روزگار دشوار اروپا
قاره سبز در یکی از حساس‌ترین دوران خود بعد از جنگ دوم جهانی به سر می‌برد. بحران‌های فزاینده امنیتی در کنار بازگشت سایه جنگ به اروپا پس از ۸ دهه شاید فقط بخشی از وضعیت تراژیک این روزهای اروپا باشد؛ اروپایی که دیگر چسب اتحادیه هم پیونددهنده اعضایش نیست و این بار خبری از طرح مارشال هم برای نجات این قاره در کار نخواهد بود.
پیشروی روسیه در اوکراین و رسیدن جنگ به نقطه نهایی یعنی شکست کی‌یف و زلنسکی به عنوان نمایندگان ناتو در خط مقدم نبرد با روسیه در کنار زمزمه‌های بازگشت ترامپ به کاخ سفید، نگرانی سران غرب را بشدت برانگیخته است. چه اینکه غربی‌ها در بازی «دوگانه» دولت دموکرات هم گرفتار شده‌اند. همین چند روز قبل بود که وال‌استریت ژورنال به این پرداخت که چگونه جنگ در اروپا، اقتصاد آمریکا را تقویت کرده است. به نقل از وال استریت ژورنال مجتمع نظامی- صنعتی ایالات متحده شروع به دریافت سفارشات بزرگ جدید از پنتاگون و کشورهای اروپایی کرد. اروپا شروع به خرید گاز طبیعی از ایالات متحده به جای روسیه کرد که منجر به تبدیل شدن ایالات متحده به بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی مایع (LNG) در جهان شد. بر اساس گزارش پنتاگون، از سپتامبر ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳، ایالات متحده ۸۰ میلیارد دلار از فروش تسلیحات به دست آورده که ۵۰ میلیارد دلار آن از متحدان اروپایی بوده است.
طبق این گزارش، ایالات متحده به طور کامل زیرساخت‌های انرژی و دفاعی اروپا را به هم متصل کرده است. واشنگتن، اروپا را طوری ارعاب کرده است تا سلاح‌های خود را به اوکراین اهدا کند. ایالات متحده اینگونه توانسته است صنعت نظامی اروپا، همچنین صنایع سنگین اروپا را نابود و به خود وابسته کند. اینها به این معنی است اگر روزگاری آمریکا با «طرح مارشال» توانست اروپا را در برابر اتحاد جماهیر شوروی حفظ کند اما گویی ۸ دهه بعد واشنگتن در حال مهندسی معکوس این طرح است و این بار قرار است اروپا قربانی آمریکا در نبرد با روسیه و چین باشد.
به همین خاطر است که مقامات اروپایی و سران ناتو زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند و نگرانی آنها از موفقیت‌های روسیه در کنفرانس امنیتی مونیخ به شدت بازتاب داشت.
* نگرانی ناتو از سقوط دومینویی شهرهای اوکراین
به نوشته رسانه‌های غربی این نگرانی وجود دارد که سقوط «آودیوکا» شروع تصرفات روسیه و شکست‌های اوکراین باشد. در همین رابطه در پی عقب‌نشینی ارتش اوکراین از شهر مرزی آودیوکا در شرق اوکراین، نشریه آلمانی در گزارشی تحلیلی این رخداد را «شکستی نمادین» برای «ولودیمیر زلنسکی» رئیس‌جمهور این کشور تلقی کرد. روزنامه بیلد نوشت نظامیان اوکراینی طی چند روز اخیر، در حال خارج شدن از آودیوکا بوده‌اند که از سه طرف محاصره شده بود. ژنرال «اولکساندر سیرسکی» فرمانده ارتش اوکراین شنبه گذشته ضمن تایید سقوط آودیوکا، گفت: «ما برای حفظ جان سربازان‌مان در حال ترک این شهر به سمت مواضع مطلوب‌تر هستیم». این به نوعی شکستی نمادین محسوب میشود، چراکه زلنسکی ۲۹ دسامبر از این شهر بازدید کرده و با چهره‌ای که نشان‌دهنده اعتماد به‌نفس او بود، یک عکس خودنگاره در ورودی آن گرفت. این در حالی است که ارتش روسیه از اکتبر گذشته، با تمام توان در تلاش بوده است این شهر را تصرف کند که شهر بزرگ دونتسک محسوب میشود. این نشریه آلمانی نوشته دلیل شکست اوکراین در آودیوکا ارتش اوکراین نیست، بلکه بیش از هر جای دیگری، مربوط به «مونیخ» است، جایی که سیاستمداران بلندپایه از کشورهای متعدد غربی، از جمله آمریکا و آلمان در این شهر برای شرکت در نشست امنیتی مونیخ گرد هم آمده بودند که روز یکشنبه پایان یافت.
