مناقشه روسیه و اوکراین؛ تغییر ژئوپلتیک غرب آسیا به‌سود ایران *
نویسنده: م. ک. بهادراکومار MK Bhadrakumarمترجم: سایت «۱۰ مهر»برگرفته از : وب‌لاگ کرادلِه ــ The Cradle ــ ۲۵ آوریل ۲۰۲۲ **
در حالی که اسرائیل یک سیاست خارجی تنگ‌نظرانه و وقت‌گیر را دنبال می‌کند، قطب‌نمای ایران با وسعت چشم‌انداز استراتژیک آن مشخص می‌شود. ایران به‌خوبی درک می‌کند که غرب در بحران اوکراین نیات خطرناکی دارد. تهران استراتژی غرب مبنی بر تبدیل اوکراین به باتلاق مرگبار برای روسیه را می‌بیند تا با حذف روسیه از فهرست بازیگران اصلی، شرایطی را فراهم سازد که غرب نقش فعال‌تری در صحنه جهانی به‌ویژه در نیمکره شرقی ایفا کند. یک مفسر بانفوذ ایرانی هفته گذشته نوشت:
«می‌توان تصور کرد که بهترین امید و علاقه ایران در موفقیت روسیه در غلبه بر بحرانی است که می‌تواند منجر به تغییر نظم جهانی در جهت چندقطبی شدن به دور از سیستم‌های سیاسی و مالی غالب به رهبری غرب شود.»
بسته شدن حریم هوایی ترکیه به روی تمامی هواپیماهای روسی برای مسکو تعجب‌آور نبوده است، زیرا می‌داند آنکارا و واشنگتن درگیر جنگ جدیدی هستند و طیف کاملی از سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه در حال انجام است.
بهترین گواه آن این است که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اکنون می‌گوید که «روابط معقول، منسجم و متعادل» با اسرائیل تنها راه برای دفاع موثر از آرمان فلسطین است، و این در حالی است که با وجود تنش‌های شدید بر سر مسجد الاقصی، نزدیک شدن آنکارا به اورشلیم تثبیت می‌شود.
با این حال، بسته شدن حریم هوایی ترکیه به روی هواپیماهای روسی پیامدهای منطقه‌ای گسترده‌تری دارد. روسیه پایگاه‌هایی در سوریه دارد و اگرچه درگیری در آن کشور فروکش کرده است، اما همچنان وابسته به رفتار و حرکت ترکیه است که طی چند سال گذشته نیروهای زیادی از شورشیان سوری را آموزش داده و تجهیز کرده است ــ حداقل ۲۰هزار جنگجو که در یک ساختار فرماندهی متحد تحت آنچه ارتش ملی سوریه نامیده می‌شود، شکل گرفته‌اند.
سوریه هنوز اهمیت دارد
کافی است بگوییم مسکو که دیر یا زود در دسترس نبودن حریم هوایی ترکیه را پیش‌بینی می‌کرد، ترتیبات جایگزینی دیگری را در پیش گرفته بود. مسیر هوایی از طریق قفقاز و ایران یک گزینه است. البته، مسکو و تهران منافع مشترکی در تضمین عدم تغییر موازنه نظامی در سوریه دارند، اگرچه می‌توان انتظار انتقال نیروهای روسی از سوریه به مناطق درگیری در اوکراین را هم داشت.
در این رابطه نقش ایران به‌عنوان یک تثبیت‌کننده در وضعیت سوریه، تنها می‌تواند برجسته‌تر شود. در همین حال، اردوغان در این میان فرصتی می‌بیند تا با بررسی حضور نیروهای آمریکایی و روسیه در شمال سوریه، کنترل مناطق خودمختار کرد را در دست بگیرد. ترکیه همچنین صدها نیرو، زره‌پوش و توپخانه را برای تقویت حضور خود در اطراف ادلب در شمال غربی سوریه به حرکت درآورده است که اگر آنکارا نتواند با روسیه به تفاهم برسد، ممکن است مورد حمله قرار گیرد.
زمانی بود که تا همین اواخر، مسکو و واشنگتن مانع هرگونه حمله ترکیه برای گرفتن اراضی نیروهای کرد بودند. اما اکنون به‌نظر می‌رسد که دوران گذشته است. ترکیه خود را در موقعیتی بسیار بهتر از هر زمان دیگری برای قطع گره گوردیان *** می‌بیند؛ گره‌ای که مانع گسترش جاه‌طلبی‌هایش بوده و هرگونه تهاجم گسترده‌ای را برای پیگیری این جاه‌طلبی‌ها در شمال سوریه به تأخیر انداخته است.
