عوامل پارچه پارچه شدن دین اسلام به مذاهب وگروپهای متعدد، وادامه آن ؟
(عدم درک واقعی ازمعنی ومفهوم دین اسلام وکلام الهی ، منافع شخصی یا تجارت بالای دین وتحریف احکام دینی باپیروی ازخرافات،منافع زبانی ،قومی، قبیلوی،سیاسی واقتصادی ،عامل عمده میباشد)
بخش سوم : ـ
با تشکر مجدد از دوستانیکه با مطالعه بخش اول تعریف از دین ، اسلام واشکال اعتقادات در بین مسلمانان و… وبخش دوم شامل اصول وفروع دین اسلام ومذاهب اسلام بود، ازطریق تیلفون وایمل مرا تشویق نمودند . اینک ادامه … ب ـ مذهب مالکی : دومین مذهب اهل سنت میباشد.مؤسس آن مالک بن انس (179ـ 93 هجری قمری) میزیست. موصوف درشهر مدينه تولد و بیشتر زندگانی خود را در مدینه سپری کرد .
مالک شخص حلیم بود و در برابرخلفای وقت سیاست آرامی داشت اما به اثر بد گمانی والی مدینه به ارتباط فلسفه ( قیام نفس زکیه ) او را مجازات کرد .اما بعداْ معذرت خواست .
امام مالك ازشاگردان امام جعفر صادق بود وفقه را نزد ايشان فرا گرفت، درحدیث شناسی پیشگام بود.
مذهب مالکی پیرو مکتب اشعری است ومنابع استنباط مالکیه را: ـ قرآنکریم ـ سنت ـ اجماع ـ قیاس ـ استحسان ـ استصحاب مصالح مرسله ـ سد ذرایع ـ عرف ـ قول صحابی تشکیل میدهد. استصحاب به معنی با خود داشتن، به همراه آوردن. در اصطلاح اصول فقه عبارت است از حالت فعلی چیزی رامانند گذشته حساب کردن وبه احتمال ودگرگونی ترتیب اثر ندادن ، مثلاً اگریقین به وضو داشتیم واکنون شک داریم که وضوباطل شده یا نه،به حکم استصحاب به شک اعتنا نه کنیم ومیگوییم وضو باطل نشده است. اگر یقین به نجاست دست خود داشتیم وحالا شک داریم تطهیروپاک کردیم .(مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، ج دو، ص 144) . مصالح جمع مصلحت است و سه نوع تعریف شده :
۱ـ مصالحی که شارع آنها را معتبر دانسته مانند تحریم مشروب که به منظورحفظ عقل است یعنی به ملاحظه این مصلحت شرب خمر حرام است . ۲ ـ مصالحی که شارع به بطلان و الغای آنها هدایت داده .
۳ ـ مصالحی که شارع نسبت به اعتبار یا الغای آنها سکوت کرده و هیچ یک راتائید و یا رد ننموده است.
شکل سوم را اصطلاحاً مصالح مرسله می‌نامند. در مورد مصالح مرسله سه نظر وجود دارد بدین ترتیب:
۱ـ موجودیت حجت قاطع . ۲ـ عدم مجودیت حجت قاطع . ۳ ـ حجت واعتبار درصورت مصلحت ضروری وقطعی:مثلاْ به اثر جنگ بین مسلمین وکفار تعداد ازمسلمین توسط کفار اسیرمیگردند. وازاسیران منحیث سپر استفاده نموده ، حمله وسیع دیگر را بخاطر قتل وکشتار سایر مسلمانان براه میاندازند. هرگاه دراین حالت علیه دشمنان که اسیران را سپر قرار داده اند حمله صورت نگیرد،سایرین تلف میگردند، دراین حالت مصلحت چنان است که حمله علیه آنان صورت گیرد، با آنکه تعداد قابل ملاحظه اسیران نیزتلف خواهد شد.
