موشک بالستیک قاره‌پیما چیست؟
زلنسکی پس از حمله صبح پنجشنبه به شهر دنیپرو در شرق اوکراین گفت: «تمامی مشخصات از جمله سرعت و ارتفاع، با ویژگی‌های یک موشک بالستیک قاره‌پیما مطابقت دارد.»
روسیه از اظهارنظر درباره این حمله خودداری کرده و چندین مقام غربی در مورد اینکه آیا موشک مورد استفاده واقعاً یک موشک بالستیک قاره‌پیما بوده است، ابراز تردید کرده‌اند.
اما اگر این ادعا تأیید شود، این نخستین بار در تاریخ خواهد بود که این سلاح – که معمولاً به آن آی‌سی‌بی‌ام گفته می‌شود – در یک درگیری نظامی در جهان استفاده شده است.
حال سؤال این است که موشک‌های بالستیک قاره‌پیما چه هستند و چرا استفاده از آنها تا این اندازه حائز اهمیت است؟
موشک بالستیک قاره‌پیما چیست؟
همانطور که از نام موشک بالستیک قاره‌پیما پیداست، این سلاح‌ها برای پرتاب کلاهک‌های جنگی در مسافت‌های بسیار طولانی طراحی شده‌اند.
هر موشک می‌تواند حامل چندین کلاهک جنگی باشد که هر یک به طور مستقل قابل هدایت هستند و می‌توانند اهداف مختلفی را هدف قرار دهند.
اتحاد جماهیر شوروی نخستین کشوری بود که در اوت ۱۹۵۷ یک موشک بالستیک قاره‌پیما را آزمایش کرد. اما امروزه علاوه بر روسیه، ایالات متحده و چین نیز دارای زرادخانه‌های بزرگ زمینی از این موشک‌ها هستند. کشورهایی مانند بریتانیا، فرانسه، هند، اسرائیل و کره شمالی نیز تعداد کمتری از این موشک‌ها یا نسخه‌های قابل پرتاب از زیردریایی را در اختیار دارند.
موشک‌های بالستیک قاره‌پیما در مقایسه با سایر موشک‌های بالستیک که قادر به حمل محموله‌های مشابه هستند، از برد و سرعت بیشتری برخوردارند.
برد موشک‌های بالستیک قاره‌پیما چقدر است؟
طبق تعریف استاندارد، یک موشک بالستیک قاره‌پیما باید حداقل بردی معادل ۵۵۰۰ کیلومتر داشته باشد. البته برخی از این موشک‌ها قادرند مسافت‌های بسیار بیشتری را طی کنند.
گمان می‌رود موشکی که روسیه شلیک کرد، از منطقه آستراخان در جنوب این کشور پرتاب شده باشد.
موشک‌های بالستیک قاره‌پیمای روسیه می‌توانند بردی بیش از ۱۰ هزار کیلومتر داشته باشند. این بدان معناست که موشک‌های شلیک شده از این منطقه از لحاظ نظری می‌توانند تا ساحل شرقی ایالات متحده برسند.
سرعت موشک‌های بالستیک قاره‌پیما چقدر است؟
گمان می‌رود که روسیه در حمله به دنیپرو از موشک آر‌اس-۲۶ روبژ استفاده کرده است. این موشک‌ها سرعتی معادل ۲۴۵۰۰ کیلومتر بر ساعت دارند که تقریباً برابر با ۷ کیلومتر در هر ثانیه است.
به آنها موشک‌های بالستیک می‌گویند، زیرا با نیروی یک راکت به مسیری در ارتفاعات بالای جو فرستاده می‌شوند و سپس بدون نیروی محرکه به سمت هدف فرود می‌آیند.
این مسیر حرکت است که به آنها چنین سرعت بالایی می‌بخشد. همچنین این ویژگی باعث می‌شود رهگیری آنها در مقایسه با موشک‌های کروز که کندتر هستند و مسیر حرکت مسطح‌تری دارند، بسیار دشوارتر باشد.
آیا موشک‌های بالستیک قاره‌پیما، موشک‌های هسته‌ای هستند؟
موشک‌های بالستیک قاره‌پیما می‌توانند به کلاهک‌های هسته‌ای یا کلاهک‌های جنگی متعارف مجهز شوند.
البته هیچ نشانه‌ای دال بر اینکه موشک پرتاب شده روسیه حامل کلاهک هسته‌ای بوده است، وجود ندارد.
نیروی هوایی اوکراین اعلام کرد که این سلاح «بدون پیامد» اصابت کرده است. هرچند آنها هیچ اطلاعاتی درباره میزان خسارات یا تلفات احتمالی ارائه نکردند.
هزینه ساخت موشک‌های بالستیک قاره‌پیما چقدر است؟
مشخص نیست که روسیه چه مبلغی را صرف برنامه موشک‌های بالستیک قاره‌پیما خود می‌کند، اما اطلاعاتی در مورد هزینه‌های ایالات متحده در این زمینه در دسترس است.
