از حقیقت مرگ اسامه بن لادن چه می‌دانیم؟
گزیده ی از بایگانی
(بخش سوم وپایانی)
فرستنده: حسین تلاش
منبع: اطلاعات روز
۲۹ میزان ۱۳۹۴
از همان ابتدا، باور اینکه مقامات پاکستانی رده بالا از حضور بن لادن در کشورشان آگاهی نداشتند، دشوار بود. پس از حمله، چند تن از مقامات ایالات متحده به طور علنی این را گفته بودند. براساس اطلاعاتی که خبرگزاری الجزیره در سال 2013 به آن دست یافت، پاکستان در این مورد تحقیقات مخفی انجام داده بود. گفته شده است که گزارش کمیسیون ایبت آباد، هیچ مدرکی دال بر اینکه پاکستان به بن لادن پناه داده باشد، نیافت. درعوض، آن ها به این نتیجه رسیدند که بن لادن، فردی که در تمام جهان تحت تعقیب بود، می توانست آزادانه در پاکستان رفت و آمد کند و این ناشی از بی کفایتی گسترده‌ی مقامات نظامی و استخباراتی این کشور بود.
دقیق ترین بررسی ها درمورد همدستی پاکستان در پناه دادن به بن لادن، در مارچ 2014 منتشر شد. این بررسی، براساس کتاب کارلوتا گال، یکی از خبرنگاران «تایمز» نوشته شده بود. گال گزارش داده بود که یک منبع داخلی آی.اس.آی به او گفته است که سرویس اطلاعاتی پاکستان، یک گروه خاص ایجاد کرده بود که وظیفه‌ی رسیدگی به مسئله‌ی بن لادن را داشتند. گال نوشت: «تقریبا همه در آی.اس.آی این گروه را انکار می کردند – این روش کار واحد های اطلاعاتی فوق سری است. اما آن طور که به من گفته شده بود، رییس‌های ارشد نظامی از آن آگاه بودند».
بحث برانگیزترین ادعای هرش این است که پاکستان، پیشاپیش درمورد حمله‌ی تیم آمریکایی باخبر بود و نه تنها اجازه‌ی اجرای آن عملیات را داده بود، بلکه آن را تسهیل کرده بود. همچنان که قبلاً گفته شد، این متفاوت ترین داستان نسبت به داستان رسمی دولتی است. پذیرش این داستان، نیازمند پذیرش این است که دولت ایالات متحده به پاکستانی ها اطمینان کرده است تا برای کشتن بن لادن به این کشور کمک کنند. بنابراین، حقارتی که ارتش و استخبارات پاکستان ظاهراً پس از حمله احساس کرده اند، یا یک فریب بوده است و یا یکی از دسیسه چینی های پیچیده‌ی ایالات متحده و پاکستان. آیا هیچ مدرکی برای حمایت از این ادعا، یا هرچیزی فراتر از منابع ناشناس هرش برای تقویت آن، وجود دارد؟
یازده روز پس از حمله، داستانی در «گلوبال پست»، وب سایت آمریکایی ویژه‌ی گزارش های خارجی منتشر شد. تیتیر داستان این بود: «حمله‌ی بن لادن: همسایگان ادعا می کنند که پاکستان آگاه بوده است». شش نفر که در نزدیکی ساختمان بن لادن زندگی می کردند به خبرنگار آن ها گفته بودند که پرسونل امنیتی لباس شخصی –ا فسران ارتش یا افسران اطلاعاتی پاکستان – چند ساعت پیش از حمله در خانه های آنها را می زدند و به آنها دستور داده بودند که چراغ های خانه را خاموش کرده و تا اطلاع بعدی در خانه های شان باقی بمانند. همچنین بعضی از مردم محلی به این خبرنگار گفته بودند که به آنها دستور داده شده بود با رسانه ها، مخصوصاً رسانه های خارجی، صحبت نکنند.
