای ایران و افغانستان در تمامی زمینه‌ها را از مهم‌ترین اهداف سیاست خارجی کشورش برشمرد. رحمان تأکید کرد: «روابط تاجیکستان با این دو کشور هم‌زبان و هم‌فرهنگ، با توجه به مشترکات تاریخی ملت‌هایمان، موضع و جایگاه بسیار مهمی را کسب کرده است». در همین راستا دیدارهای رهبران دو کشور با توجه به نوع علاقه آقای عبداللهِ تاجیک تبار (از قدیم جزء افراد نزدیک به تاجیکستان محسوب می‌شد) و جناح سیاسی آقای عبدالله در ترکیب حکومت وحدت ملی در افغانستان هم برای تاجیکستان یک برگ برنده بسیار ارزشمند محسوب می‌شود و هم می‌تواند دامنه همکاری در گستره کشورهای فارسی زبان و طرح‌هایی چون تلویزیون مشترک و… را عملی سازد.
فرصت‌های اقتصادی: در یک دهه گذشته تجارت بین افغانستان و تاجیکستان چندین برابر افزایش یافته است. پتانسیل تاجیکستان در عرصه‌هایی چون برق، جهانگردی، کشاورزی، دامداری و آموزش و پرورش و هنر و فرهنگ بسیار پرجاذبه است و افغانستان می‌تواند در همه این عرصه‌ها با تاجیکستان همکاری‌های سودمندی داشته باشد. دو کشور ازنظر اقتصادی وابستگی‌های زیادی دارند. تاجیکستان مقداری از برق تولیدی خود را به افغانستان صادر می‌کند و افغانستان نیز به‌عنوان خریدار اصلی برق تاجیکستان مطرح است. در این بین با ساخت خط انتقال برق تاجیکستان و قرقیزستان به افغانستان و پاکستان موسوم به کاسا (CASA-1000) میزان صادرات برق این کشور افزایش می‌یابد. همچنین پروژه‌های ساخت راه‌آهن در مسیر تاجیکستان ـ افغانستان ـ پاکستان تا بندر گوادر و کار پروژه برق کاسا می‌تواند سبب توسعه تجارت و تقویت اقتصادی میان افغانستان ـ تاجیکستان و پاکستان شود. علاوه‌براین یکی از شعارهای حکومت وحدت ملی تبدیل افغانستان به چهارراه آسیای مرکزی و آسیای جنوبی است. بنابراین دو کشور می‌توانند در حوزه‌هایی چون ساخت چندین پل بر روی رودخانه «آمودریا» و «پنج»، در دستور کار قرار گرفتن پروژه منطقه‌ای انتقال برق «کاسا 1000»، راه‌آهن تاجیکستان ـ افغانستان ـ ترکمنستان و همچنین چین ـ قرقیزستان، تاجیکستان ـ افغانستان ـ ایران، خط لوله گاز تاجیکستان ـ افغانستان و… تلاش‌های گسترده‌ای داشته باشند. در همین راستا بیش از هفتاد تفاهم‌نامه همکاری میان افغانستان و تاجیکستان به امضا رسیده که می‌تواند توسعه همکاری‌ها در عرصه‌های مختلف (از اقتصاد و صنعت گرفته تا فرهنگ و ارزش‌های معنوی) را میسر سازد.
فرزاد رمضانی بونش