پنتاگون در ماه ژوئیه برنامه جدید موشک بالستیک قاره‌پیما سنتینل را با بودجه‌ای معادل ۱۴۰ میلیارد دلار تصویب کرد.
گزارش‌ها حاکی از آن است که هزینه ساخت هر موشک بالستیک قاره‌پیمای سنتینل به ۱۶۲ میلیون دلار رسیده است.
این سلاح‌ها با هر معیاری و برای تمامی کشورها بسیار گران‌قیمت محسوب می‌شوند.
اگر استفاده از این موشک تأیید شود، چرا روسیه در این مقطع زمانی اقدام به پرتاب آن کرده است؟
با گذشت بیش از ۱۰۰۰ روز از آغاز تهاجم گسترده روسیه، جنگ در اوکراین پیوسته در حال تشدید است.
اعزام نیروهای کره شمالی به منطقه کورسک روسیه، که اوکراینی‌ها در حمله‌ای دراوت ۲۰۲۴ بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر مربع از آن را تصرف کرده بودند، نشان‌دهنده تشدید قابل توجه درگیری‌ها بود.
احتمالاً به همین دلیل، رئیس‌جمهور بایدن برای نخستین بار مجوز استفاده از سامانه موشکی اتکمز را برای حمله به اهداف داخل خاک روسیه صادر کرد. همچنین موشک‌های استورم شدو/اسکالپ بریتانیایی-فرانسوی نیز به اهدافی در داخل خاک روسیه شلیک شده‌اند.
روسیه پیش از این هشدار داده بود که در صورت استفاده اوکراین از موشک‌های دوربرد برای حمله به خاک این کشور، پاسخ «مناسبی» خواهد داد.
این تشدید تنش‌ها همزمان با آماده شدن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب، برای بازگشت به کاخ سفید رخ می‌دهد.
ترامپ وعده داده است که جنگ در اوکراین را ظرف ۲۴ ساعت پایان خواهد داد، هرچند مشخص نیست چگونه قصد دارد این کار را انجام دهد.
موشک جدید «اورِشنیک» که روسیه برای نخستین‌بار به سمت اوکراین شلیک کرد چیست؟
پاول آکسنوف، کارشناس نظامی بخش خبری روسی بی‌بی‌سی، شواهد مرتبط با این موشک را تحلیل کرده و بررسی می‌کند که پوتین با تصمیم به استفاده از این موشک، چه پیامی برای اوکراین و کشورهای غربی داشته است.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، اعلام کرده که حمله به شهر دنیپرو در شرق اوکراین با استفاده از «موشک متعارف میان‌برد جدیدی» با نام رمز اورِشنیک صورت گرفته است.
هرچند اوکراین این ادعا را رد کرده و احتمال می‌دهد موشک از نوع کِدر (سِدر) بوده باشد، اما گزینه‌های چندانی برای شناسایی ماهیت این سلاح وجود ندارد.
پرتاب یک موشک بالستیک از چنین فاصله‌ای نمی‌تواند از دید پنهان بماند، به‌ویژه در منطقه‌ای که تحت نظارت دقیق سازمان‌های اطلاعاتی متعددی قرار دارد.
این موشک در طول پرواز کاملاً قابل مشاهده است، به‌ویژه شعله آتشینی که از موتور آن خارج می‌شود و ماهواره‌ها و هواپیماهای شناسایی آن را به راحتی مشاهده می‌کنند.
دود خروجی موشک‌ها، که معمولاً در آزمایش‌ها یا رزمایش‌ها دیده می‌شود، اطلاعات زیادی ارائه می‌دهد و ویژگی‌های انواع موشک‌ها به‌خوبی شناخته شده است.
تحلیلگران با بررسی داده‌های پرتاب یک موشک جدید می‌توانند به نتایج بیشتری دست یابند.
هرچند سازمان‌های اطلاعاتی غربی یافته‌های خود را منتشر نکرده‌اند، اما احتمالاً برآورد نسبتاً دقیقی از نوع این موشک دارند.
تحلیلگران رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی و همچنین کارشناسان، بر اساس سایر شواهد موجود، نظریات خود را ارائه کرده‌اند.
رایج‌ترین نظریه این است که روسیه موشک بالستیک بین‌قاره‌ای آزمایشی روبژ را برای استفاده در حملات میان‌برد تغییر داده است.
درباره اورِشنیک چه می‌دانیم؟
پوتین در اظهارات خود گفت که این موشک مجهز به «خرج هایپرسونیک غیرهسته‌ای» است و کلاهک‌های آن «با سرعتی معادل ماخ ۱۰ – یعنی ۲.۵ تا ۳ کیلومتر بر ثانیه – به اهداف حمله کردند».
