موانع عمده فراروي انتخابات پارلمانی افغانستان
فرزاد رمضاني بونش
تحليلگر ارشد مسائل منطقه اي
سومین انتخابات پارلمان افغانستان پس از ۳ سال تأخیر قرار است در ۲۸ مهر ۱۳۹۷ برگزار شود. دوره قبلی انتخابات پارلمان افغانستان در سال ۱۳۸۹ برگزار شد و باید پس از پنج سال و در سال ۱۳۹۴ انتخابات پارلمان بعدی برگزار می‌شد، اما دخالت دولت در امور انتخابات و بروز اختلاف میان رئیس جمهور و رئیس اجرائی بر سر اصلاح قانون انتخابات افغانستان و اختلافاتی پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۳ موجب شد انتخابات با ۳ سال تأخیر برگزار شود.
برگزاری انتخابات پارلمانی برای دولت افغانستان و متحدان بین‌المللی‌اش از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است. اكنون حدود دو هزار و پانصد تن برای 249 کرسی پارلمان نمایندگان افغانستان، نامزد شده‌اند و از این شمار (باید 68 صندلی به زنان اختصاص یابد) و از 238 کرسی باقی مانده 10 صندلی عشایر یا «کوچی» و یک کرسی که متعلق به نماینده هندوهاست. در واقع پس از ۲۰۱۴ این اولین انتخاباتی است که با تأخیر چند ساله برگزار می‌گردد. بخشی از موفقیت حکومت در ارزیابی حامیان بین‌المللی‌اش در گرو انتخابات آتی است. همچنین در این دور حضور جوانان تحصیل کرده و فرزندان رهبران قومی و سیاسی در کنار فرماندهان پیشین جهادی، رهبران قومی و احزاب، بازرگانان، فعالان مدنی و رسانه‌های، ديوانسالاران، منتقدان و همراهان دولت و نمایندگان پیشین و.. در بین نامزدها به چشم می‌خورد. با این حال و به رغم تلاش‌های گوناگون انتخابات پارلمانی این کشور با موانع عمده‌ای روبرو است و نوشتار زیر بهبررسی موانع عمده فراروی انتخابات پارلمانی افغانستان می‌پردازد.
امنيت و عدم همه‌گيري انتخابات
از یک سو انتخابات پارلمانی هر کشوري بی گمان باید به صورت سراسری برگزار گردد تا اقتدار و توانایی حکومت نشان داد شود. در اين ميان هر چند رهبران دولت تلاش کرده‌اند تا با دیدار با متنفذان و بزرگان استان غزنی در مورد نحوهٔ برگزاری انتخابات پارلمانی در این استان به توافق برسند، اما کمیسیون مستقل انتخابات با توجه به نا امنی، اختلافات محلی هزاره ـ پشتونی و حوزه‌های رأی دهی در استانی چون غزنی راه حلی را برای برگزاری انتخابات پارلمانی اتخاذ نکرد.
در بعد دیگری مقام‌های افغانستان به دنبال ایجاد 7355 مرکز رأیگیری در سراسر کشور بودند، اما تنها 5100 مرکز رأی گیری به دلایل امنیتی باز خواهد شد. در واقع اکنون در برخی از مناطق افغانستان در زیر حاکمیت طالبان قرار دارند. همچنین تنها دو هفته مانده به انتخابات افغانستان، داعش بر شدت حملات خود افزوده و طالبان از مردم افغانستان خواست انتخابات را ممنوع کرده و تنها راه ثبات در این کشور خروج کامل نیروهای خارجی دانسته است. در اين شرايط سهل‌انگاری‌های امنیتی برای دلسردکردن مردم از ثبت‌نام در فرایند رأی‌دهی و در نتیجه کاهش شدید آمار رأی‌دهندگان رخ خواهد داد و در مناطق ديگر هم امكان مشاركت در انتخابات موجود نيست. در واقع همچنان كه در دور قبلی انتخابات پارلمانی در سال ۱۳۸۹، سازمان ملل متحد اعلام کرد که از ۱۲ میلیون واجدان شرایط رای دهی در افغانستان ۴۰ درصد به پای صندوق‌های رای رفته اند، اكنون نيز مخالفین مردم و حکومت افغانستان از هر راه ممکن تلاش خواهند کرد که جلو این مانور بزرگ سیاسی را در افغانستان بگیرند. لذا اين امر مي تواند بر چگونگی حضور و مشارکت گستردۀ مردم تاثير عمده اي گذارد. در واقع حکومت افغانستان تمام توانایی خود را برای تأمین امنیت انتخابات تمام تدابیر امنیتی را به كار خواهد گرفت، اما همچنان كه در آغازین روزهای ثبت نام برای رأی دادن در انتخابات پارلمانی مردم مصيبت هايي را متحمل شدند، در صورت مختل شدن بيشتر امنيت در روند انتخابات اعتماد به نفس مخالفان حکومت قوی شده و كابل ضربۀ سنگینی را از نظر مشاركت مردمي در انتخابات متحمل خواهد شد.
