معرفی اثر پر ارزش “فلسفه تاریخ و سیری گذرا بر تمدن بشری
میر عبدالواحد سادات
کمال مسرت است که روشنفکران و تحصیل یافته گان افغانستان که از “بدحادثه” مجبور به ترک کشور گردیده اند؛ در جلای وطن، قلم را “پل وصل” با “اصل” ساخته و دانش و تجارب خویش را با نسل جوان شریک مینمایند.
درین کسوف تاریخ و در احوال ناهنجار که هست و بود تاریخی و فرهنگی افغانستان به نابودی کشانیده شده است؛ عطف توجه و پرداختن به تاریخ، کار ارزشمند روشنگرانه پنداشته میشود؛ تا نسل جوان آگاه باشند که خم و پیچ ها و شکست ها “پایان” تاریخ نمیباشد.
همانطوری که نه آموختن از تاریخ یکی از دلایل شکست ها است؛ درک تاریخی و کسب تجارب آن می‌تواند یکی از عوامل به پا ایستادن مجدد ملت ها نیز باشد.
تاریخ یکی از مهم‌ترین عرصه های دانش بشری است که تمام ابعاد زندگی، جغرافیه، سیاست و اقتصاد به درک تاریخی و تاریخ هرکدام ارتباط دا رد.کسی که تاریخ میخواند، با گذشتگان و نسل های پیشین در واقع هم روزگار میگردد؛ معرفت شناسی و انسان شناسی میآموزد؛ لذت میبرد و با عبرتسرای تاریخ آشنا میگردد. تاریخ نه تنها مربوط به مطالعه گذشته است؛ بلکه برای تغییر و تأثیر در حال و آینده نیز حایز اهمیت میباشد.
برای توضیح بهتر موضوع، دیدگاه استاد زرین کوب فقید را از کتاب شان «تاریخ ایران بعد از اسلام» مرور مینمایم:
«تاریخ نه آیینه عبرت است؛ نه کارنامه جهل و خیانت. تاریخ راستین، سرگذشت زندگی انسان هاست که زندگی کرده اند و حتی در راه آن مرده اند. اما آنچه برای مورخ اهمیت دارد آن نیست که این انسانها چگونه مرده اند؟ موضوع اصلی آن است که آنها چگونه زیسته اند؟ کسی که تاریخ را چنان که هست مینگرد به کمک آن می تواند فاصله زمان را در هم نوردد و زندگی کنونی خویش را در زندگی انسانهای گذشته و دنباله آن مشاهده کند. لیکن این فایده وقتی حاصل تواند شد که تاریخ تنها سرگذشت فرمانروایان و نام آوران نباشد؛ سرگذشت همه مردم و داستان زندگی تمام طبقات باشد.»
تاریخ نگاری به عنوان یکی از ابعاد و مظاهر فرهنگ و تمدن حائز اهمیت بسیار است. اهمیت مطالعه سیر تاریخ نگاری یعنی شناخت زمینه ها، انگیزه ها، انواع شیوه های تاریخ نگاری، آثار و منابع تاریخی، مورخان و علاقمندان به تاریخ را قادر می سازد تا به درک دقیقتری از تاریخ دست یابند و با اطمینان بیشتر به نقد و سنجش اخبار و منابع تاریخی بپردازند.
بحث تاریخ نویسی اعم از تاریخ طبیعی، انسانی و تاریخ جامعه بشری سر نخ دراز دارد و با هردودت (۴۲۵ ق م) که از او بحیث «پدر تاریخ نگاری» یاد میشود و یونان باستان پیوند میخورد. تاریخ نگاری و پرداختن به تاریخ چه بشکل انتزاعی و ثبت رخدادهای گذشته و یا به شیوه پژوهش، تحقیق و تدقیق آن موضوع علم تاریخ است که عرصه های مختلف زندگی بشر از فرهنگ، اقتصاد، جامعه، مردم، تمدن، مدنیت، دولت ها، نظام ها (تاریخ سیاسی) را از مراحل اولی و تا امروز را احتوا مینماید.
فلسفه تاریخ که گذشته را با دید فلسفی بررسی مینماید؛ عرصه دیگر پرداختن به تاریخ است که رشته آن به ابن خلدون میرسد.
درک مادی تاریخ و درک تاریخ اجتماع و جامعه بشری بر مبنای مادی (ماتریالیسم تاریخی) در ادوار مختلف تاریخی، شیوه مارکسیستی پرداختن به مسایل تاریخی است.
بیهقی مؤلف کتاب معروف تاریخ مسعودی (در مورد غزنویان) پدر تاریخ نگاری مستند قدیم ما محسوب میگردد که بقول خودش رسالت مورخ را چنین بیان میدارد:
«داد تاریخ» را می «ستاند» و ناگفته تاریخ را بازنویسی نماید».
“فلسفه تاریخ و سیر گذرا بر تمدن بشری” حاصل تحقیق و نگارش، فرهنگی و پژوهشگر گران ارج است که در رشته تاریخ تحصیلات عالی دارد و با شناخت همهجانبه از چگونگی تاریخ نگاری و اهمیت این علم در شناخت تاریخ واقعی بشر دارد.
پژوهشگر ارجمند جناب محمدالله وطندوست سعی نموده است؛ با تدوین این اثر، زمینه شناخت گسترده از تاریخ را به خواننده در عرصه های مختلف تاریخ بشر و جامعه بشری ارائه نماید.
از دید مؤلف گرامی این اثر، مطالعه تاریخ در واقع «مبارزه با فراموشی” کیستی بشر” است» و کار تاریخ مطالعه تمدن های بشری است . ” تمدنی“ که “میراث مشترک” ابنای بشر است.
سیر تکامل انسان تا چهل هزار سال قبل و مرور دوره های مختلف از آتش تا سنگ و صیقل آن و پیدایش تمدن، در ادوار مختلف سیرزندگی بشر نخستین ریشه های بینش های دینی، شکل گیری مفهوم خدایان، یزدان پرستی در دوازده هزار سال قبل و در سه هزار سال قبل و خدای واحد و پیدایش ادیان ابراهیمی در مصر قدیم و بابل را بررسی نموده است.
مراحل شکل گیری تمدن ها سومری، آشوری، بابلی، فنیقی، مادها، گندهارا، هندقدیم، چین، یونان باستان و روم، عصر تاریک اروپا و تفتیش عقاید و همچنان رنسانس مورد مطالعه قرارگرفته است و معلومات جالب در مورد سابقه مردمان سکاندیناوی، کشورهای اروپایی و موارد ارزشمند در رابطه به پیدایش بینشهای زردتشت و دین بودایی در کتاب وجود دارد.
آشنایی با تاریخ قدیم کشور ما، غوریها، غزنویان… نیز شامل مسایل دلچسپ این اثر ارزشمند میباشد.
با مطالعه این اثر ،خواننده تصور عام و همجانبه از تاریخ بشر و چگونگی انکشاف جوامع بشری و ایجاد تمدن ها در ادوار مختلف تاریخی را کسب مینماید که بویژه برای نسل جوان و در احوال جاری پراهمیت می باشد.
نشر این کتاب ارزشمند را به دوست گران ارج و نویسنده ورجاوند جناب وطندوست گرامی از خادمان صادق وطن و مبارزان و روشنگران متعهد که سال های طولانی و متوالی بخاطر وطن و مردم قلم و قدم زده است؛ موفقیت های مزید آرزو میبرم و صریر قلم شانرا رساتر میخواهم.
با حرمت
