بسم الله الرحمن الرحیم

«يا ايها الـذين آمنو ا كتب عـليـكم الصـيام
 كما كتب على الذين  من قبلكم لعلـكم تتقـــــــون .»
(سوره البقره : آیه 183 ) 

چهارده قرن  قبل پيامبر اسلام حضرت محمد صلى الله عليه وسلم اعلام داشت:« صوموا  تصحـوا… » ( روزه بگيريد تا صحتمند شويد ».


پيغمبر اسلام با زیبای خاصی می فرماید :« معده محل هر درد است : از پر خورى وخوردن  غذانا مناسب جلو گيرى كنيد. اين عمل شما شفا ء  بخش همه  درد ها  وامراض  بشمار ميرود.» 


طبق روایات  تاریخی روزه نه تنها  در بشريت  مروج  ومعمول است  ، بلكه  علماى  حيوان شناسى  بر اين  عقيده  اند   كه : حتى حيوانات  هم از روى غريزه خدادادگى  برخى از اوقات  روزه ميگيرند  . از جمله  حيوانات  درنده  از قبيل شير وپلنگ وببر ،  علما  ميگويند كه اين  حيوانات  در هفته  يك روز  از خوردن  هر گـــونه  غذا  خود دارى مينمايند.

روزه وصحت :


طب بشرى  امروز  بعد از چهادره  قرن متوجه  شد كه  روزه بسيارى  از امراض را  تداوى  ومعالجه  مينمايد ،  بدين اساس  در بسيارى  از كشور ها  آغاز  به تاسيس  كلينك  هاى روزه  دارى  نموده اند.


روزه  نه تنها بر  روح  و روان  واخلاق انسان  تاثير ميگذارد  بلكه  موجب  زيبايى جسمى انسان  هم  ميگردد.


طب قديم  هم در زياتر از اوقات  مريضان خويش را  به امساك  از  پر خورى  منع نموده وبه اين امر معتقد  بود كه  تقليل در  پر خورى  مانع  دفع بسيارى از امراض در وجود انسان  ميگردد.
طب جديد هم  بر اين امر معتقد است  كه  امساك وروزه در جلوگيرى  بسيارى از امراض موثر است صرف نام  آنرا  ) رژيم غذاىى  گذاشتند (   كه ما مسلمانان  آنرا  به روزه مسمى  نموده ايم.
دوكتوران   روزه را  يكى از بهترين  عوامل صحتمندى  بشرى شمرده اند .
1- پرفيسور د وكتور پوشر دانشمند  فـرانسوى  مى گـويـد :(روزه بهترين  وسيله براى  صحت  وسلامتى وجود انسان  بشمار ميرود (روزه  براى  صحت انسان است  ، روزه بـراى  استراحت  معــده  ، روده  ومنظم كـــــردن  تر شحات  معدوى ودر نهايت  براى منظم ساختن  هاضمه   مفيد مـؤثر ميباشد. روزه  معالجه وتداوى است  كـه از آن فقير وسر مايدار بطـــور مساويانــه  ميتواند  استفاده  بعمل  آرد.

2-  
داكتر الكسيس كارل ميگويد : )با روزه  گرفتن  قند در  جگر مى ريزد  وچربيهايى كه در زير پوست  ذخيره شده  اند ، پروتين هاى عضلات  وغدد ، و سلولهاى   كيسه صفرا ،   آزاد  شده  به مصرف تغذيه ميرسند . )

3- داكتر  ژان  فروموزان  :
) معالجه با روزه  را  به شتشوى  احشا ء  تعبير نموده و ميگويد :  در آغاز  روزه ، زبان انسان  كمى  سنگين وبو دار  است  …  كه بعد از سه  ، چهار روز  بوى زبان بر طرف ميگردد .  اسيد اوريك  ادرار  كاهش  مى يابد ، ودر نتيجه براى انسان روزه دار  احساس  سبكى  وخوشى خارق العاده  رخ ميدهد  وهمه وجود انسان  بسوى استراحت ميرود (


4- داكتر  تو مانيانس :  ميگويد :  «  فـايده  بزرگ  كم خورى  وپرهيز  ازصرف   غذاها  ، در يك  مدت كوتاه  ،  آن است  كه ، چون  معده  در طول مدت  يازده ماه  مرتب  پر  از غذا  بوده  ودر مدت  يك ماه  روزه دارى  مواد غذاى شكم  خود را دفع  ميكند وهمين طور   ( كيسه صفرا   )  كـه براى  حل  وهضم  غذا  مجبور است كه مواد  صفراى خود را مصرف  كند ، در مدت  سى روز  تـر شحات  صفراوى  را صرف در  حل وهضم   غذاى  باقى مانده وجمع  شده  در معده  بمصرف ميرسند.
 جهاز هاضمه بدن  در نتيجه كم خورى استراحت نموده ،وبه رفع خستگى مى پردازد .  

روزه  يعنى كم  خوردن  وكم  نوشيدن  در مدت معينى از سال  است وايـن  بهترين  راه براى  سلامتى  وجود انسان  بشمار ميرود . هم  طب قديم و هم طب جديد  بر اهميت اين امر  صحه  گذاشته است .


روزه براى  تداوى امراض  جهاز هاضمه  ، كليه   ،  كبد ( كيسه صفرا) كـه بسيارى از امراض اين بخش   را حتى   با  دوا ها  نميتوان  معالجه كرد  ،  ميتوان آنرا  به  روزه تداوى ومعالجه نمود .


روزه  بهترين  معالجه وتداوى بـراى امــراض  سو ء هــاضمه بوده ،  مــرض  مخصوص  كبد ( كيسه صفرا )  كه موجب  «  ير قان» (  زردى ) ميگردد  بهترين معالجه آن  همين روزه است  بخاطر اينكه    اين مرض   زيادتر از اوقات  به واسطه فعاليت بيش از حد   كبد بوجود  مى ايد  وموجب خستگى كبد گرديده  كه  بــــــه اثر آن  كيسه صفر ا از فعاليت  مى افتد  ونمى تواند  صفرا ء  را از خون  بگيرد . »  



5- داكتر گوئــل  پا ميگويد  : 
 تعدادى زيادى  از امراض  روده كـــــه به اثر تخمير  غذا در روده ها بوجود مى ايد نه به اثر دوا بلكه  به اثر  روزه  بر طرف  ميگردد.

6  – داكتر الكسى سوفـــورين ميگويـــد : جسم در هنگام روزه  به جاى غذا  از مواد داخلى استفاده  كرده  وآنرا به مصرف ميرساند . كه در نتيجه آن  مواد  فاضله وعفونى  كه در جسم  تجمع ميكند   وبحيث ريشه  وخميره  بيمــارى مبدل ميگردد،  با گرفتن روزه از بين رفته ، وروزه  عامل  ريشه كن  شدن تعدادى زيادى از امراض بشمار ميرود.
 دكترالكسى  سوفورين  ميگويد : بايد انسان  جسم خود را با  روزه  از داخل  پاك  ونظيف كرداند. »

7 – داكتر  كــارلـو معتقــــد است :
هر انسان بايد درظرف  يك سال  مدتى   از خوردن غذا  زياد جلو گيرى كند. زيرا   تدوام روزمره  غذا  موجب تكثر  وتولد  ودر نهايت موجب رشد  ميكروب  ها در وجود  انسان  ميگردد. كه  بــا احتياط  وكم خـورى  ميكروب ها در وجود انسان رو به ضعف وتقليل  ميروند .  وبهترين  معالجه در دفــع ميكروب ها در وجود انسان همان روزه است كه دين اسلام  براى سلامتى  وجود انسان  واجب گردانيده  است ».


8 – داكتر رو :  ميگويد  :حتى  بسيارى از امراض  سفليس را تنها  ميتوان با روزه  وا مساك تداوى كرد. »


9 – «  بنديك » عالم  فيزيو لوژيست  ميگويد : «يك دوره روزه سى ويك روز است  …در اين مدت  در تر كيب خون هيچ  نوع  اختلاطى  به هم نرسيده  وآن نورى كه  در برخى  از روزه داران  ملاحظه ميشود ، وآن حالت جوانى  ونشاط  كه   براى روزه داران   رخ ميدهد عامل  همه آن روزه است . »

10- « اوتو بو خنگر « يكتن از محققان  مشهور جهان در عر صه طب ميگويد :

« اكثر  امراض  حاد ومزمن را  ميتوان با  وسيله روزه  بهبود بخشيد   ويا حد اقل از شدت آن  كاست . « وى ميگويد :  در  هنگام روزه جسم  انسان  همه  مواد فاضله را جمع اورى  نموده  وبه احراق آن مي پردازد ،  نيروهاى  نو ساز بدن  به هنگام روزه فعال  مى گردند   وبـه تصفيه  وتر ميم بافتهاى بــدن مى پردازد . مـدت  پنجاه سال كه  از تاسيس  « كلينك  اوتو  بو خنگر » سپرى ميشود بيشتر  از پنجاه هزار  انسان  در اين  مـركز صحـى تنها با روزه  تداوى  ومعالجه گرديده اند .  :


11  – داكتر «  عبد العزيز  اسماعيل  پاشا  » دانشمند مشهور مصری:    

در حالاتی ذیل  براى  معالجه از روزه  استفاده نموده است :


الف: در مورد اضطرابات مزمن  امعاء هنگامى كه مقرون  با تخمير مواد  زلا ليه  ومواد  نشائسته ىى باشد. در 

ايــن موقـع روزه  ، مخصوصٱ از جهت  نيا شاميدن آب  ميان دو خوراك  وايجاد فاصله  طولانى  نوبت  هاى غذا ،  علاج قطعى است  واين  خصوصيت در مورد  ماه مبارك رمضان  صدق  كامل دارد.


ب  : هنگام  زياد شدن وزن  كه به اثر پر خورى  وتقليل حركت  بـــو جود مى آيد ، روزه  بـــا رعايت  اعتدال در غذا ، افطار  واكتفا ء  به آب هنگام سحر  نسبت به  هر   معالجه مفيد تر وموثر تر است .


ج : جلوگيرى از  مــــــرض شكر .

د  : جــــلوگيرى از فشار خــــون  .

ه : جلوگيرى  از ا لتهاب  حاد ومزمن  كليه  ها  كه مقرون  با ترشح  وتورم باشد.


و : جلو گيرى از امراض قلب كه  توام با تورم  باشد.


ز : جلــوگيرى  از التهاب ها  مزمن  مفاصل ،  بخصوص  كه توام  با امراض  چاقى  باشد كه اغلبٱ  در بين زنان  در سنين  چهل سالگى  بوجود مى ايد . تجارب نشان داده است  كه  با گرفتن روزه  در جات اين مرض نسبت به ساير  معالجه هاى  برقى ، خونى واستعمال  دوا ها ، واستعمال  تخنيك هاى پيشرفته  طب جديد ،   در وجود  انسان تقليل وتخفيف مى يابد .

12- داكتر كارلـــو:ميگويد  : چون تعدا د امــراض  بيشتر گـــرديده است مجبور هستم   همه انسان هـا(  اعـم از فقير وغنى ) را   از تداوى ومعالجه كه آنرا  پيامبر اسلام  در جزيرة ا لعرب  تشريع  نموده وبنام روزه  آنرا مسمى  ساخته است  ،   باخبر سازم .

معـــالجه  امـراض  چشم :

13-  داكتر آندر پاسك  معتقد است:  در صورتيكه  انسان ، پرابلم  ها و ناراحتيهاى  وخيم  درچشم ( از جمله ورم ها  ، ورم شبكيه ،  ورم  بافت ملتحمه  ، آب مرواريد وآب سبز  در چشم )  مبتلا  باشد . حتمٱ بايد  روزه گيرد . 


14 – داكتر « آلن مويل »  ميگويد :روزه داراى چهار فايده  اساسى است :

1- مانع تجمع مواد  سمى در بدن انسان ميگردد .


 2- روزه  باعث ميگردد كه جهاز هاضمه بدن استراحت نسبى  يابد .


3  – به وسيله روزه  بدن انرژى خود را  صرف  دفع  سموم در بدن  مينمايد. 


4- نيروى حياتى در بدن انسان تحريك يافته  وموجب تقليل مواد فاضله  در بدن ميگردد.


فــوايــد طبى روزه :


اگر نظريات اطبا ء  را در مورد فوایدی روزه بصورت كل  جمعبندى  نماييم  ، فوايد  روزه  را از ناحيه طبى  بطور ذيل   ميتوان چنين خلاصه وفورمولبندى  نمود :

1 – جلوگيرى ازاختلال ومزمن شدن روده ها  وبخصوص در هنگامى كـه فر مانتاسيون  وتخميرات معده  وروده ،   مريض  را دچار  درد هاى شديد  مى سازد.

2-   جلوگيرى  از چاقى  كه معمولآ ناشى از پر خورى ميشود.



3- جلوگيرى از فشار خون . 


4 – جلوگيرى از امراض  شكر  و قند  .

5 – تداوى ومعالجه امراض  چشم  (  از جمله ورم هـا  ، ورم شبكيه ،  ورم  بافت ملتحمه  ، آب مرواريد وآب سبز  در چشم )  


6- جلو گيرى از امراض قلب كه  توام با تورم  باشد.


7- جلوگيرى از التهاب ها ى مزمن  مفاصل ،  بخصوص  كه توام  با امراض  چاقى  باشد.


