خدمات ارزی بسیار ارزشمند مسکو به پکن
والنتین کاتاسانوف (Valentin Katasonov)، پروفسور، دکتر علوم اقتصادی، مدیر مرکز پژوهش‌های اقتصادی «شاراپوف» فدراسیون روسیه، پژوهشگر مسائل پشت صحنه
ا. م. شیری
«ما طرفدار استفاده از یوآن چین در محاسبات بین روسیه و کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین هستیم»
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در دیدار با شی جین‌پینگ، رئیس جمهور چین، در ۲۱ مارس پیام بسیار مهمی صادر کرد: «ما طرفدار استفاده از یوآن چین در محاسبات بین روسیه و کشورهای آسیایی، آفریقایی و آمریکای لاتین هستیم. من مطمئنم که این روش محاسبات با یوآن بین شرکای روسیه و شرکای آن در کشورهای ثالث اجرا خواهد شد».
در واقع این وعده‌ای است برای ارائه خدمات بسیار جدی به طرف چینی در جهت ارتقای یوآن در عرصۀ بین‌المللی. با این حال، طی ده سال گذشته، هیچ کشور دیگری مانند فدراسیون روسیه از پول چین حمایت نکرده است. اولاً- روسیه در روابط تجاری و اقتصادی بین دو کشور، به استفاده از یوآن (در ازای استفادۀ طرف چینی از روبل) شروع کرد. ثانیاً، فدراسیون روسیه پول چین را در ذخایر بین‌المللی خود گنجانده است.
تصمیم به گنجاندن یوآن در ذخایر بین‌المللی توسط بانک مرکزی روسیه در پایان سال ۲۰۱۵ پس از تصمیم صندوق بین‌المللی پول مبنی بر گنجاندن ارز چین در سبد به اصطلاح حق برداشت ویژه اتخاذ گردید. این بدان معنی بود که یوآن وضعیت رسمی یک ارز ذخیره کسب کرد که تا آن زمان فقط دلار آمریکا، یورو، پوند استرلینگ انگلیس و ین ژاپن از آن برخوردار بودند. با این حال، اگرچه یوآن عنوان افتخاری «پول ذخیره» کسب کرد، اما این تأثیر زیادی بر ترکیب ذخایر بین‌المللی اکثر کشورهای جهان نداشت. در سال ۲۰۱۶، طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، سهم یوآن از حجم کل ذخایر بین‌المللی همۀ کشورها فقط ۱.۱٪ بود (سهم دلار آمریکا ۶۴٪ بود). بر اساس آخرین داده‌ها، از اول اکتبر ۲۰۲۲، سهم یوآن به ۲.۹٪ (سهم دلار آمریکا ۵۹.۵٪) افزایش یافت.
روسیه فعال‌تر از همه یوآن را به ترکیب ذخایر طلا و ارز اضافه کرد. طبق آخرین داده‌های علنی بانک مرکزی روسیه، تا اواسط سال ۲۰۲۱، سهم یوآن در دارایی‌های طلا و ارز بانک مرکزی ۱۳.۱ درصد (سومین جزء بزرگ پس از یورو با سهم ۳۲.۳ درصد و طلا با سهم ۲۱.۷ درصد) بود. به بیان دقیق، ذخایر یوآن روسیه در اواسط سال گذشته به ۷۶.۷ میلیارد دلار رسید. این تقریباً برابر یک چهارم ارزش کل ذخایر یوآن تمام بانک‌های مرکزی جهان در آن زمان بود.
ما امروز از میزان ذخیرۀ یوآن بانک مرکزی روسیه اطلاع نداریم. زیرا، بانک مرکزی بخش قابل توجهی از آمار خود را بسته است. در روزهای اخیر، بخشی از آمار خود را اعلام کرد، اما اطلاعات مربوط به ساختار ارزی و کشوریِ ذخایر بین‌المللی همچنان بسته است. بر اساس شواهد غیرمستقیم، می‌توان فرض کرد که در بخش بسته‌نشدۀ ذخایر ارزی، یوآن، اگر نه تنها، اما ارز غالب است.
در مورد استفاده از یوآن به عنوان ارز تسویه حساب، بانک مرکزی روسیه پردۀ رازداری را کنار زد. «در بررسی مخاطرات بازارهای مالی»، اعلام کرد که در سال ۲۰۲۲ سهم یوآن در پرداخت برای صادرات در روسیه از ۰.۵٪ به ۱۶٪ و سهم روبل – از ۱۲٪ به ۳۴٪ افزایش یافت. بنابراین، ارزهای روسیه و چین نیمی از تسویه حساب‌های تجارت خارجی روسیه را از آن خود کردند. بدون شک، به دلیل تحریم‌های گستردۀ غرب علیه روسیه پس از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، جهش کوانتومی در شاخص یوآن رخ داد.
ساختار ارزی پرداخت‌های واردات نیز در سال گذشته در حد قابل‌توجهی تغییر کرد. سهم ارزهای کشورهای غیردوست (تقریباً منحصراً دلار آمریکا و یورو) از ۶۵٪ (ژانویه ۲۰۲۲) به ۴۶٪ (دسامبر) کاهش یافت. «کاهش سهم ارزهای سمّی عمدتاً به دلیل افزایش سهم یوآن در محاسبات روی داد و در طول سال، از ۴ درصد به ۲۳ درصد افزایش یافت. در همین حال، سهم روبل در پرداخت برای واردات اندکی- از ۲۹ به ۲۷٪ کاهش یافت و سهم ارزهای سایر کشورهای دوست در ابتدای سال ۲۰۲۳ به ۴٪ رسید».
