نیاز به ملی شدن در روسیه
توسعه اقتصادی روسیه توسط الیگارشی‌ها بلوکه شده است / الگوی اقتصادی‌ای که روسیه را به واپس‌ماندگی حاد از کشورهای پیشرو جهان محکوم می‌کندنویسنده: والنتین کاتاسانوف مترجم: ک. رادین برگرفته از : بنیاد فرهنگ استراتژیک، ۲۷ ژانویه ۲۰۲۳ *
بر اساس ارزیابی‌های بانک جهانی، در سال ۱۹۹۰، سهم جمهوری سوسیالیستی فدراتیو روسیه شوروی در تولید ناخالص داخلی جهان، که طبق موازنه قدرت خرید روبل محاسبه شده است، برابر با ۴/۰۶ درصد بود. با توجه به نتایج سال ۲۰۲۲، طبق برآوردهای پیشین، این رقم به ۲/۸۷ درصد سقوط کرد. الگوی اقتصادی مورد استفاده روسیه، آن را به واپس‌ماندگی مزمن از کشورهای پیشرو جهان محکوم می‌کند. خطر حفظ الگوی پیشین برای موجودیت دولت روسیه به‌شدت افزایش یافته است.
در کتاب‌های آموزشی اقتصادی این الگو را «اقتصاد بازار»، «اقتصاد تجارت آزاد»، «اقتصاد محیط رقابتی» و غیره. .. می‌نامند، اما این سرمایه‌داری بسیار معمولی است. آری، سرمایه‌داری هم در اروپا و هم در آمریکا و هم در دیگر نقاط جهان وجود دارد، اما سرمایه‌داری هست تا سرمایه‌داری. سرمایه‌داری متروپل وجود دارد، سرمایه‌داری انگلی که به حساب مکیدن شیره کشورهایی که در عمل مستعمره هستند وجود دارد. و سرمایه‌داری این مستعمرات هست که شیره حیاتی متروپل‌ها را تأمین می‌کند. در روسیه، بیش از سه دهه پیش، سرمایه‌داری دوم و نوع وابسته آن برقرار شد. درباره مقیاس و ابعاد مکیدن شیره فدراسیون روسیه می‌توان با ارقام تراز پرداخت‌های کشور قضاوت کرد. در طول سه دهه، خروج سرمایه خارجی از روسیه از درآمد و بازدهی سرمایه‌گذاری شده (سود سهام و بهره‌ها) بارها از ورود درآمد و بازدهی سرمایه‌گذاری از خارج به روسیه فراتر رفته است. این مازاد (تراز محاسبه و پرداخت) در سال‌های جداگانه به ۱۰۰ میلیارد دلار نزدیک شد. در سال ۲۰۲۲، براساس برآورد بانک روسیه، مازاد صدور سرمایه از کشورمان نسبت به واردات به بیش از ۲۵۰ میلیارد دلار رسید ــ رکوردی برای تمام سال‌های موجودیت فدراسیون روسیه. می‌توان به ویژگی‌های چنین سرمایه‌داری از سطح اقتصاد خرد و به نمونه شرکت‌های جداگانه نگاه کرد. مصاحبه طولانی «ولادیمیر پوتانین» با هلدینگ رسانه‌ای روسی «ر. ب. ک» که در ۲۳ ژانویه انتشار یافت، باعث این امر شد. افشاگری‌های «پوتانین» بازتاب گسترده‌ای یافت. «پوتانین» می‌گوید: «ما قبلاً در سال ۱۹۱۷ واکسیناسیون خود را [در برابر مصادره‌ها و ملی‌سازی‌ها] دریافت کرده بودیم، «مصادره [دارایی‌ها] شکل پنهان یا آشکار دزدی است. این امر محیط سرمایه‌گذاری آن صلاحیت قضایی را که در آن این امر رُخ می‌دهد را از بین می‌برد». حال در مورد دزدی صحبت کنیم.