فرصتی برای ایران؟
این بخش پر رمز و راز در حال تحول در سوریه، باید ایران را نگران کند. با این حال، تناقض در رابطه با روابط روسیه با اسرائیل که برای حمله به دارایی‌های ایران در سوریه فضایی را فراهم کرده بود، کم اهمیت نیست. ایران به‌شدت آگاه است که اطلاعات اسرائیل در سرتاسر منطقه در پایگاه‌های آمریکا ادغام شده است، که نه‌تنها پوششی است برای جمع‌آوری اطلاعات، بلکه اسرائیل را برای نقش‌های آتی به‌عنوان زیرمجموعه فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) آماده می‌کند ــ مرکز فرماندهی ارتش ایالات متحده که فعالیت‌های مصر و غرب آسیا تا آسیای مرکزی و جنوبی را پوشش می‌دهد.
در ژانویه سال گذشته ، پنتاگون گزارشی از تغییری در طرح فرماندهی یک‌پارچه منتشر کرد که بر مبنای آن اسرائیل از فرماندهی اروپای آمریکا (EUCOM) به CENTCOM جا‌به‌جا می‌شد؛ اقدامی که با در نظر گرفتن «ارتقای استراتژیک» نقش آینده این کشور در غرب آسیا، توجه بیشتر واشنگتن به منطقه هند و اقیانوسیه را می‌طلبد.
با در نظر گرفتن همه این مسایل و در مجموع، ایران باید از این واقعیت استقبال کند که اکنون شفافیت بیشتری در مورد مرزهای روابط روسیه و اسرائیل وجود دارد. اسرائیل در ابتدا تلاش زیادی کرد تا در مناقشه بین اوکراین و روسیه بی‌طرف باقی بماند و حتی نقشی مطلوب به‌عنوان مصلح و میانجی ایفا کند. اما دولت بایدن هیچ‌کدام از آنها را نمی‌خواست و دولت نفتالی بنت را شدیداً مورد انتقاد قرار داده و تحت فشار بسیار زیادی گذاشت تا درست همانند دیگران، آنطوری رفتار کند که از یک زیردست انتظار می‌رود.
روابط اسرائیل و روسیه در حال آزمایش است
اسرائیلی‌ها واقع‌گرا هستند. به‌همین دلیل است که وزیر امور خارجه یایر لاپید، زیر فشار آمریکا زانو زد و روسیه را به‌صراحت به جنایات جنگی در اوکراین متهم کرد. اما در این روند، لاپید تا حدودی زیاده‌روی کرد، زیرا او برای سرزنش روسیه، جایی را در یونان و در حضور همتایان یونانی و قبرسی خود انتخاب کرد:
«یک کشور بزرگ و قدرتمند بدون هیچ توجیهی به یک همسایه کوچک‌تر حمله کرده است. بار دیگر، زمین آغشته به خون غیرنظامیان بی‌گناه است. تصاویر و اظهارات شاهدان عینی از اوکراین وحشتناک است. نیروهای روسیه علیه غیرنظامیان بی‌دفاع مرتکب جنایات جنگی شده‌اند. من این جنایات جنگی را به‌شدت محکوم می‌کنم.»
لاپید که خود یک ژنرال سابق است و با جنایات جنگی بیگانه نیست، ممکن است شخصاً خود را به «شاهین‌های روس‌هراس» در واشنگتن به‌عنوان نخست‌وزیر بعدی اسرائیل تلقین کرده باشد. اما او کارد را در عمق آگاهی روسیه پیچاند. و پاسخ مسکو سریع بود.
نه‌تنها سفیر اسرائیل توسط وزارت امور خارجه روسیه احضار شد، بلکه دو اتفاق دیگر نیز پی‌در‌پی رخ داد. اول، دریاسالار اولگ ژوراولف، معاون مرکز روسیه برای آشتی طرف‌های متخاصم در سوریه، در یک اشاره نه چندان ظریف، فاش کرد که یک سامانه پدافند هوایی بوک M۲E ساخت روسیه که توسط سوریه اداره می‌شود، اخیراً یک موشک هدایت‌شونده را رهگیری کرده است. موشک هدایت‌شونده از یک جنگنده اف ۱۶ اسرائیل در حریم هوایی سوریه شلیک شد.
افشای رهگیری موشک هدایت‌شونده اسرائیل در سوریه، هشدار بسیار خوبی به اسرائیل بود که روسیه دیگر نمی‌تواند حملات آینده اسرائیل به اهدافی در سوریه (که عمدتا دارایی‌های ایران هستند) را تحمل کند.
