إعـتکاف در رمـضـان
بسم الله الرحمن الرحیم
تتبع ونگارش :
الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعيىد افغاني »
مدیر مرکز مطالعات ستراتــیــژیک افغان
ومسؤول مرکزفرهنگی د حق لاره- جرمنی
إعتكاف :
اعتکاف، از نظر لغوی مصدر باب افتعال از «عکف» است، که به معنی درنگ کردن و ادامه دادن است.
در دین مقدس اسلام ، منظور از اعتکاف آن است که شخص به منظور عبادت در مسجد متوقف شود . یعنی إعتكاف به معناى بند بودن، توقف يا درنگ كردن، در جايى ميباشد.
برخی علماء درفهم اعتکاف میگویند : اعتکاف یعنی گوشه نشینی و عزلت میباشد .
ودر اصطلاح شرعـــى إعتكاف عبارت است:
از اينكه انسان از همـه تعلقات ومصروفيت هاى دنيوى از زن و از فرزند خويش جدا گشته، از همه مصروفيت هاى خا نوادگى آداری ، سیاسی وخوا هشات نفسانى خويش بِبُرد، فكر وعمل خويش را با تمام توانايى هاى خويش به عبادت الله تعالی مصروف سازد.
إعتكاف در دههء اخير رمضان سُنت مُؤكد بـــوده واگر از يك قريه يك شخص نيز إعتكاف نمايد، حكمش از ديگران رفع ميگردد.
دلايل مشرعيت إعتكاف:
آيت قــرآنــى:
خداوند سبحانه و تعالى فرموده است :
« وعهد نا إلى ابراهيم واسمعيل أن طهر ا بيتى للطائفين والعاكفين والركع السجود » « ووحى فرستاديم بسوى ابراهيم واسماعيل كه بر پا سازيد خانه مرا براى طواف كنندگان وإعتكاف كنند گان وركوع وسجده كنند گان » ( سوره بقره آيت 125 ).
احــاديــث نبــوى:
از عايشه ( رض ) روايت گرديد است كه گفت: « كــان رسول الله (ص) يعتكف العشر ا لا واخر من رمضان حتى توفاه الله عزوجل » « بود پيا مبرصلی الله علیه وسلم كه إعتكاف ميكرد دهه اخير رمضان را تا وقتى كه وفات داد اورا خداوند عزوجل »( متفق عليه ).
همچنان از ابن عمر ( رض) روايت است كه گفت : « كان رسول الله ( ص) يعتكف العشر الاواخر من رمضان » پیامبر صلی الله علیه وسلم دهه اخير رمضان را إعتكاف ميگرد ».
حمكت مشر وعيت إعتكاف:
1– إعتكاف موجب فراغ قلب از امور دنيوى ومشاغل آن بوده وباعث روى آوردن به عبادت وذكر خالص خداوند متعال ميباشد.
2 – سپردن وتفويض امور خود به خداوند متعال وايستادن بر دروازه ء فضل ورحمت .
3– إعتكاف به معنى تحصن به خداوند بر تر وتوانا ميباشد وكسى كه به معتكف اراده بدى بنمايد نمى تواند به او بر سد وهيچ ظالمى نزديكش شده نمى تواند كه بروى ظلم كند.
معتكف توسط إعتكاف خويش را راحت نموده وقلب خود را هدايت مى نمايد پس إعتكاف عبارت از دورى از مخلو قات بوده كه قوى ترين راه براى رسيدن به حق تعالى ميباشد.
اقسام إعتكاف :
1– واجب:
عبارت از إعتكافى است كه نذر شده باشد واجب است چه بدون شرط باشد وچه مشروط .
مثلآ شخص بگويد كه اگر در امتحان كامياب شدم ، إعتكاف خواهم كرد . چنين إعتكافى واجب است .
وقت إعتكاف واجب:
همانطوريكه براى إعتكاف واجب روزه شرط است لذا حداقل وقت آن يك روز است براى كمتر از يك روز يعنى چند ساعت نذر كردن إعتكاف بى معنى ميباشد زيرا وقت روزه از طلوع آفتاب تا غروب آن ميباشد.
2 – مستحــب:
به جز إعتكاف دهه اخير رمضان هر إعتكاف ديگرى خواه در دهه اول ودر دهه دوم رمضان صورت گيرد ويا در ماه هاى ديگر مستحب است.
3 – إعتكاف سنت مـــؤكد:
إعتكاف در دهه اخير رمضان المبارك سنت مؤكد كفايى ميباشد كه مسلمانان بايد به آن اهتمام بيشتر بعمل آرند.
خداوند پاك ميفرمايد : « ولا تباشر وهن وأ نتم عاكفون فى المساجد …»( البقره – 187 )« ومباشرت نكنيد زنان را درحاليكه معتكف باشيد در مساجد. »
خواهران وبرادران!
