نمایش سیاسی بزرگ در شرم‌الشیخ
آیا «مسیح» (ترامپ) ظهور کرده است؟
دمیتری مینین(Dmitry MININ)، نویسنده، کارشناس بنیاد فرهنگ راهبردی
ا. م. شیری-اغلب انسان‌ها بر این باورند که افراد عاقل، آگاه، کاربلد، متخصص، مدیر و مدبر به قدرت می‌رسند… سخنان ترامپ، رئیس دولت بزرگ‌ترین امپراتوری نظامی- تروریستی جهان خطاب به نتانیاهو، نخست وزیر دولت یهود: «شما مدام می‌کُشتی، می‌کُشتی… می‌کُشتی، می‌کُشتی، و حالا دیگر نمی‌کُشی، یعنی مرد بزرگی هستی»! انتظار برقراری صلح با کمک این جنس آدم‌ها، در واقع تکیه به باد است.
ـــــــــــ
این نمایش مسخره به برقراری صلح واقعی، پایدار و عادلانه در خاورمیانه قادر نیست.
آتش‌بس در خاورمیانه- «سرزمین پیامبران»- بدون شک امر خوبی است. اما روند برگزاری «اجلاس جهانی» در ۱۳ اکتبر در شرم‌الشیخ مصر و «طرح ترامپ» برای حل و فصل مناقشۀ غزه، این تصور را تأئید می‌کند که یک نمایش سیاسی پر سر و صدا بود که با عجله برگزار شد و فقط به طور سطحی به مسائل مطرح شده پرداخت. این نمایش نیز مانند همۀ نمایش‌ها به پایان رسید، تماشاگران پراکنده شدند و زندگی به شیوۀ بسیار متفاوت از تئاتر، همچنان ادامه دارد.
احتمالاً این اجلاس در وهلۀ اول به خاطر تجلیل کاریکاتورگونه و زننده که از شخصیت «رهبر جهان»- دونالد ترامپ- به عمل آمد، یادآور آن است که چگونه زمانی در هر کشور مفروض هر چه بحران عمیق‌تر می‌شود، «سرود پیروزی» رهبران آن بلندتر اوج می‌گیرد. اما همۀ این‌ها در مقایسه با قصیده‌های موقری که برای رئیس فعلی کاخ سفید خوانده می‌شود و آنچه که به نظر می‌رسد خود او از همه انتظار دارد، نوعی بوالهوسانه و نشانۀ قطعی این است که آمریکا نیز ظاهراً وارد «آخرین دوران» خود شده است.
این مقیاس واقعاً یک کتاب مقدس است. در کنست اسرائیل، که ترامپ قبل از شرم‌الشیخ از آن دیدار کرد، امیر اوهانا، رئیس کنست، او را به عنوان «غول جهان»، «کوروش کبیر دوم» (که زمانی یهودیان را از اسارت بابل آزاد کرد)، مورد ستایش قرار داد. او اعلام کرد که «هیچ کس در کرۀ زمین وجود ندارد که برای دستیابی به صلح بیشتر از او تلاش کرده باشد…» اوهانا افزود: «ترامپ در کمتر از نه ماه، به یکی از تأثیرگذارترین رؤسای جمهور تاریخ تبدیل شده است. او و رئیس مجلس، مایک جانسون، سال آینده ترامپ را برای جایزۀ صلح نوبل نامزد خواهند کرد».
هیچ یک از شرکت‌کنندگانِ با دقت انتخاب شده در این نشست، جرأت نکردند با عباراتی بسیار والا، از «سهم شخصی عظیم» رئیس جمهور آمریکا در دستیابی به توافق آتش‌بس در غزه یاد کنند. هاله مسیح، که سرانجام برای دومین بار بر مردم ظاهر شده بود، به معنای واقعی کلمه بر بالای سر او معلق بود.
ترامپ خودش تصمیم گرفت چه کسانی به این مجمع دعوت شوند، چه کسانی سخنرانی کنند و سند نهایی را در دست بگیرند، حتی همانطور که در ویدیوها به وضوح دیده می‌شود، چه کسی در طول فیلمبرداری در کجا بایستد. میزبان اسمی این نشست، فتاح السیسی، رئیس جمهور مصر، رفتاری متواضعانه داشت و دخالتی نکرد. علاوه بر رهبران غربی که در یک گروه نسبتاً بی‌تکلف باقی ماندند، این اجلاس همچنین شامل سران کشورهای برجستۀ عربی و اسلامی و به دلایلی، رئیس جمهور پاراگوئه (آیا این برای ترامپ یک امتیاز شخصی محسوب می‌شود؟) و همچنین دوست شخصی ترامپ، جیانی اینفانتینو، رئیس فیفا بود شاید برای جلب توجه بیشتر.
