جهان چندقطبی سده 21
– دکتر بیژن باران
چت جی پی تی جهان چندقطبی، بریکس، پیمان همکاری شانگهای، سامانه پرداخت جهانی بی دلار را با ویراست من در 1 صفحه زیر خلاصه کرد: در نظام بین‌الملل تغییرات عمده به‌ویژه پس از پایان جنگ سرد روی دادند: افزایش سرمایه، رسوخ فنآوری در سرمایه داری، پیدایش قدرت‌های جدید جهانی، سلطه مالی و نظامی آمریکا با تنبه کشورهای یاغی.
نظام جهانی جدید 5 خصیصه دارد. 1- پیدایش قدرت‌های نوین: کشورهای چین، هند و برزیل با قدرت‌های اقتصادی و سیاسی جدید در صحنه جهانی آمدند. این کشورها به‌طور فزاینده‌ای در تصمیم‌گیری‌های جهانی مشارکت داشته؛ قدرت‌های سنتی مانند ایالات متحده و اروپا را به چالش کشند. 2-تنوع آرایش‌های قدرت: جهان چندقطبی به معنای وجود چندین مرکز قدرت است. پس کشورها ممکن است برای دستیابی به منافع خود، تخالف‌ها و همکاری‌های جدیدی بسازند. نمونه: همکاری چین و روسیه در زمینه‌های امنیتی و اقتصادی.
3-چالش های جهانی: مسائل کلان مانند تغییرات اقلیمی، تروریسم، بحران‌های انسانی نیاز به همکاری بین‌المللی دارند. در چنین جهانی، مسائلی مانند کثرت‌گرایی و چندجانبه‌گرایی اهمیت بیشتری پیدا کردند. 4-قلدری آمریکا با حملات نظامی و تحریمهای تجاری. آمریکا حمله به گرانادا، افغانستان، عراق کرد. ولی روسیه حق حمله به اوکراین؛ ایران حق نفوذ در خاورمیانه، افزایش توان اتمی و موشکی ندارند. 5-اعمال نفوذ بنا بر “مشی امنیت ملی” آمریکا در بانک جهانی برای وام به ملل دیگر: دلار ذخیره ارز تجاری سامانه پرداخت سویفت و بانکهای مرکزی ملل یاغی را مسدود کند.
پس در کل، جهان چندقطبی سده 21 به‌خوبی نمایانگر افزایش ثروت، حاکمیت ملی، آوردن رمز ارز، حسابداری بلاکچین به دلارزدایی تجارت جهان و منطقه ای شد. رویکرد جدید در دیپلماسی، سامانه پرداختی غیردلار، همکاری بین کشورهای آسیای مرکزی، پیدایش موتور تولید جهانی در چین پدید آمدند. پیمان همکاری شانگهای در 2001 تأسیس شد. در این پیمان کشورهای چین، قزاقستان، روسیه، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان بوده؛ هند و پاکستان هم آمدند. هدف اصلی این پیمان تقویت امنیت منطقه‌ای، مبارزه با تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گری است.
در 2009 بریکس با 5 کشور برزیل، روسیه، هند، چین، آفریقای جنوبی برای تجارت با ارز بومی راه افتاد. آنها ۴۲ ٪ جمعیت، ۳۰ ٪ مساحت کره، ۲۴ ٪ بازدهی اقتصاد جهان را دارند. هدف گسترش همکاری اقتصادی و سیاسی میان اعضا، ایجاد نظم جهانی عادلانه‌تر تجارت، وام ارزانتر، سرمایه نهی، فناوری قطار سریع، آموزش کویرزداییو پرورش ماهی آغاز شد.
نیز در رقابت با نهادهای تجارت جهانی مانند صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی، سامانه پرداخت تجارت جهانی سویفت، این هدف به نفع کشورهای در حال توسعه است. بانک توسعه بریکس از 2014 به تامین مالی زیرساختها، توسعه در کشورهای عضو و دیگر پردازد. در 2024 به 40 کشور متقاضی مکزیک، بنگلادش، ترکیه، ونزوئلا، الجزیره، نیجریه، سودان، 6 عضو جدید مصر، ایران، حبشه، عربستان، امارات رسید.