پیران و میانسالان به‌خوبی به‌خاطر دارند که چگونه در دهه ۹۰ غارت ثروت ملی که توسط نسل‌های اجدادی ما ایجاد شده بود، روی داد. این غارت «پیمانکاری و خصوصی‌سازی»، «مزایده وام» نام داشت. این غارت توسط مستشاران آمریکایی که به تعداد زیادی به مسکو آمده بودند و دستیاران کوچک آنها در چهره «ایگور گیدار»، «آناتولی چوبایس»، «بوریس فدوروف» و دیگران انجام شد. از قبل مهره‌ها و شخصیت‌های اسمی ذینفعان و کارگزاران این غارت عظیم شناسایی و مشخص بودند. این ذینفعان و کارگزاران نماینده و کارگزار هستند، زیرا ذینفعان باقیمانده مسئولین و مقامات خارج از کشور بودند. «پوتانین» به‌عنوان یکی از آن ذینفعان مسئول یا ترانزیتی منصوب شد. و او مسئولیت مشترک برای آنچه که در سال‌های دهه ۹۰ صورت گرفت، دارد. اینها نه خصوصی‌سازی، نه مزایده وام، بلکه مصادره بی‌شرمانه اموالی بودند که آقای «پوتانین» اکنون با چنین ترحم و دلسوزی آن را محکوم می‌کند. دارایی‌های عظیم دولتی را «پوتانین»، «فریدمن»، «آون»، «آبراموویچ»، «دریپااسکا»، «لیسین»، «مورداشوف»، «خودورکوفسکی» و سایر الیگارش‌ها به ازای یک کوپک دریافت کردند. «پوتانین» در مصاحبه مذکور سال ۱۹۱۷ را به یاد می‌آورد. با این وجود، باید دریافت که مصادره‌ها چه زمانی گسترده‌تر بودند: آن زمان یا در سال‌های دهه ۹۰. «پوتانین» دلیل دیگری را به ما ارائه می‌دهد تا به یاد بیاوریم که او چگونه انباشت اولیه سرمایه خود را به انجام رسانده است. او می‌تواند ساعت‌ها در مورد آنچه که در سال‌های بعد انجام داده صحبت کند، اما نمی‌خواهد اواسط سال‌های دهه ۹۰ را به یاد بیاورد. سخنان «جان راکفلر» پدر به ذهنم خطور می‌کند که گفته بود: «من می‌توانم برای هر میلیونی که در آورده‌ام حساب کنم، به جز اولین». دارایی اصلی «پوتانین» «نوریلسک نیکل» است. وی آن را در اواسط سال‌های دهه ۹۰ در نتیجه عملیات «مزایده وام » دریافت کرد. در آن زمان او قبلاً بانک «ONEXIM» را داشت که می‌بایست «نیکل نوریلسک» را به‌عنوان به‌اصطلاح وثیقه تحت وام بانکی به دولت دریافت کند. تیم «یلتسین» این کارخانه را ۱۷۰ میلیون دلار ارزیابی کرد. بانک «ONEXIM» فقط ۱۰۰ هزار دلار بیشتر پیشنهاد داد و «برنده» مزایده شد. بنابه دلایلی رقیبی وجود نداشت. پول دولت بازنگشت و بسته سهام کلی «نوریلسک نیکل» به مالکیت خصوصی درآمد. اشاره‌ای کوچک به توضیحات طرح: بانک به ازای آن پولی که دولت به حساب «ONEXIM» گذاشته بود به دولت وام داد. و مقامات در بودجه سال ۱۹۹۶ اصلاً وجوهی برای خرید بنگاه‌ها و موسسات گرو نگذاشتند.
قیمت این کارخانه‌های مختلط حداقل تا حدی پایین‌تر بود. تنها در سال دشوار ۱۹۹۵، «نوریلسک نیکل» حدود ۷۳۰ میلیون سود خالص دریافت کرد ــ بیش از ۴ برابر بیشتر از هزینه نهایی سهام کنترل کارخانه‌ها. در سال ۱۹۹۷، برای اینکه به معامله و توافق کمی مرتبه‌ای داده شود ، سهام دولتی «نوریلسک نیکل» به‌طور رسمی در یک رقابت سرمایه‌گذاری قرعه کشی شد و با پرداخت ۲۷۰ میلیون دلار دیگر به یک شرکت تحت کنترل ONEXIM رفت. «این یک توافق و معامله صریح برای واگذاری اموال دولتی به دست دوستان دولت موجود بود. اینکه بگوییم ارزان فروخته شده یا کاملاً منصفانه نیست، بلکه از نظر قانونی، ممنوع است ــ این یک معامله ساختگی و جعلی مستقیم بود، که طبق قوانین موجود در آن زمان، ناچیز است، همین. معاون رئیس اتاق حساب فدراسیون روسیه «یوری بولدیرف» در سال‌های ۲۰۰۳ ــ ۱۹۹۶ می‌گوید: به‌خاطر ما، با پول شما دارایی‌های استراتژیک کلیدی به‌دست دوستان آن تیمی که در آن زمان حکومت می‌کرد، منتقل شد. اتاق محاسبات در پایان سال‌های دهه ۱۹۹۰، موضوع ابطال اکثر معاملات وام در ازای سهام و بازگرداندن دارایی‌ها به بخش دولتی را مطرح کرد، اما پس از آن، برای نجات دارایی‌های «پوتانین» و دیگر الیگارش‌ها، مدت محدودیت‌ها به‌شدت کاهش یافت. یک دوره سه‌ساله تعیین شد (در فرانسه و بسیاری از کشورهای دیگر ۳۰ سال است). داستان خصوصی‌سازی «نوریلسک نیکل» بسیار دراماتیک و آموزنده است. کسانی که می‌خواهند به این موضوع بپردازند ، پیشنهاد می‌کنم با کتاب «الکساندر کوروستلف» آشنا شوند. جریان «نوریلسک نیکل»: الگوریتم، ۲۰۰۸. اما سرنوشت آینده «نوریلسک نیکل» پس از آنکه این مجتمع مالک جدید یافت چگونه است؟ این موسسه را مانند یک لیمو فشردند. «نوریلسک» نیز به‌تدریج رو به زوال رفت و زیرساخت آن در ترازنامه مجتمع بود. در این‌باره در سال‌های اخیر مطالب زیادی نوشته شده است. و یکی از پیامدهای فرسایش و تخریب فاجعه زیست محیطی در مقیاسی بزرگ بود. این مسئله در ۲۹ مه ۲۰۲۰، هنگام افت فشار مخزن سوخت دیزل در«HPP-۳» در منطقه «نوریلسک» رخ داد. این فاجعه زیست محیطی یکی از بزرگترین نشت فرآورده‌های نفت در منطقه قطب شمال است. فاجعه زیست محیطی در «نوریلسک»، مقامات مسکو را مجبور کرد تا با وضعیت این کارخانه برخورد کنند. جلسات دولت و هر دو اتاق دومای دولتی برگزار شدند. معلوم شد که مدیریت «نوریلسک نیکل» چندان به حفظ و توسعه کارخانه، شهر«نوریلسک» و کل منطقه «کراسنویارسک» (نورنیکل بزرگترین شرکت در منطقه است) نیست بلکه به سود و سود سهام فکر می‌کند. این موضوع در جلسه شورای فدراسیون در ۲۸ اکتبر ۲۰۲۰ مورد بحث قرار گرفت. در آنجا مطالب جالبی ارائه شدند. جدولی از این مطالب را ارائه می‌دهم.