8-  تداوى   اكثر  امراض  حاد ومزمن.


9    – تداوى امراض  جهاز هاضمه  ، كليه ،  كبد (كيسه صفرأ)  


10  –  معالجه وتــداوى  امــراض  سو ء هـــاضمه  ،  مـرض  مخصوص  كبد ) كيسه صفرأ (  كــه موجب  «  ير قان»   (  زردى)   ميگردد.


12-   پاكى نفس وتقليل جرايم .


بر اساس   تحقيقات   بعمل آمده علما بدین باور ان که   : امار جـــرايم  ، قتل  وقتال  ونزاع ها   در ماه مبارك رمضان  در كشور هاى   اسلامى به قوس نزولى خود  ميرسد.

فضيلت ماه مبارك رمضان:

 در مورد فضیلت ماه مبارک رمضان در حدیثی ‌از  ابوهریره (رض )  روایت  است‌که‌:  پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید :« كل عمل ابن آدم له إلا لصيام، فإنه لي ، وأنا أجزي به ، والصيام جنة ، فإذا كان يوم صوم أحدكم فلا يرفث ، ولا يصخب ، ولا يجهل ، فإن شاتمه أحد، أو قاتله، فليقل: إني صائم، مرتين، والذي نفس محمد بيده لخلوف  فم الصائم، أطيب عند الله يوم القيامة من ريح المسك، وللصائم فرحتان يفرحهما: إذا أفطر فرح بفطره، وإذا لقي ربه فرح بصومه » ( ‌هر  عمل  و  رفتاری‌که  انسان  انجام  می‌دهد،  برای  خودش  می‌باشد،  مگر  روزه‌ ، ‌که  آن  برای  من  می‌باشد  و  من  خود  بدان  پاداش  می‌دهم‌.  روزه  از معاصی  وگناهان  جلوگیری می‌کند.  پس  هرگاه  یکی  از  شما  روزه  باشد،  از  بدگوئی  و  سخن  ناشایست  و  از  فریادکشیدن  و  رفتار  سفیهانه‌،  اجتناب  ورزد.  اگرکسی  به  وی  فحش  و  ناسزاگفت  یا  با  وی  به  نزاع  برخاست‌،  به  وی  پاسخ  ندهد.  بلکه  دوبار  بگوید:  من  روزه  هستم‌.  سوگند  بدانکس که  جان  محمد  در  دست  او  است‌،  بوی  بد  دهان  روزه‌دار،  که  در  اثر  روزه  پدید  می‌آید،  در  روز  رستاخیز  به  نزد  خداوند،  خوشبوتر  از  رایحه  مشک  است‌.  روزه‌دار،  دو  شادی  دارد  که  دیگران  ندارند:  یکی  بهنگام  افطار،  که  بسیار  شادمان  است  و  دیگری  وقتی‌که  خدای  خویش  را  ملاقات  می‌کند  از  نتیجه  روزه‌اش  شادمان  است‌) ( به روایت  احمد  و  مسلم  و  نسائی )

-‌ در  روایت  بخاری  وابو‌داود  حدیث  فوق  بدینگونه  آمده  است‌: « الصيام جنة، فإذا كان أحدكم صائما، فلا يرفث، ولا يجهل، فإن امرؤ قاتله، أو شاتمه فليقل، إني صائم،مرتين، والذي نفس محمد بيده، لخلوف فم الصائم أطيب عند الله من ريح المسك، يترك طعامه وشرابه وشهوته من أجلي.
الصيام لي، وأنا أجزي به، والحسنة بعشرة أمثالها  (…  او  خوردنی  و نوشیدنی  و آرزوی  نفسانی  خویش  را  بنا  بدستورمن  ترک‌ کرده  است  روزه برای  من  است  و  من  خود  بدان  پاداش  می‌دهم  و  پاداش  هر  نیکی  را  ده  برابر می‌دهم  )‌.

– همچنان در حدیثی ‌از  عبدالله  بن  عمرو  روایت  است  که‌:  پیامبر صلی الله علیه و سلم  فرموده است : « الصيام والقرآن يشفعان للعبد يوم القيامة، يقول الصيام أي  رب منعته الطعام والشهوات، بالنهار، فشفعني به. و يقول القرآن: منعته النوم بالليل، فشفعني فيه فيشفعان »
( روزه  و  قرآن‌کریم  برای  بنده  فرمانبردار  خداوند،  در  روز  رستاخیز  شفاعت  می‌ کنند:  روزه  می‌گوید:  ای  پروردگارا  من  در  روز  او  را  از  خوردنی  و  آرزوهای  نفسانی  باز  داشته‌ام  بنابراین  شفاعت  مرا  درباره  او  بپذیر  و  قرآن‌کریم  می‌گوید:  من  در  شب  او  را  از  خواب  باز  داشته‌ام  و  او  شب  قرآن  می‌خواند،  بنابراین  شفاعت  مرا  درباره  او  بپذیر  و  خداوند  شفاعت  آنها  را  می‌پذیرد) (  امام  احمد  با  سندی  صحیح  آن  را  روایت‌کرده  است‌. )

-‌ در حدیثی ازابو  امامه  روایت  است‌که‌گفت‌:  من  به  خدمت  پیامبر صلی الله علیه و سلم   رفتم  وگفتم‌:  مرا  به  کاری  راهنمائی‌کن‌که  مرا  به  بهشت  برساند.  او  فرمود:« عليك بالصوم فإنه لا عدل له »  ثم أتيته الثانية، فقال: « عليك بالصيام »(بر  تو  باد،‌که  روزه  بگیری‌،  چه  هیچ  عملی  بپای  آن  نمی‌رسد،  سپس  باری  دیگر  به  حضور  او  رفتم‌که  فرمود:  بر  تو  بادکه  روزه  بگیری .) (  بروایت  احمد  و  نسائی  و  حاکم‌که  او  آن  را  ‌ ‌صحیح‌‌  دانسته  است‌. )

– همچنان از  ابوسعید  خدری  روایت  است‌که  پیامبر صلی الله علیه و سلم    فرموده است : «لايصوم عبد يوما في سبيل الله الا باعد الله بذلك اليوم النارعن وجهه، سبعين خريفا  » (‌هرکس یک روز را  در  راه  خداوند  رو‌زه  بگیرد،  خداوند  به  پاداش  آن  روز،  هفتاد  سال  عذاب  دوزخ  را از او دور  می‌سازد .)(همه  محدثین  بجز  ابوداود  آن  را  نقل  کرده‌اند. )


- ودر حدیثی که از ابو هريرة رضی الله عنه  روايت است ، پيامبر صلى الله عليه وسلم در مورد فضیلت ماه مبارک رمضان می فرماید : «  من صام رمضان إيمانٱ واحتسابٱ غفرله ما تقدم من ذنبه » (  كسى كه از روى ايمان  واميد كسب اجر  وپاداش ، ماه رمضان را  روزه بگيرد  گناهان  (  صغيره )   گذشته  او بخشوده  مى شود ) .


همچنان ماه مبارك رمضان  داراى فضايلى است كه به برخى  آن اشاره مى شود :

اول : خود ماه مبارك  رمضان  :

ماه  رمضان ماهى است ،   كه روزه گرفتن در اين ماه  بر مسلمانان فرض گرديده است.


دوم  :موجوديت ليلة القدر  در اين ماه  كه بركت وخير  اين شب ،  بهتر وبيشتر از هزار ماه است .

سوم  :نزول صحف وكتب آسمانى :

مطابق به  روايات  دينى ، صحف ابراهيم  در اوايل ماه مبارك رمضان 
تـورات  ، درششم مــاه  رمضــان 
انجيل  در سيزدهم  مــاه رمضان 
زبور  داود  علیه السلام  در هژدهم  ماه  رمضان 

 وقــرآن عظيم الشان در 23  مــاه  رمضان   بطور مجموعى به بيت المعمور  وبعدٱ در بيست و سه سال  بر پیامبر اسلام  محمد  صلی الله علیه والسلام  نازل يافته  است .

چهارم :مطابق به  روايات  دينى  وشواهد تـــاريخى : اولين فيصله  ميان حق وباطل  ( غزوه بدر )  هم در ماه مبارك  رمضان صورت گرفته است . و قرآن  عظيم الشان  اين غزوه را بنام« يوم الفرقان »  مسمى نموده است .
 همچنان  مــطابق بــه  بــرخى از روايات تاريخى  :  ميگويندكه   فتح مكه  هم   در مــاه  مبارك  رمضان صورت پذيرفته است .

حفظ وصیانت ماه رمضان :

در ماه  مبارك رمضان   دو نوع حفظ ودوصيانت در برابر انسان  بوجود مى ايد :

1- حفظ انسان  از   وسوسه هاى شيطان


2- حفظ انسان از گرفتارى هاى  عذاب الهى

خـوشحالى هـاى  مــاه مبا رك رمضان :


روزه دار  در ماه رمضان دارايى  دو خوشحالى در يك روز ميباشد  : 


-1 وقتيكه روزه دار روزه خويش را   افطار ميكند.  

-2 دومين خوشحالى ملاقات با ذات پرورد گار در روزه قيامت  است .


درحدیث شریف آمده است :« كسيكه با ايمان واحتساب ( نيت كسب ثواب ) روزه  گيرد  ،  تمام گناهان را كه قبلآ مرتكب گرديده باشد ، بخشيده  ميشود»( رواى حديث  بخارى  ومسلم )

کلمه رمضان :


رمضان ماهى است كه بشويد ، هم بسوزد . بشويد  به آب  توبه دل ها ى مجرمان را  ،

بسوزد به آتشى گرسنگى تن ها  بندگان را ، رمضان در لغت از)  رمضا  (  به معناى شدت  حرارت  ويا به معناى  سنگ گرم وداغى گرفته شده است  وايـــن بدين معناى كه اگر اين سنگ داغ را  به هر چه بگذارند  آنرا بسوزند .

ويـا هم رمضان  از « رمض » گرفته شده  است  كه به معناى  باران است  كه بر هر چه برسد ، آن را  بشويد .

واقعٱ اين كلمه از دقت ولطافت  خــاصى برخـــوردار است ،  چون در اين ماه  گناهان  انسان  
بخشيده مـى شود ، بنٱ بر مسلمانان است   تا به ضميمه  مـــاه  رمضان  هميشه  كلمه مبارك  را اضافــــه نمايد ، وهميشه  آنرا  بنام  «  ماه مبارك رمضان »   ياد نمايند. 
پيامبر اكرم صلی الله علیه وسلم مى فر مايد : «إنما  سمى  الر مضان  لانه  يرمض  الذ ونوب ؛ ماه رمضان  به اين  نام  مسمى شده بخاطر آنكه گناهان  را مى سوزا ند. 
پيغمبر صلى الله عليه وسلم در جاى ديگرى ميفرمايد : «ارمض الله فيه  ذنوب المؤ منين  وغفور  الله  لهم » «  ماه رمضان ماه است  كه آن گناهان  مؤمنان  پاك  وشسته  ميشود  وخداوند ( ج)  ايشان را مى بخشد. 
ماه رمضان از جمله يكى از  ما ه هاى  است  كه نامش در قرآن ذكر يافته است .اين ماه در روايات  وفر هنگ اسلامى بخشى از بر نامه  ريزى الهى  براى  تر بيت بشرى تلقى مى شود ، كه از بر كت آن هر سال تحولى فكرى  ، وفر هنگى  در جامعه  اسلامى  پديد مى آيد. 
همچنان در روايات اسلامى ، ماه  مبارك رمضان ،ماه خدا وميهمانى  امت  پيامبر  اكرم  صلی الله علیه وسلم خوانده شده است وخداوند متعال  در اين ماه  در نهايت  كرامت  ومهر بانى  پذيرايى مى كند ؛ پيامبر اسلام  مى فر مايد :« ماه رجب  ماه خدا  ، ماه شعبان  ماه من  وماه رمضان ماه امت من است ، هر كس كه در اين ماه  روزه  بگيرد بر خدا ست كه گناها ن شان را  ببخشد »
  

معناى لـغــوى  روزه  :


روزه يا «  صوم» « يا صيام  » به معناى باز داشتن وخود دارى كردن از چيزى را گويند .

ودر اصطلاح  شريعت   منظور  از صوم آنست  كه شخص   از صبح صادق  طلوع فجر دوم  تا غروب  افتاب خود را از مفطرات يعنى آنچه مورد ا شتهاى شكم وفرج است به نيت مخصوص نگاه كند.


حمكت وفلسفه فرضيت روزه :


حكمت وفلسفه فرضيت  روزه بالاى مسلمانان  براى  تقويت روح مسلمانان براى مقاومت با تملايات  وهوس هاى جسم  است . زيراروزه قدرت هوس هاى بدن را تقليل  ميدهد وانسان را  از بسيارى  تمايلات  نفسانى  كه لايق  مقام  انسان  نيست  باز ميدارد . وبدينترتيب  روزه  روح  انسان  را تقويت  ميكند .    


