فناوری هسته‌ای ایران به عنوان عامل امنیتی در خاورمیانه
ولادیمیر پراخواتیلوف (Vladimir PROKHVATILOV)
ا. م. شیری
شکست توافق هسته‌ای، توانایی آژانس برای نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود کرده است.
خبرگزاری ایسنا، به نقل از حسنعلی اخلاقی امیری، مبتکر تجدیدنظر، نوشت: «چندی پیش یک گروه مرکب از ٣٩ نمایندۀ مجلس ایران با ارسال نامۀ رسمی به شورای عالی امنیت ملی ایران، خواستار بازنگری دکترین دفاع ملی و اجازۀ ساخت سلاح هسته‌ای شد».
این نمایندۀ مجلس گفت: «امروز هیچ سازمان بین‌المللی و حتی کشورهای اروپایی و آمریکایی نمی‌توانند رژیم صهیونیستی را کنترل کنند. بنابراین، این رژیم دروغین دست به هر جنایتی می‌زند. بر این اساس ٣٩ نمایندۀ مجلس در نامه به شورای عالی امنیت ملی و امضای آن، شورا را به بررسی دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران دعوت کردند».
محمدرضا صباغیان بافقی، یکی دیگر از نمایندگان مجلس ایران، این ابتکار را با تهدید اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای و نفتی ایران توضیح داد.
دکترین دفاعی ایران همانطور که در فتوای آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی آمده است، ساخت سلاح‌های هسته‌ای را منع میکند، زیرا تولید آن برخلاف اسلام و حرام است.
واشنگتن پست به نقل از منابع و اسناد محرمانه گزارش داد که ایران پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ٢٠١٨، بیش از هر زمان دیگری به تولید سلاح هسته‌ای نزدیک شده است.
منابع واشنگتن پست ادعا می‌کنند که تهران در حال حاضر ذخایر اورانیوم غنی‌شدۀ کافی برای حداقل سه بمب اتمی دارد که ساخت آن‌ها ممکن است از چند روز تا چند هفته طول بکشد. گفته می‌شود ساخت کلاهک هسته‌ای برای یک موشک دو یا چند سال طول می‌کشد.
مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و همچنین اعضای سابق و فعلی جامعۀ اطلاعاتی آمریکا و اروپا که خواستند نامشان فاش نشود، به این روزنامه گفتند که ایران در حال جستجوی بودجۀ لازم برای ساخت سلاح اتمی بدون برداشتن گام‌های آشکار در این مسیر است.
با این حال، طبق اسناد بررسی شده توسط واشنگتن پست، تولید اورانیوم غنی‌شدۀ این کشور با سرعت بی‌سابقه‌ای پیش می‌رود و کل ذخایر سوخت هسته‌ای آن همچنان در حال افزایش است. این نشریه در عین حال تأکید میکند که معلوم نیست ایران در نهایت برای ساخت بمب هسته‌ای تصمیم خواهد گرفت یا خیر.
به گفتۀ منابع واشنگتن پست، شکست توافق هسته‌ای توانایی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران و تحقیق دربارۀ اطلاعات مربوط به ساخت سلاح‌های هسته‌ای مخفی را به شدت محدود کرده است. یک مقام آمریکایی نزدیک به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خاطرنشان کرد که اکنون آژانس احتمال کمتری برای کشف پیشرفت بالقوه در توسعۀ سلاح‌های اتمی ایران دارد. او پیش‌بینی کرد که موفقیت تهران در تولید سلاح‌های هسته‌ای می‌تواند به عواقب جدی- از مسابقۀ تسلیحاتی در خاورمیانه تا درگیری مسلحانه مستقیم بین ایران و اسرائیل منجر شود که در نهایت می‌تواند به کل منطقه گسترش یابد. به گفتۀ این مقام، ایران «روی لبۀ تیغ راه می‌رود».
واشنگتن پست می‌نویسد: «در ١۵ سال گذشته، مهم‌ترین سرنخ‌ها در مورد برنامۀ هسته‌ای ایران، که در کارخانه‌ای در داخل کوهی در حاشیۀ کویر بزرگ نمک ایران ساخته شده است، در اعماق زمین نهفته بود. این سایت که به نام فردو شناخته می‌شود، پناهگاه مجموعۀ هسته‌ای ایران است که به دقت محافظت می‌شود و مقصد بازرسان بین‌المللی در بازدید مکرر از آن‌ها برای اطمینان از عدم تلاش پنهانی ایران برای ساخت بمب‌های هسته‌ای می‌باشد.
