نظر اجمالی به تلاش معامله های تازه و انقطاب های در حال ظهور در مناسبات بین الملل
عبدالصمد ازهر
۲۳ جون ۲۰۲۳
سفر بیل گیت به چین
در حالی که مناسبات امر یکا و چین بر سر اعلام شدن چین به مثابه بزرگترین خطر برای هجمونی امریکا و نظم جهانی موجود از زمان ریاست جمهوری دونالد ترمپ، جنگ اقتصادی خلاف نورم های قبول شده جهانی، تنش افروزی ها روی تایوان، ادعای جاسوسی از طریق بالون چینی که زیر پوشش سنجش هوا در سرتاسر امریکای شمالی در پرواز بود و امثالهم، به بی سابقه ترین درجه خصومت رسیده است، سفر بیل گیت به پیکن قبل از سفر بلینکن اهمیت خاص خود را داشته است. امریکا خواسته است با سفر حسن نیت بیل گیت پایه گذار و مالک میکرو سافت، مناسبات را با چین از غلیان فرو نشانده راه را برای مذاکرات بلینکن هموار کند. سفر وزیر امور خارجه امریکا قرار بود در ماه فبروری انجام شود ولی در واکنش به بالون های ذکر شده، به تعویق انداخته شده بود. یکی از این بالون ها را که ادعا می شود از ۲۸ جنوری تا ۴ فبروری بر بالای مراکز عمده و محرم نظامی پرواز کرده بود، به هدفِ به دست آوردن تخنیک جاسوسی و مستند ساختن ادعا، با تبلیغات دراماتیک و پرواز طیاره های جت در نزدیک سواحل کارولینای جنوبی شکار کردند و هیچ مدرکی هم یافته نتوانستند، کنون در تلاش برای بهبود روابط و حصول تفاهم، آن سفر از سر گرفته شد و از روز یکشنبه ۱۸ جون بلینکن در پیکن بود و در آخرین روز این سفر، تقاضای ملاقاتش با شی جن پنگ که شامل برنامه نبود، جامه عمل پوشید.. قابل ذکر است که Qin Gang وزیر خارجه چین قبلاً به این سفر چندان روی خوش نشان نداده گفته بود سفر می تواند انجام شود ولی بهتر است بلینکن از مداخله در امور داخلی ما که تایوان جزء آنست خود داری کند. اما شی جین پینگ رییس جمهور چین در دیدار با بل گیت او را دوست خوب خواند و آرزوی روابط نزدیک با امریکا را ابراز نمود. غرب که در بذل بیدریغ کمک های نقدی و تسلیحاتی به اوکراین با مشکلات مواجه است، نمی تواند همزمان در دو جبهه بجنگد و بنا بران می خواهد چین و در صورت امکان ایران را بی طرف گرداند تا برای مقابله با روسیه آنرا تنها گیر آورد.
در حالی که انتونی بلینکن این سفر خود را یک موفقیت خواند، دیکتاتور خواندن پینگ از سوی بایدن در یک گرد هم آیی انتخاباتی، از یکسو از نومیدی وی از کلاه گذاشتن بر سر شی جن پنگ حکایت می کند و از سوی دیگر موجبات خشم پیکن را برانگیخته مسبب احضار سفیر امریکا به وزارت خارجه و اعتراض چین علیه اظهارات اخیر رییس جمهور آن کشور گردید.
این حکایت به ما روشن می سازد که آن دوران ها که چین ناگزیر بود برای کمایی کردن وقت، نرمش های تدبیری را بپذیرد، دیگر جزء تاریخ گشته است.
مذاکرات امریکا – ایران
راه انداختن مذاکرات امریکا – ایران بر سر برنامه اتومی و آزادی زندانیان امریکایی را شبکه خبری سی ان ان که پیوند تنگاتنگ با دولت و استخبارات دارد، افشا کرد. گفته می شود این مذاکرات محرمانه، که فعلاً بی پرده شده و به روال عادی از سوی رسانه ها تعقیب می شود، از چندین ماه به اینسو ادامه داشته است. هدف از آن دریافت راهی برای معامله با ایران است. امریکا شاید امیدوار باشد ایران که از سالها به اینسو مورد تعذیرات سخت اقتصادی و سیاسی قرار دارد، دارایی های هنگفت آن در قید امریکا بوده، تجارت آن با جهان و معاملات بانکی آن با مشکلات جدی مواجه است، در صورت یک معامله سخاوتمندانه موضعش را در قبال اسراییل و کشمکش های جهانی امریکا نرم تر کند و اگر از روسیه فاصله نمی گیرد و از حمایت بشار اسد دست نمی کشد، کم از کم آن را کمرنگ سازد، در ارتباط با جنگ روسیه غیر جانبدار بماند و در عراق و سوریه مشکلات تازه خلق نکند. سفرهای اخیر عبداللهیان وزیر خارجه ایران به قطر و عمان مرتبط به همین مذاکرات دانسته می شوند.
