سر گشتگی سیاسی افغانستان در شاهراه ابریشم
بخش دوم
عوامل باز دارنده استراتیژی “راه ابریشم نو ” در منطقه
سیاست ایالات متحده امریکا در آغاز هزاره سوم میلادی در همسانی با خواسته های مجمو عه های نظامی ـ صنعتی آنکشور متوجه استخراج ذخایر نفت و گاز طبیعی در سراسر جهان , کنترول راه های انتقالاتی و امنیت نظامی آنها بود .در آسیا اهداف استراتیژیک چون تأمین هژمونی بیشتر وجا گزینی نفوذ گسترده آنکشور درونمایه این سیاست را مشخص میساخت و اشکال تبارز آن در وجود پروژه های مانند اتصال اروپای غرب با آسیای میانه و شرق دور و تمدید آن با بحر هند دیده میشد . این ساحه نفوذ در گذشته متعلق به اتحاد شوروی بود و فروپاشی این کشور بزرگ زمینه های بر آورده شدن سیاست های یاد شده را مساعد میساخت . برنامه های ایالات متحده در این راستا دارای خصلت مجموعی بود و ابعاد سیاسی , نظامی و اقتصادی را در بر میگرفت .پس از همگرائی کشور های اروپای شرق به اتحادیه اروپا و ناتو که دایره آن به مرز های روسیه رسید , حوزه های قفقاز , کسپین و افغانستان در محراق توجه قرار گرفتند . ایالات متحده امریکا با اتکا بر تجاربی که از پیمان های نظامی انزوک , سیاتو و سنتو(1) در آسیا داشت اینبار نیز نظامی ساختن راه های با اهمیت را بمثابه عنصر مرکزی در پلانگذاری های خود و ناتو درج نمود و از ایجاد پیمان های نظامی منطقه ئی حمایت نمود . ” گوام ” یا سازمان بین المللی ایکه در آن گرجستان , اوکرائین , آ ذربایجان و مو لداویا عضویت دارند و در سال 1997 میلادی در شهر کیف اساسگذاری شد در واقعیت دست پیشین ناتو بود که با حمایت ایالات متحده امریکا از راه های انرژی و ترانسپورت بحیره کسپین به ارو پای غرب حفاظت مینمود . افزون بر این , مقامات سیاسی و نظامی ایالات متحده سعی بر آن داشتند تا گرجستان و اوکراین هر چه زود تر هموند ناتو و اتحادیه اروپا گردند . آذربایجان که در این روز ها در نتیجه انتخاب سمبولیک اروپا میزبان نخستین بازی های المپیک اروپائی است رشوه های سیاسی فراوانی بدست آورد و بطور رسمی به حیث پارتنر شرقی اتحادیه اروپا و عضو شورای اروپائی اتحادیه اروپا شناخته شده است .رویداد های اوکرائین نیزکه بحران شدید اروپائی را به بار آورده اند خود فرآیند مستقیم استراتیژی ایالات متحده امریکا برای این منطقه اند. همچنان نصب سیستم ضد راکتی ناتو در پولند با انکشافات ژیو ـ پولیتیک حوزه قفقاز سخت در ارتباط بود ه و مانور های نظامی جداگانه ایالات متحده با کشور های عضو ” گوام ” و تمرینات ناتو در پولند و کشور های بالتیک اقداماتی برای توسعه نفوذ در قلب اتحاد شوروی سابق بشمار میآیند .ایالات متحده امریکا در نشست مشترک خود با گوام در جولای 2008 میلادی طرح ساختمان ” پایپ لین اودیسه ـ برودسکی ـ پلوتسک ” را پیشکش نمود و خاطر نشان ساخت تا نفت آسیای میانه از طریق اودیسه به اروپای شمالی ( بدون گذار از خاک روسیه ) انتقال یابد و سپس این پایپ لین به بندر پولندی ” گدانسک ” در بحیره بالتیک تمدید گردد . کشور های عضو گوام همچنان توافق کردند که تا راهرو انتقالاتی گوام را بخاطر ساختمان ” پاپلین باکو ـ تیفلیس ـ جیهان ” تکمیل نما یند . این دالان انتقالاتی باکو را با بندر گرجستانی پوتی / باتومی وصل مینمود و از آنجا به بندر اودیسه در اوکرائین میرسید . بدینترتیب نفت وارده بایست از اودیسه از راه خشکه و دریا به اروپای غربی و شمالی منتقل میگردید . پایپ لین باکو ـ تیفلیس ـ جیهان برای ایالات متحده امریکا دارای اهمیت بزرگ بود زیرا این پروژه موقف کشور های منطقه را به صورت بنیادی تغیر میداد . بیل کلینگتن , ادوارد شوارد ناتسه , سلیمان دیمیریل و حیدر علی یف در نوامبر سال 1999 میلادی تصمیم خویشرا در اعمار این پایپ لین اعلام نمودند و کار ساختمان آن در سپتامبر 2002 میلادی آغاز گردید .