لیکن اعتباراین مصلحت ازجانب شارع معلوم ومسلم نیست چون قتل مسلمان بیگناه درشرع معهود(شناخته شده) نیست و همچنین الغای آن به وسیله شارع محرز نیست. ویژه گیهای فقه مالکی انعطاف پذیری دراصول ومراعات کردن مصلحت میباشد.انعطاف پذیری دراصول وسنت را قطعی ندانسته بلکه درهای تحصیص وتقلید رابطورکامل کشود . درکناراین مساله اصول رابه یک دیگرپیوند میدهد تاازمیان آنهافقهی پخته وهمسوبا احکام ، عقل وهمخوان باآن چه نزد مردم پذیرفته است، پدیدآید. مراعات کردن مصلحت ،یا از طریق قیاس واستحسان شود ویاازطریق مصالح مرسله وسدذرایع ویا هر طریق دیگری. بدین ترتیب بسیاری ازمشکلات رادرزمینه عقود وقراردادها مردم مرفوع گردید و خواسته های مردم را تحقق بخشید.بامقتضای عرف آنان همراهی وهمسوئی داشت. امام مالک براین عقیده بود که هدف اصلی شارع، تحقق بخشیدن به مصالح ومنافع مردم است. ویژگی دیگرفقه مالکی فراهم آوردن عناصر رشدوگسترش چون قدرت اندیشه و گستردگی افق دیدفقهیان میباشد،انعطاف پذیری اصول آنان وگوناگونی راه های که برای حل مسایل اجتماعی ، مشکلات وپیچیده ایکه ازهرجانب برای مردم پیش میآید ارائه کرده اند. فعلاْ مذهب مالکی در قسمت های شمالی آفریقا، الجزایر، تونس، در قسمتهای کوهستانی مصر، سودان، کویت، قطر، بحرین پیروان بیشتردارد. ج ـ مذهب شا فعی: موسس آن محمد ادریس الشا فعی (150-204 هجری قمری) ملقب به ابوعبدالئد سومین امام ازائمه اهل سنت است.این مذهب ازتداخل دومذهب حنفی ومالکی روش نوین را بناء نهاد که ازحدیث درآن بهره می جستند.درکلام پیروابوالحسن اشعری بود (قرآنکریم ، سنت،اجماع و قیاس) را قبول داشت وقائل به استدلال بود.ولی به استحسان و مسایل مرسله اعتنای نداشت وآنرا مردود میشمرد.ایمان درعقیده شافعیه دارای سه شرط عمده است: اول ـ اقراربه زبان . دوم ـ تصدیق به قلب . سوم ـ اقدام به عمل نمودن. د ـ مذهب حنبلی: ازمذاهب فقهی بوده،موسس آن ابوعبدالرحمان احمدبن حنبل(164– 241 هجری) چهارمین امام ازائمه اهل سنت میباشد.وی اهل حدیث بوده وتوجه به رای نداشت،استناداوصرفاَ به قرآنکریم وحدیث پیامبراسلام بود.وپنچ اصل نزدش معتبربود: کتاب،سنت،فتوای صحابه پیامبر،قول برخی ازصحابه که موافق باکتاب باشد.وتمام احادیث مرسل وضعیف. ازمواردیکه حنابله به آن اهمیت زیاد قایل اند امربه معروف ونهی ازمنکرمیباشد. دراصول حنبلی فتوادرباره آنچه عملاَ رخ داده است ارائه میگردد.برخلاف مذهب شافعی درباب معاملات وعقود دیدگاهی ظاهری داشته،وآنرا به همان عباراتی عقد شده تفسیر می کنند.به انگیزه هاواهداف کمتراعتناء دارند. هه ـ مذهب ظاهریه: بنیانگذاراین مذهب داود بن محمدعلی که درسال 202 درکوفه بدنیا آمده، می باشد. موصوف تحصیلاتش رادرعراق فراگرفت وعقیده داشت که تنها راه رسیدن به حقیقت وسعادت تمسک بکلام خداوند وپیامراومیباشد. (قرآن،حدیث واجماع) ولی قیاس،رای،استحسان وتقلید را رد نموده و درتمام مسایل دینی عقل راعامل تعین کننده میدانست. عقاید فقهی مذهب ظاهریه: ـ نمازمسافررابدون شرط مسافت شکسته اعلام کرد. ـ روزه مسافررانیزبدون قیدوشرط صحیح نمیداند. ـ مسله ربا (سود ) ـ اقرار ـ علم قاضی درموردشهادت ،درزنا چهارمرد ویا به عوض هرمرد دو زن شرط است. ـ بینه یا سند. ـ الحاق طفل زنان آزاد وکنیزان . بادیگرمذاهب بعضا تفاوت دارد. ابن حزم که ازجمله علمای بزرگ این مذهب درهسپانیه بود. سه چیز را شرط برای تحصیل دینی میدانست : 1 ـ دانستن معنی قرآنکریم. 