حـكم فــرضيت  روزه :


بر اساس حكـم الهى: « يا ايها الذين  آمنوا كتب عليكم  الصيام  كما كتب  على الذين  مـن  قبلكم»« اى كسانيكه ايمان اورده ايد  روزه  برشما  فرض گــردانيده شده ، چنانكه فرض كرده شده بر كسانيكه پيش شما بودند.» ( سوره بقره : آيه متبركه – 183 )
دلا یل وجوب رمضان درحدیث:

درحدیثی پیامبر صلی الله علیه وسلم در مورد وجوب رمضان آمده است  :«  بني الاسلام على خمس: شهادة أن لا إله إلا الله، وأن محمدا رسول الله، وإقام الصلاة، وإيتاء الزكاة، وصيام رمضان وحج البيت » »( صحيح مسلم : ۱/۴۵-۲۰-۱۶  ) ، ( صحيح امام بخاري : ۱/۴۹/۸)  

( اسلام  بر  پنج  چیز  بنیاد  نهاده  شده  است‌:‌گواهی  بوحدانیت  الله‌،  وگواهی  برسالت  محمد  بن  عبدالله صلی الله علیه و سلم    و  برپای  داشتن  فریضه  نماز  و  پرداخت  زکات  وگرفتن  روزه  ماه  رمضان  و  برگزاری  فریضه  حج  بیت‌الله  الحرام‌ ).

و  در حدیث  طلحه  بن  عبیدالله  آمده  است‌:‌که  مردی  از  پیامبر صلی الله علیه و سلم   سئوال‌کرد:  ای رسول  الله  خداوند،  چقدر  روزه  بر  من  فرض‌کرده  است‌؟  فرمود:  روزه  ماه  رمضان‌.  آنمردگفت‌:  آیا  غیرازآن  برمن  فرض  شده  است‌؟  پیامبر صلی الله علیه و سلم    فرمود:  نخیر.  مگراینکه  داوطلبانه  روزه  سنت  بگیری‌.

و  دلیل  دیگر  وجوب  روزه  ماه  رمضان  اجماع  امت  اسلامی  است‌،  براینکه  روزه  ماه  رمضان  واجب  و  یکی  ازارکان  و  پایه‌های  اساسی  دین  اسلام  است  وهرکس  منکر  وجوب  ان‌گرددکافر  و  مرتد  می‌باشد.


همچنان اجماع امت  بر اينست  كه روزه ماه رمضان فرض ويكى از اركان وپایه های اساسی ویکی از وضروريات دين مقدس اسلام است  وكسي  كه فرضيت  آن را  انكار  كند كافر  ومرتد است . ( فقه السنه : ۱/۳۶۶)


حكــم  وحكمت فـرضيت روزه   :


 روزه از قديم الزمان  بين انسانها مروج  بوده ، اگر  ادبيات  وقصص مصريان قديم ، چينى

ها ، يو نانى ها  را مورد مطالعه قرار دهيم در خواهيم يافت  كه روزه با  تفاوت هاى  روزه فعلى  مسلمانان  وجود داشته در آن زمان  روزه  هاى  يك روزه  يك هفته اى  ويا روزه  كه روزه داران  ازخوردن  برخى از خـــــوراك  باب  هــا  ممنوع بودند از جمله  خوردن  گوشت  ويا غيره  ما كولات ، طوريكه مظاهر  اين روزه را ميتوان  امروز هم  در كشور هاى  اروپايى وبـــرخى از كشور هاى  اسيايى  و پيروان ساير مذاهب  از جمله  در مذهب  كاتوليك ها  وپروتستانت ها  مشاهده كرد.


روزه وحكم قطعى  روزه  براى مسلمانان  بروز  دوم ماه شعبان  سال دوم  هجرت  توسط اين آيه مباركه براى مسلمانان ابلاغ گرديد.« شهر رمضان الذى انـــــزل فيه القرآن هدى للناس وبينت من الهدى والفرقان »( ماه رمضان  ماه ا ست كه در آن  قرآن نازل شده كه رهنمايى  مردم  است  ودلائل  هدايت  وتميز بين حق وباطل مى باشد.)

پروردګار با عظمت ما امر  فــرمود :«  فمن شهد منكم الشهر  فليصمه »  ، (هر كه از شما  آنرا بيابد روزه  اين ماه را بگيرد.


قرآن مجيد شهادت ميدهد كه روزه در تمام آديان  آسمانى  فرض بوده ودر نظام  عبادت هر امتى حيثيت بخش لازمى را  داشته  است «  كما كتب على الذين من قبلكم  »(  بقره ۱۸۳  )
( طوريكه فرض گردانيده شده  بود بر كسانى  كه پيش از شما  بودند. )

پيامبر اسلام ميفر مايد : « اگر شخصى  بدون عذر  شرعى  ومرض  ، يك  روزه  را  ترك كند اگر تمام  عمر  روزه بگيرد  با زهم  تلافى  آن را  نميتوان  كرد. »( رواى حديث احمد ، تر مذى ، ابوداود ).

زمانيكه حضرت محمد صلی الله علیه وسلم  به مد ينه  منوره هجرت كرد،ملاحظه كردكه  در آن ديار برخى از مردمان  در  روز عاشورا  روزه ميگرفتند  ، مسلمانان  با آنحضرت )ص(  مراجعه نموده  ودر مورد  خواستار  هدايت  گرديدند ، انحضرت صلی الله علیه وسلم   خود  روزه گرفت  وبه پيروان  خويش امر  
كرد تا روزه  بگيرند.

در صحيح  بخارى  از ابن عمر  ( رض )  نقل شده است : «  صام  النبى ( ص)  عاشورا ء  وامر بصيامه  فلما فرض رمضان  ترك »  ونيز در صحيح  بخارى  از عايشه (رض )  نقل شده 
است  كه : «  رسول خدا  به  روزه  روز عاشورا  امر  كرد  تا هنگامى كه  روزه  ماه رمضان  واجب شد . آنگاه  فرمود : » هر كس  مى خواهد  روز عاشورا  را  روزه  بگيرد وهر كسى  مى خواهد افطار  كند. »
  شخص حضرت محمدصلی هااله علیه وسلم قبل از فرضيت  ماه مبارك رمضان  ،  روزه ميگرفت  . وبه اين 

عبادت آشنايى داشت .


پيامبر صلی الله علیه وسلم   فرموده اند:  «  اذا دخل رمضان فتحت  ابواب السماء  وفى روايه فتحت ابواب الجنة وغلقت ابواب جهنم وسلسلت الشياطين وفى  رواية فتحت ابواب  الرحمة  »( چون ماه مبارك رمضان داخل شود ، در هاى  آسمان  كشاده  شود .  در روايت  ديگرى  آمده است  كه در هاى بهشت  كشوده  مى شود  ودر هاى  دوزخ  بسته  وشياطين در زنجير  كرده  مى شوند  ودر روايتى  آمده  است كه در  هاى رحمت باز مى شود.) 


هدف روزه :  


هدف واقعى روزه متقى شدن انسان است.پروردگار با عظمت ما میفرید:
« لعلكم تتقون »   تقو ى گوهر اخلاق است ، كه از محبت الهى ، از ايمان  بـه الله (ج )  درك  صفات  رحمت ، كـرم ، فضل وخـوف  خداوند (ج)   بـــوجود مى آيد.


روزه حـقـيـقى  :


روزه  حقيقى روزه اى  است كه انسان  با تمام  احساس وشعور  كامل  به ادا ى آن اقدام نمايد. واز تمام  مكروهاتى  كــــه روزه را بى روح   وبى مفهوم مى سازد از آن جلو گيرى   بعمل آرد.


پيامبر اسلام  ميفر مايد :«  وقتى كه انسان  روزه  مى گيرد لازم است كه گوش ها  ، چشم ها ،  زبان ،  دست ها وتمام  اعضاى  بدن خود را  از  كار هاى  نا پسند يده باز دارد  » .


 وقت فر  ضيت ماه مبارك رمضان  :


خداوند پاك در سوره بقره  ( آيات ۱۸۳ –  ۱۸۵) ميفر مايد: «  يا يها الذين امنوا كتب

عليكم  الصيام  كما كتب عــلى الذين من قبلكم  لعلم تتقون ،  ايامٱ معدودت فمن كان منكم  مريضٱ او على سفر فعدة من ايام اخر  ا  …  يريد الله بكم  اليسر  ولا يريد بكم العسر .. »

(اى مــؤ منان  ! روزه بر شما فر ض گرديــده چنانچه  بر كسانيكه پيش از شما  بـــودن  فرض گرديده بود تا پر هيز كار شويد وخلعت  تقوى را در بر كنيد ، روزه  در روزه هاى  شمرده   شده واندك بر  شما فرض گردانيده شده ، پس  هر كدام از شما  كه مريض  ويا در سفر  باشد برايش  رواست  كه روزه  را  بخورد وقضاىى آنرا  در روز هــاى  ديگر بياورد وبر كسانيكه  به مشقت  زياد از عهده آن  مــــى 
بر آيند فديه است  به اندازه  خوراك  يك روزه  يك مسكين  ، وهر كه   بـه خوشى  ورضاى  خود در فديه افزودى به عمل آرد وبيش از يك نفر  مسكين  را سير  سازد برايش  بهتر  است روزه ،  گرفتن  تان براى  شما  بهتر  است اگر  ميدانيد  .   

ماه  رمضان  ما هيست  كه در آن  قرآن نازل  شده  كه براى مردم  وسيله  هدايت  ودلايل  روشن  از رهنمايى  ووسيله  امتياز حق از باطل  است . پس  هر كه حاضر  آن ماه  باشد  وآنرا  در يابد  آنرا  بگيرد  وهر  كه مريض ويا در سفر  باشد  برايش  رواست  كه آنرا  نگيرد وقضائى آنرا  در  روزهاى  ديگرى  بياورد وشماره روزهاى  

فوت شده را تكميل  كند.خداوند  خواهان  آسانى  وسهولت  بر شما ست  واراده  عسرت  ودشوارى  بر شما  را ندارد ،  وبراينكه  شما ،  شمار  آنرا  تكميل كنيد وبراى  اينكه  خداى  خود  را به بزرگى  ياد  كنيد  شما  را رهنمونى كرده وباشد كه شما  با سپاس وشكر  گزار  ومنت  بار خداى  خود  باشيد .)

روزه وقت  فرض ميگردد زمانيكه  تاكيد به رويت  هلال  ماه مبارك  رمضان  صورت  بپذيرد. بدين اساس دين اسلام بر مسلمانان واجب گردانيده است  تا به تاريخ ( ۲۹   شعبان ) براى ديدن  هلال  ماه رمضان  اهتمام  بخرچ  دهد.


۱- رويت ماه مبارك رمضان بايد توسط دونفرمسلمان ( خواه مرد باشد يا زن )  عا قل ، بالغ  وعادل  تصديق گردد.


۲ – اگررويت  ماه مبارك توسط عده زيادى  از مردم تصديق گردد ، در اين صورت  شرط عا دل بودن  از بين ميرود.


۳ – در صورتيكه  آسمان  ابر آلود باشد بنٱ با تكميل ۳۰  روز  از ماه  شعبان  فرضيت  روزه  حتمى ميگردد.
زمانيكه  رويت  ماه مبارك  رمضان بعمل آمد  بر مسلمانا ن لازم   است  تا خود روزه  گيرند  وخبر آنرا  بين همه  مسلمانان  بخش  نمايند.  اگر رويت  ماه مبارك  رمضان  در يكى  از كشور  ها  صورت گيرد بر ساير  مسلمانان   است كه  به مجرد  وصــول  خبر ،  روزه  بگيرند .  
پيامبر  اسلام  محمد صلی الله علیه وسلم   فرموده است  : 
«  صومو ا لرؤيته وأفطر لرويته ، فإن غمي عليكم الشهر فعدوا ثلاثين » «  هلال  را ديده روزه گيريد وهلال را ديده  روزه را  پايان  دهيد واگر در ( ۲۹)  شعبان  هلال ديده نشد پس حساب شعبان  را  ( ۳۰   )   پوره نمائيد » ( بخارى : ۴/۱۱۹/۱۹۰۹ )
ثبوت ماه مبارک رمضان :
ثبوت ماه مبارک رمضان به دو صورت ثابت می گردد.
1- طوریکه در فوق متذکر شدیم  تعداد روزهای ماه شعبان ، 30 روز کامل شود، لذا فردای آن یقینا اول رمضان می باشد .
2- در صورتی که هوا ابری و یا غبارآلود باشد، شهادت یک مرد عادل، یا یک زن عادل که هلال ماه رمضان را دیده باشند و شهادت بدهند کافی است و برای ثبوت عید فطر در صورتی که هوا آبری و یا  غبار آلود باشد، لازم است دو مرد عادل و یا یک مرد و دو زن عادل که هلال عید را دیده باشند، شهادت بدهند،  اما اگر هوا صاف باشد ضروری است  که جمع کثیری ماه را دیده باشند.

دعاى ديدن مـاه :


پيامبر صلى الله عليه وسلم وقتى  ماه نو را مشاهد ه ميگرد ند ، چنين دعا  ميخواندند. 
»اللهم أهله  علينا بالامن والايمان  والسلامة والاسلام ، ربى  وربك الله هلال  رشد وخير «  خدايا ! 
طلوع مهتاب  را بر ما  همراه آرامش وايمان ، سلامتى  واسلام بگردان . اى مهتاب ! خداى من  وخداى تو الله واحد است . آرزومندم  اين ماهتاب  هدايت وخير باشد.

اقســــــام روزه :

فـــــــرض :

روزه فرض در تمام سال  فقط  روزه گرفتن  ماه مبارك  رمضان  برمسلمانان  فرض است .


