کهن افسانه ها

رسول پویان برآمد آفـتاب از مشـرق دل در سحـرگاهان شب یلـدای تار…

مهدی صالح

آقای "مهدی صالح" با نام کامل "مهدی صالح مجید" (به…

جنگ های جدید و متغیر های تازه و استفادۀ ی…

نویسنده: مهرالدین مشید تعامل سیاسی با طالبان یا بازی با دم…

                    زبان دری یا فارسی ؟

میرعنایت الله سادات              …

همه چیز است خوانصاف نیست !!!

حقایق وواقعیت های مکتوم لب می کشاید  نصیراحمد«مومند» ۵/۴/۲۰۲۳م افغانها و افغانستان بازهم…

مبانی استقلال از حاکمیت ملی در جغرافیای تعیین شده حقوق…

سیر حاکمیت فردی یا منوکراسی تا به حاکمیت مردمی و…

نوروز ناشاد زنان و دختران افغانستان و آرزو های برباد…

نویسنده: مهرالدین مشید طالبان در جاده های کابل پرسه می زنند؛…

زما  یو سم تحلیل چې غلط؛ بل غلط تحلیل چې…

نظرمحمد مطمئن لومړی: سم تحلیل چې غلط ثابت شو: جمهوریت لا سقوط…

کابل، بی یار و بی بهار!

دکتر عارف پژمان دگر به دامنِ دارالامان، بهار نشد درین ستمکده،یک سبزه،…

ارمغان بهار

 نوشته نذیر ظفر. 1403 دوم حمل   هر بهار با خود…

چگونه جهت" تعریف خشونت" به تقسیم قوای منتسکیو هدایت شدم!

Gewaltenteilung: آرام بختیاری نیاز دمکراسی به: شوراهای لنینیستی یا تقسیم قوای منتسکیو؟ دلیل…

تنش نظامی میان طالبان و پاکستان؛ ادامۀ یک سناریوی استخباراتی

عبدالناصر نورزاد تصور نگارنده بر این است که آنچه که میان…

بهارِ امید وآرزوها!

مین الله مفکر امینی        2024-19-03! بهار آمــــد به جسم وتن مرده گـان…

از کوچه های پرپیچ و خم  تبعید تا روزنه های…

نویسنده: مهرالدین مشید قسمت چهارم و پایانی شاعری برخاسته از دل تبعید" اما…

سال نو و نو روز عالم افروز

 دکتور فیض الله ایماق نو روز  و  نو  بهار  و  خزانت …

میله‌ی نوروز

یاران خجسته باد رسیده‌ است نوبهار از سبزه کوه سبز شد…

تحریم نوروز ، روسیاهی تاریخی طالبان

                 نوشته ی : اسماعیل فروغی        در لیست کارنامه های…

طالب چارواکو ته دريم وړانديز

عبدالصمد  ازهر                                                                       د تروو ليموګانو په لړۍ کې:           دا ځلي د اقتصاد…

    شعر عصر و زمان

شعریکه درد مردم و کشور در آن نبوُدحرف از یتیم…

مبارک سال نو

رسول پویان بهـار آمد ولی بـاغ وطـن رنگ خـزان دارد دم افـراطیت…

«
»

خط و تحریر سده 21م

دکتر بیژن باران

 

زبان مجموعه ی قراردادی واژه ها و دستور ترکیب آنها در قومی است. زبان با خط یا نویسه ای مشتمل بر الفبا و قواعد قراردادی ترکیب آنها نوشته می شود. چون تجارت در ایران ضعیف بوده، خط فارسی همیشه از خارج آمده. شاید دلیل عمده عدم رشد سرمایه داری بومی ایران در ضعف تجارت، نبود انباشت سرمایه، نبود نیروی دریایی برای بسط بازرگانی بود.