تلاش برداشتن کامل اردوگان و یا ایجاد فاصله میان او و روسیه
بعد از بی نتیجه ماندن تلاش های گذشته برای برداشتن اردوگان از طریق کودتاها، که بزرگترین و خطیرترین آن در سال ۲۰۱۶ با مرکزیت استانبول و نیروی بزرگ نظامی به راه افتاد ولی با پشتیبانی وسیع و تاریخی مردم به بدفرجامی نهایت تلخ برای کودتاچیان و حامیان شان گرایید، در انتخابات اخیر ریاست جمهوری نیز با ذرایع مختلف برای ناکام ساختن وی کوشش های زیاد مبذول گردید. از جهت دیگر، خود محوری های خود اردوگان، تمایلات دوری از سکیولریزم و مشاکل بزرگ اقتصادی، آن محبوبیت قبلی وی را که از شگوفایی اقتصادی سابق کشور نصیبش شده بود، کمرنگ ساخته و مواضع ضد اورا چنان نیرو بخشیده بود که نزدیک بود شکست بخورد.
اردوگان که در تفاوت کلان با گذشته ها، با فیصدی نسبی کم بر حریف عمده اش پیروز گردید، از این دشواری ها تکان خورده تصمیم به اصلاحات و دگرگونی ها در عرصه سیاست اقتصادی و اجتماعی گرفت که ترکیب جدید کابینه او را نمایانگر این چرخش می دانند. او بر ادامه سکیولریزم نیز تاکید ورزید. در عرصه جهانی هم شاهد بودیم که از آن یک دنده گی در مخالفت با عضویت سویدن در ناتو به نرمش رفت و از رهبر سویدن برای مذاکره دعوت به عمل اورد، که صورت گرفت. قبل از آن جنرال ینس ستولتنبرگ سر منشی ناتو بعد از اشتراک در مراسم تحلیف اردوگان در این باره اظهار خوشبینی کرده بود. با آنهم تصمیم نهایی هنوز روشن نیست. از موضع سخت خود در مورد بلند بردن نرخ بهره نیز پایین آمده همین دیروز ۲۲ ماه جون بانک مرکزی ربح بانکی را دوچند ساخته تا ۱۵ در صد بالا برد. اما رغم این نرمش ها، هنوز کدام چرخش منفی در مناسبات او با روسیه دیده نشده است.
تمرینات دفاع هوایی ناتو Air defender 2023
این تمرینات که از ۱۲ تا امروز ۲۳ جون ادامه دارد به اشتراک ۲۵۰ هواپیما از ۲۵ کشور صورت پذیرفته، در تاریخ ناتو از زمان تشکیل آن بی سابقه است. هدف آن بلند بردن قابلیت دفاعی و آماده گی برای دفاع در برابر تجاوز اعلام گردیده است. اما با در نظر داشت جنگ اوکراین و سرمایه گذاری های مالی و نظامی بی سابقه در آن (به قیمت تباهی اقتصادهای ملی و درمانده گی اقشار وسیع جامعه)، آماده گی برای مداخله ناتو در حمایت مستقیم از اوکراین رانمی توان رد کرد. ناتو اعلام نمود که به زودی شورای ناتو – اوکراین ایجاد خواهد شد. تفصیل آن معلوم نیست اما امکان دارد عضویت اوکراین در آن فعلاً همچون جانشین عضویت در ناتو باشد.
طوری که گفته شد برنامه امریکا و متحدانش برای تجرید روسیه به شدت ادامه دارد. جانب روسیه نیز تلاش دارد به انزوا تن ندهد. تدویر امساله ی فورم اقتصادی سانت پتربورگ به اشتراک ۱۳۵ کشور را می توان برایش یک دست آورد نسبی خواند. دستاوردهای دیگر از انکشافات جانبی برای روسیه و چین به میان آمده که به انها نیز سری می زنیم.
آنچه گفته شد، برخی از اقدامت امریکا برای به انزوا بردن روسیه بود. اما ببینیم انکشافات در جانب دیگر چه گونه اند:
فراتر از نهادهای تشکیل شده در سابق از سوی روسیه، همچون کشورهای مستقل مشترک المنافع، پیمان امنیت دستجمعی، اتحادیه اقتصادی اورآسیا، که موثریت برخی از آنها مورد سوال است، نهادهای نو و انکشافات نو موثر تر در آسیا و در عرصه همکاری های جنوب ـ جنوب به میان آمده اند.