واجــــب :


روزه يى است كـه نذ ر شده باشد  وروزه  كفاره واجب است .  اگر شخصى  روزه ء  روز معيينى را نذر كرده  باشد  ، روزه  گرفتن  همان روز ضرور ميباشد . اما اگر  روزه را معين  نكرده  بود  هر وقت  كه بخواهد ميتواند  روزه  
بگيرد . اما تاخيرآن بدون دليل  لازم  نيست.



سنــــــت :


روزه  هايى است  كه پيامبر  اسلام  گرفته باشد و مسلمانان  را به گرفتن آن تر غيب  نموده باشد.

از جمله :
 – روزه  ،  روز نهم  ودهم  محرم بطور مسلسل. – روزه ،  يوم عرفه يعنى نهم ذو الحجة الحرام – روزه ،  ايام بيض : يعنى  روزه گرفتن  در  روزهاى(  ۱۳ ، ۱۴ ، و  ۱۵  )  هر ماه.

نفل :
روزه نفلى ، روزه غير از روزه ء هاى  فرض ، واجب  ومسنون  ، را روزه نفلى ميگويند كه روزه گرفتن در آن مستحب است از جمله : (  شش  روز  روزه ء  گرفتن  در ماه شوال المكرم   ، روزه كرفتن روز هاى  دوشنبه  وپنچشنبه  ، روزه گرفتن  هشت روز در دهه  اول ذو الحجة )


۱ – شش روز شوال  : 


از ابو  ايوب انصاري  ( رض )  روايت است  كه : پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود :

«من صام رمضان  ثم أتبعه ستا من  شوال كان كصيام الد هر » « كسي كه ماه مضان  وبدنبال آن  شش  روزه  از ماه  شوال  را روزه  بگيرد  مانند اينست كه يك سال  كامل را   روزه  گرفته باشد » (  صحيح سنن ابو داود : ۲۱۲۵ ) ،(صحيح مسلم : ۲/۸۲۲/۱۱۶۴) ،
( سنن الترمذى : ۲/۱۲۹/۷۵۶ ( ، )سنن ابن ماجه : ۱/۵۴۷/۱۷۱۶  )

۲و۳    -روز  عرفه براى غير حاجي  وروز عاشورا  وروز قبل  ازآن  .

فضیلت روزه روز عرفه :

از ابو قتادة  روايت  است : » سئل  رسول الله  ( ص) عن صوم  يوم  عرف  ؟ فقال : يكفر  السنة  الماضية  والباقية ، وسئل  عن  صوم  يوم  عاشورا ء ، فقال  يكفر  السنة  الماضية »
( از پیامبر صلی الله علیه وسلم در باره  روزه روز عرفه سؤال شد فــرمود : گناهان  سال  گذشته وسال  جاري  را از بين  مى برد ودر باره  
روزه  روز عاشورا  از او سؤال شد فرمود : گناهان  سال  گذشته  را از بين  مى برد ). ) صحيح مسلم : ۲/۸۱۸/۱۱۶۲ )

از ام الفضل بنت  حارث روايت  است :» أن نسا  تماروا عند ها  يوم عرفة فى صيام رسول الله ( ص)  فقال بعضهم : هو صائم ، وقال  بعضهم : ليس بصائم ، فارسلت  إليه بقدح لبن  وهو  واقف على بعيره  بعرفة فشربه« » مردم  در روز عارفه  در باره  روزه بودن  پيامبر صلى الله عليه  وسلم  نزد من  بحث وجدال  كردند . بعضى  از آنها  گفتند : او  روزه است  وبعضى  ديگر  گفتند  روزه نيست . من ظرفى از شير  را برايش  فرستادم ، ايشان  در حالى  كه روى شترش  در عرفه  ايستاد بود آن را نوشيد »  . (صحيح  امام بخارى ، فتح البارى : ۴/۲۳۶/۱۹۸۸ ،صحيح مسلم : ۲/۷۹۱/۱۱۲۳  ،  سنن ابود داود ) ابن المعبود : ۷/۱۰۶/۲۴۲۴ )

از ابو غطفان بن طريف  مري  روايت است : از ابن  عباس (رض ) شنيدم  كه مى  گفت :


« حين صام  رسول الله (ص)  يوم  عاشورا  ء وأمر بصيامه ، فقال  يا رسول  الله  إنه  يوم تعظمه  اليهود  

والنصارى  فقال  رسول الله (ص):  فإ ذا كان  العام  المقبل  إن  شا ء الله  صمنا  اليوم التاسع . فقال : فلم يأت  العام المقبل ، حتى توفى  رسول الله (ص)» (وقتى پيامبر صلى الله عليه وسلم  روز  عاشورا  را  روزه  گرفت  وبه روزه  گرفتن  آن دستور داد ،  مردم گفتند  اي  رسول  خدا عاشورا   روزي است كه يهود ونصارى آن را  بزرگ  مى دارند .

پيامبر صلی   الله علیه وسلم  فرمود  : سال  بعد  انشا ء  الله   روز نهم  را هم   روزه  مى گيريم. ابن عباس گفت : قبل  از آنكه  روز نهم  سال بعد  بيايد  پيامبر صلى الله عليه وسلم  فوت كرد .(صحيح سنن ابو داود : ۲۱۳۶ ) ، (صحيح مسلم : ۲/۷۹۷/۱۱۳۴ ).

4- گرفتن  روزه  در مـاه محــرم  :


از ابو هريرة  (رض )  روايت است كه پيامبر صلى الله عليه وسلم  فرمود : «  افضل  الصيام  بعد الرمضان شهر الله  المحرم، افضل الصلاة بعد الفريضة صلاة الليل» « بهترين   روزه  بعد  از ماه  رمضان  روزه  ماه محرم  وبهترين  نماز  بعد  از نماز  هاي  فرض نماز شب است ».


۵-اكثر  روز  هاي  ماه  شعبان :


از عايشه  (رض)روايت  است : « ما رأيت  رسول الله (ص)  استكمل  صيام  شهر قط إلا  شهر  رمضان ،  وما رأ يته  فى شهر أكثر  منه صيامٱ فى  شعبان  » ( پيامبر صلى الله عليه وسلم  را نديدم كه ماهى  را كامل   روزه  بگيرد ،  مگر  ماه  رمضان  و  او را  نديدم كه در هيچ يك  از ما  ه ها  به اندازه  ماه شعبان  روزه  بگيرد «‎»(صحيح امام مسلم : ۴/۲۱۳/۱۹۶۹) ، ( صحيح امام مسلم : ۱۱۵۶  – /۸۱۰/۱۷۵  ) ، (سنن ابو داد : ۷/۹۹/۲۴۱۷  )   


-۶  روز هاى  دوشنبه  وپنجشنبه :


از اسامه  بن  زيد  روايت  است : « إن نبي الله (ص)   كان يصوم  يو  الاثنين  والخميس ، وسئل عن ذلك فقال : إن  اعمال  العباد تعرض يوم  الاثين  والخميس »« پيامبر صلی الله علیه وسلم روز دوشنبه  وپنج شنبه  را روزه  مى گرفت . در باره  از او سؤال شد ، فرمود : اعمال  بندگان در اين دو روز( پيش خدا )عرضه ميشود »( صحيح سنن ابو داود : ۲۱۲۸ ) ، 
 پيغمبر اسلام  در سفر وحضر  در روز هاى بيض ) 13 ، 14 ، 15 ،  هر ماه ( افطار نميگرد. ) نساىى ، ترمذى ( 
قابل تذكر است  روزه ثوابى  را هر زمانيكه  از ادامه  آن خسته  شديد  ميتوانيد  آنرا  افطار نمايد.)


روزه  هـــاى ممنوعــــــه :


در ايام ذيل  گرفتن روزه  ممنوع مى باشد.


1-  گرفتن روزه  درايام شك )يعنى  اينكه  ساير  مسلمين  روز  دار نباشند ولى  به زعم  خويش  روزه  بگيرد.(


يــــوم شك :


)يوم شك يا روز شك) ، روز ۳۰ ما ه شعبان را گويند كه در شامگاه  روز ۲۹  شعبان ،   مهتاب ديده نشود  وبه طور قطعى هم معلوم نباشد كه فردا ۳۰  شعبان است  يا اول  رمضان . در  اين روز ، روزه گرفتن  مكروه تحريمى است .


 (  حضرت عمار بن ياسر )رض(  از پيامبر اكرم صلی الله علیه وسلم روايت نموده  اند كه : « من صام اليوم الذى شك فيه فقد عصى أبا القاسم 
 » كسى كه يوم شك  را  روزه  بگيرد با پيامبر  صلى الله عليه وسلم  مخالفت كرده است » ( سنن الترمذى : ۲/۹۷/۶۸۱ ) ، (سنن ابو داود : ۶/۴۵۷/۲۳۱۷ ) ،  
  ( روز عيدين عيد فطر وعيد اضحى ، يـــازدهم  ،  دوزادهم ، سيزد هم ذوالحجة .)


2- گرفتن  روزه  در روز عيدين ( عيد  فطر وعيد الاضحى)

3- گرفتن  روزه  در   دوره  حيض  ونفاس.

4- همچنان  پیامبر صلی الله علیه وسلم از روزه وصال منع نموده  است
وصال عبارت است (افطار نکردن) تا سحر:
درشرع منظور از روزه وصال  اینست که یک شخص مسلمان ، دو روز یا حتی بیشتر از آن را بدون افطار کردن روزه بگیرد ، یعنی هرگاه غروب شد افطار نمی کند و همچنان تا طلوع فجر امساک کرده و دوباره نیت روزه کرده و روزه روز قبل را با روز بعد وصل می کند.
در روایات اسلامی آمده است :
پیامبر صلی الله علیه وسلم چنین می کردند و پرواردگار با عظمت  قوت آنرا به ایشان اعطاء کرده بودند، ولی با آنهم پیامبر اسلام  امت خویش را از انجام روزه وصال  منع فرموده است نهی کردند تا رحمت و شفقتی برای مسلمین باشد.
و در صحیحین از ابوهریره رضی الله عنه روایت کردند که گفت : « نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم عَنِ الْوِصَالِ فِی الصَّوْمِ فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ: إِنَّکَ تُوَاصِلُ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: «وَأَیُّکُمْ مِثْلِی إِنِّی أَبِیتُ یُطْعِمُنِی رَبِّی وَیَسْقِینِ». فَلَمَّا أَبَوْا أَنْ یَنْتَهُوا عَنِ الْوِصَالِ وَاصَلَ بِهِمْ یَوْمًا ثُمَّ یَوْمًا ثُمَّ رَأَوُا الْهِلالَ فَقَالَ: «لَوْ تَأَخَّرَ لَزِدْتُکُمْ» کَالتَّنْکِیلِ لَهُمْ حِینَ أَبَوْا أَنْ یَنْتَهُوا. وفی روایة عنه قال لهم: «فَاکْلَفُوا مِنَ الْعَمَلِ مَا تُطِیقُونَ». (بخاری: 1965 ـ 1966) و ومسلم (1103).
یعنی: رسول الله صلی الله علیه وسلم از وصل کردن روزه به روزه دیگر، منع فرمود. یکی از مسلمانان پرسید: ای رسول خدا! شما خود، روزه وصال می گیرید؟ (بدون افطار و سحری، روز بعد هم، روزه می گیرید)؟ رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «چه کسی از شما مانند من است!؟ مرا خدا در شب، می خوراند و می نوشاند». اما وقتی مشاهده کرد که آنان از روزه وصال باز نمی آیند، سه روز پی در پی، همراه آنان، روزه گرفت تا اینکه هلال ماه نو (شوال) را رویت کردند. آنگاه، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «اگر هلال، رویت نمی شد، چند روز دیگر، بر آن می افزودم». راوی می گوید: این عمل پیامبر صلی الله علیه وسلم بخاطر مجازات آنها بود که حاضر نشدند از روزه وصال، باز آیند. و در روایتی دیگر، ابوهریره می گوید: پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «به اندازه توانایی خود، سختی عمل را تحمل کنید».
ابن قدامه در کتاب  « المغنی »  ( جلد 4 صفحه 436 ) مینویسد : «روزه وصال نزد اکثر اهل علم مکروه است».
و امام نووی گفته : «روزه وصال نزد ما (شافعیه) به اتفاق مکروه است، اما این کراهت تحریمی هست یاتنزیهی؟ دو نظر وجود دارد.. (صحیح ترین این دو نظر) نزد یاران ما (شافعیه) که ظاهر سخن شافعی هم هست آنست که کراهت تحریمی می باشد». “المجموع” (6/357).

یادداشت حکمی :
از احادیث نبوی ونظریات زياتري از علماء ي اسلامي  بوضاحت معلوم میگردد که روزه وصال حداقل  مکروه و ناپسند ميباشى  و پیامبر صلی الله علیه وسلم آنرا برای ما  مسلمانان نپسندیدند، وطوریکه فوقآ یاد اور شدیم حتی  برخی از علمآ حکم به حرمت روزه وصال هم صادر نموده اند .از جمله میتوان شیخ ابن عثیمین یاد اوری نمود ، موصوف در کتاب  «  الشرح الممتع  » (6/443) با صراحت بیان داشته است که: «آنچه برای من روشن گردید اینست که روزه وصال حرام است».

