معادن آهن در افغانستان
نوشته کریم پوپل
07.12.2016
تا فعلاً در ۱۰۰ محل معادن فیرس مشاهده گردیده‌است. ذخایر مجموعی معادن آهن افغانستان بیشتر از بیلون تن به ارزش ۴۲۰٬۸ ملیارد دالر می‌باشد. معادن آهن افغانستان به طور عموم دارای معیار بلند یعنی ۴۷–۶۲٪ می‌باشد که در جمله معادن کم مصرف و هم پر کیفیت در آسیا به حساب می‌آید. وهم در جمله معادن کم نظیر جهان شمرده می‌شود. معادن آهن درافغانستان در بدخشان پنجشیر غوربند بامیان حاجیکگ بهسود لال سرجنگل یکاولنگ غور، قندهار، میمنه، هرات، ارزگان، پکتیا از اهمیت زیاد برخور دار می‌باشد. در ۱۰۰ کیلومتری شمال قندهار منطقه خاکریز معدن بزرگ آهنی با ظرفیت ۳ میلیون تن واقع شده‌است. همچنین معدن آهنی در ۹ کیلومتری شهر جبل السراج قرار دارد. بزرگترین معادن آهن آسیای مرکزی معدن آهن حاجیگک در ولایت بامیان و در
۱۳۰ کیلومتری شمال غرب کابل قراردارد. در چند کیلومتری این معدن یک ذخیره عظیم آهک (برای گداختن آهن) وجود دارد. پس از حاجی گک دومین معدن آهن افغانستان همردیف با حاجیگک است معادن آهن سایه دریا می‌باشد. معدن آهنگران بامیان الی ۶۵ فیصد آهن دارد. سومین معادن آهن افغانستان که با سایه دریا رقابت میکند معادن دهانه درغوشتک است که ۴۷ فیصد آهن دارد. چهارمین معادن بزرگ آهن افغانستان لال سرجنگل است که همردیف حاجیگک است.
معادن مهم آهن افغانستان
معدن حاجیگک بامیان
”’معدن بزرگ آهن حاجی گک”’ در ارتفاعات کوه‌های بابا در مجاورت کوتل حاجیگک و در ۱۰۰ کیلومتری شمال غربی کابل ودرشرق بامیان واقع شده‌است. این معدن بزرگترین معدن آهن در افغانستان و در منطقه قلمداد شده‌است. سنگ معدن حاجیگک بصورت لایه و لنز مانند در درون سنگهایی به سن نیو پروتروزوئیک قرار دارد وعمدتاً از هماتیت( 3 (ّFe2Oو مگنتیت ((Fe3O4تشکیل شده‌است. این معدن در سال ۱۹۱۱ شناسایی شد و تا حالا توسط زمین شناسان مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است. معدن حاجیگگ ۱۲ کیلومتر طول و ۵۵۰ متر عمق دارد.