آخرین بازدید بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در فوریه ٢٠٢۴، مبادی معمول قرائت‌ها و اندازه‌گیری‌ها را تولید کرد که با زبان بالینی گزارش ناظر هسته‌ای سازمان ملل ارائه شد. اما در نثر کسل‌کنندۀ این سند نشانه‌هایی از تغییرات نگران‌کننده وجود داشت.
در اتاق‌های این نیروگاه، که تولید اورانیوم غنی‌شده تحت توافق هسته‌ای ٢٠١۵ متوقف شد، بازرسان اکنون شاهد فعالیت‌های دیوانه‌کننده هستند: تجهیزات جدید نصب شده، که می‌تواند تولید اورانیوم غنی‌سازی‌شده را تسریع نموده و چنان توسعه دهد که تولید نیروگاه را دو برابر کند. حتی نگران‌کننده‌تر از این، فردو تولید نوع خطرناک‌تر سوخت هسته‌ای– نوع اورانیوم بسیار غنی‌شده کمی پائین‌تر از درصد مورد نیاز برای سلاح هسته‌ای افزایش داده است. در عین حال، مقامات ایرانی مسئول کارخانه، آشکارا در مورد دستیابی به «بازدارندگی» صحبت می‌کنند. به این معنی، که تهران اکنون تمام مواد لاز برای ساختن بمب را در اختیار دارد».
واشنگتن پست با استناد به اسناد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌نویسد، که شش سال پس از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای، ایران موفق شده است تمام محدودیت‌های توافق در مورد میزان اورانیوم غنی‌شده را که مجاز به در اختیار داشتن آن بود، دور بزند. یک دیپلمات ارشد اروپایی به این روزنامه گفت که تهران در رویارویی خود با غرب، تا حدی به لطف حمایت روسیه، «احساس راحتی میکند.
به گفتۀ تحلیلگران مؤسسۀ اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل [روسیه]، تهران در سپتامبر ٢٠٠٢، برنامه‌های خود را برای توسعۀ انرژی هسته‌ای و آغاز کار در زمینه‌های مختلف فناوری هسته‌ای اعلام کرد. ایران به عنوان یکی از اعضای معاهدۀ منع گسترش تسلیحات هسته‌ای و مطابق با موافقتنامۀ پادمان INFCIRC/214 که در ١۵ مه ١٩٧۴ لازم الاجرا شد، در اوایل سال ٢٠٠٣ برنامۀ غنی‌سازی اورانیوم خود را به اطلاع آژانس رساند. اعلام شد که ساخت کارخانۀ آزمایشی غنی‌سازی سوخت در نطنز و ساخت کارخانۀ غنی‌سازی اورانیوم صنعتی به نام کارخانۀ غنی‌سازی سوخت به پایان رسید. در ماه مه همان سال، ایران تصمیم خود را مبنی بر ساخت رآکتور تحقیقاتی آب سنگین آی‌آر-۴٠ (IR-40) در اراک به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع داد. در سال ٢٠٠٢ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از این موضوع اطلاع یافت که ایران در سال ١٩٩١ از کشور ناشناس- تأمین‌کننده، مواد هسته‌ای اورانیوم فلوراید یواف۶ (١٠٠٠ کیلوگرم) و یواف۴ (۴٠٠ کیلوگرم) و اکسید اورانیوم یواُ٢ (UO2) (۴٠٠ کیلوگرم) دریافت کرده است. ایران بر اساس موافقتنامۀ پادمان موظف بود در مورد واردات این مواد و تأسیساتی که در آن استفاده شده، به آژانس گزارش دهد، اما این کار را نکرد.
توانایی این کشور در غنی‌سازی صنعتی اورانیوم به آن امکان بالقوه می‌دهد تا مواد شکافت‌پذیر با درجۀ لازم برای تسلیحات را تولید کنید. زیرا، فناوری غنی‌سازی اورانیوم برای سوخت هسته‌ای مشابه همان فناوری برای تولید اورانیوم بسیار غنی‌شده برای سلاح‌های هسته‌ای است.