 

در ایران، ضعف تجارت منجر به ورود خط از همسایگان شد: میخی، اوستایی، یونانی، عبری، عربی، لاتین. در آغاز نویسه میخی از خط ایلامی و آشوری مشتق شد. توجه شود سواد شاید 1 در هزار در میان احاد مردم وجود داشت. مدتی نویسه یونانی روی سکه های پارتی بکار رفت. نویسه اوستایی از روی خط سریانی و عبری اقتباس شد. پیش از حمله تازیان در سده 8م نویسه اوستایی آرامی بر روی خمره های شراب بجا مانده. پس از حمله تازیان از روی خط عربی که خود تقلیدی از نویسه عبری بود خط فارسی پدید آمد.

 

رابطه نویسه عبری و عربی نه تنها در نویسش حروف الفبا بلکه در تلفظ این حروف هم وجود دارد. نمونه تلفظ حروف عبری: الف، بت، جیمل، دالت، ه، واو، ضین، تت، کاف، میم، نون، عین، پ، ف، قاف، رش، شین، تاو که در عربی و فارسی هم همین صداها بکار میروند. هر 3 نویسه عبری، عربی، فارسی از راست به چپ اند- برعکس یونانی و لاتین.

 

تا مدتها حروف الفبا برای نوشتن شمارش هم بکار می رفت. در عبری ابجد = 1، 2 ، 3، 4. هوز = 5، 6، 7 حطی = 8، 9، 10 که در عربی هم اینگونه است. روشن است رابطه تجاری بین فلسطین، غرب فلات و حجاز خط عبری را بین ساکنان منطقه رواج داد. در لاتین هم حروف الفبا i, ii, iii, iv, v, x برای 10و 5و 4و 3و 2 و1 بکار می رفتند. اعداد اعشاری و مفهوم مهم صفر از هند به ایران، تمدن عرب، سپس غرب رسوخ کرد.

 

تنوین با ا نه ن؟ پاسخ: خط تابع ابزار تولید و نوع کاربران است. در قرون وسطا قلم و جوهر برای نویسش یا خطاطی در دربار بکار میرفت. در عصر مشروطیت با پیدایش مطبعه حروفچینی سربی، باسوادی بخشی از عوام- برخی روشنفکران کوشیدند نویسش کلمات را به تلفظ آنها نزدیک کنند. با پیدایش ابزار دیجیتال رایانه ای، یونیکد عمدتن برای کدینگ تمام زبانها، خطهای جهان- شاید 2000 تا شوند- بکار میرود.

خطهای جهان 2 نوع از چپ به راست و راست به چپ اند. تولید کنندگان پردازشگرها این بخشهای جزء را برای خطهای جهان در طیف فراگیر یونیکد، برای کدینگ الفبای هر خط بکار میبرند. پس تمام خطهای جهان، مانند پرچمهای 200 کشور عضو سازمان ملل بهم دوخته شده، طوماری طویل تشکیل می دهند که در قرص فشرده پردازشگر مانند مایکروسافت آفیس قرار دارند. حروف راست به چپ، اعداد چپ به راست، علائم انشایی هر دو اند. برخی علامتها مانند () جهتدارند که ترتیب شان در تسلسل سرورها بهم ریخته شده. لذا بهتر است پرانتز بکار نبرد؛ مگر در پی د اف که خط ثابت در صفحه است.

 

روشن است که فاصله بین 2 سطر هم باید استاندارد باشد؛ تا حروف از بالا و پایین به سطر قبلی/ بعدی برخورد نکنند. پس نمی شود هی به زیر و زبر حرف با علامتهای ثانویه افزود. حروف فارسی بسته به جای آنها در کلمه، شکل عوض می کنند. استاندارد برخی حروف غیرایرانی در خط فارسی وجود ندارد.

 

نمونه: همزه، عین، تنوینهای کسره ای، ضمه ای، فتحه ای، درج حرفی برای الف با مصوتهای باکلا، زیر، زبر، پیش، واو برای تلفظ  او در خورد، مرد با میم ضمه دار، تسلسل 2 ی پشت سرهم، ه ناملفوظ، ی یا همزه، برخی حروف تازی مانند زکات/ زکاة، عیسا/ عیسی، اسحاق/ اسحق. تازه هر ورژن پردازشگر هم این حروف ثانوی را یا نداشته یا با ترکیب 2 کلید نامهجور تحریر می شوند. همه اینها از سادگی خط لاتین برای ترابری/ جستجوی اطلاعات متنی فاصله گرفته، اشکال تولید می کنند.