رئیس کاخ سفید که ابتدا از اسرائیل بازدید کرده بود، حتی توانست نخست‌وزیر نتانیاهو را سوار هواپیمای خود کند و قصد داشت با او به اجلاس پرواز کند. اما، حداقل دو شرکت‌کننده دیگر – رؤسای جمهور ترکیه و اندونزی – تهدید کردند که در صورت حضور او در اجلاس، آن را تحریم خواهند کرد. حتی طبق برخی گزارش‌ها، اردوغان مانند پریماکوف در جریان حمله به یوگسلاوی، تهدید کرد که مسیر هواپیمای خود را در هوا تغییر خواهد داد و به ترکیه بازخواهد گشت. در نهایت، ظاهراً نتانیاهو تصمیم گرفت در شرم‌الشیخ شرکت نکند.
اما کشورهای روسیه، چین، برزیل و هند که اصلاً دعوت نشده بودند، قطب جایگزین سیاست جهانی بودند که انگار ترامپ از وجود آن بی‌خبر است و حتی تهدید می‌کند که به زودی آن را با عصای جادویی تعرفه، عصایی که بسیاری از اقتصاددانان آن را به عنوان تیربرگرد می‌بینند، نابود خواهد کرد. ترامپ نه تنها یک «مسیح منجی»، حتی یک «جادوگر» و «افسون‌گر» است. اما بحث نباید دربارۀ ترجیحات شخصی ترامپ، بلکه باید دربارۀ سرنوشت کل یک منطقه صورت می‌گرفت. تقلیل مسائل جهانی مربوط به تمام بشریت و نیازمند مشارکت همگانی به صرفاً مسئلۀ حیثیت شخصی، بی‌تردید نشانۀ ویژگی‌های شخصیتی است که از نظر تاریخی بسیار دور از ذهن است. برلینر سایتونگ می‌نویسد که کرملین کانال‌های دیپلماتیک را هم با اسرائیل و هم با حماس حفظ می‌کند. این کشور بارها به عنوان میانجی مستقیم در مذاکرات غیرمستقیم بین نمایندگان اسرائیل و فلسطین عمل کرده است. دقیقاً همین چندبُعدی بودن است که از نظر تئوری می‌توانست روسیه را به عنوان یک میانجی احتمالی بین اردوگاه‌های متخاصم، به یک شرکت‌کنندۀ مفید در اجلاس غزه تبدیل کند. «اما، در شرایط ژئوپلیتیکی فعلی، نمایندگان ناتو به ویژه به روس‌ها اعتماد ندارند».
شاید همین بهتر بود که کشورهای نامبرده در نمایش اخیر شرکت نکردند. کمک به ترامپ در تجلیل کاریکاتورگونه‌اش، بی‌ارزش و بیهوده بود، و تضعیف آتش‌بس با طرح مسائل حادتر در متن رنج فلسطینیان نیز شاید کاملاً موجه به نظر نمی‌رسید.
بر اساس گزارش‌ها، کشورهای عربی خودشان از روسیه، چین و دیگران خواسته‌اند که حتی با نمایش لفاظی‌های ترامپ، این اجلاس را خراب نکنند. زیرا، معتقدند که مهمترین چیز در این مرحله، توقف کشتار جمعی و رنج فلسطینیان است. با این حال، هیچ‌یک از آن‌ها قصد ندارند از موضع خود در خصوص لزوم تشکیل «دو دولت» و تشکیل فلسطین مستقل و دارای حاکمیت کامل صرف‌نظر کنند. آشتی با اسرائیل در چارچوب «توافق‌های ابراهیم» را همانطور که عدم حضور نتانیاهو نشان می‌دهد، در حال حاضر بی‌اهمیت می‌دانند.
بی‌دلیل نیست سند نهایی این نشست، که در قالب پیشنهادی آن هیچ سخنی از آیندۀ فلسطین به میان نیامده، تنها توسط چهار کشور امضا شد: ایالات متحدۀ آمریکا، مصر به عنوان میزبان، قطر و ترکیه. ظاهراً دوحه به لطف توافق‌نامۀ دفاعی استراتژیک که اخیراً با واشنگتن امضا شده بود، با این امر موافقت کرد و آنکارا به خاطر قدردانی از درخواست خود مبنی بر عدم حضور نتانیاهو این کار را کرد. با این حال، از دید مطبوعات اسرائیل حتی قطر و ترکیه نیز «بخشی از راه‌حل نیستند، بلکه بخشی از مشکل‌اند». روزنامۀ Israel Hayom بر این باور است: «مرحلۀ بعدی نه نظامی، بلکه شناختی است. اورشلیم واقعیت را پیش از آنکه دوحه و آنکارا آن را به زبان حماس بازنویسی کنند، تعریف می‌کند. اگر به آن‌ها اجازه داده شود پشت میز مذاکرات بنشینند، این وقفه به معنای شکست خواهد بود».