پایپ لین باکو ـ تیفلیس ـ جیهان که ظرفیت نهائی یک ملیون بیرل نفت و یکصدو شصت هزار متر مکعب گاز را در روز دارد و نفت آذر بایجان و قزاقستان را به بحیره مدیترانه میرساند در سال 2006 میلادی رسمأ گشایش یافت . بانک اروپائی باز سازی و توسعه که خود به کورپوریشن مالی بین المللی تعلق دارد تمویل این پایپ لین را بعهده داشت واین لوله نفتی به کنسورسیو م بزرگی به رهبری بریتش پترولیم تعلق دارد . پیآمد های این پروژه برای آذر بایجان و گرجستان تأثیر بسزائی داشت , چه هر دو در مرکز توجه ژیو ـ پولیتیک قرار گرفتند و از کمک های سر شار انکشافی و نظامی ناتو و اتحادیه اروپا مستفید شدند . تر کیه نیز به قدرت منطقوی مبدل گردید . در واقعیت خواست ایالات متحده امریکا در ایجاد بلاک جدیدی متشکل از کشور های آذر بایجان , گرجستان , ترکیه و اسرائیل بر آورده گردید . ( 2 ) اما این پیروزی های نخستین ایالات متحده امریکا در حوزه جنوب قفقاز که بموازات فعالیت های آنکشورو پیمان اتلانتیک شمالی در افغانستان بدست میآمدند و بر راهبرد های ایالات متحده در سرزمین ما هم اثر میگذاشتند , نتوانستند پیگیرانه ادامه یابند و راه مطلوب را سپری نمایند . جمهو ریت های ارمنستان , بلا روس , قزاقستان , قرغیزستان و تاجکستان نخواستند با پذیرش استراتژی ” راه ابریشم نو ” در محور همکاری نظامی با ایالات متحده امریکا کشانده شوند و در دگرگونی های ژیو پولتیک در مقابل جمهوری چین و فدراسیون روسیه قرار گیرند . در این راستا تنها اوکرائین با پذیرش خواسته های ایالات متحده و ناتو خود را از همگرائی ارو ـ آسیا بدور نموده و راه انزوا را در پیش گرفته است . قدرت های بزرگ آسیائی نیز فعالیت های ایالات متحده و متحدینش را در آسیا بدیده انتقادی نگریسته و در برابر نفوذ رو به افزایش آنها از نگاه سیاسی ـ نظامی و اقتصادی دست به کار شدند .اساسگذاری ” سازمان همکاری شانکهای ” بتاریخ پانزدهم جون سال 2001 میلادی و ” سازمان قرار داد امنیت جمعی ” بتاریخ هفتم اکتوبر سال 2002 میلادی پاسخی است که کشور های اسیائی در برابر استراتیژی ” راه ابریشم نو ” ایالات متحده امریکا ارائه داشته اند .هر دو سازمان بر مبنای ” میموراندوم تفاهم ” در واقعیت یک اتحاد نظامی میان چین , روسیه و سایر کشور های عضو اند که با هم همکاری همه جانبه داشته و هراز گاهی مانور های نظامی را انجام میدهند . این بلاک با پیشروی ایالات متحده و ناتو در آسیای میانه و قفقاز مقابله میکند و راه های شرق آسیای میانه را بسوی چین در کنترول خود دارد . فعا لیت های بیش از یک دهه سازمان همکاری شانکهای مبین پیدایش اعتماد و تفاهم فزاینده میان کشور های عضو بوده و نشاندهنده موثریت در ساختار ها و شیوه عملکرد آنهاست .(3) ایجاد شبکه ضد ترور منطقوی و تدوین استراتیژی ضد تولید , مصرف و تجارت غیر قانونی مواد مخدر در منطقه و دیگر تدابیر در اعتبار این سازمان با اهمیت چنان افزوده است که کشور های زیاد آسیائی خواهان عضویت و یا همکاری مستقیم و یا غیر مستقیم با آن گردیده اند .