پیش‌گویی‌های زبیگنیف برژینسکی
والنتین کاتاسانوف (Valentin Katasonov)، پروفسور، دکتر علوم اقتصادی، مدیر مرکز پژوهش‌های اقتصادی «شاراپوف» فدراسیون روسیه، پژوهشگر مسائل پشت صحنه
ا. م. شیری
زبیگنیف برژینسکی (۱۹۲۸-۲۰۱۷) را به این دلیل به یاد آوردم که بسیاری از اظهارات کاملاً عجیب او در مورد روسیه، برای رهبری کشورمان مفید است.
اظهارات برژینسکی در مورد روابط روسیه و اوکراین، در مورد موضع غرب در رابطه با اوکراین و روابط روسیه و اوکراین، در مورد پیوستن کریمه به فدراسیون روسیه امروز اهمیت ویژه‌ای دارد.
برژینسکی حتی در مقالۀ خود تحت عنوان «مشارکت زودرس» (۱۹۹۴)، می‌نویسد: «روسیه می‌تواند یک امپراتوری یا یک دموکراسی باشد، اما نه هر دو در یک زمان… بدون اوکراین، روسیه نمی‌تواند یک امپراتوری باشد، با اوکراین تطمیع شده و زیر دست، روسیه به طور خودکار به یک امپراتوری تبدیل می‌شود».
برژینسکی در کتاب «صفحه شطرنج بزرگ» (۱۹۹۷)، از شش مرکز ژئوپلیتیک جدید نام می‌برد که پس از جنگ سرد در جهان در حال ظهور هستند و واشینگتن باید آن‌ها را تحت کنترل خود نگه دارد. در این فهرست، اوکراین در رتبۀ اول قرار دارد. پنج کشور دیگر عبارتند از آذربایجان، کره جنوبی، ترکیه و ایران [کشور ششم؟ م]. و این فکر دوباره تکرار می‌شود: «بدون اوکراین، روسیه یک امپراتوری اوراسیا نخواهد بود. بدون اوکراین، روسیه همچنان می‌تواند برای موقعیت امپریالیستی بجنگد و در این صورت، به یک کشور امپراتوری آسیایی تبدیل می‌شود». و برعکس: اگر مسکو دوباره کنترل اوکراین با ۵۲ میلیون نفر جمعیت، منابع بزرگ و همچنین دسترسی به دریای سیاه را به دست بگیرد، پس از آن، روسیه دوباره به طور خودکار یک ابزار جدی برای تبدیل شدن به یک کشور امپراتوری قدرتمند در سراسر اروپا و آسیا به دست خواهد آورد (جمعیت اوکراین در سال‌های پس از انتشار کتاب برژینسکی به شدت کاهش یافته است. در آستانۀ عملیات ویژۀ نظامی، ۴۱.۲میلیون نفر بود. کاتاسانوف).
برژینسکی بسیار نگران این بود که اوکراین به اولویت اصلی در سیاست خارجی مسکو که به دنبال ادغام مجدد همسایگان خود است، تبدیل شود. این که اوکراین به مرور زمان به نحوی «مجدداً ملحق» خواهد شد، از نظر بسیاری از نخبگان سیاسی روسیه، یک اصل اعتقادی شمرده می‌شود.
برژینسکی ابراز نگرانی میکند که واشنگتن ممکن است توجه کافی به مراکز ژئوپلیتیک نوظهور که اوکراین آن را نمایندگی میکند، نداشته باشد. زیرا، چالش‌های ژئوپلیتیکی دیگر حواس آن را پرت میکند.
«بقاء اوکراین… به ویژه، اگر توجه آمریکا به مسائل دیگری مانند بحران داخلی جدید در اروپا، افزایش بیشتر شکاف بین ترکیه و اروپا یا تشدید خصومت در مناسبات ایالات متحده و ایران معطوف شود، همچنان در هالۀ تردید باقی خواهد ماند».