تجزیه و تحلیل اظهارات و سخنرانی‌های رئیس جمهور ایالات متحده در طول این سفر، کار بیهوده‌ایی است. این کار بیشتر وظیفۀ یک روانشناس زبان است. بقول معروف، «تناقض در تناقض». به عنوان مثال، سخنان ترامپ خطاب به نتانیاهو در کنست: «شما مدام می‌کُشتی، می‌کُشتی… می‌کُشتی، می‌کُشتی، و حالا دیگر نمی‌کُشی، یعنی مرد بزرگی هستی!» ترامپ علناً از اسحاق هرتزوگ، رئیس جمهور اسرائیل، خواست که فوراً نتانیاهو را از پیگرد قانونی به جرم فساد عفو کند. رئیس جمهور ایالات متحده در مورد نخست وزیر اسرائیل گفت: «با او نمی‌شود راحت کنار آمد، اما همین ویژگی او را بزرگ می‌کند». این رویکرد مشخصه اوست. اما منتقدان نتانیاهو می‌گویند که او این هیاهوی جنگ را در درجۀ اول برای دستیابی به عفو آغاز کرده است. آیا او خودش از «دوستش دونالد» نخواسته بود که برایش پادرمیانی کند؟
بنابراین، منطقی‌تر است که روی آنچه ترامپ نگفت، تمرکز کنیم. بویژه، رئیس کاخ سفید هیچ اشاره‌ای به حق تعیین سرنوشت فلسطینی‌ها و تشکیل کشور مستقل نکرد و بدون این موضوع، بعید است بتوان از راه‌حل بلندمدت در بارۀ مسئلۀ فلسطین سخن گفت. ترامپ در راه بازگشت به آمریکا، در هواپیمای ریاست‌جمهوری خود «ایرفورس وان»، طبق عادت همیشگی‌اش گفت: «ما دربارۀ بازسازی غزه صحبت می‌کنیم. من در مورد یک یا دو کشور صحبت نمی‌کنم… در مقطعی تصمیم خواهم گرفت که چه چیزی را صحیح می‌دانم». به گفتۀ دیپلمات‌ها و تحلیلگران عرب، هرچند متناقض به نظر برسد، اما «نقطۀ قوت طرح صلح ترامپ در ضعف آن نهفته است». در سند زیربنایی این توافق، هنوز ابهامات زیادی وجود دارد و هیچ یک از طرفین در واقع با تمام نکات ریز آن موافقت نکرده‌اند. این ابهام نقش کلیدی در امضای توافق از سوی هر دو طرف ایفا کرد، اما در عین حال به این معناست که دشوارترین بخش کار دیپلماتیک تازه آغاز شده است.
در خود اسرائیل، سرخوشی اولیۀ ناشی از توافقات امضا شده و آزادی گروگان‌ها، که در حد قابل توجهی از سوی دولت دامن زده می‌شد، به تدریج در حال محو شدن است. جامعه در این فکر است که در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد. وب‌سایت اسرائیلی Walla! می‌نویسد: «برای لحظه‌ای، ما باور کردیم [که پیروز شده‌ایم]، اما، همانطور که معمولاً در مورد نتانیاهو اتفاق می‌افتد، این باور به سرعت از بین رفت». به گفتۀ این نشریه، مشکل این است که «نتانیاهو فقط زمانی کار درست انجام می‌دهد که آنچه برای اسرائیل درست است با آنچه برای شخص او سودمند است، همسو باشد».
اما، فلسطینی‌ها آتش‌بس را پیروزی خود می‌دانند و حماس عجله‌ای برای خلع سلاح ندارد. بنا به برخی گزارش‌ها، شبه‌نظامیان حماس پس از بازگشت به خانه‌های ویران‌شدۀ خود، به جستجو و مجازات هموطنانی پرداختند که در طول مداخله با ارتش اسرائیل همکاری کرده بودند.
رهبران احزاب مخالف در اسرائیل: بنی گانتز از حزب «آبی و سفید»؛ آویگدور لیبرمن از حزب «اسرائیل خانۀ ما»؛ یائیر گولان از حزب دموکرات‌ها؛ و یائیر لاپید از حزب «یش عاتید» [یک حزب سیاسی میانه‌رو لیبرال].
اپوزیسیون اسرائیل تمام اسناد امضا شده را پذیرفت، اما از تلاش خود برای برکناری نتانیاهو از قدرت دست نکشیده و فعالانه برای انتخاب مجدد آماده می‌شود. به نظر می‌رسد رئیس جمهور هرتزوگ نیز برخلاف درخواست ترامپ برای اعطای عفو به نتانیاهو، عجله‌ای برای اجابت این درخواست ندارد.
٢۶ مهر- میزان ١۴٠۴