زمانی که من با فیلیپ بالبونی مدیر اجرایی «گلوبال پست» تماس گرفتم، او به من گفت که در ابتدا او در نظر داشت این روایت را به شکل گسترده عمومی بسازد. او در ایمیلی به من نوشت: «اما ما نیازمند منابعی بودیم که در آن زمان نداشتیم. اطلاعات مخالف با آن روایت، آنقدر قدرتمند و قانع کننده بودند که حتا خود ما شک داشتیم که منابع ما درست می گویند»».
بالبونی، مرا به امیر لطیف، خبرنگار 41 ساله‌ی پاکستان معرفی کرد. او در گذشته برای «خبرگزاری یو.اس» و «خبرگزاری وُرلد ریپورت» کار کرده بود. لطیف به من گفت که یک روز پس از کشته شدن بن لادن به ایبت آباد سفر کرده و برای چند روز از آنجا گزارش تهیه کرده بود. از او پرسیدم که آیا هنوز باور دارد که پاکستانی ها از این حمله آگاهی داشته اند؟ او بلافاصله پاسخ داد: «نه آگاهی، بلکه همکاری و همآهنگی وجود داشت».
لطیف که به دلیل حساسیت این موضوع در پاکستان، نام خود را در پست اصلی ننوشته بود، گفت که مردم این منطقه به او گفته بودند آنها صدای هلیکوپتر های ایالات متحده را شنیده بودند، پس مطمئناً ارتش پاکستان نیز شنیده بود: «تمام کشور بیدار بودند، تنها ارتش پاکستان خواب بوده است؟ شما چه برداشتی می کنید؟». همچنین گال نوشته است که همسایگان بن لادن صدای انفجاری در ساختمان شنیده و با پلیس محلی تماس گرفته اند. اما فرماندهان ارتش به پلیس گفته بودند که واکنشی نشان نداده و پاسخ را به عهده‌ی ارتش بگذارند. نیروهای آمریکایی برای 40 دقیقه در منطقه بودند، اما ارتش پاکستان تا بعد از رفتن آنها، به منطقه نرسید.
بهترین حدس گال (و او تاکید می‌کرد که فقط یک حدس است)، این بود که ایالات متحده به پاکستان در مورد این عملیات اخطار داده بود. گال با اشاره به جنرال اشفق پرویز کیانی که در آن زمان رییس ستاد ارتش بود، و جنرال احمد شجاع پاشا که بعدها مدیر کل آی. اس. آی شد، به من گفت: «من هیچ مدرکی ندارم. اما هرچه بیشتر در این مورد فکر می کنم و با دوستان پاکستانی ام حرف می زنم، به این باور می‌رسم که احتمالاً درست است که کیانی و پاشا در آن دخیل بوده اند». او درمورد کشته شدن بن لادن گفت: «تصور می کنم سناریو این باشد که آمریکایی ها او را تحت نظر داشته و ردیابی می کردند و هرگز به مقام های پاکستانی دراین باره نگفته بودند؛ چراکه نمی توانستند به آنها اطمینان کنند. اما زمانی که تصمیم گرفتند پیش بروند و حمله کنند، گمان می کنم به سراغ کیانی و پاشا رفته و به آنها گفته اند: ما قصد داریم وارد عمل شویم. حق ندارید به هلیکوپترهای ما شلیک کنید یا هر کار دیگری انجام بدهید». (باید ذکر کنم که تمام خبرنگاران امنیت ملی، شامل تعدادی در «تایمز»، با گال درمورد احتمال همکاری پاکستان در سطوح بالای دولتی، چه در پناه دادن به بن لادن چه کمک به کشتن او، موافق نیستند).
اگر سناریوی گال را برای رسیدن به نتیجه‌ای منطقه دنبال کنیم، پاکستان پس از حمله با یک انتخاب ناخوشایند مواجه شده بود: یا تصدیق اینکه همکاری کرده بود که این خطر خشمگین شدن تندروها به خاطر خیانت به بن لادن و معاونت در یک عملیات نظامی آمریکایی در خاک پاکستان را درپی داشت، یا به جهل و بی کفایتی اعتراف کنند.