2 ـ گفتارورفتار پیامبر. 3ـ اجماع . مذهب ظاهریه درباره خداوند، قرآنشریف وکلام الهی نظریات فلسفی، کلامی خاصی دارند. انسان را مختارمطلق نمی دانند.آنان معتقداند که اسلام وایمان یکی میباشد، ودیگرادیان رانسخ کرده اند. این مذهب دراسپانیه وافریقای شمالی پیروان بیشتردارد . وـ مذهب دیوبندی: یک جنبش احیاگراسلامی ازشاخه سنی است که ازهندوستان حدود ۳۰۰ سال قبل ایجاد وبه افغانستان افریقای جنوبی وسایر کشورها گسترش یافته است،این فرقه دراعتقادات ماتریدی ودرفقه حنفی مذهب اند.از نظراعتقادی،شباهت کلی به وهابیت دارند.آنان مانند وهابیون در برابرسایرفرقه های اسلامی، حساسیت زیادی نشان داده و از توحید وشرک تفسیر ویژه ارائه می دهند. تمام شاخه های صوفی وطریقت راقبول دارند،ولی طریقه چشتی را طریقه خویش قرارداده وشاه ولی الئد دهلوی رارهبر طریقه خویش میدانند.
مدرسه دیوبندی درنیمه دوم قرن 19 میلادی زمانی که کمپانی هند شرقی درسراسر شبه قاره حکمروائی داشت ،بمنظورتحقق اهداف سودجویانه خود درقریه دیوبند واقع درشمال دهلی دارالعلوم تاسیس نمود.
اما فعالیت های دیوبندی ها به مدرسه محدود نماند و آنها احزاب و گروههای سیاسی و مذهبی مختلفی تشکیل دادند و بدین وسیله برتحرکات خود افزودند.دیوبندی ها پیش از استقلال پاکستان با حزب کنگره هند رابطه نزدیکی داشتند وبااستقلال پاکستان مخالف بودند.آنان تشکیل پاکستان رامانعی گسترش اسلام درهند وهمچنین عامل تضعیف موقعیت مسلمانان می دانستند.
مخالفت دیوبندی ها با تشکیل پاکستان باعث شده بود که آنها درپاکستان موقعیت سیاسی مناسبی نداشته باشند.اما فعالیتهای مدارس مذهبی دیوبندی ها و گروههای طرفدار آن با قدرت رسیدن ژنرال«ضیاء الحق» که به دیوبندیها وابستگی داشت. ازجانب دیگرنزدیکی مناسبات پاکستان با عربستان سعودی که با دیوبندی ها به علت اشتراک عقیدتی روابط نزدیکی داشتند موجبات تقویت موضع دیوبندی ها را در جامعه سیاسی پاکستان پس از استقلال فراهم کرد. دیوبندی ها از لحاظ نحوه تفکر و اندیشه به وهابیها خیلی نزدیک می باشند و نگرش دیوبندی در فعالیت سازمان های وهابی – مسلک ،پاکستان خیلی موثر بوده است.
به هر حال روند مدرسه سازی دیوبندی ها با استقلال پاکستان شدت یافت و دیوبندی ها برای کنترول مدارس خود درسال 1956 میلادی(1335 هـ.ش)، مدرسه «وفاق المدارس عربیه» را تاسیس نمودند. تلاش دیوبندی ها برای توسعه مدارس مذهبی شان با روی کار آمدن ژنرال ضیاء الحق در پاکستان بیشتر گردید.
در سال 1960 میلادی مدارس دیوبندی ها 232 و در1984 میلادی به 1097 رسید.