برژینسکی پس از پیوستن کریمه به روسیه، توجه خود را به روابط روسیه و اوکراین افزایش داد. او نوشت: «من نمی‌دانم (کریمه از دست اوکراین خارج شده یا خیر)، اما این موضوع باید زمانی مورد بررسی قرار گیرد که روابط بین اوکراین و روسیه حداقل تا حدودی منطقی و دوباره به ثبات برسد. روس‌ها بی‌منطقی و احساسات به این روابط وارد شدند. آن‌ها مانند مافیا یک حمله گانگستری به کریمه سازمان دادند و آن را پنهان کردند. اما آن‌ها باید مراقب اعمال این رویکرد در کل اوکراین باشند- این به انفجاری بسیار قدرتمندتر در قلب اروپا و به یک درگیری که جهان از سال ۱۹۳۹ تاکنون ندیده، منجر خواهد شد». همانطور که از این عبارت پیداست، زبیگنیف از واشینگتن خواست تا مراقب باشد. اما سخنان این سیاستمدار آمریکایی در سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۲۳ توسط رهبری ایالات متحده به فراموشی سپرده شد. این کشور به هر کار ممکن دست می‌زند تا یک انفجار قدرتمند در قلب اروپا ایجاد کند که خود آن می‌تواند به آمریکا نیز ضربه بزند.
در عین حال، برژینسکی در مورد توانایی دفاعی اوکراین تردید داشت. او در گرماگرم حوادث سال ۲۰۱۴ در کریمه نوشت: «در کریمه، از ۲۰۰۰۰ سرباز اوکراینی، حتی یک نفر به ابتکار و اختیار خود شلیک نکرد. من خودم اهل اروپا هستم. بنابراین، هنگامی که به موطن پدر و مادرم می‌‌اندیشم، نمی‌توانم تصور کنم زمانی که یک نیروی خارجی برای تصرف آن سعی میکند، حتی یک نفر از ۲۰ هزار سرباز لهستانی شلیک نکرده باشد. فکر می‌کردم یک قتل عام بزرگ رخ خواهد داد. این واقعیت که همه چیز در اوکراین به گونۀ متفاوت اتفاق افتاد، از واقعیت دیگری حکایت میکند. پوتین نیز نتایج خود را گرفت. متوجه شد که همه چیز حتی ساده‌تر از آن است که او انتظار داشت».
برژینسکی با حمایت از ارائه تسلیحات به اوکراین برای جنگ آینده با روسیه می‌نویسد: «عاقلانه است که به اوکراین سلاح‌های دفاعی مانند سلاح‌های ضد تانک یا خمپاره برای دفاع از شهرهای بزرگ ارائه کنیم. زیرا، باید هزینۀ خشونت روسیه را افزایش بدهیم. تسخیر شهری که جمعیت آن در حالت دفاعی قرار گرفته، به هزینۀ بسیار بالایی نیاز دارد».
با این حال، واشنگتن نتایج خود را از درس کریمه گرفت. در دورۀ ۲۰۱۴-۲۰۲۲ (حتی قبل از شروع عملیات ویژۀ نظامی) ایالات متحده کمک‌های نظامی جدی به «میدان» ارائه کرد. من در این باره در مقالۀ «جاروجنجال دبیرکل ناتو: کمک نظامی این بلوک به اوکراین به دو برابر بیشتر از تولید ناخالص داخلی بلوک ناتو افزایش یافته است»، توضیح داده‌ام.
برژینسکی معتقد بود که باید به اوکراین کمک کرد تا بخشی از اروپا شود. او در رابطه با روسیه معتقد بود، ورود به اروپا بهترین توازن است. زیرا در این صورت، هم کی‌یف و هم مسکو بواسطۀ بروکسل کنترل خواهند شد. برژینسکی در مصاحبه با شبکۀ تلویزیونی اوکراینی اینتر در اکتبر ۲۰۱۴ گفت: «اوکراین باید واقعاً ثابت کند که می‌خواهد بخشی از دنیای اروپا بشود. اگر به این امر دست یابد، روسیه تنها چشم‌انداز کنار آمدن با این واقعیت و تبدیل شدن به بخشی از خود اروپا را خواهد داشت… اگر [روسیه] این کار را نکند، به وابستۀ ویران چین تبدیل خواهد شد».
