تحریم‌شدگان: تعیین قواعد تازه‌ای توسط ایران و روسیه
نویسنده: پپه اسکوبارمترجم: سایت «۱۰ مهر»برگرفته از : وبلاگ کرادله ــ The Cradleــ ۳۱ ماه مه ۲۰۲۲ *
در حالی که چین که می‌خواهد تا سرحد امکان تحریم‌های ایالات متحده را دفع کند، عقب مانده است، شرکای آن ایران و روسیه در حال انجام اقدامات لازم برای شکستن سیطره مالی جهانی غرب هستند / ایران و روسیه در ایجاد شبکه‌های مالی جایگزین برای دور زدن تحریم‌های غرب پیشتاز هستند.
اولین مجمع اقتصادی اوراسیا، که هفته گذشته در بیشکک، قرقیزستان برگزار شد، باید به‌عنوان نقطه عطفی در تعیین پارامترهای ادغام ژئواکونومیک مرکز اوراسیا در نظر گرفته شود.
سرگئی گلازیف، وزیر ادغام و اقتصاد کلان اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، در حال هماهنگی تلاش‌ها برای طراحی یک سیستم پولی ــ مالی جایگزین ــ عملاً یک سیستم پسا برتون وودز ــ با همکاری چین است. به گفته گلازیف، این مجمع «مدل ارز تسویه حساب جهانی جدید را که به سبدهای ارزها و کالاهای ملی متصل شده است، مورد بحث قرار داد. معرفی این ابزار ارزی در اوراسیا منجر به فروپاشی نظام دلار و تضعیف نهایی قدرت نظامی و سیاسی ایالات متحده خواهد شد. آغاز مذاکرات برای امضای یک معاهده بین‌المللی مناسب در چارچوب سازمان همکاری شانگهای ضروری است.»
گلازیف در مصاحبه‌ای اختصاصی با The Cradle در ماه آوریل، ابتکار عمل برای برانداختن سیستم مالی جهانی غرب را با جزئیات بیشتری توضیح داد.
درک این نکته که گلازیف چگونه تلاش‌های اقتصادی اوراسیا (EAEU) را به نقش فزاینده ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی سازمان همکاری شانگهای (SCO) مرتبط می‌کند که قدرت‌های اصلی اوراسیا: چین، روسیه، هند، پاکستان، قزاقستان و ایران را دور یک میز گرد هم می‌آورد، بسیار مهم است.
این به‌طور مستقیم به ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه مرتبط است که از تمدید توافقنامه تجارت آزاد موقت بین اوراسیا و ایران، که جدیدترین (و تنها عضو از آسیای غربی) عضو کامل سازمان همکاری شانگهای در نشست شورای عالی اقتصادی اوراسیا است، حمایت می‌کند. پوتین گفت علیرغم «مقابله غرب جمعی» این باید ادامه یابد.
اوراسیا (EAEU) که در سال ۲۰۱۵ با پنج عضو کامل ــ روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس و ارمنستان ــ افتتاح شد، بازاری با ۱۸۴ میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی جمعی بیش از ۵ تریلیون دلار را نشان می‌دهد. به گفته علیرضا پیمان پاک، معاون وزیر بازرگانی ایران، گام بعدی با ایران اجرای توافقنامه تجارت آزاد کامل، احتمالاً قبل از پایان سال خواهد بود. مصر، اندونزی و امارات نیز کاندیدای انعقاد قرارداد با اتحادیه اوراسیا هستند.
ایران که بیش از چهار دهه است مجبور به یافتن راه‌حل‌های خلاقانه برای دور زدن بسته‌های زنجیره‌ای تحریم‌های امپریالیستی شده است، می‌تواند یکی دو درس مفهومی به روسیه بدهد. به گفته رضا فاطمی امین، وزیر تجارت و صنایع ایران، توافقات مبادله‌ای در حال افزایش است: تهران در ازای روی، آلومینیوم، سرب و فولاد بسیار مورد نیاز برای صنایع فلزی و معدنی خود، قطعات یدکی و توربین‌های گازی را به نیروگاه‌های مسکو ارائه می‌دهد. همانطور که در سفر اخیر الکساندر نوواک، معاون نخست وزیر روسیه به تهران مطرح شد، مبادلات پایاپای بیشتری بر روی طیف گسترده‌ای از کالاها در پیش است.