حكم روزه ء نفلى براى  زن شوهر دار:


زن نميتواند بدون اجازه  شوهر ش  در صورتيكه  شوهرش مقيم باشد ، روزه  ثوابى  بگيرد .

از ابو هر يرة  (رض )  روايت شده  كه پيامبر  اسلام  فرمود : « ولا تصم المرأ ة يــومٱ  واحد ٱ ،  وزوجها  شاهــد  إلا بإ ذنه ، إلا رمضان » (  روزه  نگيرد  زن حتى يك روز  در حاليكه  شوهر ش  باشد مگر به  اجازه  او غير از  رمضان )( احمد ، بخارى ، مسلم )

   اين حـديث شريف  بصورت آشكار  زن را  از روزه  گـــــرفتن  روزه نفلى  در حاليكه  شوهر ش  حاضر باشد منع مى كند زيرا 
ممكن  است  باعث تلف  حق او گرددولى  در    روزه  رمضان  چون فرض است  اجــازه  گرفتن  از شوهر  لازم  نمى باشد. 


روزه مــــكر وه:
   

روزه است كــــه انسان    تنها  روز  شنبه  ويا يكشنبه  را روزه بگيرد ويــا  فقط  روز عاشورا را روزه ء  بگيرد . ويـــا  روزه گرفتن  زن بدون  اجـــازه  شوهر  ، ويا روزه ء گرفتن  بدون  افطار  (كــه بنام  روزه وصال ) ياد ميگردد . وغيره از اين قبيل  روزه را در شريعت اسلام  بنام  روزه مكروه  مسمى   نموده اند.

روزه 
حــــــرام :

در روز هاى ذيل  سال  گرفتن  روزه ء حرام ميباشد .


1- در روز عيد رمضان  وقربان :
 از ابو عبيد مولاي  ابن أزهر  روايت است : در روز  عيد با عمر بن خطاب (رض)  بودم  گفت : پيامبر صلى الله عليه وسلم از روزه گرفتن  در اين دو روز  نهى فرموده  است ، اولين  روز  بعد  از ماه  رمضان ( عيد فطر )  ورزي  كه  

از قرباني  هايتان  مى خوريد ( عيد قربان )( صحيح امام بخارى : ۴/۲۳۸/۱۹۹۰ ) ، (صحيح امام مسلم : ۲/۷۹۹/۱۱۳۷ )


2- « ايــام تشريـــق »

از ابو مره  مولاي أم  هاني روايت است « با عبد الله بن عمرو نزد پدرش عمر و بن عاص  رفتيم ، غذايي جلو ما گذاشت  وگفت : بخوريد ، (عبد االه )  گفت  من روزه هستم ، عمرو  گفت :  بخوريد ،  اينها  روز هايى  است كه پيامبر  صلى الله عليه وسلم به ما امر  مى كرد  كه روزه  نگيريم واز روزه  گرفتن  ما را  نهى مى كرد . امام مالك  گفته است  : منظور از اين  روز ها  ايام التشريق است  .»


3  – روزه  گرفتن  جمعه  به تنهايى :


از ابو هرير ة (رض )  روايت  است : هيچ كدام  از شما  روز جمعه روزه  نگيرد  مگر  

اينكه  روز قبل  يا بعد از آن  نيز  روزه  بگيرد  . ( صحيح امام بخارى : ۴/۲۳۲/۱۹۸۵ ) ، (صحيح امام مسلم : ۲/۸۰۱/۱۱۴۴ ) ، ( سنن ابو داود : ۷/۶۴/۲۴۰۳ )

4- روزه گرفتن شنبه به تنهايى :


«در حديث عبدالله بن بسر  سلمى  از خواهرش صما ء  روايت است كه پيامبر صلى الله عليه وسلم فرمود : » روزه  شنبه  را به تنهايى  روزه  نگيريد  مگر  روزه  هاي كه بر شما  فرض باشد ،   واگر  بجز پوست  انگور  يا شاخه  درخت  چيز ديگرى  نيافتيد ، آن را بجويد تا آن  روزروزه  نباشيد »( سنن ابو داود : ۷/۶۶/۲۴۰۴ ) ، ( سنن الترمذى : ۲/۱۲۳/۷۴۱ )

5- روزه گرفتن نيمه دوم شعبان:
روزه گرفتن نیمه دوم شعبان بخصوص برای آنعده اشخاصیکه که به گرفتن روزه عادت نداشته باشد .  


از ابو هريرة (رض)  روايت  است كه پيامبر صلى الله عليه وسلم  فرمود : « هيچ  كدام  از شما  يك يا دو  روز  قبل  از رمضان  روزه  نگيرد مگر اينكه  به روزه  گرفتن  در آن  روز  عادت  داشته  باشد كه در اين  صورت  مى تواند آن روز  را روزه  بگيرد »( صحيح امام بخاري : ۴/۱۲۷/۱۹۱۴ ) ،( صحيح امام مسلم : ۲/۷۶۲/۱۰۸۲ )  

روزه بــالاى كى فـرض است  :



 سن بلوغیت 


اجماع علما ءاسلام بر اينست  كه روزه ( ماه رمضان ) برهر شخص مسلمان ،  عاقل ، بالغ ، سالم  ومقيم فرض است.
مسأله حيض  ونفاس درحالت زن و  پاك بودن وي ازین حالت تفاصیل خویش را دارند.
( برای معلومات مزید مراجعه شود به فقه السنه : ۱/۵۰۶  ط الريان ) 


امامفهوم شـرط بلـوغ :


شرط بلوغیت  بدين معنى  است كه مسلمان  كه بر  سن  بلوغ  رسيده  باشند  وتوانمندى  گرفتن  روزه  را  داشته  باشند . روزه  بالاى  آنان  فرض  ميگردد. اين بدين  معنى  است  كسانيكه  بـه سن بلوغ  نرسيده اند  گرفتن روزه  بالاى  آنان  فرض  نمى  باشد، وتکلیف شرعی ندارد .

پيامبر صلى الله عليه  وسلم در این مورد میفرماید :« رفع القلم عن ثلاثة : عن المجنون حتى يفيق ، وعن النائم حتى يستيقظ ، وعن الصبي حتى يحتلم »« تكليف  از سه دسته  برداشته  شده است : از ديوانه  تا زمانیکه هوشيار شود واز به خواب  رفته  تا تا زمانیکه بيدار شود واز كودك  تا بالغ شود » .( صحيح جامع صغير : ۳۵۱۴) ،( سنن الترمذى : ۲/۱۰۲/۶۹۳) .


مفهوم  شرط قادر بـود  ن  :


شر ط  قـادر  بودن  به اين معنى  است  كه يك  نفر  مسلمان توان  گرفتن  روزه  را داشته  باشد بالاى  آنان   گرفتن  روزه فرض ميگردد ،  ولـى  مريضان  كه توان  گرفتن  روزه  را ندارد  وبا گرفتن  روزه  وضعيت  صحي  آنان  برهم   ميخورد ودوكتوران  براى  آنان گفته باشند در صورتيكه روزه  بكيرند به وضعيت جسمانى شان  ضرر  ميرسد  در اين صورت  گرفتن  روزه  بر آنان  فرض نبوده . هر زمانيكه  از مريضى  بهبود  يابند وعذر  موجود مرفوع گردد به قضا ء  آن مبادرت  ورزند.
 

روزة  گرفتن كودكان
درفوق تذکر یافت که روزه بالا ی کسانی فرض میگردد که به سن بلوغیت رسیده باشد ، واطفال که تا هنوز به سن بلوغ نرسیده باشد ، روزه گرفتن بر آنان  واجب نمی باشد  ، ولی بر مسلمانان است  اطفال خویش  را اگر شرط قادر بودن را داشته باشد و بدون مشقت وسختی میتوانند روزه بگیرند ، به روزه گرفتن وادارش کنند ،  تا این عمل بحیث عادت شان مبدل گردد . زيرا صحابه فرزندان خردسال خود را به روزه گرفتن وادار مي نمودند.
( بخاري(۱۹۶۰). مسلم( ۱۱۳۶). راویان می افزیند ، تا جايي كه بعضي از كودكان در اثر سختيِ روزه گريه مي كردندو صحابه به آنان اسباب باز ي مي دادندتا با آن خود را مشغول كرده و سختي روزه را احساس نكنند.
« عَنِ الرُّبَيِّعِ بِنْتِ مُعَوِّذٍ قَالَتْ: أَرْسَلَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم غَدَاةَ عَاشُورَاءَ إِلَى قُرَى الأَنْصَارِ: «مَنْ أَصْبَحَ مُفْطِرًا فَلْيُتِمَّ بَقِيَّةَ يَوْمِهِ وَمَنْ أَصْبَحَ صَائِمًا فَليَصُمْ» قَالَتْ: فَكُنَّا نَصُومُهُ بَعْدُ وَنُصَوِّمُ صِبْيَانَنَا وَنَجْعَلُ لَهُمُ اللُّعْبَةَ مِنَ الْعِهْنِ فَإِذَا بَكَى أَحَدُهُمْ عَلَى الطَّعَامِ أَعْطَيْنَاهُ ذَاكَ حَتَّى يَكُونَ عِنْدَ الإِفْطَارِ.»  (بخارى: 1960) (ربيع دختر معوذ رضي الله عنه مي‏گويد: رسول ‏الله صلى الله عليه وسلم  صبح روز عاشورا به قریجات  و محله‏هاي انصار، قاصد فرستاد تا اعلام كنند كه: «هركس از صبح، روزه نگرفته است، بقيه روز، روزه بگيرد. و هركس، روزه بوده است، روزه‏اش را ادامه دهد». ربيع بنت معوذ مي‏گويد: بعد از آن، ما روز عاشورا را روزه  مي گرفتيم و فرزندان خرد سال خود را نيز وادار به روزه گرفتن مي كرديم. و براي آنها عروسكهاي پشمي مي ساختيم. و هر وقت يكي از آنها براي غذا گريه مي‏كرد، او را با آن عروسك، سرگرم مي كرديم تا اينكه وقت افطار، فرا مي‏رسيد.  )
ولي نباید فراموش کرد  :  اگر ثابت شود كه گرفتن  روزه برای اطفال ضرر میرساند باید اطفال  را از روزه گرفتن منع نمود. در مورد شیخ ابن عثيمين مینویسد : « بدليل اين كه الله تعالي ما را از سپردن اموال كودكان به دست آنان منع نموده است زيرا بيم آن مي رود كه مالش را هدر دهد. پس دقت كنيد وقتي كه الله تعالي مسلمانان را از سپردن مال كودكان به آنان منع نموده تا از ضرر و زيان مالي در امان باشند، پس به طريق اولي بايد ضرر هاي جسمي را از آن ها دور كرد، ولي باز هم نبايد براي جلوگيري، از روش سخت گيرانه استفاده كرد زيرا سخت گيري در امر تربيت كودكان كاري پسنديده و جالب نيست.  ( برای مزید معلومات مراجعه شود به فتوای شيخ ابن عثيمين- فقه العبادات- ص (225)
نظریات فقها در مورد سن بلوغ
قبل از همه باید گفت که در فهم دین مقدس اسلام  بلوخ دختران و پسران سن خاص و مشخصی ندارد و ممکن است این سن در همه یکسان نباشد، بنابراین تعیین کردن دقیق سن بعنوان سن بلوغ اشتباه است، بلکه صحیح آنست که به نشانه های بالغ شدن دختر و پسر نظر انداخته شود ، بدین صورت که:هرگاه پسری محتلم شد و یا منی از او خارج گشت و یا آنکه موی شرمگاه او نمایان شد، و در دخترها علاوه بر آن سه نشانه مذکور برای پسرها، دچار عادت ماهیانه (حیض) شد ، در هر سنی که باشند :   وجود تنها یکی از این نشانه ها، نشانه ی بلوغ آنهاست و از همان لحظه به بعد آنها شرعا بالغ محسوب می شوند و ، اگر جنون نداشته باشند- مؤظف به انجام تکالیف شرعی خود اعم از نماز و روزه و دیگر عباداتی که بر هر زن و مرد مسلمان بالغی واجب است، هستند.
بنابراین ممکن است که دختری در سن هفت سالگی و دیگری در نه سالگی دچار حیض شود و همانسال سن بلوغش است.
و همینطور یک پسر ممکن است در سن دوازده سالگی محتلم شود و دیگری در سن پانزده سالگی..
اما اگر بالفرض سن دختر یا پسر از حد معینی بالاتر رفت ولی نشانه های بلوغ در او یافت نشد، در اینصورت علما سن مشخصی را ملاک بلوغ قرار داده اند، مثلا در مذهب امام شافعی سن پانزده سالگی برای دختران و پسران را محدوده نهایی قرار داده اند، یعنی اگر دختری به پانزده سالگی برسد ولی نشانه های بلوغ در او دیده نشود، باز او بعد از پانزده سالگی (کامل) بعنوان مکلف شرعی موظف است تا عبادت و تکالیف شرعی را انجام دهد و همینطور سن پانزده سالگی برای پسرها هرچند که نشانه های (حیض، یا احتلام یا خروج منی، یا روییدن مو بر شرمگاه) دیده نشوند.
اما در مذهب امام ابوحنیفه و امام مالک‌‌ گفته‌اند کسی‌ که احتلام نشده باشد، حکم به بلوغ وی نمی‌شود تا اینکه بسن شانزده سالگی برسد و در روایت مشهورتری از امام صاحب ابوحنیفه هفده سال‌ نقل شده است‌. و در‌باره دخترگفته است باید بسن هفده سالگی برسد و داود گفته است‌: انسان با سن بلوغ نمی‌شود، مادام‌که احتلام نیابد اگرچه چهل ساله هم باشد. (برای معلومات مزید مراجعه شود به :فقه السنه سید سابق).
اما علمای تابع امام ابوحنیفه (یعنی علمای حنفی ) گفته اند که محدوده نهایی برای دختر و پسر پانزده سالگی کامل است، و این نظر مذهب حنابله  نیز میباشد .

