خط رویارویی در ترکمنستان
دمیتری نفیودوف (DMITRY NEFYODOV)
ا. م. شیری
ایالات متحده «برای بهره‌مندی ترکمنستان از فشار تحریم‌ها بر روسیه»، «کمک» پیشنهاد میکند
تمایل روسیه برای استفاده فعال‌تر از مسیرهای حمل‌ونقل جایگزین، عمدتاً از طریق ترکمنستان به سمت کشورهای جنوب و جنوب شرقی آسیا، ممکن است با عدم تمایل عشق‌آباد به نادیده گرفتن خطر تحریم‌های ثانویه توسط ایالات متحده و دست نشاندگان اروپایی‌اش مواجه شود.
در ۶ اکتبر ۲۰۲۲، عشق آباد رسماً «تعهد دولت ترکمنستان به گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی با ساختارهای تجاری ایالات متحده» را اعلام کرد و از «سهم مثبت شرکت‌های آمریکایی در زمینه‌های مختلف اقتصاد ترکمنستان» قدردانی کرد.
همان روز، وپا (وفا) حاجی‌یف، معاون وزیر امور خارجۀ ترکمنستان با ژنرال پل دین، معاون اول دستیار وزیر امور خارجۀ ایالات متحده در ادارۀ کنترل تسلیحات، راستی‌آزمایی و رعایت توافقات نظامی-فنی دیدار کرد. طرفین مسائل مربوط به دستورکار منطقه‌ای و بین‌المللی را مورد بررسی قرار دادند و راه‌های تقویت اقدامات اعتمادسازی در کنترل تسلیحات و اجرای تعهدات بین‌المللی در این زمینه را مورد بحث و بررسی قرار دادند. مدتی قبل از آن، در پایان سپتامبر ۲۰۲۲، ایالات متحده و ترکمنستان که دارای مرز طولانی با ایران است، رسماً «تداوم روند تماس‌ها در زمینۀ مسائل امنیتی و همکاری‌های نظامی» را اعلام کرد. زمینه‌های مشخص همکاری اعلام نشده است.
مجمع تجاری آمریکا-ترکمنستان، دسامبر ۲۰۲۲
از اول ژانویۀ ۲۰۱۹، در ترکمنستان ۶۵۸ شخص حقوقی تحت مالکیت انحصاری دولت‌ها یا ساختارهای تجاری خارجی و یا با مالکیت مشترک ثبت شده است. آمریکایی‌ها (۲۴ شرکت) بیش از همه به فعالیت در حوزۀ ماشین‌سازی (بوئینگ، جان دیر، جی آی کیس) و مجتمع نفت و گاز (موبایل اویل، مشاوران ارتباطات آمریکایی، شرکت، یونوکال) و انگلیسی‌ها در حوزۀ مخابرات علاقه‌مند هستند. در اوایل دسامبر، یک مجمع تجاری مشترک در اتاق بازرگانی و صنایع ترکمنستان برگزار گردید. هیئتی به ریاست اریک استوارت، مدیر اجرایی شورای تجاری ترکمن-آمریکایی مرکب از نمایندگان بسیاری از شرکت‌ها از جمله، بجتل کورپریشن، بوئینگ، نیکولائوس کمپانی و چندین شرکت دیگر در این مجمع شرکت کردند. علاوه بر عبارات پر زرق و برق کلی (چیزی مانند «بهره‌گیری از بهترین تجربیات به نفع ثبات منطقه‌ای»)، اتحادیۀ صنعت‌گران و کارفرمایان ترکمنستان یک یادداشت تفاهم با شرکت آمریکایی نیکولائوس کمپانی (Niklaus Companies) برای ایجاد یک باشگاه گلف (؟!) امضا کرد. دامنۀ برنامه‌ها با مشارکت آمریکا از جمله، در مورد تهیۀ راهنمای سبز کردن این کشور کویری با حمایت آژانس کمک آمریکا به توسعۀ بین‌المللی (آژانس نامطلوب در روسیه)، به طرز چشمگیری گسترش یافته است. در ماه‌های اخیر، برخی از شرکت‌های اوکراینی در زمینۀ مهندسی مکانیک، ساخت تأسیسات زیربنایی و اکتشافات زمین‌شناسی حضور خود را در ترکمنستان اعلام کرده‌اند.
دونالد لو، دستیار وزیر امور خارجه – رئیس دفتر امور آسیای جنوبی و مرکزی وزارت امور خارجه در تاریخ ۶ نوامبر در عشق آباد سخنرانی کرد. او در بخشی سخنان خود گفت: «… ایالات متحده در نظر دارد به ترکمنستان کمک کند تا از فشار تحریم‌ها علیه روسیه بهره‌مند شود. خوشحال خواهیم شد که به همکاری با دولت ترکمنستان و جامعۀ تجاری آن برای کمک به آن‌ها برای خروج بیشتر از رژیم تحریم‌ها ادامه دهیم». این آمریکایی همچنین با اشاره به «منافع» قزاقستان همسایه در نتیجۀ خروج بسیاری از بانک‌های بزرگ روسیه از آنجا در تابستان-پاییز ۲۰۲۲ گفت: «به ترکمنستان نیز به همین ترتیب توصیه می‌کنیم».