مقدار سود سهام پرداخت شده به سهامداران «نوریلسک نیکل» به‌طور کلی از حجم سرمایه‌گذاری ثابت در بودجه‌ها و دارایی‌های اصلی شرکت فراتر می‌رود. طی دوره پنج ساله، کل حجم سود سهام پرداخت شده شامل ۹۰۳ میلیارد روبل و سرمایه‌گذاری ثابت ۵۱۸ میلیارد روبل بود. مقدار سود سهام قابل مقایسه با بودجه منطقه «کراسنویارسک» بود که تقریباً ۳ میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند و مساحت آن از خاک بسیاری از کشورهای اروپایی بزرگتر است. میزان سود سهام پرداختی به سهامداران «نوریلسک نیکل» در سال‌های ۲۰۱۵، ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ حتی از سود خالص فراتر رفت. آیا از محل هزینه‌های استهلاک یافته که شامل قیمت تمام‌شده تولید می‌شود، پرداختی اضافی وجود نداشت؟ یعنی از محل تخریب دارایی‌ها و بودجه‌های اصلی. ارقام داده‌شده نشان می‌دهند که «نوریلسک نیکل» تقریباً می‌توانست سرمایه‌گذاری ثابت خود را دو برابر کند، اگر سود سهام بسیار«مقدس» را قربانی می‌کرد. اما سود و سود سهام بالاتر از همه است! در ضمن، در آن جلسه در شورای فدراسیون، سخنران «والنتینا ماتوینکو» وضعیت در «نوریلسک نیکل» را تا اندازه‌ای احساسی ارزیابی کرده بود: «آنها به قیمت قراردادی و مشروط خصوصی‌سازی کردند. خوب، راه‌اندازی یک اقتصاد بازار ضروری بود. اما بعد واقعاً توقع داشتند که سرمایه‌گذاران جدی و افراد جدی خواهند آمد، نوسازی تولید آغاز خواهد شد. ما دیدیم که چگونه بودجه برای نوسازی تخصیص داده می‌شد. کارگاه‌های متروکه در «نوریلسک نیکل» هنوز پابرجا هستند! گویی دیروز جنگ پایان یافته است. یعنی چه؟ چرا این مسأله قابل گذشت و مجاز است؟ اعتقاد بر این بود که افراد جدی بیایند و آسیب‌های زیست محیطی عظیم انباشته شده را از بین ببرند. آنها نه‌تنها از بین نبردند، بلکه اوضاع را وخیم‌تر کردند». لازم نیست فکر کرد که «نوریلسک نیکل» یک استثناست. طبق داده‌هایی از منابع علنی، سرمایه‌گذاری‌های ثابت کارخانه آهن و فولاد «نوولیپتسک» (بهره‌بردار «ولادیمیر لیسین») برای سال‌های ۲۰۲۱ ــ ۲۰۱۷، ۳۱۸/۸ میلیارد روبل است. و پرداخت سود سهام برای همان دوره بالغ بر ۶۶۲/۲ میلیارد روبل بود، یعنی بیش از دو برابر است. یا شرکت سهامی«سیورستال» [فولاد شمال] (بهره‌بردار «الکسی مورداشوف»). در سال‌های ۲۰۲۱ ــ ۲۰۱۷، سرمایه‌گذاری ثابت شامل ۳۳۳/۴ میلیارد روبل و پرداخت سود سهام ۶۰۳/۳ میلیارد روبل بودند. این را من مکیدن شیره کشور می‌نامم. اوضاع می‌تواند تنها با ملی شدن شرکت‌های دزدیده شده از دولت در سال‌های دهه ۱۹۹۰ تغییر کند.