جمعبندی کلی سن بلوغ در نزد علماء :
– امام ابوحنیفه:
سن نهایی تعیین بلوغ را برای دختران و پسران را هفده سالگی دانسته است.
– امام ابویوسف و محمد :
سن بلوغ دختران  و پسر ان را 15 سالگی  می دانند.

– امام مالک
علمای  مالکی :  اتمام 18 سال را برای پسران  و دختران سن بلوغ تعین نموده اند .
– امام  شافعی :
علمای مذهب شافعی : اتمام 15 سال قمری رابرای پسر و دخترسن بلوغ دانسته اند .
امام حنبل :
علمای حنابله :  اتمام 15 سال قمری رابرای پسر و دخترسن بلوغ  دانسته اند .
ظاهریه:
میگویند : هرگاه نشانه ی بلوغ ظاهر شود و سن مهم نیست.
البته همانطور که گفته شد اگر کسی قبل از آن سنین در وی نشانه های بلوغ ظاهر شود، او از همان لحظه بعنوان مکلف شناخته می شود، مثلا ممکن است دختری در نه سالگی بالغ شود و پسری در دوازده سالگی، ولی اگر هیچ علامتی از بالغ شدن در او دیده نشود، در آنصورت ملاک سنین فوق هستند، یعنی با رسیدن به این سن احکام شرعی بر آنها واجب خواهد شد.
ایا بلوغ زودرس در شریعت برای  اجرای قوانین اسلامی معتبر است؟
علما ء در تحقیقات خویش میگویند : رسیدن به سن بلوغ با یکی ازنشانه‌های زیر به ثبوت می‌رسد:
1-‌  خروج منی از وی‌، خواه درخواب باشد و یا بیداری‌، چون خداوند می‌فرماید:« وإذا بلغ الاطفال منکم الحلم فلیستأذنوا کما استأذن الذین من قبلهم »(سوره  نورآیه   59 )
(هرگاه اطفال شما بسن بلوغ رسیدند و احتلام شدند، باید بدون اجازه بر شما وارد نشوند، همانگونه که کوکان  پیش از آنان بودند اجازه می‌گرفتند) .
همچنان در حدیثی که بروایت ابوداود از علی بن ابیطالب پیامبر صلی الله علیه و سلم که در فوق تذکر یافت « رفع القلم عن ثلاث: عن الصبی حتی یحتلم.وعن النائم حتی یستیقظ وعن المجنون حتی یفیق » ( ‌ازسه‌کس قلم تکلیف برداشته شده است‌: ازکودک تا اینکه احتلام شود و از بخواب رفته تا اینکه بیدار گردد و ازدیوانه تا اینکه بهبودی حاصل‌کند و رشد خویش را باز یابد) .
همچنان حضرت علی کرم وجهه در روایت دیگری از پیامبر صلی الله علیه میفرماید :
« لا یتم بعد احتلام  »( ‌بعد ازاحتلام یتیمی وجود ندارد و دیگر یتیم نیست‌)(‌. بروایت ابوداود و بخاری‌.)
2-‌  در مورد تکمیل سن پانزده سالگی روایت  داریم از ابن عمر :
ابن عمر می فرماید : در  روز جنگ  « احد  » عمر من به چهارده میرسید ، نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم رفتم ، ودر مورد اشتراک خویش از انحضرت صلی الله علیه وسلم طالب هدیت شدم  که آیا من میتوانم در جنگ اشتراک نمایم یا خیر ؟  پیامبر صلی الله علیه وسلم چون  چهارده  ساله بودم  حق اشتراک را برای من در جنگ  احد نداد .
ولی در غزوه  خندق که پانزده سال  عمر داشتم ، پیامبر صلی الله علیه وسلم حق شرک در این غزوه  را برای من داد.
مورخین مینویسند : چون عمر بن عبدالعزیز این مطلب را شنید به مسولین خویش هدایت فرمود : ‌کسی را بجنگ نفرستند مگر اینکه به پانزده سالگی رسیده باشند و شخصیکه به سن  پانزده سالگی نرسیده باشد بوی تعرض نکنند.
امام ابوحنیفه و امام مالک‌‌ مساله احتلام  را شرط  بلوغ دانسته ومیفرمایند : کسیکه  احتلام نشده باشد، حکم به بلوغ وی نمی‌شود تا اینکه بسن شانزده سالگی برسد و در روایت مشهورتری از امام  صاحب ابوحنیفه هفده سال‌ نقل شده است‌. اما امام صاحب ابوحنیفه در باره سن بلوغ دختر میگوید که دختر باید  بسن هفده سالگی برسد .
اما  امام  صاحب داود میفرماید : «  انسان با سن بلوغ نمی‌شود، تا زمانیکه  احتلام نیابد اگرچه به سن چهل سالگی هم رسیده باشد .
3- ‌روییدن موی سیاه زهار که موی سیاه مجعد است‌، نه مطلق موی‌،‌که مطلق موی در زهارکودکان نیز هست‌. درجنگ بنی قریظه مرد را با روییدن موی زهار می‌شناختند و هرکس موی زهارش روییده بود، بوی اجازه شرکت در جنگ داده می‌شد.
امام صاحب ابوحنیفه  میفرماید :  با روییدن موی‌، هیچ حکمی ثابت نمی‌شود وروییدن موی زهارنه بلوغ است ونه علامت بلوغ‌ .   
4-‌ قاعده شدن وآبستن شدن‌، و با این سه علامت قبلی‌که ذکرشد بلوغ پسرو دخترثابت می‌شود و علائم بلوغ دختران علاوه برآنها قاعده شدن وآبستن شدن نیزهست‌. در حدیثی که امام بخاری از حضرت بی بی  عایشه روایت‌کرده‌  آمده است که : پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده است : « لا یقبل الله صلاة حائض إلا بخمار » (خداوند نماز زن بحیض افتاده بالغ را نمی‌پذیرد تا اینکه روسری داشته باشد و بدون آن نمی‌پذیرد.) 

 و اما ر‌شد عبارت است ازقدرت براصلاح مال و حفظ و نگهداری آن از ضایع شدن‌،‌که بصورت واضح وآشکار در معاملات مالی بیش از حد معمول و غالب‌، مغبون وزیان دیده نشود ومال را درراه حرام صرف نکند، پس هرگاه‌کسی بالغ شد و رشد نداشت‌، ولایت مالی بر او ادامه دارد و از تصرفات (فقط)مالی ممنوع است‌.
تا اینکه علائم رشد دروی بظهور رسد، بدون تحدید سن یعنی رشد مدرک عمل است نه سن معینی‌، برابرظاهرنص قرآنی چنین است بخلاف ابوحنیفه‌که سن معینی را در نظرگرفته است‌، هرگاه پس از رسیدن برشد از او سفاهت ظاهر شد، مجدداً بر وی حجر نهاده می‌شود، چون بقول جصاص ضرر سفاهت بهمه برمی‌گردد، چون هرگاه سفیه مال خود را با اسراف و تبذیر تلف‌کند، او محتاج می‌شود و وبال بر مردم و بیت‌المال است و این از جهت ولایت مالی است و اما ولایت برنفس بمجرد رسیدن بسن بلوغ و عاقل شدن‌، این ولایت از اوقطع و مکلف می‌گردد. و او می‌تواند در مال خود تصرف‌کند.
در تفسیرآیه‌:«  فإن آنستم منهم رشدا »، از سعید بن منصور بروایت از مجاهد روایت شده است ‌که ‌گفت‌:عقل‌، یتیمی را از یتیم دور نمی‌سازد، اگرچه سنش نیز بزرگ شده باشد مگر اینکه برشد برسد ورشد ملاک است نه عقل‌.(منبع:فقه السنه سید سابق)
اما در سایت معتبر اسلامی  (اسلام وب ) در باره کودکی که زود بالغ می شود چنین نوشته است:«  اگر کودک در سن پایین محتلم شود، در اینصورت شرع با وی همانند بالغین معامله می کند بجز حج، که بر وی واجب نمی شود مگر در صورت توانایی مالی و بدنی. بدلیل فرموده الله تعالی که می فرماید:« وَلِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً»  (آل عمران:97‏‎) یعنی: و برای خدا بر مردم است که آهنگ خانه (او) کنند، آنها که توانایی رفتن به سوی آن دارند.و اما اگر به سبب غرق شدن بمیرد، حکم شهید را دارد زیرا این حکم در سنت نبوی ثابت شده است . (برای معلومات بیشتر در این زمینه به کتابهای اصولی فقه مراجعه کنید. )


امــــراض :


امراض كه خوردن   روزه  را به  توصيه  داكتر  معالج  متدين  جواز  دانسته  عبارتند از :  (امراض سل ،  امراض  صدرى ، امراض معدوى ، امراض روانى ،  كه انسان  به گرفتن  روزه  از حالت  نورمال  خارج ميگردد. ( وغيره امراض خطرناك ومضر …)  اگر شخصى  فقط بــه اساس وهم  وخيال خود  كه گويا  روزه ء اورا مريض  مى سازد  ويا مريضى اور افزايش ميدهد ، در حاليكه  آن را   تجربه  هم  نكرده  ونه دكتور  متخصص برا يش مشوره  داده  روزه ء نگيرد  گنهگار بوده   وبايد كفاره آنرا هم  بپردازد.


شيخــوخت ويـا كبر سن :


شيخوخت ويا كبر سن  بدين معنى است  . آنعده  از مسلمانانيكه  توانمندى   گرفتن  روزه  را از دست  داده  باشند . به اساس اين حكم الهى   «وعلى  الذين يطيقونه فدية طعام مسكين » پيران كهن سال كه به زحمت مي توانند روزه بگيرند فديه اي كه طعام يك مسكين باشد واجب است) .
(اطاقه) به معني خيلي به زحمت و با صرف تمام قدرت كاري را انجام دادن است)، و عرب وقتي كلمه (اطاقه) را به كار مي برد، كه قدرت انسان در انجام كاري به آخرين درجه ضعف خود رسيده باشد ومتحمل ناراحتي و مشقت فراوان گردد.
در اين آيه شريفه منظور از ( يطيقونه) كساني هستند كه با مشقت فراوان مي توانند روزه بگيرند، مانند اشخاص پيرو از كار افتاده و انسانهاي بسيار ضعيف و لاغر ، و زنان شيرده به بچه هاي ، وزنان حامله، و مريضهايي هستند كه اميد به بهبودي آنها نيست. بر این گونه اشخاص ، روزه گرفتن برايشان بسيار مشكل است. مي توانند روزه نگيرند وطوریکه قبلآ گفتیم این شخص  به جاي روزه هر روز يك انسان فقير را طعام دهند، طعامي كه بايد به اندازه اي باشد كه يك انسان معتدل را سير كند، و وقتي اين فديه را دادند ديگر قضاي روزه بر آنان واجب نيست  .
همچنان اين  حكم  پروردګار  شامل  حال  انعده از كسانى  ميگردد كه به امراض مزمن  كه علاج  دوباره  آن  غير ممكن  باشد نیز شامل میګردد . یعنی  برآنان  گرفتن  روزه  فرض  نيست در بدل  آن ميتوانند  کفاره  دهند  که همان  سير  كردن  یک  روزه فرد مسکین  بر او واجب میګردد .
در شرعیت اسلام  این عمل نوعی رخصت و آسانگیری از جانب  پروردګار  به شمار می آید؛ چنانگه می فرماید: « يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ ».( خداوند آسايش شما را مي‌خواهد و خواهان زحمت شما نيست) ( بقره/185 )
و می فرماید: «   وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ » (  و در دين كارهاي دشوار و سنگين را بر دوش شما نگذاشته است )  (  حج/78.)
ابن عبّاس(رض) می گوید:( به انسان پیر و کهنسال اجازه داده شده است که  در ماه رمضان روزه نگیرد، ولی به خاطر هر روز خوراک یک نفر فقیر را بپردازد، و قضای روزه بر او واجب نیست.)
و بخاری با عبارتی نزدیک به این حدیث از ابن عباس روایت نموده است که این آیه درباره سالخوردگان و امثال انها نازل شده است:( وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَيْراً فَهُوَ خَيْرٌ لَّهُ ) (و بر كساني كه توانائي انجام آن را ندارند ( همچون پيران ضعيف و بيماران هميشگي و كارگراني كه ساليانه پيوسته به كارهاي سختي ، مانند استخراج زغال‌سنگ اشتغال دارند ، و زندانيان محكوم به اعمال شاقه‌اي كه پيوسته به كار سنگين وادار مي‌گردند ) لازم است كفّاره بدهند ، و آن خوراك مسكيني است ( از خوراك متوسّطي كه به خانواده خود مي‌خورانيد و بايد در برابر هر روزي يك خوراك متوسّط كه بتواند به طور معتدل مسكيني را سير كند بپردازيد ) و هر كه كار خير را پذيرا شود ( و بر مقدار فديه بيفزايد ، و يا علاوه از روزه فرض ، روزه سنّت نيز بگيرد ) براي او بهتر است.)   ( سوره بقره/  ایه :184   )


مجاهد 


مجاهد كه مصروف جهاد اعلاى كلمة الله ودفاع از مقدسات  وطن  باشد ، گرفتن  روزه  بالاى  آن فرض نيست . ميتواند بعد از  اينكه  امور  مجاهدت  اش  به پايان  رسيد  به گرفتن  روزه اقدام  نمايد.


