دسترسی به عدالت شرط اول تامین حقوق زن است!
«موسسه امداد انسانی برای زنان و کودکان افغان» (حاکا) از بدو تاسیس تا کنون خود را ملزم دانسته تا در زمینه تامین حقوق زنان و کودکان افغان از هیچ گونه مساعی و تلاش دریغ نورزد. دسترسی به عدالت از جمله حقوق ابتدایی انسان‌ها بشمار می‌رود که باید تمامی مردم افغانستان صرفنظر از تعلقات جنسیتی، ملیتی، زبانی و مذهبی آنان، به طور عادلانه به آن دست یابند. قانون اساسی افغانستان و قوانین متعدد دیگر کشور به این امر تاکید داشته چنانچه در ماده ۲۲ قانون اساسی آمده است: «هر نوع تبعيض و امتياز بين اتباع افغانستان ممنوع است. اتباع افغانستان اعم از زن و مرد در برابر قانون دارای حقوق و وجايب مساوی می‌باشند.»
منظور ما از دسترسی به عدالت، دسترسی به مکانیزم‌های عدالت رسمی می‌باشد، یعنی در صورت بروز منازعه یا اختلاف، زنان و مردان از سوی یک محکمه باصلاحیت و بی‌طرف به راه حل موثر و عادلانه برسند. با تاسف می‌توان گفت که در افغانستان به‌ویژه در خصوص قضایای خشونت علیه زنان اصل دسترسی به عدالت خیلی محدود مانده است. عواملی چون حاکمیت جامعه مردسالار، سطح پایین سواد در کل جامعه بالاخص بین زنان، تسلط عام و تام جنگسالاران و زورمندان در بیشتر مناطق کشور، فساد چشمگیر در ارگان‌های عدلی و قضایی، عدم آگاهی مردم از قوانین، ارجحیت دادن به محاکم غیررسمی و جرگههای عنعنوی به جای محاکم رسمی و غیره سبب ایجاد همچو وضعیت گردیده است.
همچنان باید خاطر نشان ساخت که در یک‌ونیم دهه اخیر زنان افغان دست‌آوردهایی در زمینه حقوق خویش داشته‌اند که می‌توان از پیوستن افغانستان به «کنوانسیون محو تمام انواع تبعیض علیه زنان – سیداو» در ۲۰۰۳، تصویب پلان عمل ملی برای زنان افغان توسط وزارت امور زنان در ۲۰۰۷ و توشیح قانون «منع خشونت علیه زنان» در ۲۰۰۹ نام برد. لیکن هنوز هم مشکلات عدیده فراروی زنان افغان وجود دارد. در چند سال گذشته ما شاهد موارد متعدد خشونت علیه زنان بوده‌ایم که به آن قضایا رسیدگی لازم صورت نگرفت. حتی حوادث وحشتناکی چون قضیه قتل فرخنده که در سطح ملی و بین‌المللی مطرح گردید و جهانیان را تکان داد، بعد از مدتی به دست فراموشی سپرده شد و عدالت تامین نگردید.
در عین حال نهادهای مدافع حقوق زن در افغانستان به این معضل جدی پی برده و تلاش می‌ورزند تا روی آن تمرکز و غور بیشتر نمایند تا موانعی که عامل اصلی عدم دسترسی زنان به عدالت اند شناسایی و راه‌های رفع آن پیشنهاد گردند.
بدین منظور «موسسه امداد انسانی برای زنان و کودکان افغان» (حاکا) سال قبل (2018) پروژه تحقیقی‌ای را روی دست گرفته و با پژوهش عینی روی چهار قضیه خشونت علیه زنان عمدتا به شناسایی خلای موجود در قوانین حقوقی و مدنی تمرکز داد. انتظار می‌رود تا با انجام این تحقیق، قوانین موجوده‌ی که برای دستیابی زنان به عدالت ممد اند، با اشاره به کمبود‌ها و ارایه رهنمودهای کافی اصلاح، تقویت و عملی گردند.
این تحقیق که چهار انواع مختلف خشونت علیه زنان را احتوا می‌کند، آشکارا می‌سازد که مشکلات و چالش‌های گوناگونی فرا راه زنان در دسترسی به عدالت وجود دارد که برای بیرون‌رفت از آنها موارد ذیل باید مدنظر گرفته شوند:
1- اصلا ح قوانین متنی بخصوص قانون منع خشونت علیه زنان.
2- تسهیل و تسریع روند اجرایی محاکماتی برای قضایای خشونت علیه زنان.
3- اجرای الزامی قوانین نافذه بر تمامی اتباع افغانستان و زدودن فرهنگ معافیت از مجازات.
4- اولویت دادن و تسریع روند پیشبرد قضایای خشونت علیه زنان با تعیین محدوده زمانی برای نهایی‌سازی قضایا در ارگان‌های ذیربط.
5- ایجاد کمیته‌های مدافعین حقوق زنان در تمام بخش‌های ارگان‌های عدلی و قضایی در ولایات تا بر روند پیشرفت قضایای خشونت نظارت داشته و راپور منظم ماهوار خویش را ارایه دارند.
6- ایجاد بخش راجستر قضایای خشونت علیه زنان در تمام شفاخانه‌ها و مراکز صحی در سطح ولایات و ولسوالی‌ها و حتی قریه‌جات جهت جلوگیری از پنهان ماندن قضایای خشونت و دسترسی عاجل به خدمات صحی، روانی، طب عدلی و غیره.
7- تعیین کارمندان در ارگان‌های ذیربط بر اساس شایسته‌سالاری.
8- جلوگیری از نفوذ، تهدید و زورگویی جنگسالاران، قومندانان، گروه‌های مسلح غیرمسئول و مقامات بلند پایه دولتی.
9- جلوگیری از هر نوع تبعیض جنسیتی و برقراری تساوی زنان و مردان در تمام ادارت ملکی و خصوصی.
10- گماشتن تعداد بیشتر زنان توانمند، آگاه و فعال در ارگان‌های دولتی، عدلی و قضایی.
11- ارایه خدمات آگاهی‌عامه در مورد قوانین، پروسه‌های عدلی و قضایی و جلوگیری از محاکم غیررسمی، جرگههای عنعنوی و غیره.
12- تقویت فرهنگ و تشویق مردم به پیشبرد قضایا از طریق محاکم رسمی و حصول آگاهی دقیق از طی مراحل آن.
13- ایجاد نهادهای مختلف جهت نظارت بی‌طرفانه، پیگیر و شفاف.
14- همکاری مداوم رسانه‌ها با نهادهای حقوق بشری جهت دادخواهی بیشتر به نفع قربانیان خشونت و جلوگیری از فراموش شدن قضایا تا کیفر مجرمین.
15- مطالعات و تحقیقات وسیع‌تر از نقض قوانین و نیز ایجاد سمینار‌ها، کنفرانس‌ها و تریننگ‌ها جهت ارتقای توانمندی زنان کارمند ارگان‌های عدلی و قضایی و تشویق قربانیانی که موفقانه مشکلات و چالش‌ها را پشت سر گذرانده‌اند.
موسسه امداد انسانی برای زنان و کودکان افغانستان (حاکا)
24 اپریل 2019