عدم وجود کلاهک هسته‌ای واضح بود و سرعت کلاهک‌های بالستیک موشک معمولاً مافوق صوت (هایپرسونیک) است.
سازمان غیردولتی «مرکز کنترل و عدم تکثیر تسلیحات» در بروشور خود درباره موشک‌های هسته‌ای بالستیک، سرعت پایین‌تری را ذکر کرده است که ۳۲۰۰ کیلومتر بر ساعت است.
رهگیری و انهدام کلاهک‌هایی که با چنین سرعت‌هایی حرکت می‌کنند بسیار دشوار است.
این موشک دارای کلاهک جداشونده بود و همین ویژگی موجب سردرگمی بیشتر تحلیلگران شد.
فیلمی که در لحظه اصابت موشک در دنیپرو ضبط شده، شش گروه از اشیاء را نشان می‌دهد که به سمت زمین سقوط می‌کنند. هر گروه حاوی تقریباً شش نقطه درخشان است.
این تعداد برای چنین موشکی بسیار زیاد است. اما، هیچ انفجاری روی زمین دیده نشد، که نشان دهد نقاط درخشان ممکن است مهمات جنبشی فرعی باشند.
این مهمات می‌توانند اندازه‌های متفاوتی داشته باشند و در واقع پرتابه‌های فلزی هستند که با استفاده از انرژی جنبشی آزاد شده هنگام برخورد، هدف را تخریب می‌کنند. با توجه به سرعت بالا، این انرژی بسیار قابل توجه خواهد بود.
منابع مختلف اشاره کرده‌اند که این موشک از پایگاه آزمایشی «کاپوستین یار» در منطقه آستراخان روسیه پرتاب شده است.
اگر این اطلاعات صحیح باشد، برد موشک در این پرتاب حدود ۸۰۰ تا ۸۵۰ کیلومتر بوده است.
ولادیمیر پوتین از اورِشنیک به عنوان یک موشک میان‌برد نام برد. برد این نوع موشک‌ها معمولاً بین ۱۰۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر است، اما این ارقام صرفاً آمار رسمی هستند و احتمال دارد موشک قابلیت شلیک شدن در فواصل کوتاه‌تر را نیز داشته باشد.
این موشک در کجا ساخته شده است؟
احتمالاً موشک اورشنیک که پوتین به آن اشاره کرد، ساخت «مؤسسه فناوری حرارتی مسکو» است.
در روسیه، دو مرکز در حال تولید موشک‌های بالستیک از این دسته هستند: «مرکز موشکی ماکیف» و «مؤسسه فناوری حرارتی مسکو».
مرکز اول بر روی موشک‌های سوخت مایع تمرکز دارد که از سیلوها پرتاب می‌شوند، سنگین هستند و برد بسیار زیادی دارند. برای مثال، برد ادعا شده برای موشک سارمات تا ۱۸ هزار کیلومتر است.
مؤسسه فناوری حرارتی مسکو در ساخت موشک‌های کوچک‌تر با موتورهای سوخت جامد تخصص دارد که از پرتابگرهای متحرک شلیک می‌شوند.
این موشک‌ها سبک‌تر هستند، کلاهک‌های کوچک‌تری دارند و مسافت‌های کمتری را طی می‌کنند. برای مثال، موشک یارس دارای برد ۱۲ هزار کیلومتری است.
موشکی مشابه آنچه به دنیپرو اصابت کرد، به احتمال زیاد توسط مؤسسه فناوری حرارتی مسکو ساخته شده است.
این مرکز پیش از این نیز موشک‌های مشابهی ساخته است، مانند موشک آر‌اس‌دی-۱۰ پایونیر که از دهه ۱۹۷۰ تا زمان اجرایی شدن «پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» در سال ۱۹۸۸ از آن استفاده می‌شد.
در آن زمان، تمامی موشک‌ها و پرتابگرهای میان‌برد و کوتاه‌برد در اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده نابود شدند و دو طرف توافق کردند که در آینده چنین موشک‌هایی را تولید، آزمایش یا مستقر نکنند.
این موشک چه زمانی ساخته شده است؟
پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد در سال ۲۰۱۹ پایان یافت، بنابراین ساخت و توسعه چنین موشک‌هایی، حداقل از نظر کاربرد عملی، تنها پس از آن تاریخ می‌توانست آغاز شود.
در آن زمان، سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه اعلام کرد که این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۲۰ یک سامانه موشکی زمین‌پایه میان‌برد بسازد. اگرچه این هدف محقق نشد، اما کار بر روی چنین موشک‌هایی ادامه یافت.