جامعهٔ جهانی ارتباطات مالی بین بانکی (SWIFT) برای انتقال اطلاعات و پرداخت‌ها در گزارش خود خاطرنشان کرد که در اوت ۲۰۲۲، روسیه سومین کشور جهان از نظر پرداخت‌های برون‌مرزی (offshore) به یوآن (در خارج از جمهوری خلق چین) شد. تا پایان سال ۲۰۲۲، سهم روسیه از پرداخت‌های یوآن در خارج از چین کاهش یافت. در پایان ماه دسامبر با سهم ۱.۸۹ درصدی به ردیف ششم سقوط کرد. با این حال، در ژانویۀ ۲۰۲۳، سهم روسیه در محاسبات برون‌مرزی با یوآن دوباره رشد کرد و به ۲.۵۷٪ رسید و روسیه نیز به رتبۀ پنجم در رتبه‌بندی جامعهٔ جهانی ارتباطات مالی بین بانکی رسید.
همانطور که بارها نوشته‌ام، در بازار ارز داخلی، امکان جدی برای جایگزینی ارزهای سمّی (در درجه اول دلار آمریکا و یورو) با ارزهای کشورهای دوست وجود دارد. در میان دومی‌ها، یوآن چین به وضوح غالب است. با توجه به نتایج فوریه، یک شور و هیجان خفیف در بازار بورس مسکو ثبت شد. یوآن چین از نظر گردش مالی در ردیف بالاتر از دلار آمریکا قرار گرفت. یوآن تقریباً ۴۰٪ از کل حجم معاملات ارزهای اصلی (۱.۴۸ تریلیون روبل)، دلار- کمی بیش از ۳۸٪ (۱.۴۲ تریلیون روبل)، یورو – ۲۱.۲٪ (۰.۷۹ تریلیون روبل) را به خود اختصاص داد. اما در فوریه ۲۰۲۲، موقعیت ارز آمریکایی بر سهم میکروسکوپی پول چین غالب بود: دلار- ۸۷.۶٪، یورو – ۱۱.۹٪، یوآن – ۰.۳۲٪. کارشناسان تغییر ثبت‌شده در ماه فوریه در بورس مسکو را انتقال از دلار به یوآن نامیدند.
با این وجود، در حالی که یوآن به اندازۀ یک ارز خارجی که قبل از ۲۴ فوریۀ سال گذشته دلار آمریکا بود، مورد تقاضای اکثر اشخاص حقوقی و حقیقی فدراسیون روسیه قرار نگرفت. سهم وجوه ارزی مردم از سپرده‌های بانکی تا اول ژانویۀ سال جاری به ۱۱.۲ درصد در مقابل ۱۹.۹ درصد سال قبل کاهش یافت. حجم وجوه خانوار به یوآن چین در حال رشد است، اما همانطور که بانک مرکزی روسیه خاطرنشان میکند، سهم آن در مقیاس تمام وجوه افراد ناچیز است.
در بررسی تحلیلی اخیر «بخش بانکی» (مارس ۲۰۲۳)، بانک مرکزی خاطرنشان میکند که سهم وام‌های ارزی دلار و یورو در میان موجودی بانکی در حال کاهش است، اما یوآن شکاف را پر نمی‌کند. نقش یوآن در اعطای وام به تجارت روسیه هنوز کم است.
با این حال، برگردیم به خبری که در همان ابتدا ذکر کردم. رئیس جمهور روسیه پیشنهاد داد تا قانونی شدن روابط اقتصادی خارجی فدراسیون روسیه، یعنی کمک به اجرای وظیفۀ تعیین‌شده توسط رهبری چین در اوایل دهه ۲۰۰۰ مبنی بر تبدیل یوآن به یک ارز واقعاً بین‌المللی تسریع شود. پوتین به کشورهای آسیا، آفریقا، آمریکای لاتین اشاره کرد. از اواخر دهۀ گذشته، روسیه در حال مذاکره با این کشورها در مورد دلارزدایی از تسویه حساب‌های تجارت خارجی بوده است. مذاکرات پس از ۲۴ فوریۀ سال گذشته شدت گرفت. اما در جریان این مذاکرات، موضوع اصلی جایگزینی دلار، یورو و سایر ارزهای سمّی با ارزهای ملی، یعنی، به روبل روسیه و واحد پول کشورهای شریک بود.
در ۲۱ مارس، ولادیمیر پوتین جایگزینی ارزهای سمّی با یوآن چین را در تجارت با کشورهای ثالث پیشنهاد داد. در واقع، رئیس جمهور قول داد که یوآن را در صحنۀ جهانی ترویج کند. خدمات ارزی بسیار ارزشمند مسکو به پکن ارائه دهد. امیدوارم در صورت استفاده از یوآن در تجارت روسیه با کشورهای ثالث، به هزینۀ روبل نباشد.
مأخوذ از: بنیاد فرهنگ راهبردی
۸ فروردین-حمل ۱۴۰۲