با وجود آنکه دیوبندی ها در پاکستان در اقلیت بودند اما حدود 57 درصد فارغ التحصیلان کل مدارس دینی در دوران ضیاء الحق را دیوبندی ها تشکیل می دادند که این مساله نشان دهنده فعالیت وسیع دیوبندی ها بود. در مجموع درباره ی مدارس مذهبی دیوبندی ها باید گفت که این مدارس بیشتردرایالت سرحد(جدیداْ به ایالت خیبر پختونخوا تغییر نام یافته وهم مرزبا افغانستان است) ودرمناطق اکوراختک،منسهره،مردان،پیشاور،بنو و دیره اسماعیل خان می باشند. اکثر آنان مربوط به احزاب سیاسی زاده مذهب دیوبندی هستند مانند حزب «جمعیت علماء اسلام» و «جمعیت العلوم الاسلامیه» وغیره.
جنگ سرد بخصوص حضورنظامیان اتحاد شوروی به افغانستان سبب گردید تا از مدارس دیوبندی بمنظورمقابله با اتحاد شوروی استفاده نمایند وپاکستان را دربرابر ارتش سرخ بوسیله طلاب به شدت افراطی مربوط مدارس دیوبندی، قراردهند.
درزمینه سازمانهای جمعیت العلماء پاکستان به رهبری مولانا شبیراحمد عثمانی،حرکت المجاهدین، لشکر جهنگوی، لشکر صحابه، لشکر طیبه و… همه و همه به نوعی با دیوبندیسم مرتبط هستند. نقش عمده در اشاعه افکار افراطیت وتروریزم داشته ودارند.
جامعه مذهبی پاکستان ازلحاظ گرایشهای مذهبی به چهار جریان عمده میتوان تقسیم نمود: ۱ ـ دیوبندی ۲ ـ بریلوی ۳ ـ اهل حدیث ۴ ـ شیعه
مکتب بریلوی درسال 1948 سازمان جمعیت علمای پاکستان را تشکیل داد، مکتب اهل حدیث، سازمان جمعیت اهل حدیث و مکتب شیعه تحریک فقه جعفری را در سال 1980 بنیان گذاری کردند.
اکثر مدارس وعلمای دینی سنی مذهب ازلحاظ گرایشهای کلامی و فقهی درچهارچوب فقه حنفی وابسطه به گروه های دیوبندی وبریلوی میباشند. اما بریلوی ها حالت انعطاف پذیری بیشترداشته واز توحید و شرک تفسیر سخت گیرانه ارائه نمی دهند و تا حدودی، گرایشهای صوفیانه دارند. مکتب بریلوی در واکنش نسبت به جنبش محمد بن عبدالوهاب و در مخالفت با عقاید دینی شاه ولی الله، وسایر علمای دیوبندی پدیدار شد.
طرفدارن دیوبندی درپاکستان همواره در حال افزایش بوده ، به ویژه در دو دهه اخیر با رشد بنیادگرایی اسلامی در منطقه وسرمایه گذاریهای وسیع عربستان وبا حمایت دولت ضیاء الحق وجناح او از آنان، سرعت بیشتری یافته است.
سومین گروه سیاسی – مذهبی عمده این کشور جمعیت اهل حدیث است. این گروه برخاسته از افکار شدیدا سنتی پیروان اهل حدیث در این کشور است. افراد وابسته به مذاهب اهل حدیث، بمنظور شناخت سیاسی خود جمعیت اهل حدیث را پایه گذاری نمودند.
چهارمین سازمان سیاسی ـ مذهبی عمده پاکستان که ریشه کاملا مذهبی دارد سازمان تحریک فقه جعفری است.این حزب متشکل ازروحانیون و شخصیتهای فرهنگی و عادی پیروان مکتب شیعه می باشد که در واکنش به سیاسیتهای ضیاء الحق به وجود آمد.
با توجه به اینکه فرقه دیوبندی درنظر وعمل داری روشها و موضعگیریهای تندروانه ای بوده است وازدوران حضورشوروی درافغانستان الی امروزیکی ازحامیان تنظیمها ، طالبان و گروه القاعده بودند ومیباشند، رهبران و اعضاء طالبان غالبا در مدارس دینی وابسته به این مکتب آموزش دینی دیده اند. لذا یکتعداد پیروان مذهب دیوبندی نظر به دلایل فوق نقش عمده را در کشتار، ویرانی، تباهی کشورما ،ایجاد ، تقویه ورشد تروریزم منطقه وجهان داشت ودارد.
ادامه دارد
بااحترام عبدالواسع غفاری