 

نکته بایای/ مهم دیگر فاصله بین 2 کلمه، پیشوند، پسوند، چسبانی اجزای فعل استمراری مانند میزد/ می زد و ضمیر فاعلی مانند زدند/ زد اند، حرف اضافه در آخر کلمه برای مالکیت یا نکره بین حروف است. جستجوگرها فاصله را مرز پایان کلمه بنا به جدول لغتنامه نهفته در نرم افزار می انگارند. این فاصله گذاری هم استاندارد نیست. اِشکال دیگر ترابری حروف از یک خط مبداء به یک خط مقصد است. نمونه نامهای خاص اند. گاهی نویسنده فارسی برای ماه تیر ژوئن، جون، یونی بنا به ترجمه از زبان فرانسه، انگلیسی، آلمانی بکار می برد.

گاهی هم سنت دست و پاگیر می شود. نمونه ارسطو فیلسوف یونانی و اساطیر در سنت نگارش با طای دسته دار است؛ ولی بهتر است که با ت نوشته شود افلاتون و اساتیر. ولی در متون مختلف رایانه ها اشکال تولید می کند. زیرا در لیست ایندکس کلمات گنجانده در یک کتاب اساطیر و در دیگری اساتیر تحریر شده که برای رایانه خطاساز ند.

 

نویسش فارسی کوتاهنویسی/ شورتهند است یعنی فقط صامتها و نه مصوتها نوشته می شوند. برخی از حروف هم مانند همزه، واو، ی با تلفظ گوناگون مانند ری و ایران، تنوین، علامتهای انشایی مانند ویرگول/ واوک، علامت؛ در برخی از خطهای پردازشگرها ملحوظ نشده اند. همین بلاگفا کدی برای ویرگول ندارد- در پردازشگر نهفته در بلاگ. لذا برخی از نویسندگان کنونی حروف بدون برابر در یونیکد خط فارسی را با حرفی نزدیک به تلفظ آن تحریر می کنند. مانند کاربرد ی برای همزه در واژه انشایی.

 نمونه: “ی” در قلم / فونت تاهوما است که در تحریر مبداء ی وسط کلمه درست با دندانه بین ب و ش در “بیش” به صورت ب ی ش در خط مقصد بازسازی می شود. این ناپسندی ظاهری/ بینایی برای خواننده اغماض پذیر است.  ولی برای موتور جستجوگر کاملن نامفهوم و خطاساز است. پردازشگر برنامه کاربردی application بین راننده/ درایورهای ابزار جنبی ورودی کلید، خروجی تصویرگر/ چاپگر، سیستم عامل در یک رایانه می باشد.

 

این امر در جستجوگرهای رایانه ای هم مسئله ساز است؛ بویژه بین جستجوگرهای گوناگون تولیدی در جهان. امر دیگر فنگلیش یعنی نوشتن زبان فارسی با خط انگلیسی برای ترابری نرم اطلاعات در دستگاه های مخابرات متنی الکترونیک در خط فارسی در چت و برنامه نویسی است. نرم افزاری هست که از خط لاتین چپ به راست فنگلیش به خط راست به چپ فارسی نوشته را برمیگرداند. روشن است که درصد خطا زیاد خواهد بود.

 

تازه خود پردازشگرها و کلیدهای تحریر استاندارد نیستند. برخی صفحه کلیدها یا پردازشگرها همه حروف و علامات انشایی را ندارند. باید با افشره 2-3  کلید بهنگام تحریر وقت بیشتر صرف کرد. گاهی هم عادت انگشتان وجود ندارد تا با فشردن چند کلید اعراب کسره، فتحه، سکون، ضمه، تنوین، باکلا نتیجه شود. بعلاوه استانداردی هم نیست که تحریر از یک پلاتفرم مانند پی سی- آی بی ام به لپ تاپ مک یا سرور های یونیکس حرف تحریری را درست بازسازی کند.