إعتکاف ده روز آخر ماه رمضان بمنظور برخورداري از خير و پاداش و دريافتن شب قدر سنت است، خداوند متعال ميفرمايد:
« إِنَّا أنزَلنَاهُ فِي لَيلَةِ القَدرِ وَ مَا أدراکَ مَا لَيلَةُ القَدرِ، لَيلَةُ القَدرِ خَيرٌ مِن ألفِ شَهرٍ تَنَزَّلُ المَلاَئِکَةُ وَ الرُّوحُ فِيهَا بِإذنِ رَبِّهِم مِن کُلِّ أمرٍ سَلاَمٌ هِيَ حَتَّي مَطلَعِ الفَجرِ » (سوره قدر) (ما قرآن را در شب با ارزش قدر فرو فرستاديم. تو چه مي‌داني شب قدر کدام است (و چه اندازه عظيم است)؟ شب قدر شبي است که از هزار ماه بهتر است، فرشتگان و جبرئيل در آن شب با اجازه پروردگارشان پياپي مي‌آيند براي هرگونه کاري، آن شب، شب سلامتي و رحمت است تا طلوع صبح).
پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در ده روز آخر ماه مبارک رمضان به اعتکاف مي نشست و مي‌فرمود : « تحروا ليلة القدر في العشر الأواخر من رمضان ». «شب قدر را در ده شب آخر رمضان جستجو کنيد» (مختصر صحیح البخاری 987 صحیح امام بخاری (فتح الباری) (2020/259/4) وسنن الترمذی (789/144/2)
از حضرت بی بی عايشه در حدیثی روايت است که پيامبرصلی الله علیه وسلم فرموده است : « تحروا ليلة القدر في الوتر من العشر الأواخر من رمضان» ( ليله القدر را در شبهاي طاق دهه ي آخر رمضان جستجو کنيد. ) (متفق عليه) صحیح امام بخاری (فتح الباری) (2017/259/4)، صحیح امام مسلم (1169/628/2).
در حدیثی متعددی پیامبر صلی الله علیه وسلم بر قيام اين ده شب مسلمانان را تشويق و ترغيب نموده است .
در حدیثی از حضرت ابوهريره روایت که : پيامبرصلی الله علیه وسلم فرمود ه است : « من قام ليلة القدر إيمانا و احتسابا غفرله ما تقدم من ذنبه» (هرکس در شب قدر از روي ايمان (به اميد ثواب خدا) و اميد دريافت اجر و پاداش، قيام کند گناهان (صغيره) او بخشوده مي‌شود).
(متفق عليه : صحیح امام بخاری (فتح الباری) (2014/255/4)، صحیح امام مسلم (760/523/1)، سنن ابوداود (عون المعبود) (1359/146/4)، سنن نسائی (157/4).
شــروط إعتكاف:
براى صحت إعتكاف چهار شرط ضرورى است :
1- قيام در مسجد.
2- نيــــــت .
3- پاك بودن از حــــدث اكبر ( جنابت ، حيض ونفاس ).
4- روزه در إعتكاف واجب روزه بودن شرط است . اما در إعتكاف مستحب ومسنون روزه بودن شرط نيست.
كارهاى مستحب درإعتكاف:
تلاوت قرآن عظیم الشان تفکر وتدبر در آن، اهتمام به درود وسائر اذكار، خواندن ويا تدريس علوم دينى و مصروفيت در تصنيف وتأليف وتحقيقات علمى .
اعتکاف بايد در مسجد باشد:
علماء واکثریت ازمفسرین به اساس حکم قرآن عظیم الشان حکم مینمایند که اعتکاف باید در مسجد انجام یابد . طوریکه پروردگار با عظمت ما در ( آیه 187 سوره بقره میفرماید : « وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَ أنتُم عَاکِفُونَ فِي المَسَاجِدِ »)(و وقتي که در مساجد به (عبادت) اعتکاف مشغوليد با همسرانتان همخوابگي نکنيد).
و همچنين به دليل اينکه مسجد محل اعتکاف پيامبرصلی الله علیه و آله وسلم مسجد بوده است.
برای شخص معتکف در ایام اعتکاف اکثرآ به عباداتي مانند نماز و تلاوت قرآن عظیم الشان ،ذکر اذکار از جمله : «سبحان الله والحمدلله و لا إله الا الله و الله اکبر» گفتن و طلب مغفرت و صلوات بر پيامبرصلی الله علیه وسلم و دعا کردن وبحث و گفتگوي علمي و مانند اينها مشغول شود.
و مکروه است که اعتکاف کننده خودش را با سخنان و اعمال بيهوده سرگرم کند همانطور که ساکت ماندنش به گمان اينکه سکوت، او را به خدا نزديک مي‌کند نیز مکروه است.
محل إعتکاف زن:
محل اعتکاف زنان به رای اکثریت علما ء همین است که زن باید در منزل خویش وبخصوص در جايي كه همیشه نماز مي‌خواند، نيت إعتكاف را بعمل ارد وبه اصطلاح در همانجا بماند و بدون عذر مانند وضو، غسل و غيره از آن محل بيرون نشود و اگر احیانآ زن در خانه جاي مخصوصی براي نماز خواندن نداشت ، قبل از اينكه به إعتكاف بنشيند جاي مخصوصي را براي إعتكاف خویش تعيين كند، سپس به إعتكاف بنشيند.