شریان‌های ریلی حمل و نقل ترکمنستان
و اکنون در بارۀ امکانات همکاری منطقه‌ای در مثلث ترکمنستان – روسیه – ایران. رضا نوشادی، مدیرعامل و رئیس هیئت مدیرۀ شرکت مهندسی و توسعۀ گاز ایران گفت: «تهران پیشنهاد میکند گاز ترکمنستان و روسیه را به هر سمتی، از جمله در سمت جنوب آسیا به مصرف‌کنندگان منتقل کند». پیشنهاد مربوطه به گازپروم و ترکمن گاز ارائه شد. به ویژه، ایران آمادگی دارد گاز پاکستان را تا مرز تأمین کند. لازم به ذکر است که خط لولۀ گاز در این کشور در دست ساخت است. علاوه بر این، «ایران آماده است به ازای بدهی دو میلیارد دلاری خود به ترکمنستان، پروژه‌های مختلف را در ترکمنستان، نه تنها در بخش نفت و گاز، بلکه در تمام زمینه‌های صنعتی از لحظه راه‌اندازی تا تکمیل اجرا کند». فعال شدن تماس‌های بین ترکمنستان، ایران و ترکمنستان و روسیه در بالاترین سطوح در ماه‌های اخیر قابل توجه است. الکسی اورچوک، معاون نخست وزیر روسیه که قبلاً در ماه نوامبر از عشق‌آباد دیدن کرده بود، در ۱۸ فوریه برای گفتگو با قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس مجلس شورای ملی ترکمنستان، دوباره به این جمهوری سفر کرد.
به گزارش نشریۀ «ترکمنستان بی‌طرف»، رئیس مجلس (رئیس جمهور سابق و پدر رئیس جمهور فعلی) چشم‌انداز خوب مشارکت سودمند دوجانبه در حوزۀ تجاری و اقتصادی، حمل‌ونقل و ارتباطات و لجستیک در مجتمع کشت و صنعت را یادآور شد. اخیراً سردار بردی‌محمداف، رئیس جمهور ترکمنستان اسناد مربوط به ساخت تأسیسات جدید پزشکی مدرن را امضاء کرد. در جریان سفر میخائیل میشوستین، نخست وزیر روسیه به عشق آباد در ماه ژانویه، ۸ توافقنامه بین بخشی امضا شد.
مسیر ترکمنستان-ایران از مسیر فرا‌افغانستان مطمئن‌تر است…
اما گزارش نشریۀ آمریکایی اوراسیا نت مبنی بر اینکه فعالیت مسکو در سمت ترکمنستان «با استقبال مناسب مواجه نمی‌شود»، یک کلیشۀ تبلیغاتی است. همین نشریه به پروژۀ قدیمی ساخت خط آهن از ترکمنستان به تاجیکستان از طریق خاک افغانستان با چشم‌انداز اتصال به کریدور حمل‌ونقل به جنوب آسیا با دور زدن ایران اشاره میکند. در همین حال، با توجه به وخامت اوضاع در افغانستان، این مانند یک فانوس جادو به نظر می‌رسد. همین امر در مورد پروژۀ خط لولۀ گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند نیز صدق میکند. با این وجود، همانطور که گفته شد، مسکو و عشق‌آباد همچنان در حال مذاکره برای امکان احیای پروژۀ خط لولۀ گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند هستند، بشرط اینکه «روسیه امنیت زیرساخت‌های جدید را تضمین کند». در مقابل آن، مسکو ظاهراً به دنبال دسترسی عشق‌آباد به خطوط لولۀ خود و در آینده، اتصال خط لولۀ گاز ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند با «پاکستان استریم» است. در واقع، سردار بردی‌محمداف از درخواست تسریع در اجرای پروژه‌های ساخت خط لولۀ گاز فراافغانی و خط موازی برق فشار قوی به پاکستان و هند خسته نمی‌شود. اما به نظر می‌رسد که در شرایط محدود شدن گفتگوی مسکو و رژیم قندهار-کابل طالبان ممنوع در روسیه، این امر مطلقاً منتفی است.
به این ترتیب، در یک سو، تلاش‌های زیان‌بار واشینگتن برای گسترش روابط ترکمنستان در جهت عرض جغرافیایی بر خلاف نصف‌النهار خودنمایی میکند (این امر در مورد تأمین گاز از میادین ولایت ماری به چین از طریق ازبکستان و قزاقستان صدق نمی‌کند). در سوی دیگر، موضع بی‌طرف ترکمنستان در مورد تعدادی از مسائل مورد تأکید قرار گرفته، که به توسعۀ روابط روسیه و ترکمنستان کمک میکند. خط رویارویی اینجاست.
منبع: بنیاد فرهنگ راهبردی
۱۰ اسفند-حوت ۱۴۰۱
