سراج‌الاطفال و جایگاه آن در تاریخ ادبیات کودک
میرعبدالواحد سادات 1
ادبیات کودک در افغانستان پیشینه بیش از یک قرن دارد ، اما حوادث ناهنجار ، جنگ و اشوب مانع رشد و توسعه آن گردیده است.
نخستین نشریه برای کودکان افغانستان، با نام سراج‌الاطفال، در سال (۱۲۹۷ خورشیدی ) به ابتکار محمود طرزی فقید و توسط س اج الاخبار منتشر گردید.
این نشریه با محتوای معاوماتی ، تربیتی و سرگرمی به زبان ساده برای کودکان و نوجوانان تهیه می‌شد و هرچند عمر کوتاهی داشت، اما آغازگر توجه به ادبیات کودک در کشور محسوب می‌شود.
در ین مختصر ، بمناسبت (۱۰۷) امین سال نشر سراج‌الاطفال ، مکث و مروری بر تاریخچه، اهداف ، محتوای ، توقف زودهنگام و اهمیت این تجربه در تاریخ ادبیات افغانستان صورت می‌گیرد .
ادبیات کودک در افغانستان طی یک قرن اخیر همواره با چالش‌های جدی روبه‌رو بوده است. جنگ‌ها و بی‌ثباتی‌های سیاسی نه تنها مسیر رشد این حوزه را متوقف کردند، بلکه سبب عقب‌گرد آن نیز گردیده است .
نگاه به تاریخ ادبیات ما نشان می‌دهد که توجه به مخاطب کودک در تاریخ فرهنگی افغانستان وجود داشته است. مهم‌ترین نمونه آن انتشار نشریه سراج‌الاطفال به همت محمود طرزی است که در (۱۵ میزان ۱۲۹۷ خورشیدی ) در شهر کابل منتشر شد .
محمود طرزی، بنیان‌گذار روزنامه‌نگاری نوین در افغانستان، در کنار انتشار سراج‌الاخبار، ایده نشریه‌ای ویژه کودکان را مطرح کرد. وعده او به خوانندگان برای ارائه هدیه متفاوت، سرانجام به تولد سراج‌الاطفال انجامید.
سراج‌الاطفال شامل مطالب علمی، اخلاقی، تربیتی و سرگرمی به زبان ساده بود. از ویژگی‌های آن، استفاده از شعر، داستان، بازی‌های آموزشی و توضیح ساده پدیده‌های علمی است. برای نمونه، حرکت زمین به دور خورشید با قیاس توپ فوتبال و مورچه‌ها برای کودکان توضیح داده می‌شد.
این نشریه در چهار صفحه منتشر می‌شد، هرچند ضمیمه سراج‌الاخبار بود ، اما محتوای مستقل داشت و به‌طور ویژه به مکاتب ارسال می‌گردید. در آن حتی به نویسندگان وعده حق‌الزحمه داده شده بود که برای آن زمان اقدامی نوین به شمار می‌رفت.
با وجود استقبال، سراج‌الاطفال بیش از شش شماره دوام نیاورد. دستگیری همکاران طرزی فقید ( بویژه
داوی فقید و لودین شهید که به دو شهبال آن بزرگوار شهرت یافته بودند ) و فشارهای سیاسی، ادامه انتشار سراج‌الاخبار و در نتیجه سراج‌الاطفال را ناممکن ساخت. آخرین شماره سراج‌الاخبار در (۲۷ قوس ۱۲۹۷ ) به چاپ رسیده است .
سراج‌الاطفال نخستین تجربه مطبوعاتی ویژه کودکان در افغانستان بود که با وجود عمر کوتاه، جایگاهی مهم در تاریخ فرهنگی کشور دارد.
این نشریه نشان داد که توجه به مخاطب کودک می‌تواند ابزاری مؤثر برای آموزش، سرگرمی و پرورش ذهن نسل نوین باشد. بازخوانی تجربه طرزی بزرگ و همکاران شان در احوال امروز و بویژه در مطبوعات بیرون مرزی و‌دیاسپورای افغانستان حایز اهمیت می باشد و می‌تواند الهام‌بخش نویسندگان و سیاست‌گذاران فرهنگی در احیای انکشاف ادبیات کودک افغانستان باشد.
عزیزان که خوهان معلومات بیشتر راج به سراج الاطفال می باشند ، میتوانند ، ماخذ ، آتی را مرور فرمایند :
کتاب سیر ژورنالیزم در افغانستان ، تالیف محمد کاظم آهنگ فقید
کتاب تاریخ مطبوعات افغانستان (از شمس‌النهار تا جمهوریت) تالیف محترم رسول رهین
خاطرات و مقالات محمود طرزی از محترم دوکتور روان فرهادی
آثار مقالات محترم اسداله شعور در باره سراج الاخبار
با حرمت
میر عبدالواحد سادات