تحقیقات اکتشافی این معدن توسط کارشناسان خارجی انجام شده است، انگلیسی‌ها، آلمانی‌ها، فرانسوی‌ها و بالاخره روسها این منطقه را مورد مطالعه وارزیابی قرار داده‌اند. مهمترین تحقیقات را روسها در اوآخر دهه ۱۹۶۰، دهه۱۹۷۰ واوایل دهه ۱۹۸۰ به انجام رسانیدند. روسها در دههٔ ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، مراحل اکتشافی را تکمیل نموده وپلانهای استخراجی را نیز طراحی نمودند ولی متأسفانه به دلایل نا آرامی‌های سیاسی و نبود زیرساختها این معدن به مرحله استخراج نرسید. در مورد عیار وذخیره این معدن براوردهای زیر انجام شده‌است:
ذخیرهٔ احتمالی۱٫۸ میلیارد تن و فیصدی مقدار آهن ۶۲٪ اند. بر اساس تجزیه کیماوی ومطالعات دقیق روسها (عبدالله، چمیریف ودیگران ۱۹۸۰) که طبق آن پلان طرح اسخراج ترتیب گردیده بود چنین استنباط می‌شود:
* عیار متوسط در منطقه اصلی معدن:۸۳ /۶۲٪ Fe
*عیار منطقه غنی شده:۸۹ /۶۸٪Fe
*ذخیرهٔ قطعی منطقه اصلی:۹ /۱۱۰ میلیون تن متریک
*ذخیرهٔ کل منطقه اصلی: ۲۰۷۰ میلیون تن متریک
علاوه بر آهن مقادیر عناصری چون باریم(Ba) منگنز (Mn)، نیکل Ni)، کوبالتیت (Co) و نقره (Ag) نیز در این معدن به عنوان محصول جنبی قابل توجه می‌باشد. فیصدی عناصر دیگر درین معدن هم بصورت زیر می‌باشد:
* سولفور در سولفاتها`= S ۰٫۰۴٪
* سولفور در سولفایدها=۴٫۶۹٪ S
* فسفر = p ۰٫۰۵٪
برای ساخت ذوب آهن از چند معدن ذغال سنگ در شمال بامیان مثل معدن ذغال سنگ دره صوف و یکاولنگ می‌توان نام برد. قطعات ذغال سنگ با کیفیت در ولسوالی سیغان و ولسوالی کهمرد، از مربوطات ولایت بامیان در ساحه‌ای به حدود ۸۰ تا ۱۰۰ کیلومتر موجود می‌باشد.
سرمایه‌گذاری دولت هند و کانادا در معادن آهن حاجیگک
قراراست دولت هند مبلغ چهارده میلیارد دالر را در معدن حاجیگک سرمایه‌گذاری کند. شرکت‌های هندی ساخت راه آهن از معدن حاجیگک الی بندر چابهار ایران را به عهده خواهند گرفت.
معدن حاجی گک دارای سه ذخیره بزرگ است که دو ذخیره آنرا گروپ هندی و آخری را شرکت کانادایی با دولت افغانستان غرض استخراج قرارداد نموده‌اند. براساس تخمین ها، استخراج تمامی آهن موجود در این معدن، یکصدو هشتاد سال را در بر خواهد گرفت تا به صورت کلی استخراح گردد. طی سال ۲۰۱۶ دولت هند به نسبت نزدیک شدن دولت افغانستان با پاکستان قرار داد مس عین را فسخ نمود. قرار است یک شرکت امنیتی ایران امنیت این معادن را گرفته و قرار داد این معدن با دولت ایران به امضا رسانیده شود.
معدن آهن سیاه دره
معدن آهن سیاه دره بعد از معدن آهن حاجیگک دومین معدن بزرگ آهن در کشور به حساب می‌آید. این معدن در ۲۲ کیلومتری ولایت بامیان در ولسوالی یکه ولنگ این ولایت قرار دارد. ارزیابی‌های صورت گرفته در این معدن نشان می‌دهد که میلیاردها تُن آهن و زغال سنگ در این معدن وجود دارد و احتمال می‌رود که ذخایر آن بیشتر از معدن حاجیگک باشد. در ترکیب سنگ آهن معدن سیاه دره ۶۲ در صد آهن وجود دارد، و تخمین زده می‌شود که ساحه اصلی این معدن ۳۰ کیلومتر را در بر می‌گیرد.
به گفته وزارت معادن و پطرولیم، در معدن سیاه دره یکاولنگ عناصر کیمیاویی وجود دارند که در ساخت فولاد با کیفیت از آن استفاده شده می‌تواند. وزارت معادن وپطرولیم سال گذشته اعلام کرده بود که در آینده‌های نزدیک این معدن را به داوطلبی خواهند سپرد.
معدن آهن خاکریز کندهار
این معدن در ۱۰۰ کیلومتری شمال شهر کندهار در ولسوالی خاکریز کندهار موقعیت دارد. تحقیقات صورت گرفته در این معدن نشان می‌دهد که ظرفیت این معدن بیش از ۳ میلیون تُن آهن تخمین شده است. فیصدی مس در سنگهای این معدن ۶۱٬۴ در صد و متباقی آهن و فلزات دیگر است که تا هنوز به طور مشخص شناسایی نشده است.