دوم، پوتین خود در صحنه ظاهر شد و نامه‌ای به بنت نوشت و از اسرائیل خواست همانطور که نتانیاهو به‌عنوان بخشی از توافق دو سال پیش برای آزادی یک شهروند آمریکائی ــ اسرائیلی که در روسیه به اتهامات مواد مخدر دستگیر شده، وعده داده بود، کنترل کلیسای سنت الکساندر نوسکی اورشلیم را به روسیه واگذار کند.
این موضوع اخیر برای بنت، قرص تلخی خواهد بود که باید آن را قورت دهد ــ انتقال سرپرستی کلیسای واقع در شهر قدیمی اورشلیم به روسیه. این کلیسا برای کلیسای ارتدکس روسیه از اهمیت استثنایی برخوردار است و مکانی برای زیارت روس‌های ارتدوکس می‌باشد که به‌طور جدایی‌ناپذیری با موج فزاینده ناسیونالیسم روسی پیوند خورده‌اند. یک گزارش صدای آمریکا وقت را تلف نکرد و بیان کرد که «مسأله یکی از آخرین نقاط درگیر در روابط پر مناقشه بین دو کشور اسرائیل و روسیه در طول جنگ روسیه در اوکراین است.»
برنامه‌ریزی بلند‌مدت
در حالی که اسرائیل یک سیاست خارجی تنگ‌نظرانه و وقت‌گیر را دنبال می‌کند، قطب‌نمای ایران با وسعت چشم‌انداز استراتژیک آن مشخص می‌شود. ایران به‌خوبی درک می‌کند که غرب در بحران اوکراین نیات خطرناکی دارد. تهران استراتژی غرب مبنی بر تبدیل اوکراین به باتلاق مرگبار برای روسیه را می‌بیند تا با حذف روسیه از فهرست بازیگران اصلی، شرایطی را فراهم سازد که غرب نقش فعال‌تری در صحنه جهانی به‌ویژه در نیمکره شرقی ایفا کند. یک مفسر بانفوذ ایرانی هفته گذشته نوشت:
«می‌توان تصور کرد که بهترین امید و علاقه ایران در موفقیت روسیه در غلبه بر بحرانی است که می‌تواند منجر به تغییر نظم جهانی در جهت چندقطبی شدن به دور از سیستم‌های سیاسی و مالی غالب به رهبری غرب شود.»
بدیهی است که دولت بایدن برای دستیابی به توافق با ایران در مورد لغو تحریم‌ها علیه این کشور وقت‌کُشی می‌کند. تقریباً هر روز تهران را با پیشنهادات ظاهراً ساخته و پرداخته شده و خارق‌العاده، آشکارا اغوا می‌کند: در حالی که واشنگتن می‌تواند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از فهرست ترور حذف کند، نیروی قدس نخبه‌اش باید در تحریم بماند و به این عنوان شناخته شود؛ و غیره.
با این حال، اصل موضوع این است که سیاست‌های خارجی دولت بایدن در حال حاضر روسیه محور است (و نه «پوتین محور») و تا آینده قابل پیش‌بینی نیز به‌همین شکل باقی خواهد ماند. واشنگتن به‌دنبال این اطمینان است که ایران از روسیه فاصله بگیرد. شبحی که دولت بایدن را آزار می‌دهد این است که دو ابرقدرت انرژی ــ با قرابت ایدئولوژیک برای نظم جهانی برابر و عادلانه، و تجارت چندقطبی با رژیم‌های ارزی ــ با هم و در کنار هم کار می‌کنند، که ایالات متحده برای مقابله موثر با آنها به‌سختی تحت فشار است.
* تیتر بالا از «۱۰ مهر» است. تیتر اصلی مقاله عبارتست از: «در حالیکه اسرائیل و ترکیه در رابطه با اوکراین محدویت‌های مسکو را آزمایش می‌کنند، ایران دستاوردهایی به‌دست می‌آورد.»
** https://thecradle.co/Article/columns/۹۵۱۰
*** (افسانه یونان)، گره گوردیان: «گوردیوس سلطان فری جیا» طنابی را گره زد و اعتقاد بر این بود که هر کس این گره را بگشاید مالک و سرور آسیا خواهد شد. اسکندر مقدونی پس از مشاهده گره شمشیر برکشید و آن را با یک ضربه قطع کرد. گوردیان به‌معنی مسئله گیج‌کننده، مشکلِ معما‌مانند هم استفاده می‌شود.