(روسیه-ایران-چین)، RIC دیگر
به آرامی اما مطمئناً، RIC جدید (روسیه، ایران و چین) ــ برخلاف RIC قدیمی در BRICS (روسیه، هند و چین) ــ در تلاش است تا سیستم‌های مالی خود را یکپارچه کند. ایران به‌عنوان یک تأمین‌کننده انرژی و شریک کلیدی طرح کمربند و جاده (BRI) در غرب آسیا، یک موضوع استراتژی امنیت ملی برای چین است.
با این حال، مسئله روسیه و چین موضوع بسیار پیچیده‌تری است. بانک‌های چینی که به‌شدت از تحریک تحریم‌های آمریکا می‌ترسند، تمایلی به گسترس معاملات خود ــ حداقل در حال حاضر ــ با بانک‌های روسیه ندارند، که ما را به مورد UnionPay می‌رساند: ارائه‌دهنده کارت‌های بانکی چینی ــ به‌ویژه در سراسر آسیا محبوبیت فزاینده‌ای دارد ــ حتی قبل از اینکه بزرگترین بانک روسیه توسط اتحادیه اروپا و ایالات متحده از پلتفرم پیام‌رسان بانکی جهانی SWIFT حذف شود، از شراکت با Sberbank خودداری کرد. یونیون پی همچنین برنامه‌های خود را با سایر بانک‌های روسیه برای صدور کارت‌های UnionPay مرتبط با سیستم پرداخت میر روسیه لغو کرد و از خروج ویزا و مسترکارت از بازار روسیه سود برد.
برای چین، این هنوز یک اقدام متعادل‌کننده محتاطانه است. در اوایل سال جاری رئیس‌جمهور شی جین پینگ در مجمع بوآئو در آسیا، در مخالفت با «استفاده ناخواسته از تحریم‌های یکجانبه» برخوردی قاطعانه کرد. به‌نظر می‌رسید بیش از ۸۰ درصد از شرکت‌های چینی که قبلاً در روسیه تأسیس شده بودند، به تجارت خود مانند همیشه ادامه دهند.
اما در عمل، مشکلات جدی وجود دارد. بانک چین و بانک صنعتی و تجاری چین (ICBC) تأمین مالی کالاهای روسیه را محدود کرده‌اند. حتی بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیا (AIIB) که برای پروژه‌های توسعه پایدار، مرتبط یا غیرمرتبط با BRI کاملاً ضروری است، در اوایل ماه مارس تصمیم گرفت تمام وام‌های روسیه و بلاروس را متوقف کند تا از «یکپارچگی مالی» خود محافظت کند.
در بعد مالی، بانک‌های چینی محتاط با حضور گسترده در غرب همیشه این واقعیت را تعدیل می‌کنند که نزدیک به ۸۰ درصد از مبادلات فرامرزی جهان همچنان به دلار و یورو و تنها ۲ درصد به یوان است. بنابراین بازار روسیه دقیقاً در اولویت نیست.
به موازات آن، جبهه روسیه و ایران کاملاً پُر جنب و جوش است. همانطور که معاون نخست‌وزیر الکساندر نواک تأکید کرد، آنها در حال تسویه حساب‌های متقابل با ارزهای ملی خود تا «بالاترین سطح ممکن» هستند: «ما با بانک‌های مرکزی درباره گسترش و عملکرد سیستم پیام‌رسانی مالی و همچنین اتصال کارت‌های پرداخت میر و شتاب بحث کردیم.»
در حال حاضر، کارت میر هنوز در ایران پذیرفته نشده است، اما این در حال تغییر است ــ درست مانند ترکیه، که در تابستان امسال پرداخت با کارت میر را از لژیون گردشگران روسی آغاز خواهد کرد. این در عمل به این معنی است که روسیه و ایران بانک‌های خود را به سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS) که معادل روسی سوئیفت است، متصل خواهند کرد. البته بدیهی است که چینی‌ها این که این انتقال چگونه بی‌وقفه عمل خواهد کرد را بررسی خواهند کرد.