معدن آهن سیاه جر
این معدن در ولایات بدخشان موقعیت دارد که اجسام معدنی اشکال طبقه‌ای داشته و دارای ترکیب هماتیت و مگنیتیتی می‌باشد.
ضخامت اجسام معدنی ۲–۳٬۵ متر و طول آن تا ۱۵۰ متر می‌رسد. ذخایر آهن در این معدن بین ۴۰ تا ۴۵ میلیون تُن پیش بینی شده است.
معدن آهن فورمارخ
این معدن نیز در ولایت بدخشان موقعیت دارد که ضخامت اجسام معدنی آن ۲–۳۵ متر، طول تا ۱۰۰۰متر بوده و تا عمق ۳۵۰ متر مشاهده گردیده‌اند. ذخایر آهن در این معدن تا۳۵ میلیون تُن پیش بینی شده است.
معدن آهن زیرک
این معدن در ولایت بغلان موقعیت دارد که در آن سه کتله مجزای اجسام معدنی هماتیت – مگنیتیتی با ضخامت ۱۲–۷۵ متر، طول ۹۰–۴۵۰ متر شناسایی شده است. ذخاطر آن در این معدن به ۲۰ میلیون تن پیش بینی شده است.
اما در نزدیکی این معدن در ساحه ۵۰۰۰۰ کیلومتر مربع سنگهای معدنی پارچه‌ای جغله مانند وجود دارند که به اساس آن می‌تواند دخایر معدن مذکور به اندازه قابل ملاحظه افزایش یابد.
معدن آهن خیش
این معدن در ولایت بامیان موقعیت دارد، در ساحه معدن پنج جسم معدنی به ضخامت ۱۰–۲۰۰ متر، طول ۳۰۰–۱۳۰۰ متر تثبیت گردیده است. کمیت آهن در سنگهای معدنی ۴۸–۶۲٬۹ در صد، اکساید تنتالیم۰٬۱ در صد، ۰٬۵ در صد، مگنیزیم ۳٬۱ در صد، باریم ۱٬۵ در صد، فاسفورس پینتا اکساید(P2O5) 0 ۲۸ در صد، کوبالت ۰٬۱۹ در صد، سلفر۰٬۰۳ – ۲٬۹۲ در صد می‌باشد. ذخایر پیش بینی شده معدن ۱۱۷ میلیون تُن می‌باشد.
معادن آهن افغانستان به مقیاس کوچک ویا بلند آهن دارد به صورت فهرست وار به شرح زیر است:
آهن حاجیگگ بامیان
آهن ارغنداب
آهن سرخ کوتل هرات
آهن بهارک بدخشان
معدن آهن دامنه کوه پغمان در بالای حصه کوتی
آهن کوه جبل السراج
آهن ده سبز کوه خاک لمبه
آهن کوتل خاواک پنجشیر
آهن قول منار
آهن کوه قلعه خواجه صاحب
آهن کوه شاخ برتنی
آهن لولنج غوربند
آهن دره میاداد
آهن رخه پنجشیر
آهن کوه دشت لوگر
آهن کوه قمچین باف میدان
آهن دره پنجشیر
آهن کو اله بله
آهن پارند در بازارک پنجشیر
آهن کرم جدران
آهن کوه شاقول و شیرداغ
آهن سیاه تپه و فراخلوم بهسود
آهن زرد شنوار
آهن کوه شاه مسعود قندهار
آهن کوه بچه کرخ هرات
آهن سیاه مشرقی
آهن گلستان فراه.
معادن آهن در ساحۀ کوه دراش ولسوالى حصۀ دوم بهسود ولایت میدان وردک همچنان يک معدن آهن در منطقۀ منگسک اين ولايت وجود دارد.
در اکثریت معادن فوق تحقیقات ابتدائی صورت گرفته تاهنوز مقدار آن دقیق تثبیت نگردیده‌است. بعضی ازین معاد غیر اقتصادی نیز است.