كاركرد كميسيون انتخابات و رويكرد شفافیت در انتخابات
ثبت نام رای‌دهندگان در ۲۵ فروردین ۱۳۹۷ رسماً آغاز شد. در واقع شرایط ثبت نام در مراکز ثبت نام رای دهندگان، داشتن شناسنامه هویتی و سن بالای ۱۸ سال بود تا از انجام تقلب و رای‌های خیالی جلوگیری شود. با اين حال کمیسیون مستقل انتخابات پس از پایان مهلت ثبت نام رای‌دهندگان ادعا کرد که بیش از ۹ میلیون نفر برای حضور در انتخابات پیش رو ثبت نام کرده‌اند. در اين بينپس از افشاگری مخالفان و ائتلاف بزرگ ملی افغانستان از تقلب سازمان یافته در ثبت نام رای دهندگان، کمیسیون آمار رای دهندگان را ۷ میلیون تن اعلان کرد. در اين ميان برخي مخالفان و احزاب سیاسی آن را بسيار كمتر مي دانند و کارت‌های اضافی را ابزار مناسبی برای تقلب هاي آتي مي دانند. در واقع مخالفان خواستار چگونگی نظارت مؤثر احزاب بر انتخابات، بایومتریک شدن رأی دهندگان و تغییر نظام انتخاباتی افغانستان از رأی واحد غیر قابل انتقال، به شیوه چند بعدی بودند، اما سرانجام حکومت و کمیسیون مستقل انتخابات استفاده از سیستم بایومتریک را برای جلوگیری از چند بار رأی دادن پذيرفتند و احزاب سیاسی موافقت خود را با برگزاری انتخابات پارلمانی اعلام کردند. در اين ميان برای نخستین بار است که از سیستم بایومتریک در فرایند انتخابات استفاده می‌کند، اما هنوز برخي معتقدند حتی در سیستم بایومتریک حالت آفلاین امکان دستکاری در نتایج وجود دارد و هنوز حدود چند میلیون رای تقلبی می‌تواند در انتخابات تعیین کننده باشد.
مديريت اعتراض ها و تنش‌های سياسي و انتخاباتی
در گذشته و اكنون بخش هاي مهمي از اپوزسيون و احزاب در افغانستان به خطر تقلب اشاره مي كنند. منتقدان دولت می‌گویند محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهوری افغانستان با نفوذ در کمیسیون انتخابات تلاش می‌کند تا افراد نزدیک به خود را وارد پارلمان افغانستان کند. چنانچه برخی از نامزدهای انتخابات پارلمانی بارها نگرانی خود را از برگزاری انتخابات شفاف و بدون تقلب ابراز کرده‌اند و برخي نيز در اعتراض به انچه «تقلب گسترده» در انتخابات می‌داند، از نامزدی انصراف داده اند. در همين حين نيز گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان کمیسیون مستقل انتخابات را به راه‌اندازی تقلب پیش از انتخابات متهم کرده است. اين مخالفت ها در حالي است كه حکومت افغانستان در سه سال گذشته نتوانسته انتخابات پارلمانی را برگزار کند و توانایی حکومت افغانستان و مشروعیت پارلمان ملی کنونی را نیز زیر سؤال برده است. در وضعيت كنوني هر چند تا حد زيادي تنش احزاب سیاسی و حکومت افغانستان در مورد چگونگی برگزاری انتخابات پارلمانی تقریبا حل شده است، اما توانایی و مدیریت سالم کمیسیون انتخابات؛ در روند انتخابات ممكن است جنجال‌های تازۀ سیاسی پس از برگزاری انتخابات را فراهم كند.
در گذشته بعد از برگزاری انتخابات نوع كنشگري دولت و کمیسیون‌های انتخاباتی برجسته تر مي شد و جنجال‌های انتخاباتی نشان مي داد كه از آرای مردم به خوبی حفاظت صورت نگرفته است. اكنون نيز اگر كابل جلو هرگونه زمینه برای بروز جنجال‌های انتخاباتی را نگیرد، مردم و جريان هاي سياسي مخالف با وجود مسئوليت کمیسیون انتخاباتی برای تأمین سلامت و شفافیت انتخابات حکومت افغانستان را مسئول خواهد دانست. به علاوه بروز تنش در بعد از انتخابات و تداوم اعتراض هابه نوبه خود مي‌تواند بر انتخابات ریاست جمهوری سال آینده و بروز بيشتر بی اعتمادی و یا جنجال سياسي بيشتر در فاصله انتخابات پارلماني تا رياست جمهوري دامن زند.