همانطور که مایکل میباخ، مدیرعامل مسترکارت (Mastercard) در داووس اعلام کرد، اکنون همه اینها را با این احتمال مقایسه کنید که به زودی اصلاً سوئیفت وجود نخواهد داشت. میباخ که در یک پنل در مورد ارزهای دیجیتال بانک مرکزی شرکت داشت و در مورد پرداخت‌های فرامرزی بحث می‌کرد، گفت که سوئیفت ممکن است به زودی به گذشته تبدیل شود. شکی در مورد آن نیست: مسکو در حال حاضر به ارزهای دیجیتال و رمزنگاری چشم دوخته است، و پکن برای راه‌اندازی یوان دیجیتال برای کاربر روی سوئیفت و تراشه‌های مرتبط با آن (سیستم پرداخت بین‌بانکی خانه تسویه حساب) مصمم است.
تحریم‌شدگان، اکنون به‌سرعت در حال حرکت هستند
جبهه روسیه و ایران از ژانویه سال جاری به‌سرعت در حال توسعه است، از زمانی که ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، در جریان سفر به مسکو، پیش‌نویس توافقنامه همکاری استراتژیک برای ۲۰ سال آینده را به پوتین ارائه کرد؛ توافقنامه‌ای که بر اساس «تجارب بسیار خوب همکاری بین ایران و روسیه در سوریه در زمینه مبارزه با تروریسم» بنا شده، به «اقتصاد، سیاست، فرهنگ، علم، فناوری، حوزه‌های دفاعی و نظامی، مسائل امنیتی و فضایی» گسترش یافته است. رئیسی همچنین به صراحت از پوتین «به‌خاطر تسهیل ورود تهران به سازمان همکاری شانگهای» تشکر کرد.
جواد اوجی، وزیر نفت ایران، در دیدار هفته گذشته خود با نواک در تهران مستقیماً به این نکته اشاره کرد: «کشورهای ما تحت تحریم‌های سخت‌گیرانه قرار دارند و ما این پتانسیل را داریم که با توسعه روابط دوجانبه آنها را خنثی کنیم … کمیته‌های مشترکی در مورد بانکداری، مسائل انرژی، حمل و نقل، کشاورزی و همچنین بحث ایجاد نیروگاه‌های هسته‌ای، ایجاد کرده‌ایم.»
و این ما را بار دیگر به سریال به‌ظاهر جاودانه مذاکرات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) مستقر در وین می‌رساند، جایی که سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه اشاره می‌کند که اکنون پیش‌نویس نهایی «در درجه بالایی از آمادگی برای تصویب قرار دارد. برخی مشکلات سیاسی وجود دارد که با نهایی شدن متن ارتباطی ندارد.»
ریابکوف تأکید کرد که چگونه «از نظر منافع ما، از‌جمله در زمینه همکاری صلح‌آمیز هسته‌ای با ایران، متن کاملاً رضایت بخش است … چیزی برای “تنظیم دقیق” وجود ندارد.» رایابکوف افزود، وقتی آمریکایی‌ها میگویند که توافق «دور از دسترس است»، به این معنی است که «نتایج گفت‌وگوهای داخلی خود را پخش می‌کنند.»
نکته پایانی این است که تهران و مسکو در مسئله برجام توافق دارند: «ما همان چیزی هستیم که آنها عصبی می‌خوانند و اگر تصمیم سیاسی گرفته شود، می‌تواند خیلی سریع اتفاق بیفتد.»
با گسترش همزمانی آنها، تهران حتی پیشنهاد میزبانی مذاکرات بین مسکو و کیف بر سر درگیری اوکراین را ــ به تبعیت از نمونه ترکیه ــ داد. با این حال، در حال حاضر، پس از شکست آنکارا، واضح است که تصمیم‌گیرندگان در واشنگتن نه‌تنها خواهان مذاکره نمی‌باشند، بلکه خواهان جنگی بی‌پایان تا آخرین اوکراینی‌اند.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران با همتای خود سرگئی لاوروف هماهنگ می‌باشد. او در داووس گفت که درام اوکراین ناشی از «اقدامات تحریک‌آمیز ایالات متحده و ناتو است … آنها کرملین را به این سمت تحریک کردند.» این اساساً همان چیزی است که پکن با احتیاط به آن اشاره کرده است.
همه موارد فوق برخی از آزمایش‌ها و دشواری‌های ادغام اوراسیا و راه طولانی و پُر پیچ و خم به‌سوی یک سیستم پولی جدید EAEU-SCO را نشان می‌دهد. اما اول از همه: باید اقداماتی در جبهه میر یونیون پی Mir-UnionPay انجام شود. وقتی این خبر منتشر شد، کار از کار گذشته است.
