استالین، بنیان‌گذار تاجیکستان است!
برگردان به فارسی- جیلانی گلشنیار
استالین با لباس تاجیکی
در ۱۴ اکتبر ۱۹۲۴، دومین نشست کمیته اجرایی مرکزی اتحاد جماهیر شوروی قطع‌نامه‌ای درباره تعیین مرزهای ملی- سرزمینی آسیای میانه و تشکیل جمهوری‌های خودمختار را به تصویب رساند. بر اساس این مصوبه، جمهوری‌های سوسیالیستی خودمختار ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان (در چارچوب جمهوری سوسیالیستی خودمختار ازبکستان)، قزاقستان، و همچنین مناطق خودمختار “قره‌قرقیز” و “قره‌قالپاق” تأسیس شدند.
در ترکیب جمهوری سوسیالیستی خودمختار تاجیکستان، مناطق زیر گنجانده شدند: دوشنبه (گیسار)، کاراتگین (یا گرم، شامل درواز و ونج)، کولیاب، کورگان‌تیوبه، پنجکنت (شامل منطقه فالگار)، اورا- تیوبه (شامل منطقه مَچّا) و ولایت‌های ساری‌آسیایی.
در ۲ جنوری ۱۹۲۵، منطقه خودمختار بدخشان نیز به قلمرو جمهوری سوسیالیستی خودمختار تاجیکستان افزوده شد.
وسعت این جمهوری ۱۳۵٬۶۲۰ کیلومتر مربع و جمعیت آن ۷۳۹٬۵۰۳ نفر بود. با این حال، بخش اعظم تاجیک‌ها در خارج از قلمرو این جمهوری — عمدتاً در مناطق سمرقند، بخارا، و همچنین ناحیه سرخان‌دریا در جمهوری سوسیالیستی ازبکستان — زندگی می‌کردند
در ۱ دسامبر ۱۹۲۶، نخستین کنگره شوراهای جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان در شهر دوشنبه برگزار شد که در آن، ملی‌سازی زمین، منابع آبی، خاک و جنگل‌ها به تصویب رسید.
در ۲۹ اپریل ۱۹۲۹، دومین کنگره شوراهای جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان، قانون اساسی این جمهوری را تصویب کرد.
سپس در ۱۶ اکتبر ۱۹۲۹، جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان به «جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان» ارتقاء یافت.
در ۵ دسامبر ۱۹۲۹، این جمهوری به‌طور رسمی به‌عنوان یکی از جمهوری‌های تشکیل‌دهندهٔ اتحاد جماهیر شوروی شناخته شد.
تاجیک‌ها به‌عنوان یک ملت، از مجموعه‌ای از گروه‌های قومی کهن شکل گرفته‌اند؛ نیاکان آنان باختریان، خوارزمی‌ها، توخارها، سغدیان و دیگر اقوام کوچ‌نشین منطقه بودند.
در قلمرو کنونی تاجیکستان، در سده‌های نهم و دهم میلادی، دولت سامانیان شکل گرفت؛ و در قرون میانه، سلطنت غوریان و دولت‌های کهن باختر و سغدیانا در این سرزمین وجود داشتند.
پس از انقلاب اکتبر، جمهوری‌های تازه‌ای در آسیای میانه پدیدار شدند.
در آن زمان، جمعیت تاجیک‌ها بسیار چشم‌گیر بود، اما آنان به‌طور پراکنده و در کنار دیگر اقوام، در مناطق مختلف سکونت داشتند.
مراکز تاریخی آن‌ها، سمرقند و بخارا، در میان قلمرو ازبکستان قرار گرفتند و از جمهوری نوپای تاجیکستان جدا ماندند. در نتیجه، در جریان مرزبندی‌های جدید آسیای میانه در سال ۱۹۲۴، دفتر سیاسی کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی تصمیم گرفت نخستین نهاد ملی تاجیک‌ها را در هزار سال گذشته ایجاد کند؛ این نهاد، «جمهوری خودمختار شوروی سوسیالیستی تاجیکستان» نام گرفت و به‌عنوان بخشی از جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان تأسیس شد. این جمهوری شامل بخش‌هایی از مناطق ترکستان و بخارا بود، و یک سال بعد، منطقه کوهستانی بدخشان نیز به آن پیوست
در پایان دههٔ ۱۹۲۰، مقامات شوروی دریافتند که مرزهای ترسیم‌شده میان جمهوری‌های آسیای میانه در بسیاری موارد منطقی و منصفانه نیست. در نتیجه، بسیاری از نمایندگان اقوام گوناگون خود را بیرون از مرزهای ملی‌شان می‌دیدند.
