روابط ترکیه و اسرائیل از تنش تا عادی سازی
بیان رخداد:
ترکیه از نخستین کشورهایی بود که در سال ۱۹۴۹ اسرائیل را به رسمیت شناخت و اندک اندک روابطی عادی با این دولت برقرارکرد. در مقابل هم رهبران یهودی در بعد از شکل گیری دولت یهود عملا در راستای استراتژی نگاه به پیرامون و رابطه با کشورهای غیر عربی منطقه توجه ویژه ای به حفظ و گسترش روابط با ترکیه داشته اند.در این بین هر چند روابط دو سویه در دهه های بعد گاه با فراز و نشیب هایی نه چندان جدی همراه بود، اما همچنان برقرار بود. چنانچه ما شاهد اوج این روابط در دهه ۱۹۹۰ از نظر دفاعی، امنیتی، نظامی و سیاسی بودیم. در این حال حضور اسلام گرایان در قدرت در ترکیه هر چند تا حدی کمی روابط امنیتی و نظامی را تحت تاثیر قرار داد، اما بر دامنه روابط اقتصادی افزود. بعد از حمله اسرائیل به کاروان کمک به غزه در ۲۰۱۰ و کشتن ۸ تبعه ترکیه روابط وارد دوره ای همراه با تنش ها و رویکردهای تند اعلانی شد. اکنون هم در پی عذرخواهی نتانیاهو از دولتترکیه در گذشته و پیشنهاد کمک میلیون دلاری اسرائیل (برای کسانی که خانواده‌های خود را در جریان حمله به کشتی حامل کمک‌های بشردوستانه در سال ۲۰۱۰ از دست داده‌اند) و سخنان «احمد داوداوغلو» وزیر امور خارجه ترکیه «آنکارا و تل‌آویو در آستانه عادی‌سازی روابط هستند.» و روابط دو سویه به سرعت به سمت عادی سازی سیاسی پیش میرود.
واژگان کلیدی: روابط ترکیه و اسرائیل از تنش تا عادی سازی، روابط ترکیه و اسرائیل ، کاهش تنش در روابط ترکیه و اسرائیل ، عادی سازی روابط ترکیه و اسرائیل، علل عادی سازی روابط ترکیه واسرائیل ،
تحلیل رخداد:
با توجه به روند پیشرفت مذاکرات بین آنکارا و تل آویو بر سر غرامت کشتی ماوی مرمره از یک سو هیئت ترکیه ای به ریاست «فریدون سنرلی اوغلو» از مقامات بلند پایه وزارت خارجه ترکیه به اسرائیل رفت و مقامات ترکیه ای هم با تایید کاهش تنش و عادی سازی عملا به چالش هایی چون کمک به غزه ، اختلاف بر سرمیزان غرامت و اشاره کرده اند. در مقابل هم مقامات تل آویو از احتمال زیاد امضای موافقت نامه در این زمینه سخن می‌گویند. مقام‌هایاسرائیل از ترکیه خواسته‌اند تا شکایت‌های خود را علیه فرماندهان و افسران ارتش اسرائیل به عنوان پیش‌شرطی برای از سرگیری روابط پس بگیرد و قانونی هم برای ممانعت از اقامه چنین دعاویی در آینده تصویب کنند. در این میان آنچه مشخص است اگر به رخدادهای چند سال گذشته روابط ترکیه واسرائیل بنگریم در واقع باید گفت سیر این روابط در چند حوزه گوناگون رویکردهایی متفاوت داشته است. از یک سو هم ترک ها و هم اسرائیلی ها با وجود کاهش در سطح روابط سیاسی بعد از ۲۰۱۰ عملا سطح روابط اقتصادی خود را کاهش نداده اند و با شیبی ملایم آن را افزون کرده اند. چنانچه اگر حجم مبادلات تجاری آنکارا و تل آویو در سال ۲۰۰۹ به ۲٫۴ میلیارد دلار می رسید در سال ۲۰۱۲ حجم مبادلات تجاری رقم چهار میلیارد دلار را شاهد بوده است. گذشته ازاین نیز باید اشاره کرد که در تحولات سه سال گذشته خیزش های منطقه ای هر چند دامنه اختلاف نظر ترکی- اسرائیلی در برخی حوزه ها چون مصر و ایران مشهود بوده است اما هماهندی هایی هم در حوزه های دیگر داشته است .