به نوشته بیلد «دلیل آنکه اوکراین در این برهه به سختی می‌تواند از خود در قبال حملات روسیه دفاع کند و در عوض، مجبور به عقب‌نشینی از جبهه‌های متعدد شده است، چگونگی عرضه تسلیحات توسط شرکا و متحدان غربی آن است که یا تعدادش بسیار کم است، یا وقفه دارد یا گاهی تماما متوقف میشود، بویژه مهمات توپخانه‌ای». در ادامه این مطلب آمده است: «اولاف شولتس» صدراعظم آلمان وعده حمایت‌های بیشتری داد اما تاکید کرد این حمایت‌ها به جای تمرکز بر راهکارهای کوتاه‌مدتی که اوکراین تاکنون از آنها استفاده کرده یا کمکی به آن نکرده است، معطوف بر راهکارهای بلندمدت خواهد بود؛ اگرچه شولتس همچنان اشاره‌ای به عرضه تسلیحات جدید مانند موشک‌های کروز «تاروس»، خودروهای نفربر زرهی «فاکس» یا حتی هواپیماهای جنگنده به اوکراین نمی‌کند. در آمریکا نیز جمهوری‌خواهان همچنان مانع کمک‌های بیشتر به اوکراین هستند. «دونالد ترامپ» کاندیدای احتمالی حزب جمهوری‌خواه در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۴ آمریکا نیز تصمیم دارد در صورت پیروزی در انتخابات، به قیمت جان اوکراینی‌ها، سیاست «اول آمریکا» را به کار ببندد. از سوی دیگر، «جو بایدن» رئیس‌جمهور فعلی آمریکا از همین حالا هم رقیب بازنده به نظر می‌رسد. بایدن حتی اگر بخواهد کمک‌های بیشتری به اوکراین کند، قدرت اعمال سیاست خود به سنا و مجلس نمایندگان را ندارد. این مطلب می‌افزاید: «به گفته بسیاری از کارشناسان، رئیس‌جمهور اوکراین که جمعه در مونیخ سخنرانی کرد نیز تا حدی مسؤول این مصیبت است، چراکه برخلاف درخواست‌های فرمانده پیشین ارتش اوکراین در ۲ ماه گذشته، زلنسکی دستور بسیج ۵۰۰ هزار زن و مرد اوکراینی را نداد». افراد مطلع می‌گویند درگیری‌ها میان «والری زالوژنی» فرمانده پیشین ارتش اوکراین و زلنسکی بر سر آودیوکا شدت یافته بود. زالوژنی می‌خواست از محاصره و خروج دقیقه نودی با تلفات سنگین، همان اتفاقی که مه ۲۰۲۳ در باخموت افتاد خودداری کند، اگرچه زلنسکی بر دفاع از آودیوکا تا لحظه آخر تاکید داشت. رسانه‌های اوکراینی در این باره گزارش دادند که او به جای خروج در اواسط نوامبر طبق خواسته زالوژنی، در پایان دسامبر به این شهر سفر و درباره وضعیت دفاعی و نیازهای اولیه با فرمانده ارتش گفت‌وگو کرد. زلنسکی در عوض، وعده داده بود نیروهای دفاعی را بازگردانده و آنها را تقویت کند اما ۶ هفته گذشت و از تجدید قوا خبری نبود. گردان سوم ارتش اوکراین که این هفته از راه رسید، تنها قادر بود امنیت خروج ارتش اوکراین از آودیوکا را تامین کند. بیلد در بخش پایانی این مطلب نوشت: «هنوز این نگرانی وجود دارد که آودیوکا تنها یک نقطه اوج موقت در طیف گسترده‌ای از تصرفات روسیه و شکست‌های اوکراین باشد؛ روسیه تحت کنترل درآوردن مناطق هرچه بیشتری از اوکراین را دنبال می‌کند. درخواست‌ها برای حل‌وفصل دیپلماتیک این مناقشه و حتی «مینسک ۳» که اخیرا نیز «کریستوف هوسگن» مدیر کنفرانس امنیتی مونیخ درباره آن گفت‌وگو کرد، در بهترین حالت ساده‌لوحانه است.