در نشست آینده سران سازمان همکاری شانکهای که در ماه جولای سال روان در فدراسیون روسیه ( شهر اوفا ) بر گزار میگردد هند و پاکستان به حیث اعضای نو پذیرفته خواهند شد . این گام شعار ” آسیا برای آسیائی ها ” را تدریجأ بر آورده میسازد . کنش های دیگر ایالات متحده امریکا و متحدینش در بخش های گونا گون نیز بدون واکنش نمانده اند . هنوز چند روزی از نشست ایالات متحده با سران سازمان ” گوام ” در باتومی نگذشته بود که چین و قزاقستان از اعمار پایپ لین انتقال گاز در چارچوب پروژه بزرگتری بمنظور وصل نمودن ذخایر گاز آسیای مرکزی به چین گزارش دادند . شرکت پترولیم ملی چین بمثابه تصدی رهبری کننده در کنسورسیوم نفت و گاز قرارداد های جداگانه ایرا با شرکت های دولتی ترکمنستان , ازبکستان و قزاقستان به امضأ رسانیده است . پروژه ” کنسورسیوم پایپ لین کسپین ” سیستم استراتیژیک دیگر است که شدیدأ با منافع ایالات در مغایرت و کاملأ در کنترول فدراسیون روسیه قرار دارد .کنسورسیوم پایپ لین کسپین اراضی نفت خیز ” تنگیز ” در قزاقستان را با نوو رسیسک و تر مینل دریائی روسیه در بحیره سیاه وصل میکند و با شرکت های نفتی شرقمیانه همکاری دارد .همچنان سیستم ” پایپ لین بالتیک ” با پایپ لین ” سامارا ـ آتیراو ” و پروژه مشترک ” ترانس نفت ” روسی و پایپ لین ” کا ز ترانس اویل ” قزاقستان اتصال دارد .سیستم پایپ لین بالتیک , سامارا را با ترمینل نفتی روسی پریمورسک در خلیج فنلند وصل ساخته و نفت خام را از سایبریای غربی به بازار های شمال و غرب اروپا میرساند . پایپ لین دیگر بنام ” دروژبه ” از مسیر بلا روس به سوی شمال غرب امتداد دارد . پروژه پایپ لین گاز ” سایبریای نیرومند ” یا ” سیلا سیبیری ” که به ارزش هفتاد ملیارد دالر ساخته میشود نمونه دیگری از جوشش اقتصادی کشور های آسیائی است که پس از سال 2019 میلادی سالانه سی و هشت ملیارد متر مکعب گاز روسی را به چین انتقال میدهد و حجم مجموعی این قرار داد بیش از چهار صد ملیارد دالر خواهد بود . چین کار ساختمان بخش اول این پروژه را چند روز پیش در خاک خود آغاز نمود . واکنش های دیگر در برابر راهبرد ” راه ابریشم نو ” و رویاروئی با فشار های رو به افزایش غرب ( تعزیرات اقتصادی و تهدیدات نظامی ) چون تأسیس همگرائی اقتصادی ارو ـ آسیا برخی از نظریه پردا زان را واداشته است تا فدراسیون روسیه را در تضاد بنیادی با جهان غرب ( انگلو ـ ساکسن ) بنگرند و ایدیالوژی ژیو پولیتیک اوراسیسزم را انگیزه ای برای موضعگیری های سیاسی کنونی این کشور بدانند . هر چند رشته های تاریخی , روسیه را با آسیا پیوند داده است ولی ابتکاراتی مانند ایجاد جامعه اقتصادی کشور های اروپائی و آسیائی اتحاد شوروی پیشین و یا تأسیس اتحادیه اقتصادی اورو آسیا که از جنوری سال روان بکار آغاز نموده بیشتر انگیزه سهولت آفرینی در مبادله کالا ها , سرمایه , خدمات و کار را در بر داشته و از هدف هماهنگ سازی سیاست اقتصادی پیروی نموده است تا تقابل فرهنگ اورو اسیا با تمدن رومی اروپای غرب . پیشآمد روسیه در اوسیتای جنوبی و موضعگیری آنکشور در قبال رویداد های اوکراین را باید همچنان در رابطه با استراتیژی ” راه ابریشم نو ” به نگرش گرفت که نمادی از تقابل منافع متضاد است .این وضع خود نشاندهنده آنست که اندیشه ” راه ابریشم نو ” ( 4 ) در شکل امریکائی آن کم از کم در آسیای میانه و افغانستان چانسی برای برآورده شدن را ندارد و در حوزه قفقاز شمالی نیز به بُن بست روبرو گردیده است . واکنش های آسیائی نه تنها ” استراتیژی راه ابریشم ” ا یالات متحده را به چالش های جدی و سر انجام به شکست مواجه ساخته, بل راه های بهتری را بر مبنای منافع و همکاری های متقابل جهان در زایش دگر باره راه تاریخی ابریشم گشوده اند .این بار چین بر پایه ابتکارات گسترده سیاسی ـ اقتصادی طرح واقعبینانه باز سازی راه ابریشم را با مضمون تازه و راهکار عملی پیشکش نموده است که در بخش سوم این جستار به آن پرداخته میشود .