 

بسیاری از نویسندگان گزینش جابجایی – از خط سنتی قلم/ جوهر به کلید رایانه ای – را بکار می برند. حرف الف را برای تنوین و ی و همزه بکار بردن هم با کلید رایانه مسئله را حل نمی کند. زیرا حتمی، حتما، حتمن، همه را با حتما نشان دادن هم درست نیست. دیگر این که واژه دعوی درست است؛ ولی در فارسی امروزی دعوی بمعنای خواندن/ دعوت کردن است؛ دعوا بمعنای مرافهه، کشمکش، جر و بحث.

 

 در نبود یک مرکزیت استاندارد خط، سلیقه/ عادت فرد هم الویت پیدا میکند. در ترجمه رایانه ای، مثلن در سازمان ملل، بین زبانهای مختلف این نارسایی خط فارسی خطای ترجمه را افزایش می دهد. منطق عام سنت نویسش هم کارساز نیست؛ زیرا میدان کاربرد این منطق، ابزار تولید قرون وسطایی قلم و دوات کاتبان محلی است؛ نه در سده 21م با تحریر رایانه ای گوناگون فراگیر جهانی.

 

در انشای سنتی فارسی سبک روضه خوانی با آوردن جمله در جمله با گنجاندن واو عطف مکرر، تطویل جمله به پاراگراف/ مفصل، در سده 21م پرسرعت کارساز نیست. جملات باید کوتاه باشند؛ مبتدا و خبر باید بیواسطه، خطی، امروزی باشند؛ بدون معترضه های مکرر یا دایره در دایره در دایره – مانند نقش کهن قالی ایرانی. در بیان گذشت زمان در جملات پیدرپی نباید تکرار بعد، سپس، بعدا را نوشت. جمله بعدی بطور تلویحی گذشت زمان را دربر دارد.

 

از اینرو در نویسش کوشش می شود که تعداد واو در مترادفات را با، یا / محدود کرد. این بیان مطول، حاشیه پردازی، جملات معترضه، فکر تو فکر- در سده 21 م حوصله خواننده را سر میبرد. در زبان امروزی محتوای اطلاعات در جمله، درک سریع جمله اولویت داشته؛ نه سنت ایستای کهن. باید علائم انشایی روی صفحه کلید رایانه را بهینه بکار برد.

 

گره node در شبکه رایانه ای نام نقطه ای/ کامپیوتری برای پردازش یا انبار اطلاعات است در مقابل تور mesh برای ارتباط سیمی/ بیسیمی از یک گره به گره دیگر. این عدم ایقان در بازتولید متن رایانه/ گره مبداء در شبکه رایانه ای در رایانه/ گره صفحه مقصد اشکال پدید می آورد. روشن است که در رایانه های بانکی و پزشگی در شبکه های نامتجانس اثرات این بدبازسازی هزینه های مالی و جانی در بر دارد.

 

برای ترابری در شبکه جهانی اینترنت که از زنجیره دهها گره تشکیل شده خطاها افزاینده اند. شبکه از گره برای پردازش/ انبار و تور برای ترابری/ پیوند تشکیل شده. گره ها یا در دست انسان داده ها را بحرکت در می آورند؛ یا با دیگر گره ها دارای نرم افزارهای برنامه ریزی شده، بدون دخالت انسان اطلاعات را انبار، پردازش، تدارک ترابری می کنند. در شبکه جهانی وب 700 میلیون متصل + 300 میلیون درون نهادهای بسته، رایانه شخصی /پی سی با 1.6 بیلیون کاربر وجود دارد.

 

در 2014 کاربران به % در آسیا 48.4، در اروپا 19، در آمریکای شمالی و جنوبی 21.8، در خاورمیانه 231 میلیون، در اقیانوسیه 1، در افریقا 9.8 اند- رویهم 3 بیلیون کاربر در جهان می شود. بیلیون = میلیارد یا 1000 میلیون است. ایران با جمعیت 81 میلیون، دارای 45 میلیون کاربر، 55.7% نفوذ می باشد.

