از شکست آمریکا تا کریدور جنجالی/ در نشست گروه ۲۰ چه گذشت
هر ساله نشستی با حضور رهبران بیست کشوری که بزرگ‌ترین و سریع‌ترین اقتصاد در حال رشد دنیا را دارند، تشکیل می‌شود که به آن «گروه ۲۰» گفته می‌شود. نشست سران گروه ۲۰ در سال جاری در دهلی نو پایتخت هند برگزار و پس از دو روز به کار خود پایان داد.
امسال نخستین بار بود که نشست درهند برگزار شد و طی آن اتحادیه آفریقا به‌عنوان یک عضو دائمی این گروه پذیرفته شد. نارندرا مودی اعلام کرد اتحادیه آفریقا متشکل از ۵۵ کشور عضو گروه ۲۰ شد. هند که ریاست دوره‌ای گروه را برعهده داشت علاوه بر کشورهای عضو، از رهبران بنگلادش، هلند، نیجریه، مصر، جمهوری موریس، عمان، سنگاپور، اسپانیا، و امارات هم برای شرکت در این اجلاس دعوت کرده است.
تأسیس یک بلوک اقتصادی؛ چرا و چگونه
گروه ۲۰ که دو سوم جمعیت کل دنیا و ۸۰ درصد تولید ناخالص داخلی جهان را دارد، متشکل از وزرای دارایی و رؤسای بانک‌های مرکزی ۱۹ کشورهای عضو شامل؛ آرژانتین، استرالیا، برزیل، کانادا، چین، فرانسه، آلمان، هند، اندونزی، ایتالیا، ژاپن، مکزیک، روسیه، عربستان، آفریقای جنوبی، کره جنوبی، ترکیه، انگلیس، ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا در سال ۱۹۹۹و در پاسخ به بحران‌های مالی اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی و پذیرش این مساله که قدرت‌های اقتصادی در حال ظهور به نحو مناسبی در مباحثات مربوط به اقتصاد جهانی مشارکت داده نشده‌اند، تأسیس شد.
مدیر عامل صندوق بین‌المللی پول و رئیس بانک جهانی، رؤسای کمیته‌های پولی و مالی توسعه صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی هم به اعتبار مقام خود در نشست‌های این گروه حضور دارند.
نشست‌های گروه
جلسات گروه با هدف بحث و بررسی مباحث جهانی برگزار می‌شود و نخستین نشست آن در دسامبر ۱۹۹۹ در برلین به میزبانی مشترک وزرای دارایی آلمان و کانادا برگزار شد اما در پی بحران اقتصادی و مالی جهانی در سال ۲۰۰۷ نشست‌های گروه به سطح سران کشورها ارتقا یافت و در سال ۲۰۰۹ به عنوان “مجمع برتر همکاری‌های اقتصادی بین المللی” معرفی شد.
ریاست اجلاس گروه به صورت دوره‌ای میان کشورهای عضو می‌چرخد. رئیس جلسه هر ساله از میان کشورهایی که در گروه بندی‌های متفاوت منطقه‌ای عضویت دارند، انتخاب می‌شود. نخست وزیر هند که کشورش میزبان این نشست در سال جاری میلادی بود، یکشنبه ۱۰ سپتامبر در دومین روز نشست پس از تصویب رسمی بیانیه مشترک گروه، ریاست آن را به برزیل واگذار کرد.
بر خلاف مؤسسات بین‌المللی مانند سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، صندوق بین‌المللی پول یا بانک جهانی، گروه ۲۰ (مانند گروه ۷) دارای ستاد دائم مختص به خود نیست.
نشستی در سایه جنگ
گروه بیست یک نهاد غیر رسمی است و نشست آن هم تنها برای بحث و گفتگوست. تصمیمات گروه در پایان در بیانیه‌ای منتشر می‌شود. اما بیانیه‌ها جنبه الزام آور حقوقی ندارند. اما در این نشست می‌توان برای قراردادهای قانونی که جای دیگر به امضا رسیده است، شالوده اجرایی به وجود آورد و اجرای قرارداد را سرعت بخشید.
در نشست سال جاری رهبران شرکت کننده بر سر اعلامیه‌ای مشترک که شامل بیانیه‌ای در مورد حمله روسیه به اوکراین بود، به توافق رسیدند. با توجه به اینکه اختلافات شدیدی بین کشورهای این گروه بر سر جنگ در اوکراین وجود داشت تعداد کمی انتظار دستیابی به اعلامیه‌ای مشترک را به ویژه در روز اول اجلاس داشتند، اما در همان روز رهبران گروه توسل به زور برای منافع ارضی را محکوم کردند، اما از انتقاد مستقیم از روسیه خودداری کردند. دولت اوکراین گفته که این بیانیه «چیزی برای افتخار کردن نیست.»
پرهیز گروه بیست از تبدیل شدن به یک «باشگاه سیاسی»
سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه که در نبود ولادیمیر پوتین رئیس جمهور در نشست شرکت کرده بود خاطرنشان کرد که غرب نتوانست اجلاس سران گروه ۲۰ در دهلی نو را درگیر مناقشه اوکراین کرده و این به لطف تلاش‌های کشورهای در حال توسعه است.
لاوروف ضمن قدردانی از هند میزبان اجلاس که به گفته او به تحکیم کشورهای جنوب کمک کرده، افزود: در نتیجه این تلاش‌ها کشورهای جنوب «برای حفاظت از منافع مشروع خود» برخاستند و مانع از آن شدند تا غرب کل دستور کار نشست را اوکراینیزه کند و توجهات را از چالش‌های پیش روی اقتصادهای نوظهور منحرف کند.