علل عادی سازی روابط:
اگر به علل عادی یازی روابط بین ترکیه و اسرائیل در مقطع کنونی بنگریم باید گفت علل عادی سازی در سه سطح قابل تحلیل است. در بعد داخلی و نخست اهمیت روابط امنیتی نظامی ترکیه و اسرائیل در دهه های گذشته بر کسی پوشیده نیست. ترکیه در سال‌های اخیر قبل از سردی روابط قراردادهای گسترده با اسرائیل در راستای بهسازی هواپیماهای جنگنده و تانک‌ها و تجهیزات زمینی و ساخت هواپیمای بدون سرنشین هرون و خریداری از اسرائیل انجام داده است. در این بین نگاه مشترک ترکیه واسرائیل به همکاری های افزون تر اطلاعاتی و امنیتی در حوزه مسائل داخلی و امنیت منطقه ای دو دولت را مجبور به عادی سازی روابط در حوزه سیاسی کرده است. در این حال با توجه به وجود پرونده هایی چون صلح ترکیه با پ ک ک و صلح اعراب و اسرائیل و همچنین رویکردهایی چون فاصله گرفتن اردوغان از حضور بیشینه ای در فلسطین عملا دو سو به همکاری مشترک علاقمند تر شده اند. در این حال هم باید توجه کرد که دولت اردوغان در آستانه انتخابات و محک زدن حزبش می تواند در راستای تجدید نظر در روابط خارجی خود اهرم فشار دیگر منتقدان داخلی را از دوش خود برداشته و به متوازن بودن سیاست خارجی خود با دولت ها و قدرتها منطقه ای اشاره کند. همچینن باید گفت هم ترک ها و هم اسرائیلی ها به این درک رسیده اند که روابط مناسب سیاسی بستر ساز گسترش روابط اقتصادی، امنیتی و دفاعی بوده و بر حجم روابط می افزاید. بنابراین در این راستا گام برمیدارند.
در بعد منطقه ای هر چند هنوز اسرائیل به ترکیه به عنوان متحد منطقه‌ای و غیر عرب خود می نگرد و مایل است تا با رزمایش‌های مشترک و اعزام نیروهای دریایی و هوایی و دسترسی بهتر به ایران از کارت ترکیه برای فشار بر ایران نیز بهره جوید اما نیاز ویژه اسرائیل به آب و انرژی و در کنار آن کاهش تنش در حوزه های هیدروکربنی در مدیترانه نیز مد نظر است. گذشته از این پس از سقوط مرسی در مصر و تضعیف اخوان‌المسلمین ترک‌ها به این نتیجه رسیده اند که می توان از نقش اسرائیل برای حضور دوباره در مصر بهره برد.در این بین باید در نظر داشت که اسرائیلی ها همچنان که در چند سال گذشته کوشیده اند تا با جایگزین سازی حضور ترکیه در فلسطین، لبنان، روابط با حماس تشکیلات خودگردان از نقش ایران در منطقه بکاهند. در بعد بین المللی هم عادی سازی روابط ترکیه با اسرائیل مورد توجه اروپا و و بویژه امریکایی ها بوده است. چنانچه باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا در سفر به اسرائیل نقش میانجی آشتی این دو متحد خود را ایفا کرد و شاهد عذرخواهی نتانیاهو از رجب طیب اردوغان، بود.
چشم انداز روابط:
هر چند داوود اوغلو اعلام کرده است «در حال حاضر دو کشور در لحظه حساسی از رویکرد جدید در مذاکرات هستند. می‌توانیم بگوییم که اکثر اختلافات به موجب این مذاکرات جدید رفع شده‌اند و ما به پیشرفت‌های مثبتی رسیده‌ایم.» در کنار آن نیز ترک ها به مسائلی چون تسهیل ارسال محموله به نوار غزه و اختلاف نظر بر سر میزان غرامت ( از مبلغ ۱۵ میلیون دلار تا ۳۰ میلیون دلار) نظر دارند، اما آنچه مشخص است اختلافات حداقلی میان ترکیه و اسرائیل بویژه در مورد حمله اسرائیل به مرمره نسبت به مذاکرات ماه مه ۲۰۱۳ میلادی بسیار کم تر شده و عملا متغیرهای گوناگون داخلی، منطقه ای و بین المللی دو بازیگر را به عادی سازی هر چه تمام تر روابط سوق داده است. چنانچه اکنون گامی تا انتصاب متقابل سفیران و توافق کامل دو بازیگر نمانده است.