نتیجه چندقطبی جدایی تجارت تابع سازمان تجارت جهانی از سیاست تحریم، اعمال نفوذ بر بانک جهانی، سوگیری سرمایه جهانی در جهت “منافع ملی آمریکا” و رجحان دلار خواهد شد. موازی سامانه پرداخت جهانی سویفت، سامانه پرداخت فرامرزی بریکس با ارزهای بومی، ارز دیجیتال، پلاتفرم مبریج، حسابداری بلاکچین، مراودات رمزی پدید آمد. امارات عضو بریکس پرداخت خود را با درهم دیجیتال بانک مرکزی نه دلار انجام داد. مبریج پروژه 2021 را بانک مرکزی تایلند، هنگ کنگ، چین، با همکاری بانک جهانی بنا کردند. این سامانه دور زدن تحریمها، استقلال و حاکمیت ملی اعضا را تحکیم کند.
از ژانویه ۲۰۲۴ جی دی پی 6 عضو جدید، چند تریلیون دلار افزود. آنها در این تجارت بی دلار عضو شدند: مصر 0.4، حبشه 0.15، ایران 0.36، عربستان 1.0، امارات 0.5 . اکنون جی دی پی بریکس بزرگتر از جی 7 است. در مقابل رشد % جی دی پی 2023 است: آمریکا 2.5، ژاپن 1.9، کانادا 1.1، آلمان 0.6، ایتالیا 0.7، انگلیس 0.5، فرانسه. یعنی اعضای بریکس با ارز بومی و ارز ذخیره یوان چین معامله کنند. در 2024 تولید ناخالص داخلی/ جی دی پی جهان 110، آمریکا ربع آن، اتحادیه اروپا 19، چین 18، هند ۹ تریلیون دلار بودند.
بریکس در نشست اکتبر 2024 سامانه پردازش زنجیره بلوک دیجیتال را با ارز بومی بدون دلار رونمایی کرد. این رقیب سامانه پرداخت جهانی بهینه تر از سویفت با ارز دلار در حال رشد است. قطب شرق با محور روسیه، چین، ایران در برابر ناتو با فروش تسلیحات ایران به روسیه در اوکراین، زورآزمایی چین در مرز آبی تایوان، برآمدن سامانه پردازش با ارز بومی غیردلار بریکس قویتر شود. بریکس‌پی BRICS PAY سیستم پیام رسانی غیرمتمرکز فرامرزی DCMS را دانشگاه ایالتی سن پترزبورگ روسیه برنامه نویسی شده که به صورت شفاف، بدون مالک یا کانون/ هاب مرکزی عمل کند.
در تجارت خرده فروشی بین بنگاه‌ها/ بی 2بی فرامرزی با حساب داری / بلاکچین، رمز ارز/ بیت کوین، ارزهای دیجیتال، دلارزدایی با کاربرد ارزهای محلی است. ارزهای دیجیتال سرمایه نهی بین‌المللی و تحریم زدایی در کشورهای در حال توسعه را ممکن کند. برای دورزدن تحریم و خرید واردات تراکنش فرامرزی، صاحبان بیت کوین روسیه دارایی دیجیتال بکار برند. دو صرافی ارز دیجیتال دولتی در روسیه، یکی “استیبل کوین” متصل به یوان چین، دیگری مرتبط با سبدی از ارزهای بریکس راه اندازی شدند. استیبل کوین ارز دیجیتالی برای داشتن قیمت نسبتاً پایدار، متکی به یک کالا، ارز، تنظیم عرضه آن با یک الگوریتم است. https://abazi.net/can-the-brics-alternative-payment-system-replace-dollar/
دلار بن قدرت آمریکا است. سامانه بانکی آمریکا 14.5 تریلیون دلار دارایی در 2012 داشت. مراودات فرامرزی بانکی سده 21 اینها یند: سویفت آمریکا با 11 هزار عضو و 42 میلیون تراکنش روزانه است. CIPS سیستم پرداخت بین بانکی چین خدمات تراکنش تجاری فرامرزی برای اعضاء ارائه دهد. با SPFS روس از 2022 معاملات غیردلار با 40 عضو انجام شود. نیز سامانه کارت اعتباری ایران با روسیه برای توریستها وصل/ انتگره است. دومی بانک روسیه برای انتقال پیام های مالی است که سیستم جهانی تبادل اطلاعات مالی و گردشکار/ ورکفلو اسناد الکترونیک دارد.