* روزهای سخت‌تر در راهند
«امروز اروپا میان تهدید روسیه و ترامپ گیر افتاده و باید راهی برای دفاع مستقل از خود پیدا کند؛ موضوعی که نشان می‌دهد دوره رهبرانی که منافع ۲ سوی آتلانتیک را مدنظر داشتند به سر آمده است». پالتیکو در گزارشی به شرح این نکته پرداخته که با شکست‌های اوکراین و احتمال پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، اروپا بشدت نگران امنیت خود است.
به گزارش پالتیکو، حاضران در کنفرانس امنیتی مونیخ با احساس ترسی فزاینده مواجه بودند؛ ترسی که ناشی از احتمال پیروزی روسیه در جنگ اوکراین و روی کار آمدن چهره‌ای مانند دونالد ترامپ در آمریکا است. آنها نگران این هستند که روسیه در جنگ پیروز شده به اوکراین بسنده نکند و در فکر حمله به دیگر کشورهای اروپایی باشد. از سوی دیگر، با روی کار آمدن ترامپ در آمریکا، ناتو از امروز هم ضعیف‌تر میشود و ترامپ اساسا سیاستمداری است که با متحدان آمریکا رفتاری در حد دشمنان این کشور دارد.
همزمان با کنفرانس امنیتی مونیخ امسال، ۲ خبر بسیار تکان‌دهنده و مهم اعلام شد. خبر نخست عقب‌نشینی نیروهای اوکراین از شهر کلیدی «آودیوکا» بود که در شرق دونباس واقع بوده و از اهمیت استراتژیک فراوانی برخوردار است. اوکراین ماه‌ها از این شهر حفاظت کرده و اجازه چیره شدن نیروهای روسیه بر آن را نداده بود اما در نهایت کمبود نیرو و مهمات موجب شد کی‌یف نیروهایش را از این شهر عقب بکشد تا بیش از این تلفات ندهد. خبر مهم دیگر، مرگ ناگهانی «الکسی ناوالنی» منتقد سرسخت «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه بود که به گفته مقامات روسیه به شکل طبیعی از دنیا رفت. با این حال، انتقادهای تند و تیز از دولت روسیه موجب شد تا بیشتر چهره‌های حاضر در این کنفرانس، کرملین را مسؤول مرگ او بدانند. نخست‌وزیر سابق سوئد به خبرنگار پالتیکو در این کنفرانس گفت: «اروپا میان ترامپ و پوتین گیر کرده است» و باید راهی برای دفاع از خود پیدا کند اما مساله اینجاست که آیا قاره سبز این توانایی را دارد؟
یک فرمانده اوکراینی در توضیح عقب‌نشینی نیروهای این کشور از آودیوکا گفت در وضعیت کنونی و با توجه به کمبود مهمات و سرباز، بهترین تصمیم عقب‌نشینی بود. او همچنین هشدار داد در صورت نرسیدن کمک‌های تسلیحاتی غرب به اوکراین، این کشور در آینده نیز ناچار است به چنین عقب‌نشینی‌های پرهزینه‌ای تن دهد.
گرچه اروپا به دلیل نگرانی فزاینده نسبت به اقدام احتمالی روسیه شروع به افزایش هزینه‌های نظامی کرده است اما سال‌ها زمان لازم است تا این هزینه‌ها به سلاح و تجهیزات در ارتش‌های اروپایی بدل شوند. به عنوان مثال در میان کشورهای ناتو، لهستان بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی خود را به مسائل نظامی اختصاص داده اما جنگنده‌های اف-۳۵، موشک‌های پاتریوت و بالگردهای آپاچی تا پایان دهه میلادی جاری به این کشور تحویل نخواهد شد.
ضدضربه کردن قدرت دفاعی ناتو و اروپا در برابر تهدید احتمالی ترامپ آسان نخواهد بود. با این حال، بسیاری امروز به این باور رسیده‌اند که این کار باید انجام شود. در گزارش پالتیکو آمده است: حتی اگر بایدن هم (در انتخابات ۲۰۲۴ آمریکا) انتخاب شود، اروپایی‌ها رفته‌رفته در حال درک این نکته هستند که دوره روسای جمهوری که همزمان منافع ۲ سوی آتلانتیک را مدنظر داشته باشند، به اتمام رسیده است.