به‌ویژه، شمار زیادی از تاجیک‌ها در نواحی خجند، سمرقند و بخارا سکونت داشتند، اما این مناطق در قلمرو جمهوری ازبکستان قرار گرفته بودند.
در سال ۱۹۲۹، فعالان حزبی تاجیک خواستار بازنگری در مرزبندی‌ها و جدایی جمهوری خودمختار تاجیکستان از جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان شدند.
آنان تأکید داشتند که تاجیک‌ها، به‌عنوان ملتی ایرانی‌تبار که به زبان فارسی تاجیکی سخن می‌گویند، در معرض روند فزایندهٔ «ترکی‌سازی» قرار گرفته‌اند.
این فعالان همچنین استدلال کردند که جمعیت جمهوری تاجیکستان برای برخورداری از جایگاه یک جمهوری مستقل شوروی کافی‌ست؛ در آن زمان، جمعیت آن حدود ۱.۲ میلیون نفر بود که ۷۸٪ آن را تاجیک‌ها تشکیل می‌دادند و سایر اقوام، اقلیت‌های ساکن آن سرزمین بودند.
این پیشنهاد با موافقت جوزف استالین روبه رو شد. او بود که تصمیم نهایی را اتخاذ کرد.
استالین تنها کسی در دفتر سیاسی حزب کمونیست بود که مسئلهٔ ملیت‌ها را به‌خوبی درک می‌کرد و توانایی تمایز قائل شدن میان یک ازبک و یک تاجیک را داشت.
در ۱۳ جولای۱۹۲۹، کمیسیونی در جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان برای بررسی موضوع جدایی جمهوری تاجیکستان تشکیل شد.
در ماه سپتامبر، در نشست شوراهای نمایندگان جمهوری تاجیکستان، تصمیم بر آن شد که سومین کنگرهٔ فوق‌العادهٔ حزب کمونیست جمهوری برگزار شود. این کنگره از ۱۵ تا ۱۹ اکتبر در شهر دوشنبه تشکیل شد.
در تاریخ ۱۶ اکتبر، شرکت‌کنندگان این کنگره بیانیه‌ای رسمی در خصوص تشکیل جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان در چارچوب اتحاد جماهیر شوروی صادر کردند.
در این میان، منطقه ی خجند به‌عنوان «هدیه» به جمهوری شوروی سوسیالیستی ازبکستان واگذار شد.
این بیانیه به‌صورت عمومی در میدان فرونزه، روبه‌روی خانهٔ دهقان، با حضور شهروندان و سربازان ارتش سرخ اعلام شد. نصرت‌الله مکسوم، رئیس کمیتهٔ اجرایی مرکزی جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان، آن را قرائت کرد. این رویداد با شور و شوق فراوان از سوی مردم مورد استقبال قرار گرفت.
در شهر دوشنبه، به مناسبت اعلام رسمی جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان، رژه‌ای از نیروهای ارتش سرخ برگزار شد و در همان زمان، نام این شهر به افتخار استالین به استالین‌آباد تغییر یافت.
در سال ۱۹۶۱، نام تاریخی شهر به دوشنبه بازگردانده شد.
پیش از انقلاب ۱۹۱۷، در تاجیکستان، به‌ازای هر دو هزار نفر جمعیت، تنها یک نفر باسواد بود. اما در دوران اتحاد جماهیر شوروی، این شکاف آموزشی به‌کلی از میان رفت.