این 2 نهاد بریکس و بانک توسعه اش تحول نظام چندقطبی جهانی، تأثیر گذارند. نقش کلیدی در شکل‌دهی به نظم جهانی جدید ایفا کنند. نه تنها به تقویت همکاری میان کشورهای توسعه یافته کمک کنند، بلکه نمایشی از چالش جهانی و تلاش برای ایجاد توازن قدرت در مقابل بلوک‌های سنتی ناتو و اتحادیه اروپا هستند. این 2 نهاد در مقابل چالش‌های امنیتی و اقتصادی جهانی، نیاز به تقویت همکاری و دیپلماسی فعال دارند. در دهه 2010 با هدف تقویت همکاری اقتصادی، فرهنگی، امنیتی اعضا پرداخته؛ نشست‌ها و مانورهای نظامی مشترک برگزار کرد. بریکس پیمان تجاری است که با رشد اقتصادی اعضاء تضمین کند که از پیمان نظامی ورشو اردوگاه پایدارتر است.
جهان از ضرورت سیاسی 2 ابر قدرت سده 20 اردوگاه و ایالات متحده با دکترین کمربند سبز آیزنهاور پسا ج ج 2 تا برژنیسکی عهد کارتر رسید. در 1945 همایش برتون وودز دلار ارز جهانی با پشتوانه طلا تا 1971 و نرخ ثابت ارزهای دیگر نسبت به آن تصویب شد. با فروپاشی اردوگاه تنها ابر قدرت با سلطه دلار در جی 20، عصر جهانیگرایی شد. به افغانستان با 20 سال جنگ، عراق با آوارگی نیمی از مردمش حمله کرد.
در سده 21 جهان چندقطبی ناشی از ضرورت اقتصادی تحکیم شود. نیز مدل سرمایه داری دولتی مافیایی روسیه هم گزینه دیگری برخی کشورهای جهان سوم است. گرایش چندقطبی شدن ابر قدرت دلار آمریکا، یورو اتحادیه اروپا، سازمان همکاری شانگهای با ارز غیر دلار بنفع حکومتهای یاغی از نوع ایران، بلاروس، روسیه، افغانستان، ونزوئلا، میانمار است.
ج.ا. در غرب یاغی و میان 80% ایرانیان مشروعیت نداشته؛ ولی پوسیدگی نشان نمی دهد. با درآمد نفت و گاز، سپاه، آخوندها، بسیج، رسانه ها تامین شوند. ماجراجویی گروگانگیری، اتمی، موشکی، منطقه ای، صدور انقلاب- تحریمهای غرب را ببار آوردند. تحریمها در جهان چندقطبی گرچه فقر را به 40% رسانده؛ ولی نظام بسته تک جناحی مانند لهستان عهد اتحادیه همبستگی سولیدارنوشچ 2 شقه نشده است.
نیز جناحی در 2 نظام روسیه و ج.ا. از تحریمها سودهای کلان می برند. نمونه: مافیای نفتی روسیه، ملای متولد 1363 با 432 میلیون بشکه در تانکرهای نفتکش بگنجایش 3 هزار لیتر هر کدام، دیگران با 1 میلیون بشکه روزانه قاچاق به همسایگان می رسانند. کمبود سوخت در زمستان 2025 ایران را ایجاد کنند. رک بلومبرگ دسامبر 2024. ایران فساد ساختاری، انسداد بانک مرکزی، عدم رشد اقتصاد و توریسم، آپارتاید جنسیتی دارد.
تحکیم جهان چندقطبی فروپاشی نیروهای نیابتی در هلال شیعی، غلبه راست افراطی بر سکولارهای اسراییل، شانس بقا را با حکومت تک جناحی ایران بیشتر کنند. نبود سامانه ماهواره ای برای اهداف موشکی نیاز به پیوستگی یعنی هلال شیعی دارد. اکنون با سقوط سوریه ابن سامانه موشکی زمینی قطع شد.
جهان چندقطبی برای کشورهای استبدادی مفری از تحریمها با 3 راه غیردلاری رمز ارز، پایاپای، ارز بومی خواهد شد. مناسبات 10 ساله با هند، چین، روسیه با ارزیابی آنها از ثبات و امنیت ایران رابطه دارند. ایران مانند بلاروس، ونزوئلا، میانمار، کشورهای استبدادی آسیای مرکزی بقایش محتملتر شود. بانک مرکزی اروپا گزارشی خصمانه علیه بیت کوین نشر کرد. ترامپ نظر مساعد به رمز ارز دارد.