* رهبران اروپا پریشان شده‌اند!
همچنین نشریه آمریکایی فارن پالیسی در گزارشی به مناسبت پایان کنفرانس امنیتی مونیخ، به سایه افکندن شبح جنگ بر سر اروپا پرداخت. طبق این گزارش، کنفرانس امنیتی مونیخ در حالی به پایان رسید که «تهدید قریب‌الوقوع درگیری روسیه با اروپا، رهبران جهان را دچار نوعی پریشانی ملموس کرده است». با تشدید تنش‌ها میان روسیه و غرب، بحث‌ها در کنفرانس مونیخ بر آمادگی اروپایی‌ها در مقابله با چالش‌های ناشی از اقدامات روسیه متمرکز بود. یکی از مهم‌ترین لحظات این کنفرانس زمانی بود که – روز شنبه – نخست‌وزیر دانمارک خبری غیرمنتظره را اعلام کرد؛ اینکه دانمارک قرار است تمام تسلیحات توپخانه‌ای موجود در انبارهای خود را به اوکراین ارسال کند. این اقدام نه‌تنها در جنگ با روسیه به یاری اوکراین می‌آید، بلکه تلنگری است برای دیگر کشورهای اروپایی تا حمایت‌های خود از اوکراین را تسریع و تقویت کنند. دیگر مقامات دفاعی مانند وزیر دفاع استونی هم با هشدار نسبت به قصد روسیه برای بر هم زدن ثبات اروپا، وضعیت را پرتنش‌تر از قبل عنوان کردند. وزیر دفاع سوئد اوایل سال میلادی جاری اظهاراتی درباره لزوم آمادگی برای حمله روسیه مطرح کرد و همتای انگلیسی او نیز نسبت به تلاش‌های روسیه برای تضعیف دموکراسی‌های غربی هشدار داد.
به نوشته فارن پالیسی، با وجود مطرح شدن درخواست‌هایی برای افزایش حمایت نظامی از اوکراین، هنوز چالش‌های چشمگیری در افزایش تولید تسلیحاتی اروپا وجود دارد که برآورده کردن نیازهای تسلیحاتی و تجهیزاتی اوکراین را ناممکن کرده است. رهبران اروپا برای تقویت توانایی‌های دفاعی کی‌یف در حال بررسی گزینه‌های مختلفی هستند، از جمله صدور اوراق قرضه جنگی! با این حال، برخی تحلیلگران نسبت به موثر بودن این اقدامات ابراز تردید کرده و خواستار یک استراتژی جامع‌تر برای رسیدگی به تنش‌های فزاینده و تضمین امنیت این منطقه شده‌اند.
تاخیر پیش‌آمده در تصویب بودجه حمایتی اوکراین در کنگره آمریکا که شامل کمک‌هایی حیاتی برای ارتش این کشور است، موجب نگرانی و استیصال متحدان اروپایی ایالات متحده شده است. این لایحه حاوی حمایت‌هایی است که نقشی کلیدی در توان اوکراین برای مقابله با روسیه داشته و تصویب نشدن آن کی‌یف را در موقعیت آسیب‌پذیر قرار داده است. بر اساس این گزارش، نقش چین بیش از پیش بر پیچیدگی این وضعیت افزوده و نگرانی از درگیر شدن این کشور در مناقشه اوکراین مقامات غرب را نگران کرده است. این در حالی است که مقامات چین متذکر شده‌اند برای هیچ‌یک از طرفین درگیر در این جنگ سلاح ارسال نخواهند کرد. با این حال، چین تبادلات تجاری خود را با روسیه حفظ کرده و از این راه به توان اقتصادی مسکو برای ادامه جنگ کمک کرده است. با تداوم تشدید تنش‌ها، اروپا حالا خود را در یک مقطع حساس می‌بیند و با چشم‌انداز درگیری قریب‌الوقوع دست‌وپنجه نرم می‌کند. تصمیماتی که قاره سبز در روزها و هفته‌های آتی می‌گیرد، چشم‌انداز امنیتی این منطقه را در سال‌های آینده شکل خواهد داد.