قبل از پرداختن به سازمان ها و دگر گونی های دیگر، لازمیست مقاومت روسیه در برابر تحریم های نهایت سخت و از جمله محروم ساختن آن از سیستم سویفت در مبادلات مالی را یاد کنیم. قراردادهای بزرگ صادرات گاز و نفت با چین کمر اقتصاد به خطر افتاده آن را بست. هند نیز مقدار خیلی بزرگ نفت روسیه را به نرخ ارزانتر از بازار جهانی، می خرد. هم ذخایر ستراتژیک خود را پر می کند و هم گفته می شود مقادیری از آن را به نرخ بالا بر دیگران می فروشد. روسیه در عرصه تکنالوژی و تولید به سوی اتکا به خود رفت و در عرصه تجارت پارتنرهای نو یافت.
سازمان همکاری شانگهای ۱۹۹۶
این سازمان در سال ۱۹۹۴ توسط رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان به نام شانگهای ۵ پایه گذاری شد و با پیوستن ازبکستان شمار این کشورها به ۶ رسید و به نام سازمان همکاری شانگهای خوانده شد.
اعضای آن: چین، روسیه، قزاقستان، قرغیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند، پاکستان و ایران اند. افغانستان، بلاروس و مغولستان در آن حیثیت ناظر را دارند.
این سازمان اکنون با دگرگونی های در حال رخ دادن در عرصه جیوپولتیک حهانی، مورد توجه قرار گرفته شماری از کشورها همین اکنون گفتگو برای عضویت در ان را آغاز کرده اند. از ان جمله اند: عربستان سعودی، ترکیه، مصر، قطر، سریلانکا، آذربایجان، نیپال، کمبودیا و ارمنستان.
بریکس BRICS
از دیر زمان کشورهای زیادی از سیاست مالی امریکا و وضع تعذیرات و تعرفه های نامعمول، شکوه داشته اند و از وقتی که امریکا و یارانش روسیه و چین را به مثابه خطر عمده و دشمن خوانده اند، لبه تیز استفاده از این سلاح متوجه همین دو کشور و یاران شان بوده است. ایران طوریکه گفته شد از دیر زیر تعذیرات شدید قرار داشته است. در حالی که خیلی قبل از جنگ اوکراین، پوتین و شی جن پینگ نظم موجود جهانی را غیر عادلانه خوانده خواستار تغییر در آن گردیده بودند، برای کاستن اتکای کشورها بر بانک جهانی و صندوق وجهی بی المللی، به ابتکار چین و روسیه در همراهی با هند و برازیل که پسانتر افریقای جنوبی نیز به آن پیوست، بانک انکشافی بریکس را به مثابه بدیل آن پایه گزاری کردند. با راه افتادن جنگ اوکراین و آغاز شدیدترین تحریم ها علیه روسیه که طیف وسیعی از معامله داران اقتصادی و تجارتی آن را نیز متأثر می ساخت، و با ناخن زدن بر
زخم ناسور تایوان چین را نیز اذیت و تحریک کرده می رفت، شعار تغییر و جا به جایی نظم جدید عادلانه از سوی روسیه با تایید چین با جدیت کامل مطرح شد.
استفاده غیر مسوولانه از سیادت دالر در وضع تحریم ها و آینده مبهم دالر به علت چاپ بی قاعده آن ، کشورهای زیادی را به سوی عضویت در بانک انکشافی بریکس متمایل گردانید. چنانچه در اجلاس اخیر وزیران خارجه آن در اوایل جون امسال در افریقای جنوبی ۱۹ کشور این تمایل را اظهار و از آن جمله ۱۳ کشور عملاً درخواست عضویت داده اند. پیشنهادهایی در مورد ایجاد سعر یا پول (currency) نو همچون بدیل دالر نیز وجود دارد که روی آن کار صورت می گیرد. چون مؤسسان و اعضای اصلی بریکس کشورهای چین، روسیه، هند، برازیل و افریقای جنوبی در مجموع یک بخش بسیار بزرگ سرزمین، نفوس و اقتصاد کره خاکی ما را تشکیل می دهند و اکنون در پی تغییر و اصلاح نظم کهنه ی جهانی و در مرحله نخست به قول جای شنکر وزیر خارجه هند، چند محوره ساختن پول در معاملات میان کشورها برامده اند، در میان کشورهای خسته و درمانده از نظم موجود، از اعتبار بلندی برخوردار بوده کشش آن روز افزون گردیده است. عجالتاً معاملات تجاری میان شماری از کشورها با پول های رایج خود شان عملاً جریان یافته است.