برژینسکی دو ماه قبل از مرگش، در مارس ۲۰۱۷، در مصاحبه با «Gazeta.Ru» چنین افشاگری کرد: «پوتین باید به آیندۀ خود فکر کند. البته، تمرکز بیش از حد نخبگان قدرت در روسیه بر کسب ثروت ممکن است به مرور زمان موجب واکنش‌های اجتماعی و برانگیختن درگیری‌ها شود. هنوز این اتفاق نیفتاده است، اما فکر میکنم خطر بالقوۀ چنین روندهایی وجود دارد». با این حال، این یک توصیۀ صحیح بود.
می‌خواهم سخن دیگری از برژینسکی نقل کنم که می‌توان آن را اشاره به مسکو تصور کرد. برژینسکی در مصاحبه با دیوید ایگناتوس، روزنامه‌نگار «واشنگتن پست» به تاریخ ۰۴/۰۱/۲۰۰۸ گفت: «…اگر خط لوله قطع شود، عواقب آن در غرب فوراً محسوس خواهد بود و عواقب مالي آن در روسيه طي سه، چهار يا پنج سال ديگر احساس خواهد شد و این، به روس‌ها برتری كوتاه مدت برای اعمال فشار می‌دهد» (زبیگنیو برژینسکی «فرصت دوم. آمریکا و جهان»، ۲۰۱۸، ص ۳۶۹). من این سخنان را پیشگویی پیامبرگونه ارزیابی میکنم.
بخش اول پیشگویی این سیاستمدار آمریکایی اکنون محقق شده است…
البته، اقتصاد ما در ماه‌های اول جنگ تحریم‌ها، اضافه‌بار زیادی را تجربه کرد. اما اکنون همۀ مقامات روسیه یک صدا می‌گویند: اقتصاد ملی با وضعیت جدید «سازگار» شده است. حتی امید به رشد اقتصادی نیز وجود داشت. من فعلاً در مورد چنین انتظاری که در آن آرزو به عنوان واقعیت ارائه می‌شود، بسیار محتاط هستم. در رابطه با این موضوع، همین روزها مصاحبۀ بزرگ من زیر عنوان «غرب پیروزی اقتصادی روسیه را به رسمیت شناخت؟ گول نخورید»، منتشر شد.
برای اینکه بخش دوم «پیشگویی» برژینسکی محقق نشود («در سه، چهار یا پنج سال»)، دولت ما باید قاطع‌ترین اقدامات را برای بازسازی اقتصاد انجام دهد. یک سال گذشته است، اما من کوچکترین نشانه‌ای از آغاز نوسازی مشاهده نمی‌کنم. فقط «سازگاری با شراط» وجود دارد که هر لحظه می‌تواند با فروپاشی جایگزین شود.
برژینسکی شکنندگی اقتصاد روسیه را که بر اساس دستورالعمل‌های اجماع واشینگتن ساخته شده، درک می‌کرد. اقتصاد به اصطلاح بازار روسیه مطلقاً با ماندن طولانی تحت رژیم تحریم‌ها (و همچنین درگیری نظامی طولانی مدت) سازگار نیست. به جایگزینی مدل «بازاری» اقتصاد با مدل «بسیج» اقتصاد نیاز مبرم دارد. و بسیج برای شروع صنعتی کردن جدید ضروری است. اگر این کار انجام نشود، قسمت دوم پیشگویی زبیگنیو برژینسکی به حقیقت خواهد پیوست…
مأخذ: بنیاد فرهنگ راهبردی
۷ اردیبهشت-ثور ۱۴۰۲