پا نویس ها :
- ـ پیمان نظامی انزوس یا پاسیفیک که در آن ایالات متحده امریکا , نیوزیلند و استرالیا عضویت دارند در سال 1951میلادی در کانبیرا به امضا رسید . پیمان های نظامی جداگانه ایالات متحده ـ فلیپین و سیاتو مکمل این قرار داد بودند و کنترول حوزه پاسفیک و به ویژه جاپان هدف آنرا تشکیل میداد . پیمان نظامی مانیلا یا ” سازمان قرار داد جنوب شرق اسیا ” ـ سیاتو در سال 1954 میلادی پس از کنفرانس ژنیو هند و چین که تقسیم ویتنام را بدو بخش شمالی و جنوبی به تصویب رسانید در مانیلا به رهبری ایالات متحده امریکا تاسیس گردید . کشور های ایالات متحده امریکا , فرانسه , بریتانیا , استرالیا , نیوزیلند , تایلند, پاکستان و فلیپین در آن عضویت داشتند .کمبوچیا , لاوس و ویتنام جنوبی در حمایت سیاتو بودند ولی بنا بر توافقات ژنیو نمی توانستند عضویت مستقیم آنرا حاصل نمایند .این پیمان پس از شکست ایالات متحده در جنگ ویتنام در سال 1977 میلادی منحل گردید . پیمان نظامی بغداد یا ” سازمان قرار داد مرکزی ” ـ سنتو در سال 1955 میلادی تأسیس شد و در آن بریتانیا , عراق ,ایران , پاکستان و ترکیه عضویت داشتند .ایالات متحده امریکا در سال 1958 میلادی با ترکیه , ایران و پاکستان قرار داد های نظامی دو جانبه را امضا و درپیمان سنتو بطور رسمی هویت ناظرراحاصل نمود . سنتو در سال 1979 میلادی پس از دگرگونی های سیاسی در کشور های عضو فرو پاشیده شد .همه این پیمان ها در واقعیت اهداف ناتو را در آسیا برآورده میساختند .
- اسرائیل بخشی از نفت حوزه کسپین را دریافت مینماید . در نظر بود که اسرائیل با اعمار پاپلین زیر دریائی ترکیه ـ اسرائیل ( بنادر جیهان ـ اشکیلون ) و وصل آن با پاپلین اصلی اسرائیل نقش کنترول کننده ایرا در انتقال نفت کسپین به جنوب آسیا ایفا نماید . اسرائیل اکنون بخشی از محور نظامی انگلو ـ امریکا است که از منافع شرکت های غول پیکر غربی در شرقمیانه و آسیای مرکزی حفاظت میکند .از همین نگاه میتوان روابط اسرائیل با تر کیه و همکاری های نظامی آنرا با آذربایجان و گرجستان درک نمود .
- سازمان همکاری شانکهای بمنظور تقویت اعتماد میان کشور های عضو , همکاری گسترده در بخش های متنوع و حمایت از صلح وامنیت در منطقه وکشور های عضو تأسیس شد . کشور های چین , روسیه , قزاقستان , ازبکستان , قرغیزستان و تاجکستان در آن عضویت دارند . این سازمان از بزرگترین تشکیلات منطقوی است که بیست و پنج در صد نفوس جهان را در بر میگیرد . سازمان قرار داد امنیت جمعی تشکل دیگر آسیائی است که بمنظور تأمین امنیت , حاکمیت و تمامیت ارضی کشور های عضو تأسیس گردید .کشور های ارمنستان , قزاقستان , قرغیزستان , روسیه , تاجکستان و بلا روس در چارچوب این سازمان با هم در عرصه های سیاست خارجی , امور نظامی و مبارزه علیه دهشت افگنی و افراطیت همکاری مینمایند .
- دیده شود : ” قانون استراتیژی راه ابریشم ” مصوب مجلس نمایندگان ایالات متحده امریکا , سال 1999