یکی از جدیدترین دستاوردهای مؤسسه فناوری حرارتی مسکو، موشک بالستیک بین‌قاره‌ای آر‌اس-۲۶ روبژ است. برد این موشک به طور غیررسمی بین ۲۰۰۰ تا ۶۰۰۰ کیلومتر گزارش شده که اندکی از محدودیت‌های پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد فراتر می‌رود.
مؤسسه فناوری حرارتی مسکو حتی پیش از پایان پیمان، این موشک را ساخته بود. خبرگزاری دولتی تاس گفت که ژنرال سرگئی کاراکایف، فرمانده نیروهای موشکی راهبردی روسیه، برخی از ویژگی‌های این موشک را در سال ۲۰۱۳ فاش کرده بود.
کاراکایف گفته بود: «اگر درباره موشک یارس متحرک زمین‌پایه [با اشاره به آر‌اس-۲۶ روبژ] صحبت می‌کنیم، وزن پرتابگر آن بیش از ۱۲۰ تن است. در این نسخه ارتقا یافته، وزن آن به … ۸۰ تن خواهد رسید که آن را سبک‌تر می‌کند.»
به عبارت دیگر، روسیه در ابتدا در حال تولید موشکی سبک‌تر بر پایه یارس بود که تنها ۵۰۰ کیلومتر از محدودیت‌های پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد فراتر می‌رفت.
در نتیجه، بسیاری از تحلیلگران توافق دارند که موشک اورشنیک که پوتین به آن اشاره کرد، احتمالاً یا یک سامانه موشکی با برد ۸۰۰ کیلومتر است یا نسخه پیشرفته‌تری از آن سامانه که برای بردی حتی کوتاه‌تر طراحی شده است.
اهمیت پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد
پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد با هدف کاهش تنش‌ها در اروپا طراحی شده بود.
فکر بازدارندگی هسته‌ای برای موشک‌های بالستیک بین‌قاره‌ای کارآمد است، چرا که پرتاب آنها با استفاده از سامانه‌های هشدار قابل شناسایی است و زمان کافی برای پاسخ متقابل را فراهم می‌کند. این موضوع در مورد بمب‌افکن‌های راهبردی نیز صدق می‌کند.
اما این روش در صورتی که زمان پرواز یک موشک تنها چند دقیقه باشد، کارساز نخواهد بود.
موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد یکی از موانع اصلی برای تحقق بازدارندگیِ هسته‌ایِ راهبردیِ مؤثر بودند. این موشک‌ها که می‌توانستند کلاهک‌های هسته‌ای حمل کنند، عملاً غیرقابل رهگیری یا انهدام بودند. بنابراین، فرصتی برای حمله متقابل تلافی‌جویانه وجود نداشت، زیرا زمان لازم برای این واکنش وجود نداشت.
علاوه بر این، شناسایی و انهدام پرتابگرهای متحرک این موشک‌ها در یک حمله اولیه بسیار دشوار بود.
وجود موشک‌های کوتاه‌برد و میان‌برد در نزدیکی مرزها می‌توانست زمینه‌ساز درگیری نظامی شود، چرا که این موشک‌ها تهدید به حملاتی می‌کردند که دفاع در برابر آنها تقریباً غیرممکن بود. چنین وضعیتی می‌توانست به حمله هسته‌ای پیشدستانه منتهی شود
هشدارها
حمله به دنیپرو نخستین استفاده عملیاتی از موشکی از این رده بود.
پوتین اعلام کرد که روسیه پیش از استفاده از چنین موشک‌هایی، هشدار خواهد داد.
دمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس‌جمهور پوتین گفت: «۳۰ دقیقه پیش از پرتاب موشک اورشنیک، روسیه از طریق مرکز کاهش خطر هسته‌ای یک اطلاعیه خودکار برای ایالات متحده ارسال کرد.»
ایالات متحده به دلیل «اطلاعات ویژه درباره یک حمله هوایی عمده احتمالی»، یک روز قبل از پرتاب موشک، سفارت خود در کیف را تعطیل کرد.
سفارتخانه‌های اسپانیا، ایتالیا و یونان نیز تعطیل شدند، در حالی که سفارتخانه‌های فرانسه و آلمان باز ماندند اما به شهروندان خود توصیه کردند احتیاط کنند.
کانال‌های تلگرامی اوکراینی حتی پیش از پرتاب موشک، درباره احتمال استفاده روسیه از موشک روبژ علیه اوکراین گزارش می‌دادند. به طور خاص، گفته شده بود که این موشک در پایگاه آزمایشی «کاپوستین یار» مستقر شده است.
البته پیش از این، ویاچسلاو ولودین، رئیس دومای دولتی روسیه، احتمال استفاده از یک سلاح جدید را مطرح کرده بود.
او در ۱۸ نوامبر نوشته بود: «احتمال استفاده از سامانه‌های تسلیحاتی جدید که فدراسیون روسیه تاکنون در خاک اوکراین به کار نگرفته است، منتفی نیست.»