آمریکا برای پیشرفتهای نظامی رقبا، تسلیحات اتمی خود را بهینه و پیشنهاد مذاکرات با چین و روسیه کرد. در 2026 توافقنامه اتمی آمریکا و روسیه پایان یابد. آمریکا بمب گرانشی هسته ای، افزایش عمر زیردریایی، تلسیحات لیزیری را به زرادخانه خود افزاید. شاید چون در ترکیه بمب اتمی در ژاپن، استرالیا، کره جنوبی بیآورد. https://www.iranintl.com/202406073532
جهان بسوی چندقطبی شرق، آمریکا، اتحادیه اروپا گراید. در آمریکا امنیت سرمایه داری، ارایه خدمات حسابداری، بانکی، متخصصان قوانین بین الملی سر آمدند. افول سلطه جهانی دلار، مالیگرایی در داخل، کسری ثلث بودجه با دریافت سرمایه گزاری مستقیم خارجی 3.4 تریلیون دلار سالانه و قرضه ملی/ باند ترمیم شود.
اتحادیه اروپا با افزایش هزینه دفاعی، رشد راست گرایی افراطی، پناهندگان خارجی، افول تولید روبرو ست. قطب شرق چین، هند، روسیه با نرخ بالای رشد اقتصادی، فنآوری سده 21 هوش مصنوعی، سوخت خورشیدی، پایگاه و برنامه فضایی، اقتدار فردی یا حزبی- موتور تولید صنعتی جهان است. چین 3.5 تریلیون دلار صادرات با رشد سالانه صادرات 7%، صادرات 676 بیلیون دلار افزون بر واردات در 2024 داشت. هند با نرخ رشد تولید ناخالص ملی 8% است. هر دو از سلطه تجاری آمریکا را کاهند.
شرق اینها را دارد: در اجلاس اکتبر 2024 روسیه سامانه پرداختی شبیه سویفت را برای سازمان همکاری شانگهای فعال کرد؛ ارز تجاری بومی، طلا، پایاپای برای کشورهای عضو؛ خرید هواپیمای مسافری سی 919 و سی 929 پاکستان، سنگاپور، ترکیه؛ پایگاه بین المللی پژوهشی ماه/ “آِی ال آر اس” با عضویت 20 کشور از جمله مالزی، ایران، امارات، تایلند، پرو، ونزوئلا، بنگلادش.
تفاوت جهان 2 قطبی 2020- 2025 با تک قطبی 1991-2020 در جنگها و تجارت تبلور یابند. در میانه سده 20 جنگهای رهایی بخش مانند الجزیره و ویتنام مترقی بودند. در سده 21 تعامل با سرمایه جهانی ضامن رشد اقتصاد چین، کویت، ویتنام، مالزی است. سرمایه خارجی با فنآوری همراه است تا سرمایه بومی در رقابت جهانی و زنجیره تولید قرار گیرد. این تعامل بهبود وضع معیشت مردم را ببار آورد. نمونه: کره جنوبی، تایوان، اسراییل.
در سده 21 گرایش سرمایه داری جهان بسوی چندقطبی برای دلارزدایی از معاملات پایاپای با ارز بومی و مالیگرایی یعنی سلطه صندوقهای پوششی بر نهادهای خدمات و تولیدی است. این گرایش به رشد اقتصاد جهانی در حرکت سرمایه و کار فرامرزی کمک کند. اتحادیه اروپا با واحد پولی یورو، 28 عضو، اقتصاد دوم جهان، وابسته به آمریکا است.
سرمایه داری آمریکا مدیریت، قانون، حسابداری را در هاروارد، ام آی تی، ستانفورد برای 200 کشور دیگر سرمشق کند. نرم افزارهای سامانه مدیریت داده های مرتب/ دی بی ام اس غولین هواشناسی، امور بانکی، اعتباری، هواپیمایی، بورس سهام را هم سازد. ترابری داده های تراکنشی، صوتی، تصویری، متنی را ماهواره ها ضبط کنند.
چین با تعامل با سرمایه جهانی 800 میلیون را از فقر به طبقه متوسط رساند. ویتنام با تعامل با سرمایه جهانی رشد اقتصادی 5% سالانه دارد. فقر و اعتراض جهانی زیاد اند. بین ١٩٧٩-٢٠١٣در جهان ٢٥٠ میلیون تظاهرات وجود داشت. در 200 کشور عضو سازمان ملل در 44 سال گذشته، میانگین در هر کشور 30000 سالانه تظاهرات بود.