مسافر
قبل از همه باید گفت که مسافرت درماه مبارک رمضان ممانعتی  ندارد، ولى  نباید این مسافرت  براى فرار از روزه صورت گیرد.
در مورد چګونگی حکم روزه مسافر باید به قرآن عظیمی الشان مراجعه کرد . پروردگار با عظمت ما میفرماید  . « فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ »كسانيكه  از شما  مريض ويا در سفر  باشد ، شمار روز هاى  ديگر  آنرا بگيرد. (  یعنی برای روزه دار  جواز دارد كه روزه ماه مبارک را افطار نمايد. )
علماء حدود مسافتى كه  در جمله  سفر بشمار ميآيد انرا  4 بُرد بر آورد نموده اند . هر بُرد عربى برابر است با (22.176) كيلومتر، در نتيجه مسافتى كه احكام سفر به آن تعلق ميگيرد برابر است با 4 برابر اين مقدار يعنى (88.704) كيلومتر ( برای معلومات مزید مراجعه شود  به كتاب «الفقه الإسلامي وأدلته» 1/74-75).
علما برای تآیید نظرایات خویش بر  روایات ذیل اسلامی استناد نموده اند :
1-  از پيامبر صلى الله عليه و سلم به سند ضعيف روايت شده است كه گفت: «يا أهل مكة لا تقصروا في أدنى من أربعة برد من مكة إلى عسفان»  (روايت طبراني در المعجم الكبير (11162)، ودار قطني (1/387)، وبيهقي  (3/13، يعنى: «اى اهل مكة، از مسافت كمتر از 4 بُرد ما بين مكة و عسفان (نمازها را) قصر نكنيد».
2- از ابن عباس رضي الله عنه سؤال شد كه آيا تا رفتن به عرفه نمازها را قصر كنيم؟ گفت: نه، ولى تا عسفان و جدة و طائف (ميشود نماز را قصر كرد) (التلخيص الحبير 2/46).
3- ابن عمر و ابن عباس رضي الله عنهما هنگام سفر در مسافت 4 بُرد به بالا (يعنى بيشتر از (88.704) كيلومتر) نمازها را دو ركعت ميخواندند و روزه را نميگرفتند.
ابن عمر هنگام رفتن به « ذات النصب » نماز را قصر كرد، و بين اين مكان تا مدينة 4 بُرد مسافت بود (فتح الباري 2/566).
در نتيجه كسى كه مسافت بيشتر از (88.704) كيلومتر را طى كند احكام سفر به او تعلق ميگيرد و ميتواند روزه را بشكند و نمازها را قصر و جمع كند، ولى همانطوری كه بيان شد بايد سفرش مباح باشد، ولى اگر مسافت طى شده كمتر از (88.704) كيلومتر باشد، احكام سفر به او  تطبیق  نميگيرد، و نميتواند كه روزه را بشكند و يا نمازها را قصر و جمع كند.
و نا گفته نماند كه مسئله فوق الذكر يكى از آراء علماء در مورد مسافت قصر و جمع میباشد، و نظريه هاى ديگرى نيز وجود دارد و علماء نزديك به 20 قول را در مورد مسافت قصر برای مسافر بيان كرده اند. که نسبت طولت کلام از ذکر آن جلوګیری مینمایم .
یادداشت :
به مجرد كه مسافر  به حالت  مقيم آيد به گرفتن  روزه  آغاز وايام قضا ء شده را  قضائى  بياورند.

همچنان علما ء میگویند   بر آنعده اشخاصی  در ماه مبارک رمضان احکام مسافرت تطبیق میگردد که مصروف مسافرت مباح باشد .
برای مسافر روزه گرفتن بهتر است  یا روزه نگرفتن :
طوریکه قبلا یاد اور شدیم که برای  شخص مسافر  مباح  است‌،‌که  در  رمضان  روزه  نگیرند  ولی  قضای  آن‌،  بر  آنها  واجب  می‌باشد.  و  بعد  ازماه  رمضان  بتعداد  روزه‌هائی‌که  نگرفته  است  قضا ء ان رابعمل ارد .
درحدیثی از  ابوسعید  خدری  روایت  است‌که‌ :«‌ما  در  ماه  رمضان  همراه  پیامبر صلی الله علیه و سلم    به جنگ  می‌رفتیم‌.  بعضی  ازما  روزه  می‌گرفتند  وبعضی  ازما  روزه  نمی‌گرفتند،  نه  روزه  داران  برروزه  خواران اعتراض  می‌گرفتند  و  نه  روزه  خواران  بر  روزه  داران‌.  و  حکم همین بود،‌که  هرکس  بتواند  روزه  بگیرد  روزه  باشد  وکار خوبی  است  و  هرکس  نتواند  روزه  بگیرد  و  در  خود  سستی  و  ناتوانی  احساس ‌کند،  روزه  نگیرد  وکار  خوبی  است‌«‌(  بروایت  احمد  و  مسلم‌. )
محدثین مینویسند که ، در یکی از روز ها  حمزه  اسلمی  به  پیامبر صلی الله علیه و سلم   گفت‌:  ای  رسول  خدا  من  در  مسافرت  توانائی  روزه‌گرفتن  را  در  خود  می‌بینم‌،  آیاگناه  داردکه  روزه  باشم‌؟  پیامبر صلی الله علیه و سلم    گفت‌: « هی  رخصة من الله تعالی فمن أخذ بها، فحسن، ومن أحب أن یصوم فلا جناح علیه »(این  یک  رخصت  است  از  جانب  الله ،  هرکس  بدان  عمل‌کرد  نیک‌کرده  است‌،  و  هرکس  خواست‌که  روزه  بگیرد   بر  وی  گناهی  نیست‌ ) (  بروایت  مسلم‌ ). 
همچنان در حدیث  دیگری  آمده است که شخصی به نام حمزه ابن عمرو در حالیکه مصروف مسافرت بود ، ولی با آنهم روزه میگرفت ، در یکی از روز ها  از رسول الله صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ پرسید: آیا در اثنای سفر روزه بگیرم؟ پیامبرصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فرمود:«  إن شِئْتَ فصُمْ، وإن شِئْتَ فأَفْطِرْ   » (  اگر خواستی روزه بگیر و اگر خواستی روزه را بخور.) ( بخاری (1943)، و مسلم (1121)
طوریکه ملاحظه مینمایم  پیامبر اکرم صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ به ایشان در گرفتن  روزه  اختیار داد وبرایش گفت اگر خواستی روزه بگیر واگر نخواستی  میتوانی روزه را افطار نمایی ، و همین اختیار، دلیلی است بر این که اگر مسافر می تواند بدون تحمل مشقّت و سختی روزه بگیرد، مجاز به این کار است روزه اش فرض باشد یا نفل، زیرا سبب جواز خوردن روزه در سفر وجود مشقت و سختی است.
از طرف دیگر روزه بودن همراه مشقت و زحمت دارای اجر و ثواب بیشماری است به شرط آن که شخص نیازمند به کمک دیگران نباشد و اگر نتواند امور خود را رسیدگی کند وبه اصطلاح  سربار دیگران می شود در این صورت خوردن روزه برایش افضل است. مطابق به فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم «  ذَهَبَ المُفْطِرُونَ الیومَ بالأَجْر» «امروز کسانی که روزه نبودند اجر و ثواب را حاصل نمودند.» بخاری (2890)، و مسلم (1119)
شیخ ابن جبرین طی فتوای گفته است :
روزه دار مسافر اگر محتاج باشد که رفقایش برای او سایه درست کرده و بر او آب بپاشند و شترش را آب دهند و خوراک و… تهیه کنند بهتر آن است که از روزه گرفتن صرف نظر کند تا مزاحم دیگران نشود؛ اما اگر روزه در روند کارش خلل ایجاد نکند افضل آن است که روزه بگیرد، روزه ی فرضی باشد یا نفلی. ( برای مزید معلومات مراجعه شود به  فتوا شیخ ابن جبرین- مورخه ی 2/1   در این بابت  )

بنآ بصورت کل گفته میتوانیم :
اگر شخصی در ماه رمضان هنگام سفر روزه اش را نخورد، روزه اش صحیح است مگر آن که روزه برایش زیان آور باشد که در این صورت تأکید می شود روزه اش را بخورد بدلیل حدیث پیامبرصَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ که فرموده: :« لیسَ مِنَ البِرِّ الصیامُ فی السَّفَر»«روزه گرفتن در مسافرت جزو نیکی و عبادت نیست.»  (  بخاری (1946)، و مسلم (1115).
نظریات علماء در مورد روزه مسافر :
ائمه اربعه و جمهور صحابه و تابعین بر این هستند که روزه گرفتن در سفر جایز و صحیح است، و اگر شخص مسافر روزه گرفت، روزه اش منعقد شده و بریء الذمه می شود. (برای مزید معلومات مراجعه نماید به رساله (الموسوعة الفقهیة جلد28 صفحه 73. )
امام ابوحنیفه ، امام شافعی ، وامام مالک بدین رای اند : اگر مسافر توانمندی روزه گرفتن راداشته باشد  ، بهتر است که روزه بگیرد . ومسافر که توان گرفتن روزه را نداشته باشد  بهتر است ،روزه نگیرد .
شیخ محمد بن علی بن محمد بن عبدالله بن الحسن شوکانی میگوید :
‌کسی‌که  روزه  برایش  سخت  و  دشوارو  زیانمند  است  وکسی‌که  به  عمد  می‌خواهد  از  رخصت  رو  بگرداند  و  با  آن  مخالفت‌کند  وکسی‌که  بر  خود  نگران  باشدکه  در  سفر  روزه  بگیرد  ممکن   است  دچار  خودپسندی  و  تظاهر  و  ریا گردد،  برای  همه  این  گونه  اشخاص  روزه نگرفتن  بهتر  است‌.  اگرهیچیک  ازاینها  مطرح  نباشد  روزه‌گرفتن  بهتر  می‌باشد. 
به همه حال اگر مسافر با گرفتن روزه دچار مشقت نشوند، روزه گرفتن برایش  بهتر است ولی اگرشخصی مسافر  دچارمشقت ، تکلیف وحرجی میشود ، بهتر است که  که روزه نگیرند.
افضلیت وعدم افضلیت روزه در مسافرت :
درمورد افضلیت وعدم افضلیت روزه در مسافرت توجه خوانندگان را به نکات ذیل جلب مینمایم :
حالت اول:
 اگر روزه بودن یا نبودن برای شخص مسافر یکسان باشد؛ یعنی روزه گرفتن بر وی (در سفر) تاثیر (چندانی) نمی گذارد، در این حالت روزه گرفتن برایش بهتر است؛ به دلایل زیر:
1- ابو درداء رضی الله عنه  در این مورد استدلال میاورد  «خَرَجْنَا مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه وسلم فِی بَعْضِ أَسْفَارِهِ فِی یَوْمٍ حَارٍّ حَتَّی یَضَعَ الرَّجُلُ یَدَهُ عَلَی رَأْسِهِ مِنْ شِدَّةِ الْحَرِّ وَمَا فِینَا صَائِمٌ إِلاَّ مَا کَانَ مِنَ النَّبِیِّ صلی الله علیه وسلم وَابْنِ رَوَاحَةَ. (بخاری:1945).
یعنی: در یکی از سفرها، همراه رسول خدا صلی الله علیه وسلم خارج شدیم. هوا گرم بود تا جایی که مردم از شدت گرما، دستهای خود را روی سرشان می گذاشتند. و از میان ما کسی غیر از رسول خدا صلی الله علیه وسلم و ابن رواحه، روزه نبود. 
در این حدیث مشاهده می شود که عده ای از صحابه روزه نبودند و تنها ابن رواحه همراه پیامبر صلی الله علیه وسلم روزه بودند.
2- روزه گرفتن در اینحالت باعث می شود که فرد مکلف در اسرع وقت تکلیف شرعی خود را انجام داده و بریء الذمه گردد، اما قضاء کردن آنها موجب تاخیر در بریء الذمه شدن انسان است.
3- روزه گرفتن برای وی در ماه رمضان آسانتر است؛ زیرا معمولا روزه گرفتن در زمانی که غالب مردم روزه نیستند اندکی سخت تر می شود.
4- روزه گرفتن در ماه رمضان فضیلت بیشتری دارد؛ چرا که انجام عبادات در رمضان افضلتر از دیگر ماههای سال است.
امام شافعی باتوجه به این دلایل ترجیح داده که روزه گرفتن برای کسی که روزه بودن و نبودن برایش یکسان است، بهتر است.