بین پردازشگر و سیستم عامل در هر گره رایانه ای مناسبات بده- بستان وجود دارد که بخط لاتین محاط بر خط ماشین صفر/ یک استوار است. لذا بین انگشتان کاربر روی کلید و حروف پدیدار روی صفحه تصویر/ مانیتور یک لایه خطی لاتینی در برنامه پردازشگر، سیستم عامل، راننده های driver جنبی، پروتکل مخابراتی با شبکه وجود دارد که البته برای کاربر مریی نیست؛ ولی برای مدیرسیستم sysadmin پی یابی پذیر برای خطایابی/ اشکالزدایی  debug  است.

متن در جهان مجازی وب در انبار/ هارد دیسک یا در سرورهای اینترنت با پشتوانه های ثانوی ذخیره میشود. گاهی انبار اولیه متن مثلا بلاگ نویسنده منحل میشود. ولی ظرف 10 تا 30 سال این متنها در انبارهای فضای سایبر می مانند.  این متن ها مانند کیفهای قفلدارند که هر کدام نسخه/ ورژن مشخص برنامه کاربردی با تاریخ مصرف خاص دارند.

 

این برنامه های کاربردی در بازه زمان به روز شده؛ گاهی پسگرا نبوده؛ نمی توانند نسخه های قبلی پرونده های انباری را باز کنند. لذا فضای سایبر در بازه زمانی چند دهه پر از کیفها/ پروند هایی می شوند که کلید نداشته؛ پس بن بستهایی در جهان مجازی اند. این یک مسئله درازمدت راهبردی/ استراتژیک در فضای مجازی جهان است. چگونه پرونده های قدیمی در اینترنت را با نسخ رایج امروزی/ فردایی باز کرد؟

سلیقه فردی هم گاهی بین مترادفات بجای و / بکار برده؛ با پرهیز از کاربرد مترادفات. ولی سنت تکرار و ترادف روضه خوانی در نویسش فارسی هم سرسخت است؛ زیرا خواننده هم با رفلکس مشروط فرهنگی انتظار مترادف، ترجیع بند، تکرار کلمات، تمها، واو ها را دارد. در حالی که محتوای اطلاعاتی جمله بر سنت نگارش الویت دارد.

برای ساده نویسی 4 دلیل باید آورد: پرسرعتی دریافت خواننده مدرن؛ ضیق وقت؛ حجم فزاینده اطلاعات؛ اقتصاد هزینه نویسش، ترابری، انبار آن. وجود سلایق تکثرگرا با طیف متفاوت سواد و آمختگی خطی عامل دیگر است. جالب است که پوشاک برای تن قدیمی ما به روز شده؛ ولی خط برای بیان فکر از سنت 1000 ساله باید پیروی کند. در حالیکه ابزار بیان، تحریر، حوصله دریافت خواننده، هزینه تکثیر متن تغییر کرده اند.

 

نمادهای قراردادی خط روی صفحه در فرد- علایق، سلایق، عواطف، پیشزمینه عادتمندی مربوط به خود را دارند که تابع منطق/ خرد نبوده؛ درشبکه های مغز کاملن از هم مجزایند. نیز، هر رفتاری هدفی را دنبال می کند. نویسش و خوانش هم هدفی دارند که با عاطفه، عادت، غرض، نفع همراه اند. لذا داوری در باره خط هم با عواطف و رفلکسها مشروط فرهنگی همراه است؛ نمی تواند بیغرض باشد.

 

روخوانی متن در ذهن خواننده اخت به خط مورد استفاده قبلیش- انتظارات ناشی از نقش روند کنده ای/ کلی ذهنیش را در بر دارد. یک نویسنده با قواعد فردی در نویسش برای خواننده متن با پیشزمینه خطی در حافظه بصریش، دستانداز تولید کرده؛ از سرعت خوانش او می کاهد. روند کنده ای chunking در مغز و رایانه های تصویری تکنیکی است که داده های همگن را یکجا نه یکی یکی پرورده می کند. این بهینگی در حجم و زمان برای پروردن داده های بصری است. این روند شبیه استریوتیپ است که انسانها فرد جدید در زندگی خود را در تیپهای شناخته شده می چپانند؛ تا شناخت از فرد جدید آسانتر، تندتر، بهینه تر شود.

منابع. ‏15‏.02‏.03