گال گفت: اغلب پاکستانی ها می گویند که: ما بی کفایت بودیم. آن ها نمی خواهند هم‌وطنان شان بدانند آن ها در حال چه بازی‌ای هستند. آن ها می ترسند که واکنش های منفی شدیدی وجود داشته باشد».
اکنون روایت رسمی مرگ بن لادن در کجا قرار دارد؟ برای بسیاری، این داستان در وضعیتی نامشخص است: شناور در جایی میان واقعیت و افسانه. نوشتن تاریخ یک فرایند است. به نظر می آید روایت دولت راهی طولانی در پیش دارد تا بتواند به‌عنوان واقعیتی غیرقابل انکار پذیرفته شود یا به عنوان یک روایت نادرست انکار شود.
رابرت بائر، یکی از افسران باسابقه‌ی سازمان سیا در امور شرق میانه (الهام بخش شخصیت جورج کلونی در فیلم «سیریانا»)، درمورد نسخه‌ی دولت از حوادث به من گفت: «همه چیز فقط اغراق است. من هرگز ندیده‌ام کاخ سفید چنین خطری کند. آیا رییس جمهور یک روز صبح از خواب بیدار شده و گفته است «بیایید درست قبل از انتخابات، ریاست جمهوری مرا در خطر قراربدهیم»؟. این آدم خیلی باهوش تر از آن است که نیرو های آمریکایی را در یک عملیات ترور هالیوودی در معرض خطر قرار بدهد». بااین حال، هیچ کدام از دوستان قدیمی بائر در داخل و خارج از سازمان، روایت دولت را به چالش نکشیده اند.
با گذشت زمان، امکان اثبات بسیاری از ادعاهای هرش وجود دارد. بعد چه اتفاقی می‌افتد؟ ممکن است خشمگین شویم که حق ما است. پاکستان، متحد فرضی ما در جنگ علیه ترور، کشوری که میلیارد ها دالر از کمک های مالیات دهندگان آمریکایی دریافت می کند، ممکن است به بزرگ ترین دشمن ما – نویسنده‌ی همان نقشه‌ای که ما را وادار کرد به افغانستان حمله کنیم – پناه داده باشد. حمله‌ای شجاعانه به ساختمان سکونت بن لادن، بزرگ ترین پیروزی ما در جنگ با ترور، ممکن است چیزی بیش از یک بازی که بُرد در آن از پیش مشخص بود، نبوده باشد. بالاتر از همه اینکه، ممکن است دولت به ما دروغ گفته باشد.
اما واقعاً ما باید با افشای این حقایق شوکه شویم؟ مخفی کاری های دولت، تنها در سال های اخیر، شامل موارد زیادی از جمله برنامه‌ی شنود مخفی سازمان امنیت ملی، و شبکه‌ی ثبت نشده‌ی سازمان سیا از زندان های «بلک سایتم» می شود. استیون افترگود، مدیر پروژه‌ی دولتی سری برای فدراسیون دانشمندان آمریکای به من گفت: «کسانی که در زمینه‌ی امور عمومی کاخ سفید کار می کنند، مورخ نیستند، آن ها دانشمند نیستند، فقط خبرنگارند. آن ها یک هویت سیاسی در دولت ایالات متحده را نشان می دهند. گفتن تمام حقیقت، و هیچ چیز غیر از حقیقت، کار آن ها نیست. حتا اگر باشد، آن ها الزاماً قادر به انجام آن نیستند».
روایت هرش از ما نمی خواهد تا احتمال توطئه‌ی دولتی را باور کنیم. افسانه ها می‌توانند از طریق تلاشی حتا ناهمآهنگ با کسانی که فقط دارند کارشان را انجام می دهند٬ ساخته شوند. البته، زمانی که تعداد کافی از افراد حقیقت را پنهان کنند، خُب طبیعی است که به نظر می رسد دسیسه چینی شده است. هرش اشاره می کند که احتمالاً هزاران کارمند و پیمان کار دولتی درمورد شنود‌های آژانس امنیت ملی آمریکا (ناسا) باخبر بوده‌اند، اما تنها یکی از آن ها، ادوارد اسنودن، قدم جلو گذاشت.