به نوشتۀ کارشناسان مؤسسۀ اقتصاد جهانی و روابط بین‌الملل، تا سال ٢٠٢٠، ١۵۵٠٠ سانتریفیوژ آی‌آر-١ و ١٠۴۴ سانتریفیوژ آی‌آر-٢ام در کارخانۀ غنی‌سازی نطنز نصب شده است. در منطقۀ تحقیق و توسعه، کار بر روی سانتریفیوژهای آی‌آر-٢ام، آی‌آر-۴، آی‌آر-۵، آی‌آر-۶، آی‌آر-۶اس و آی‌آر-٨ انجام شد. سانتریفیوژها با یواف-۶ (UF6) طبیعی بارگذاری شدند، اما اورانیوم با غنای پائین تولید نشد. ٢٩٧۶ سانتریفیوژ آی‌آر-١ در کارخانۀ غنی‌سازی فردو نصب شد. تا نوامبر ٢٠١۵، از آغاز فرآیند غنی‌سازی در ایران، ١۶١۴١.۶ کیلوگرم یواف۶ با غنای زیر ۵ درصد تولید شده است. همچنین ۴۴٧.٨ کیلوگرم یواف۶ با غنای ٢٠ درصد موجود بود. از این مقدار، ١١٠ کیلوگرم به ایزوتوپ زیر ۵ درصد یو-٢٣۵ رقیق شد و ٣٣٧.٢ کیلوگرم برای تبدیل به یو-٣٠٨ فرستاده شد. تجزیه و تحلیل نمونه‌های زیست‌محیطی و فعالیت‌های کارخانه در نطنز و فردو مشخص کرد که این تأسیسات مطابق گزارش ایران انجام می‌گیرد.
در سال ٢٠١١، اسرائیل با استفاده از ویروس رایانه‌ای استاکس نت، که نه تنها بر نرم افزارها تأثیر می‌گذارد، بلکه سخت افزار رایانه‌ها را نیز به طور فیزیکی نابود میکند، سانتریفیوژهای هسته‌ای ایران را مورد حملۀ سایبری قرار داد. به گزارش نیویورک تایمز، این ویروس در سال ٢٠٠٩ به طور مشترک توسط سزمان‌های اطلاعاتی آمریکا و اسرائیل برای حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران ساخته شد. علاوه بر این، اسرائیلی‌ها آن را پیشاپیش در مرکز خود در شهر دیمونا در صحرای نقب آزمایش کردند.
به نوشتۀ روزنامۀ انگلیسی گاردین، مایر داگان، رئیس سازمات اطلاعاتی اسرائیل- موساد، گفته است که حملۀ ویروس استاکس نت موفقیت‌آمیز بوده و در نتیجه، برنامۀ هسته‌ای ایران را چندین سال به عقب برگردانده است. به گزارش نیویورک تایمز، ویروس استاکس نت شامل یک بخش برای خارج کردن سانتریفیوژهای هسته‌ای ایران و دیگری برای «ثبت عملیات عادی نیروگاه هسته‌ای و بازتولید آن‌ها تا زمان تکه تکه شدن سانتریفیوژها همه چیز عادی به نظر برسد، طراحی شده است». گاردین استفادۀ آمریکا و اسرائیل از ویروس استاکس نت علیه ایران را «بزرگترین حملۀ سایبری انجام شده در جهان» ارزیابی کرد و نوشت بر هر چیزی که به روسیه و چین نسبت داده می‌شود، کاملاً پیشی گرفت». این نشریه خاطرنشان میکند که ایدۀ چنین حملۀ سایبری ممکن است از آزمایشگاه ملی آیداهو وابسته به وزارت انرژی آمریکا که با سلاح‌های هسته‌ای سر و کار دارد، سرچشمه گرفته باشد و شرکت‌های بین‌المللی مانند زیمنس آلمان در این پروژه مشارکت داشته‌اند.
در صورت انجام عملیات نظامی واقعی، سلاح‌های سایبری می‌توانند بسیار موثرتر از حملات موشکی و توپخانه‌ای عمل کنند. به کار بردن و فعال‌سازی ویروسی مانند استاکس‌نت در نیروگاه‌ها و خطوط لولۀ استراتژیک هر یک از طرف‌های متخاصم می‌تواند توازن قدرت را به‌طور اساسی تغییر دهد. علاوه بر این، یک حملۀ سایبری که مراکز کنترل رزمی ایران را از کار می‌اندازد، می‌تواند نیروهای مسلح جمهوری اسلامی را از واکنش متمرکز به حملۀ اسرائیل محروم کند.
اظهارات تند کارشناسان ایرانی نفت بر آتش پاشید. فریدون عباسی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران، یک روز قبل از شروع مجدد مذاکرات بر سر توافق هسته‌ای در وین، گفت که محسن فخری‌زاده، پدر برنامۀ هسته‌ای کشور که توسط عوامل موساد در سال ٢٠٢٠ ترور شد، «یک سیستم تسلیحات هسته‌ای برای اهداف تهاجمی ایجاد کرده است».
در واقعیت جاری، دولت اسرائیل به تشدید تنش‌ها که می‌تواند به یک درگیری تمام عیار و بسیار فراتر از منطقۀ خاورمیانه منجر شود، بشدت علاقه‌مند است.
برگرفته از: بنیاد فرهنگ راهبردی
٢٨ مهر- میزان ١۴٠٣