تا میانه ی دهه ی ۱۹۶۰، این جمهوری دارای حدود سه هزار مدرسه، هفت دانشگاه، ۳۲ مؤسسه ی آموزش تخصصی متوسطه و چندین مؤسسهٔ علمی فعال بود. همچنین اتحادیه‌هایی برای نویسندگان، آهنگ‌سازان، فیلم‌سازان و هنرمندان تأسیس شد.
در این دوره، بیش از ۳۰۰ شرکت بزرگ صنعتی در جمهوری تاجیکستان فعالیت داشتند.
در روستای اَشت، در شمال تاجیکستان، هنوز بنای یادبودی از “ای. وی. استالین” که حدود یک قرن پیش ساخته شده، تا هنوز هم پابرجاست.
سوبیرجان بوبوکالونوف، کهنه‌سرباز جنگ جهانی دوم، در هفتاد و پنجمین سالگرد پیروزی در جنگ، چنین گفت:
» مهمانان عزیز، می‌خواهم به شما بگویم که در روستای ما، بنای یادبود جوزف ویساریونوویچ استالین، فرمانده کل نیروهای مسلح اتحاد شوروی در طول جنگ بزرگ میهنی، همچنان استوار ایستاده است.
من افتخار می‌کنم که با همراهی بستگانم توانستیم مانع تخریب این بنای تاریخی شویم.
ما شب و روز از آن پاسداری کردیم و پس از مقاومت ما، سرانجام تصمیم گرفته شد که از ایدهٔ تخریب آن صرف‌نظر شود«.
جوزف استالین همچنان به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین چهره‌ها در تاریخ معاصر تاجیکستان شناخته می‌شود.
گروه رسانه‌ای آسیا-پلاس تصمیم گرفت در میان شهروندان تاجیک، نظرسنجی‌ای دربارهٔ «برجسته‌ترین شخصیت تاریخ برای مردم تاجیکستان» برگزار کند.
این نظرسنجی در پایتخت، شهر دوشنبه، انجام شد و شهروندانی از گروه‌های سنی مختلف در آن شرکت کردند.
شایان ذکر است که در نظرسنجی مرکز معتبر لوادا نیز، استالین به‌عنوان برجسته‌ترین چهره ی تمام دوران در تاریخ شوروی معرفی شده بود
قابل‌توجه آنکه در تاجیکستان، این شخصیت تاریخی یعنی استالین بود که به‌اصطلاح، بیشترین تعداد آرا را از میان پاسخ‌دهندگان نظرسنجی دریافت کرد.
پس از پیروزی انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و استقرار حکومت اتحاد جماهیر شوروی، جنگ داخلی در خاک تاجیکستان آغاز شد. شورشیانی که در تاریخ رسمی شوروی به‌عنوان دسته‌های“ باسماچی” (اشرار) شناخته می‌شدند، در برابر دولت نوپای شوروی به مقاومت برخاستند. این نیروهای ضدشوروی که خواهان احیای امارت بخارا بودند و از حمایت قدرت‌های غربی برخوردار بودند، نهایتاً در نیمه ی نخست دهه ی ۱۹۲۰ شکست خوردند.
اما در ۱۰ می ۱۹۹۲، زمانی که گروه‌های اسلام‌گرا کوشیدند دفتر کمیتهٔ امنیت دولتی (کا.گ.ب) تاجیکستان را تصرف کنند، افسران امنیتی برای جلوگیری از دستیابی مخالفان به اسناد محرمانه، تمامی مدارک را به مدت دو روز در حیاط ساختمان انباشته، به بنزین آغشته کرده و سوزاندند.
نخبگان تاجیک هنوز به‌یاد دارند که به‌واسطهٔ قدرت اتحاد شوروی بود که از فروپاشی هویت ملی جلوگیری شد. آنان باور دارند که فرهنگ ملی دقیقاً در دوران شوروی بود که امکان توسعه یافت.
نگرش عمومی مردم تاجیکستان نسبت به جنگ بزرگ میهنی (جنگ جهانی دوم) نیز عموماً آرام، همراه با احترام و قدردانی است.