ما می توانیم یک قدم پیشتر برویم: هرچه موضوع حساس تر باشد، بیشتر احتمال دارد که دولت به ما دروغ تحویل بدهد. درنظر بگیرید که پس از حمله‌ی بن لادن، آنچه در ذهن اوباما می گذشت، روابط ما با پاکستان بود. اوباما در سخنرانی‌اش برای ملت ابراز قدردانی کرد: «در طول این سال ها، من بارها روشن ساختم که اگر بدانیم بن لادن در پاکستان است، ما اقدام خواهیم کرد. این همان کاری است که انجام دادیم. اما مهم است که توجه داشته باشیم که همکاری های پاکستان با ما در عملیات های ضد تروریستی به ما برای رسیدن به بن لادن و ساختمانی که او در آن پنهان شده بود، کمک کرد».
یا آنچه اوباما در این سخنرانی گفت، یا انکار بعدی دولت، یکی از این دو صادقانه نبودند. اما در هر دو صورت، دشوار است که تصور کنیم برای اوباما، گفتن تمام حقیقت، از مدیریت روابط آمریکای با متحد نا پایدارش مهم تر بود، یا باید مهم تر می بود.
درواقع هیچ دلیلی وجود ندارد که انتظار داشته باشیم دولت تمام حقایق را درمورد کشته شدن بن لادن دراختیار ما قرار بدهد. اگر شخصی به خاطر پول ایالات متحده را به ساختمان محل سکونت او در ایبت آباد راهنمایی کرده باشد، دولت هرگز نمی توانست بدون درخطرانداختن جان آن فرد٬ حقیقت را بگوید و اگر می گفت، برای سازمان سیا تقریبا غیرممکن بود که در آینده نیز خبرچینانی را استخدام کند. اگر پاکستان از ما خواسته بود که همکاریش را در حمله تایید نکنیم، ما این کار را نمی کنیم. در این مورد، همچنان که گال ذکر کرده بود، ترس از جرقه خوردن واکنش های شبه نظامیان وجود داشت. هرش در «نیویورکر» نوشته است که خطر جدی در مورد افراط گرایانی که در داخل ارتش پاکستان هستند وجود دارد. آن ها ممکن است کودتا به راه انداخته و کنترل ذخایر بزرگ سلاح های هسته‌ای آن کشور را به دست بگیرند.
گزارش گران دوست دارند خود را به عنوان تجربه گرایان ببینند، اما حقیقت این است که خبرنگاری علمی متفاوت است. اسناد و مدارک غایب، گزارش های دست نیافتنی امنیتی ملی، تمام این ها به همان اندازه‌ی منابع و استدلال های خبرنگاران مهم هستند. اما چه اتفاقی می افتد وقتی منابع مختلف و روایت های مختلف می توانند برای ارائه‌ی بحث های متناقض استفاده شوند؟ چه گونه می توانیم گزارش لطیف را در ایبت آباد و تردید های بائر را با داستان رسمی که باودِن و بسیاری دیگر شنیده‌اند، در یک قاب قرار بدهیم؟
باودِن به من گفت: «به‌عنوان یک خبرنگار شما باید همیشه این احتمال را در نظر بگیرید که به شما دروغ گفته شده است و امیدوار باشید که دلیل خوبی وجود داشته باشد».
ممکن است درحال حاضر، اطلاعات ما درمورد حمله‌ی بن لادن، بسیار بیشتر از آن چیزی باشد که قرار بوده است بدانیم. وزیر دفاع سابق، رابرت گیتس، سال 2014 در کتاب خاطراتش «وظیفه» نوشته است که در شب حمله، هرکسی در اتاق وضعیت کاخ سفید حضور داشت، توافق کرده بود تا «درمورد جزئیات سکوت کند». او اضافه کرد «این تعهد حدود پنج ساعت طول کشید». او با اشاره‌ای مستقیم به کاخ سفید و سازمان سیا گفت: «آنها اصلا نمی توانند برای لاف زدن و جذب اعتبار صبر کنند».