فواید إعتکاف:
مسلمان که مصروف اعتکاف میگردد فواید بسیاری عاید حالش میگردد که از برخی از این فواید عبارتند از :
1- مسلمان که در اعتکاف مي‌نشيند تمام وقت و جسم خويش را براي عبادت خداوند وقف مي‌كند.
2- شخص معتکف در حین اعتکاف از جنگ و جدال و شرارتهاي دنيوي محفوظ مي‌ماند.
3- براي معتكف هميشه ثواب نماز جريان دارد چون معتكف هميشه در اشتياق نماز و جماعت به سر مي‌برد.
4- معتكف در حال إعتكاف با فرشتگان مشابهت پيدا مي‌كند چون همه وقت در تسبيح و عبادت خداوند مشغول است. معتكف در حال إعتكاف ميهمان خدا است چون مسجد محل عبادت وخانه خدا بحساب می اید .
وقت إعتكاف:
وقت إعتكاف سنت مؤ‌كده، دهه اخير ماه مبارك رمضان است. براي إعتكاف نفل وقتي تعيين نيست. يعني نمي تواند به طور نفل يكي دو ساعت يا بيشتر و يا كمتر نيت إعتكاف كند. در وقت داخل شدن به مسجد اگر نيت إعتكاف كند، در شبانه روز ثواب بسياري به وي خواهد رسيد.
كارهايي كه در إعتكاف جايز است:
معتکف میتواند برای اجرای امور برخی از امور حیاتی از محل اعتکاف خویش خارج گردد از جمله:
1- براي بول و غايط .
2- برای غسل فرضي .
3- براي نماز جمعه به محض زوال آفتاب يا در وقتي كه به مسجد مي‌رسد و پيش از خطبه بتواند چهار ركعت سنت بخواند.
4- براي اذان از مسجد بيرون رفتن و اذان گفتن.
یادداشت :
براي بول و غايط معتکف میتواند تا خانه خويش ولو اينكه خانه اش دور هم باشد از مسجد خارج گردد .
ولی اگرمعتکف دو خانه داشته باشد كه يكي وي نزديك مسجد موقعیت دارد و ديگري آن دور تر از مسجد واقع باشد ،بر معتکف لازم است كه به همان خانه نزديك خویش خود را برساند .
در مورد اینکه معتکف میتواند براي شركت در نماز جنازه اشتراک نماید ویا خیر ؟ حکم علما ء همین است که اگر :
معتکف نيت كرده بود كه براي نماز جنازه بيرون خواهم رفت برایش جايز است که درنماز جنازه سهم گیرد درغیر آن بیرون شدن برایش جایزنیست.
معتکف میتواند در هنگام اعتکاف امور ذیلی را انجام دهـد:
خوردن، نوشيدن، خوابيدن، شانه کردن مو، تراشيدن سر و گرفتن ناخن‌ها و نظافت، خريداري چيزي كه مورد لزوم او باشد، مشروط بر اينكه كالا را در مسجد حاضر نكنند، انعقاد عقد نكاح.
ولی قابل تذکر ودقت است که:
معتکف با بيرون رفتن از مسجد بدون ضرورت و همبستري کردن با همسر اعتکافش باطل میگردد .
اعمال فاسد کننده و يا مكروه کننده اعتکاف :
الف: اعمال که فاسد کننده اعتکاف اند:
1- بدون عذر عمداً يا سهواً از مسجد بيرون رفتن.
2- جماع در حال إعتكاف.
3- به خاطر عذري بيرون رفتن و بيش از حد ضرورت درنگ كردن.
4- به خاطر مریضی يا ترس از مسجد بيرون رفتن.
در تمام اين موارد إعتكاف فاسد مي‌شود.
ب : اعمال که مکروه کننده اعتکاف اند :
1- خاموشي مطلق و اين خاموشي را عبادت پنداشتن.
2- كالا و وسايل در مسجد آوردن و خريد و فروش آنها، جنگ و مجادله و حرفهاي بيهوده گفتن در ایام اعتکاف .
مستحبات إعتكاف:
مستحبات اعتکاف عبارت اند از :
1- سخنهاي خوب و ديني گفتن.
2- تلاوت قرآن عظیم الشان .
3- درود خواندن.
4- تعليم و تعلم مسايل ديني، تحقیق وتتبع در امور دینی.
5- بيان موعظه ها ، پند و اندرز.
6- در مسجد جامع إعتكاف نشستن.
قضای إعتکاف:
اگر إعتكاف فاسد شود قضای آن لازم است يا خير؟
در جواب باید گفت که : قضای إعتكاف واجب، واجب است و قضای إعتكاف سنت و نفل واجب نيست. پایان