آینده تجارت بین‌الملل جدا از دلار عاملی در چندقطبی جهان است. اتحاد بریکس با سامانه درون بانکی خود مستقیماً سلطه دلار آمریکا را کاهش دهد. با اعضای جدید مهمی مانند عربستان سعودی، ایران، امارات متحده عربی، بریکس یک اردوی مالی جهانی در حال افزایش است. تغییر به سمت دلارزدایی، همراه با سامانه پرداخت جایگزین، بانک جهانی را متزلزل کرد. 22 سپتامبر 2024 https://www.youtube.com/watch?v=9lm_z2rE6AY
جهان تنها غرب نیست. اتحادیه های بین المللی جدید مانند بریکس یا سازمان همکاری شانگهای یک نظم دیگر پدید آورده اند. روسیه منزوی نیست؛ زیرا با چین، هند، ایران، دیگران تجارت کند. بریکس 40 % از کل جمعیت جهان و بخش قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی جهان را دارد.
هدف ایجاد یک “سبد ارز” است که به امتیاز سنتی دلار پایان دهد. بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیایی، رویکردهای متفاوت شبیه رفع گمرک توافق شنگن 1985 فرانسه و آلمان ارائه دهد. چین در آفریقا فعال تجاری است. این قاره یکی از بازیگران اصلی صحنه جهانی در سده 21 است. کشورهای بزرگ چین، روسیه، ایران در تجارت متقابل به طور فزاینده از دلار دور شوند. مارکو پاندرلی-پایان هژمونی آمریکا: سیستم چندقطبی جدید- دسامبر ۲۰۲۴ ترجمه رحیم کاکایی https://asre-nou.net/php/view.php?objnr=63886
چقدر جاه طلبی بریکس برای دگردیسی تجارت جهانی بدون دلار آمریکا واقع بینانه است؟ DW News oct 2024. دلار در جنگ است. ترامپ کشورهای دلارزدا را تهدید تعرفه ای کرد. پس کشورهای دیگر به دنبال کاربرد ارز بومی برای تجارت پایاپای اند. نظامی شدن تحریم های آمریکا پیرو “مشی امنیت ملی” در جهان جنوبی، دلار را غیرجذاب کند.
تحریم ها و تعرفه ها دلار را به خودی خود از برخی کشورها حذف کنند. دلار زدایی در مورد کاهش ارزش دلار نیست. بلکه توانایی انجام تجارت بین المللی بدون دلار است. در 1984 سازمان همکاری اقتصادی/ اکو را ایران، ترکیه، پاکستان برای گسترش تجارت و عمران پدید آوردند. در 1992 افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان پیوستند.
با سقوط اقتصاد ترکیه، بانکهای اروپایی دچار ضرر و خسارت خواهندشد. ترکیه به سرمایه‌گذاری خارجی به دلیل بحران عمیق اقتصادی نیاز دارد. اتحادیه اروپا ۳۱/۸ % از تجارت خارجی ترکیه را دارد. رهبران بریکس در نشست اکتبر 2024 در شهر کازان در غرب روسیه تقاضای ترکیه برای عضویت را بررسی کردند. اولین کشور عضو ناتو است که به بریکس اقتصاد غیرغربی به رهبری روسیه و چین ملحق شود.
جلوگیری از تبدیل بریکس از یک ائتلاف غیرغربی به یک سازمان ضد غربی خواهد بود. بریکس برای گرد هم آوردن مهم‌ترین کشورهای در راه توسعه جهان طراحی شده بود تا قدرت سیاسی و اقتصادی کشورهای ثروتمندتر آمریکای شمالی و اروپای غربی را به چالش بکشد. بی بی سی 200924
در سده 21 نظام تک حزبی چین با رشد اقتصادی 5% ببالا در مقابل نظام 2 حزبی آمریکا با سلطه دلار بر جی7، نظام چندحزبی اتحادیه اروپا با یورو به پیش رو قرار دارد. چین با نظام تک حزبی و سبقت اقتصادی بدیل سرمایه داری لیبرال آمریکا برای کشور های در حال رشد شود. مردم در تصمیم گیری 2 حزبی آمریکا، 1 حزبی چین، چند 10 حزبی اسراییل- از چند گزینه به یک مجری راس نیروی اجرایی رای دهند.
منابع. 2025/01/09 فاکتها از ویکی پیدیا با ویراست آمدند.
https://www.youtube.com/watch?v=wuexsHq7J6s How realistic is the BRICS ambition to reshape global trade without the US Dollar? | DW News
US Admit the Collapse of US Dollar as BRICS Introduce New Pay System: Can Dollar Survive 2025?