مشکل این جاست که درمیان این همه لاف زدن‌ها، غیرممکن شده است که بدانید چه چیزی درست بوده است و چه چیزی غلط. فیلم «Zero Dart Thirty» که 130 میلیون فروش داشت، برای بسیاری روایت غالب کشته شدن بن لادن بود. فیلم سازان، در مصاحبه های متعدد تلاش می کردند تا دسترسی خود به منابع دولتی و نظامی را نشان بدهند: در افتتاح اعلام شد که این فیلم براساس «اسناد دسته اولی از حادثه‌ی اصلی» ساخته شده است. گفته شد که سازمان سیا با علاقه با فیلم سازان همکاری کرده و ملاقات هایی را برای نویسنده و کارگردان با تحلیل گران و افسرانی که در تعقیب بن لادن درگیر بودند، ترتیب داده بود. کارگردان فیلم، کاترین بیگلو، این فیلم را به عنوان «اولین برش جسورانه از تاریخ» توصیف کرده است.
به نظر می آمد این داستان آنقدر خوب بود که نیاز نداشت تخیلی شود. فیلم با یک سری از جلسات شکنجه‌ی سازمان سیا آغاز شد که براساس فیلم نامه، اطلاعات مهمی برای گرفتاری بن لادن فراهم کرده بود. فقط مسئله این جاست که حداقل باتوجه به گزارش های ارائه شده به کمیته‌ی اطلاعاتی مجلس سنا در طول چندین سال (و دیگران که به اطلاعات محرمانه دسترسی داشتند)، این حقیقت نداشت. سناتور دایان فاینستاین که به عنوان رییس کمیته بر گزارش نظارت کرده بود، گفت که او خیلی از صحنه های فیلم را رد کرده بود: «برایم قابل تحمل نبود. چرا که اشتباهات زیادی وجود داشت». ظاهرا هدف فیلم ساز این بوده است که روایتی متفاوت عرضه کنند – حقیقتی زننده از چگونگی پیداکردن بن لادن -، اما برای انجام این کار، به نظر می آید آنها یک دروغ را تداوم بخشیده اند.
مسئله این نیست که حقیقت درمورد مرگ بن لادن قابل فهمیدن نیست، بلکه فقط ما آن را نمی دانیم. و ما نمی‌توانیم خود را با این امید که خیلی زود به پاسخ های بیشتری می رسیم دلداری بدهیم. تا امروز، نسخه‌ی نهایی رسمی سازمان سیا درمورد «Bay of Pigs»، محرمانه باقی مانده است. ما نمی‌دانیم در بیش از نیم قرن پیش چه اتفاقی افتاده است، چه برسد به سال 2011.
راه های مختلفی برای کنترل یک روایت وجود دارد. راه قدیمی این است: طبقه بندی محرمانه‌ی اسنادی که نمی خواهید دیده شود. به‌گفته‌ی گیتس: «درمورد جزئیات خاموش بمانید». اما رویکرد مدرن تری هم هست: داستانی را تعریف کنید که شما می خواهید آنها باور کنند. سکوت، یکی از راه های حفظ یک راز است و صحبت کردن راه دیگر. این ها منحصربه فرد نیستند.
هرش در انتهای آن روز طولانی که با هم گذراندیم به من گفت: «خیلی دوست دارم فکر کنم که دولت پر از پنهان کاری نیست… شوخی می کنی! آنها بیش از آنچه شما حتا بتوانید تصور کنید راز در درون خود دارند. درحال حاضر چیزهایی درجریان هستند که من درمورد آنها آگاهی دارم – آنچه جریان دارد شگفت انگیز است. من هر زمان که بتوانم درمورد آن ها خواهم نوشت. آن بیرون، در شرق میانه، داستان های جالبی درجریان است. جدی می گویم. البته که وجود دارد. البته که وجود دارد».
پایان
