علل کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق
فرزاد رمضانی بونش
بیان رخداد:
عراق از روزگار باستان و دوران هایی چون شاهنشاهی ساسانی محل حضور اقلیت های قومی و مذهبی گوناگون بوده است. چنانچه از دو هزار سال گذشته منطقه میان رودان دارای گروه های مسیحی بوده است. برخی از آمارها بیانگر آن است که اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق در یک سده گذشته بخش مهمی از جمعیت عراق را تشکیل می دادند. اما این وضعیت اندک اندک تغییر کرد و در یک دهه گذشته رنگ دیگری به خود گرفت و در چند ماه گذشته شرایط اقلیت های کوچک قومی و مذهبی عراقکاملا دیگرگون شد. در این راستا مراد ما از اقلیت های کوچک قومی و مذهبی در این نوشتار ایزدی ها، ترکمن های شیعه، مسیحیان واقلیت‌های آشوری، کلدانی، ارمنی و.. است . در این حال اگر نگاهی به وضعیت کنونی این اقلیت ها داشته باشیم باید گفت با توجه به جغرافیای حضور اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق ( مثلا ترکمن‌های عراق در مرز ترکیه با عراق تا شهر تلعفر و..) و دیگر اقلیت های اقلیت های کوچک مذهبی قومی در موصل و.. در واقع تهدید دولت اسلامی عراق و شام اینک این اقلیت ها را وارد دوران نوینی کرده است. در این بین یورش های همواره گروه داعش به اقلیت های کوچک مذهبی قومی عملا زیست بوم عراق را (که در هزاران سال جنگ و شورش اقلیت ها را حفظ کرده است) تغییر داده و موصل و مناطق تحت نفوذ تندروهای سلفی را خالی از اقلیت ها کرده است . مثلا از بیش از ۷۰ هزار مسیحی و ۲۰۰ هزار ایزدی و شیعه شبک و ترکمن در موصل و نینوا گریخته اند و برخی از شهرهای ترکمن نشین مانند آمرلی در محاصره تروریست‌های تکفیری وابسته به داعش است.
واژگان کلیدی: اقلیت های کوچک عراق ، وضعیت اقلیت های قومی عراق ، اقلیت های مذهبی عراق ، اقلیت های مذهبی عراق
تحلیل رخداد:
باید دانست که درصد اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق به نسبت جمعیت همواره در طول یک سده اخیر روندی کاهشی داشته و روز به روز نیز از شمار اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق کاسته میشود. در این بین اگر بخواهیم نگاهی به یک دهه گذشته وضعیت اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق داشته باشیم باید گفت سه دوره مهم را در زندگی اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق دید. در دوره نخست و پس از یازده سپتامیر و حمله امریکا عراق در سال ۲۰۰۳ عملا بخش زیادی از اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق به دلایل بروز ناامنی هاو تهدیدهای فراوان بنیادگرایان و عوامل القاعده ای و زیر شاخه های عراقی آن تن به مهاجرت به کشورهای همجوار و همچنین کشورهای غربی دادند. وضعیت ناامنی در عراق و شرایط یک دهه گذشته آن همراه با تهدیدها موجب شد تا جمعیت اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق این کشور به چند درصد و حتی کم تر نیز رسد. (از سال ۲۰۰۳ بیش از یک میلیون مسیحی عراقی و یا به عبارتی دو سوم و یا سه چهارم اقلیت مسیحی عراق را ترک کرده اند). دوم اینکه رخدادهای بهار عربی تاثیری ویژه ای بر اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق داشت و عملا آنها را وارد دوره ای نوین همراه با تهدیدات نوین تری کرد و روند کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی را افزون نمود . مرحله سوم این روند حضور افزون تر و چند ماهه داعش در مناطق شمال غرب و غرب عراق و محل زندگی اقلیت ها است. این مقطع در واقع عملا موجب پدیداری پیامدهای گسترده ای بر آنها از جمله جابجایی در داخل کشور، خروج از کشور و یا منطقه و مهاجرت به سوی غرب شده است .
به عبارت دیگر هر چند رخدادهای عراق در سه سال گذشته موج نوینی از کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق در منطقه را ایجاد کرده است. اما در سه ماه گذشته این امر بعد نوین به خود گرفته است. در این شرایط این جابجایی و کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق می تواند در چند بخش مهاجرت ها داخلی و درون کشوری ، درون منطقه و مهاجرت به کشورهای دیگر منطقه و در بعد مهم تر خروج از منطقه و اسکان در اروپا و امریکا قرار گیرد. در این حال اگر نگاهی به علل مهاجرت ها و کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق داشته باشیم نخست باید از ناتوانی و عدم مدیریت دقیق دولت مرکزی و قدرت گیری گروه های تندرو و القاعده ای در عراق یاد کرد . در این حال هر چند عوامل اقتصادی بومی می تواند موجب خروج و مهاجرت اقلیت های کوچک در شکل داخلی، منطقه ای و جهانی باشد، اما بروز ناامنی و کشتارهای گسترده بویژه در بین اقلیت های چون ایزدی هاو ترکمن های شیعه موجب گریز آنان شده است. در این شرایط از یک سو اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق گاه شیطان پرست چون ایزدی ها و گاه به عنوان «مجریان نفوذ غربی، حامیان جنگ صلیبی غرب علیه اسلام، ستون پنجم غرب و…» تلقی می شوند و گاه چون ترکمن های شیعه همراستا با دولت مرکزی عراق به شمار میروند. بنابراین تندروها وسلفیهای داعش اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق را اهداف موجه و مشروع جهاد به حساب می‌آورند و دست به پاکسازی مذهبی و دینی و کوچاندن اقلیت های کوچک مذهبی قومی از عراق می زنند. در کنار این عوامل نقش عواملی چون صدور بنیاد گرایی تندرو به عراق ، رویکردها گروهها و اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق و رویکردهای دولت ها و گروههای مسیحی خارج از منطقه هم به نوعی باعث افزایش مهاجرت و کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق میشود.
پیامدهای خروج و کوچ اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق
اگر به پیامدهای خروج اقلیت های کوچک مذهبی قومی عراق بنگریم می توان آنها را در چند حوزه مشاهده کرد. در بعد نخست با خروج هر چه بیشتر اقلیت های مذهبی و قومی از عراق اتهام ها و فشارهای رسانه ای و تبلیغ اسلام هراسی در جهان بیشتر شده و توجه غرب و کشورهای غربی به این مساله افزایش می یابد. گذشته از این با افزایش خطر نابودی کامل جامعه مسیحی در عراق افزایش فشار بر مسلمانان مهاجر اروپا و غرب هم بیشتر شده و به گونه غیر مستقیم بر شکاف واتیکان و نهادهای مذهبی مسلمان افزوده و موجب واکنش بیشتر واتیکان می شود. گذشته ازاین دخالت های کشورهای غربی به بهانه حمایت از اقلیت های کوچک مذهبی قومیعراق ابعاد دیگری به خود می گیرد.