لاوروف تاکید کرد که گروه ۲۰ باید بر مسائل اقتصادی و مالی تمرکز کند و از کشورهای نوظهور تمجید کرد که مانع از تبدیل این نشست به یک «باشگاه سیاسی» شدند.
به نظر می‌رسد اشاره لاوروف به کمک «کشورهای در حال توسعه» به روسیه در برابر آمریکا، نشان از آن دارد که این بار اختلافات عمیقی در گروه بیست بوجود آمده که می‌توان دلیل آن را کاهش نقش گروه و توانایی آن در حل مشکلات اقتصادی، حل بحران‌های بین المللی، و همچنین رشد بلوک‌های اقتصادی همتراز دیگر دانست.
رشد و توسعه سازمان همکاری‌های شانگهای و گروه بریکس می‌توانند از مهمترین دلایل کاهش نقش و نفوذ گروه بیست باشند و اگر دو بلوک اخیر بتوانند سیاست‌های اقتصادی خود را به پیش ببرند شاید در آینده رهبران بیشتری در نشست گروه بیست غیبت کنند.
راه آهن هند به اروپا؛ طرحی بلند پروازانه و بدون برنامه
یکی از مسائلی که حتی پیش از آغاز نشست گروه بیست در باره آن بحث می‌شد راه آهن هند به اروپا بود. پیش از آغاز نشست گمانه زنی‌هایی درباره دیدار جو بایدن رئیس جمهور آمریکا، نارندرا مودی نخست وزیر هند و بن سلمان ولیعهد عربستان در حاشیه نشست می‌شد.
این مسئله اتفاق افتاد و آمریکا توافق نامه‌ای را با هند، کشورهای خاورمیانه و اتحادیه اروپا امضا کرد تا آنها را از طریق شبکه ای از راه آهن و مسیرهای دریایی به هم متصل کند. ایالات متحده از ژانویه بی سر و صدا در مورد این پروژه با هند، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسرائیل گفتگو کرده است. طرح این است که کشورهای خاورمیانه را از طریق راه آهن و هند را از طریق خطوط کشتیرانی از بنادر منطقه، به اروپای شرقی متصل کند.
ظاهراً کریدور مذکور یک طرح صهیونیستی برای وصل کردن بنادر هند به بندر حیفا و از آنجا به اروپا است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا نیز گفت که کریدور راه آهن شامل هند، عربستان، امارات، اردن، اسرائیل و اتحادیه اروپا خواهد شد طرحی که جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا آن را «قرارداد واقعاً بزرگ» نامید.
تحلیلگران بر این باورند که تل آویو بر آن است تا با این اقدام قدرت مانور ایران در کریدور بین‌المللی شمال-جنوب را که در سال ۱۳۷۹ و در پی توافق سه کشور هند، ایران، و روسیه کلید خورد و مشارکت ایران در ابتکار یک جاده و یک کمر بند را که چین مبتکر آن است کمرنگ کند.
در عین حال گفته می‌شود که با کاهش ارزش کریدور شمال به جنوب و تأثیرات جنگ اوکراین، هند بر آن است تا کریدور به خاورمیانه و اروپا را جایگزین کریدور شمال-جنوب کند.
اما آنچه که درباره این پروژه گفته نمی‌شود امکان عملیاتی شدن آن با توجه به مستثنی شدن ایران از این کریدور است. به طوری که بخشی از آن در زیر آب‌های اقیانوس هند خواهد بود. این کریدور نیاز به سرمایه عظیم و هنگفتی دارد که بدون مشارکت عربستان در آن به عنوان بازوی مالی امکان تأمین مالی آن از سوی طرف‌ها وجود ندارد. اما عربستان در شرایطی می‌تواند در آن شرکت کند که روابط خود را با رژیم صهیونیستی در آینده نزدیک عادی کند لذا آمریکا، و اسرائیل باید شروط عربستان را برای این عادی سازی که همان دستیابی به فناوری هسته‌ای است بپذیرند.
یک نشست پرحاشیه از پیش از آغاز تا پایان
نشست گروه بیست با حاشیه‌هایی همراه بود. پیش از آغاز نشست در دعوت نامه ارسالی به رهبران برای شرکت در نشست از سوی رئیس جمهور هند از عنوان «بهارات» به جای «هند» استفاده شده بود.
نخست‌وزیر هند هم با استفاده از همین موقعیت در اقدامی بحث‌برانگیز طی سخنرانی آغازینش در نشست جی ۲۰ برای نامیدن کشورش به جای هند از عنوان «بهارات» استفاده کرد.
مودی به زبان هندی که زبان اکثریت مردم هند است، گفت که بهارات به‌عنوان ریاست جی ۲۰ به هیئت‌ها خوش‌آمد می‌گوید. استفاده از این نام جنجال‌هایی را در هند بوجود آورد.
یکی دیگر از حواشی نشست، غیبت دو رهبر یعنی ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه و شیء جین پینگ رئیس جمهور چین بود. گرچه پوتین در دور قبل هم شرکت نکرده بود اما عدم حضور رئیس جمهور چین وزن نشست را به طور محسوسی پایین آورده بود.
بخاطر عدم حضور دو رهبر، عکس یادگاری گرفته نشد و گفته شده عکسی که همه رهبران حاضر در محل بنای یادبود مهاتما گاندی گرفتند به عنوان «عکس گروهی» رهبران گروه ۲۰ در نشست دهلی منتشر شده است.
از دیگر حواشی، نشست تعطیلی دهلی‌نو به‌سبب برگزاری اجلاس بود. خیابان‌های مرکز شهر با هدف برقراری امنیت اجلاس به‌طور کامل تعطیل شده و همه مراکز خرید به مدت سه روز بسته بودند.
* حسین امیری، کارشناس مسائل بین الملل