هر ساله، دولت تاجیکستان با برگزاری آیین‌هایی همچون گذاشتن اکلیل گل، قرائت متون یادبود و رژه‌های نظامی، این مناسبت را گرامی می‌دارد.
بنای یادبود جنگ در پارک پیروزی دوشنبه به‌روزرسانی شده و با ستاره‌های سرخ و روبان‌های سنت جورج تزئین می‌شود، گرچه شعلهٔ جاویدان دیگر در پایتخت روشن نیست.
بسیاری از تحولات زیرساختی و شهری در دوشنبه نیز از دوران شوروی آغاز شد. اولین طرح جامع شهر دوشنبه توسط نیکولای بارانوف، معمار ارشد شهر لنینگراد، طراحی گردید.
دورهٔ حکومت استالین نقشی اساسی و بنیادین در شکل‌گیری و توسعهٔ تاریخ‌نگاری جمهوری سوسیالیستی شوروی تاجیکستان داشت
این واقعیت که مردم تاجیک پس از انقلاب اکتبر به‌عنوان یک ملت ظاهر شدند، از اهمیت بالایی برخوردار است. اکنون، لازم است نقش و مشارکت مردم تاجیکستان در جنگ بزرگ میهنی نیز مورد توجه و تأکید قرار گیرد.
برای آنکه مردم تاجیکستان به اسارت کشیده نشوند، باید با پیروی از رهنمودهای رفیق استالین، پرچم مبارزه برای آزادی و استقلال سرزمین مادری را با قدرت در دست گیرند. از این‌رو، فوری‌ترین وظیفه‌ای که مورخان در شرایط جنگ بزرگ میهنی اتحاد جماهیر شوروی با آن روبه‌رو هستند، این است که پیش از هر چیز، لحظات درخشان تاریخ گذشتهٔ مردم تاجیکستان را، به‌ویژه آن بخش‌هایی که نمایانگر مبارزات آزادی‌خواهانهٔ نیاکان این ملت در برابر مهاجمان و برده‌داران قرون گذشته‌اند، با وضوح و دقت خاص آشکار سازند.
ما وظیفه داریم از این گذشتهٔ تاریخی غنی برای آموزش نسل امروز در روحیهٔ میهن‌پرستی شوروی، عشق بی‌پایان به سرزمین مادری و نفرت از دشمنان بهره برداری کنیم.
نقش و مشارکت مردم تاجیک در جنگ بزرگ میهنی اتحاد شوروی، جایگاه مهمی در تاریخ دارد. فرزندان تاجیکستان، دوشادوش دیگر مردمان اتحاد شوروی، با شجاعت و دلیری در جبهه‌های نبرد جنگیدند. تاکنون، شانزده تن از فرزندان این جمهوری به‌عنوان قهرمان اتحاد جماهیر شوروی شناخته شده‌اند.
دورهٔ استالین در توسعهٔ تاریخ‌نگاری شوروی تاجیکستان، به ویژه در موضوع جنگ، به‌مثابهٔ نخستین مرحلهٔ نظام‌مند تاریخ‌نگاری، افزون بر بار تبلیغاتی، با گردآوری و تبیین داده‌های مشخص تاریخی نیز همراه بود. با این‌حال، عوامل اصلی پیروزی در چارچوب گفتمان رایج در آن دوران، عمدتاً با تأکید بر نقش رهبری استالین و حزب کمونیست تفسیر می‌شدند؛ حزبی که ضامن پیروزی در جنگ معرفی می‌گردید.
در این دوران، محورهای اصلی تاریخ‌نگاری تاجیکستان در دورهٔ جنگ شکل گرفتند:
نخست- تاریخ صنعت و کشاورزی در شرایط دشوار جنگ.
دوم- تاریخ کارگران جبههٔ داخلی.
سوم- روایت‌هایی از رشادت‌های سربازان تاجیک در میدان‌های نبرد، از جمله زنان تاجیکی که در واحدهای پزشکی خدمت می‌کردند؛ و نهایتاً، تاریخ حزب کمونیست جمهوری تاجیکستان، به ویژه فعالیت سازمان‌های منطقه‌ای آن در بستر شرایط جنگی.
پایان