این انکشافات غرب را نیز سراسیمه ساخته است و در همین دیروز ۲۲ جون جلسه سران پنجاه کشور به دعوت مانویل مکرون رییس جمهور فرانسه، به منظور دریافت راه اصلاحات در سیستم مالی، زیر عنوان پیمان مالی جدید برای «همبستگی اقلیمی» یا به عبارت ساده تر تسهیل شرایط قرضه دهی و کمک رسانی به منظور مبارزه با تغییرات اقلیمی، در پاریس دایر گردید. به باور من گرچه در ظاهر کمک با کشورهای نادار در مبارزه با تغییرات اقلیمی عنوان شده است، هدف اصلی دریافت چاره برای تخفیف روگردانی فزاینده کشورهای به اصطلاح جنوب از سیستم مالی به مثابه جزئی از نظم موجود ظالمانه جهانی، می باشد. در این اجلاس احتمالاً برای منظور یاد شده کم یا زیاد کمکی برای کشورهای کم درامد وعده گردد ولی تسلسل نشست ها برای رسیدن به توافق پذیرفتنی ادامه خواهد یافت. (۱)
آشتی ایران و عربستان
این دو کشور، که یکی آن خود را رهبر جهانی سنی ها و دیگرش از شیعه ها می دانند، همواره و بالخصوص پس از انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ در ایران و اعلان صدور انقلاب اسلامی به کشورهای دیگر، پیوسته در خصوت و کشمکش بوده از هفت سال به اینسو حتا روابط دپلوماتیک میان شان نیز قطع گردیده بود، امسال در اثر میانجیگری چین دوباره به آشتی و احیای مناسبات دپلوماتیک رو آوردند. انکشافی که رغم عدم اظهار صریح نارضایتی، امریکا را به دلایل ذیل خوش نیامد:
- دشمنی عربستان با ایران، در هم جهتی با دشمنی امریکا و اسراییل با ایران بوده طرف تایید و پشتیبانی این دو قرار داشت. چنانچه در تمویل مخالفان بشار اسد که از پشتیبانی ایران برخوردار بود، عربستان به همراهی شماری از کشورهای خلیج در جانبداری از امریکا و اسراییل قرار گرفت و جنگ نیابتی عربستان و ایران در یمن نیز از یاری بالفعل و آشکار امریکا و پشتیبانی ظاهراً نامرئی اسراییل برخوردار بود. اکنون این آشتی، جنگ خانمانسوز یمن را نیز ایست داده تصمیم به حل دایمی آن از طریق مذاکرات گرفته شده است؛
- برنامه های امریکا در شرق میانه با محوریت عربستان، به سکتگی مواجه شد؛
- قبل از آن، به علت اظهارات تند رییس جمهور امریکا علیه محمد بن سلمان ولیعهد و همه کاره عربستان سعودی در ارتباط با قتل فجیع خاشقچی در سال ۲۰۱۸ در قونسلگری آن کشور در استانبول، نارضایتی بن سلمان را برانگیخته عکس العملش را، به شکل تقلیل تولید نفت از جانب اوپک و اوپک پلس، نشان داد که در تضاد با تلاش های امریکا برای افزونی صادرات نفت در شرایط تحریم های وضع شده بر نفت روسیه، قرار داشت؛
- عربستان، مثل اینکه تازه متوجه شده بود، تا کنون به نفع دیگران در جهان اسلام آشوب برپا کرده بود، تصمیم به عادی ساختن روابط با رژیم بشار اسد گرفته، فیصله ی لغو التوای عضویت سوریه در سازمان کنفرانس اسلامی را از سازمان مذکور حاصل و بشار اسد را برای اشتراک در اجلاس آن دعوت کرد.
به این گونه تلاش ها برای معامله گری ها، که به دلیل شناخت آن از عقبگاه آن اکثراً بازدهی لازم ندارند، ادامه خواهند یافت و دامنه انقطاب ها به سوی تمرکز بر محورهای نو و ایجاد نظم مبتنی بر چند محوری پیش خواهد رفت.
۲۳ / ۰۶ / ۲۰۲۳
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(۱) در یک ویدیوی بی صدا که در اثنای نشر خبر نشست پاریس روی پرده تلویزیون افغانستان انترنیشنل پخش می شد لویس ایناسیو لولا دا سیلوا رییس جمهور برازیل که در کنار مکرون نشسته بود با حرارت کامل در حالی که آثار غضب در چهره اش نمایان بود، چیزهایی می گفت که تصور بیان حقایق وضع ناخوشایند در جهان و ملامت کردن سردمداران جهانی را در بیننده ایجاد می کرد. مکرون با سر افتاده خود را مصروف دوسیه ی روی دستش کرده بود و شولتس که در رو به رو قرار داشت سرش را به مثابه تایید شور می داد.