حالت دوم: 
روزه نگرفتن برای وی (مسافر) به حالش سودمند تر است؛ در اینجا می گوئیم: روزه نبودن افضل تر است، و اگر پاره ای از مسائل موجب مشقت بر وی گردد در آنصورت حتی روزه گرفتن بر وی مکروه است، زیرا کسی که در مشقت قرار دارد باوجودیکه الله متعال برایش رخصت داده اما وی از آن رخصت الهی عدول می کند قطعا مرتکب امری مکروه شده است.
حالت سوم: 
روزه گرفتن برای وی موجب مشقت شدیدی گردد که قابل تحمل نباشد؛ در اینحالت روزه گرفتن بر وی حرام است. به دلیل حدیث مسلم از جابر بن عبدالله رضی الله عنه که گفت:
«أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ خَرَجَ عَامَ الْفَتْحِ إِلَی مَکَّةَ فِی رَمَضَانَ فَصَامَ حَتَّی بَلَغَ کُرَاعَ الْغَمِیمِ فَصَامَ النَّاسُ ثُمَّ دَعَا بِقَدَحٍ مِنْ مَاءٍ فَرَفَعَهُ حَتَّی نَظَرَ النَّاسُ إِلَیْهِ ثُمَّ شَرِبَ فَقِیلَ لَهُ بَعْدَ ذَلِکَ إِنَّ بَعْضَ النَّاسِ قَدْ صَامَ فَقَالَ أُولَئِکَ الْعُصَاةُ أُولَئِکَ الْعُصَاةُ» . وفی روایة : «فَقِیلَ لَهُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ شَقَّ عَلَیْهِمْ الصِّیَامُ وَإِنَّمَا یَنْظُرُونَ فِیمَا فَعَلْتَ فَدَعَا بِقَدَحٍ مِنْ مَاءٍ بَعْدَ الْعَصْرِ» مسلم (1114) .
یعنی: پیامبر صلی الله علیه و سلم در سال فتح مکه بقصد مکه از مدینه بیرون شد وتا اینکه به چشمه آب عمیم‌ (‌دریک  میلی  عسفان‌) رسید، روزه  بود و مردم نیز با وی روزه بودند. به وی عرض ‌کردند که روزه مردم را ‌به مشقت انداخته و مردم به تو چشم دوخته‌اند. بعد ازعصربود، ‌که پیمانه‌ای آب خواستند و از آن نوشیدند و مردم به وی می‌نگریستند، پس گروهی نیز افطار کردند و گروهی همچنان روزه بودند. به ایشان عرض ‌کردند که‌ گروهی همچنان روزه هستند، او  فرمود: آنان نافرمانی کرده وگناهکارند‌‌. (‌چون پیامبر حکم کرده بود که از این رخصت  استفاده‌ کنند وآنان با آن رخصت مخالفت‌ کردند).( برای مزید معلومات مراجعه شود به :الشرح الممتع للشیخ محمد ابن عثیمین رحمه الله .ج6 ص355.
«امام نووی و کمال بن همام گفتند: احادیثی که دلالت بر افضلیت روزه خوردن (در سفر) دارند بر کسی حمل می گردد که با وجود روزه بودن دچار ضرر گردد، و در بعضی از احادیث به این مسئله تصریح هم شده است، و لازمست که (آن احادیث) را اینگونه تاویل نمود، تا بین احادیث جمع کرده باشیم، و این (جمع کردن) بهتر است از اینکه بعضی احادیث را نادیده بگیریم و یا ادعای نسخ نماییم بدون آنکه دلیل قاطعی باشد. و کسانی که روزه گرفتن یا نگرفتن آنرا (در سفر) یکسان می دانند، به حدیث عایشه رضی الله عنها استدلال کردند که: حمزه بن عمرو اسلمی رضی الله عنه – که زیاد روزه می گرفت – به پیامبر صلی الله علیه وسلم گفت: آیا در سفر روزه بگیرم؟ که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: اگر خواستی روزه بگیر، و اگر نه روزه ایت را بخور» متفق علیه». ( الموسوعة الفقهیة ) (  ج28 ص73.)
حکم تصیم سفردر روزماه مبارک رمضان:
بر طبق مذهب امام ابوحنیفه ،  امام مالک و امام شافعی ، هرگاه شخصی در شب نیت روزه فردا را بعمل اورد ، ولی در  صبح همان روز تصیم به سفر کرد براین شخصی  جایز نیست که روزه اش را بخورد،  این شخص  باید روزه اش را تاوقت غروب ادامه و  وروزه خویش کامل نماید، زیرا روزه عبادتی است که نسبت به حالت حضر و سفر مختلف است، و هرگاه این دو (حضر و سفر) با هم جمع شوند، حکم حضر بر سفر غالب می گردد. ( برای مزید معلومات مراجعه فرماید : به «حاشیه ابن عابدین » (2/431).
ولی در مذهب امام احمد  برای این شخص جایز است که هرگاه روزه دار در اثنای روز سفر کرد روزه اش را بخورد.(برای مزید معلومات مراجعه فرماید : به کتاب: ‏«المغنی» (4/345).‏
اما قول راجح همان رای امام احمد است، به دلیل عمومیت فرموده الله تعالی: «فَمَن کَانَ مِنکُم مَرِیضاً أو عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِن أیَّاٍم أَخَر» (بقره : 184).«و کسانی از شما که بیمار یا مسافر بودند (و روزه نگرفتند، به اندازه آن روزها) چند روز دیگری را روزه گیرند».
و نیز به دلیل حدیث جابر بن عبدالله رضی الله عنه که گفت: «أنَّ رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم خَرَج عامَ الْفتحِ إلی مکّة فی رمضان فصام حتّی بَلَغَ کُراع الْغمیم فَصَام النّاسُ ثمَّ دعا بقدح منْ ماءٍ فَرَفَعهُ حتی نَظَرَ الناسُ إلیهِ ثمَّ شربَ فقیل لهُ بَعْدَ ذلک إنَّ بعض الناس قدْ صامَ ؟ فقال : « أُولئکَ العُصاةُ، أُولئکَ الْعُصاةُ» وفی لفظ : فقیلَ لهُ إنَّ النّاس قدْ شقَّ عَلَیْهمُ الصِّیام وإنما ینْظرون فیما فعلتَ فدعا بقدح منْ ماءٍ بعد العصر فشرب». ( رواهُ مسلمٌ. ) یعنی: رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم در سال فتح مکه در ماه رمضان بسوی مکه رفت و روزه گرفت و مردم نیز روزه داشتند،  تا به (جایی بنام) کراءالغمیم رسید، آنگاه کاسه آبی خواست، و آن را بلند کرد؛ تا مردم به ایشان نگاه کنند، سپس نوشید، بعد از آن به ایشان گفتند: برخی از مردم روزه گرفتند، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: « آنان نافرمان هستند، آنان نافرمان هستند».  و در روایتی دیگر آمده: به ایشان گفته شد: مردم روزه برایشان دشوار است، منتظرند ببیند شما چکار می کنید، بعد از عصر بود که کاسه ی آبی را خواست و نوشید. مسلم روایت کرده است.
که در این روایت مشاهده می شود با وجود آنکه مردم تا وقت عصر روزه بودند ولی پیامبر صلی الله علیه وسلم در آن هنگام – به دلیل سفر- روزه خود را می خورد.
نظر شیخ الاسلام ابن تیمیه:
شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله  در مورد اینکه : «هرگاه کسی در اثنای روز سفر کند آیا خوردن روزه برایش جایز است  یا خیر  ؟ میفرماید :
دو قول مشهور علما در این مسئله وجود دارند که از امام احمد هر دو قول روایت شده، ولی ظاهرتر آنها اینست که: برای او جایز است، همانطور که در سنن ثابت شده که هرگاه یکی از صحابه در روز به سفر می رفت روزه را می خورد و یادآور می شد که آن جزو سنت پبامبر صلی الله علیه وسلم است، و در صحیح (بخاری) از پیامبر صلی الله علیه وسلم ثابت شده که او نیت روزه در سفر داشت و سپس خواست که کمی آب برایش آورند او نیز روزه اش را خورد درحالیکه مردم وی را می دیدند». ( برای معلومات مزید مراجعه شود به مجموع الفتاوی (25/212).
اما باید توجه کرد که  خوردن روزه تا زمانی برایش جایز نیست  ، تا که به سفر خویش اغز نه نموده باشد وبرای این شخص جایز نیست که در محل اقامتش روزه اش را بشکند.
شیخ  ابن عثیمین در (الشرح الممتع (6/218). مینویسد :
«صحیح آنست که او نباید روزه را بخورد تا آنکه شهر را ترک کند، زیرا او اکنون در سفر نیست هرچند که نیت سفر را دارد، و بخاطر این نیت برای او جایز نیست که (نمازش) را قصر کند تا آنکه از شهر خارج می گردد، و همینطور جایز نیست تا روزه را بشکند تا آنکه از شهر خارج می شود».

حمل :


زنان كه حامله  اند وميدانند كه به گرفتن  روزه  براى  حمل  وخود آن ضرر ميرسد مكلف به گرفتن  روزه   نيستند. 


ارضـــــــاع  :


اگر زن شيرده گمان غالب كند كه در صورت  روزه گرفتن  ضرر شديد به طفل  وى خواهد رسيد  اجازه دارد  روزه نگيرد.صرف قضاى روزه بر آنها فرض است .
از انس بن مالك  كعبى (ر  ض )  روايت شده  كه رسول  الله عليه السلام  فرموده است :« إن الله عزوجل وضع عن المسافر  الصوم  وشطر  الصلاة  وعن الحبلى والمرضع  الصوم » ( خداوند  عزوجل  برداشته  از مسافر روزه  ونصف نماز را  واز زن  حـــاملـــه  وشير ده  روزه را)

( احمد ، ابو  داود  ، ابن ماجه ، تر مذى ) 


امام  ابو حنيفه  ( رحمة الله عليه ) ميفر مايد :  اگر زنى  حامله يا شير ده  از  روزه گرفتن بتر سد  جايز است  افطار كند  فرق نمى كند  كه خوف  او بر خودش وطفل  اش ويا تنها بر خودش ويا تنها بر  طفل اش  باشد ، ودر صورت كه  قدرت  يافت  صرف بر او قضا ء  لازم است  نه فديه ، همچنان  پيهم  روزه گرفتن  در ايامى  كه قضا  مى كند  بر او لازم  نمى باشد.  اين حكم براى زنى كه  فرزند  خود را شير  ميدهد  وزنى  كه براى  شير دادن  اجير  شده  فرقى  ندارد  زيرا    اگرمــادر طفل  باشد شير دادن  به اساس  ديانت بر او وجب است  واگر  اجير باشد  شير  دادن  به اساس  عقد بر او واجب  شده است .


حـــائض ونفـاس در رمضان :

زنانيكه به دوره  حيض ونفاس باشند  جواز ندارد  كه روزه  دار  گردند . اگر زن حائض وزنى كه در نفاس  است  روزه بگيرند ، روزه آنها  صحيح نيست ؛ چون يكى از شروط  صحت روزه ، پاكي از حيض ونفاس  است وبر آنها 
قضا  واجب  است . 


در حديث  از بى بى  عايشه (رض )  روايت  است  : « كنا نحيض على  عهد  رسول الله (ص) فنؤ مر بقضا ء  الصوم  ولا نؤمر  بقضا ء  الصلاة » « ما در زمان  پيامبر صلى الله عليه وسلم  به حيض  مى افتاديم ،  به مادستور  داده  مى شد  كه تنها  روزه  را قضا  كنيم  نه نماز را »( صحيح سنن الترمذي : ۶۳۰  ) ،( صحيح مسلم : ۱/۲۶۵/۳۳۵) ، ( سنن ابو داود ۲۵۹  و ۱/۴۴۴/۲۶۰ ) 
زن  هر زمانيكه  از دوره  خلاص شدند  بــه تجديد نيت  به گرفتن  روزه  اقدام  نمايند.

زنانه حائضه  ونفسا ء   روزه فوت شده  شانرا  بعد از رمضان قضا ء مى آورند.( اگر  دوره  نسائى اش  قبل از فجر  صورت  گيرد  ميتواند اول نيت  وبعدٱ به گرفتن  روزه  ا قدام  نمايد واگر دوره  نسائى آن بعد از  فجر صورت  گيرد در صورتيكه  خواسته باشد  ميتواند در همان   روز  از خوردن ونوشيدن اباء ورزد . ولى  روزه آن درست  نبوده بايد به قضاء آن مبادرت  نمايد. (
قابل تذكر است  آنعده  از زنانيكه  مريض به جريان  دم   متداوم مبتلا ء اند  ( خارج از ايام  حيض ونفاس )  ميتوانند  روزه بگيرند. وحتى  نماز  پنچ گانه  را بشر ط آنكه  براى  هر نماز وضو  جداگانه  نمايد ، اداء نمايد.

اگر زن فقط يك لحظه قبل از شام حيض يا نفاس  ببيند  روزه اش  باطل  گرديده وبايد آنرا قطع كند. اگر خون حيض  يا نفاس براى لحظه يى  هم قطع  شود براى  روزه  نيت كند  هر چند غسل  را كمى  به تأخير  اندازد.
تبصره :
بايد  دانست اگر روزه انسان فاسد شود  بايد از خوردن  ، نوشيدن وساير  شكننده هاى  روزه  به جهت احترام  رمضان  خود  دارى  كند  اما  اين حكم  بر اى حائض  ونفسا ء  تطبيق  نميشود بلكه  بروى لازم است  كه خوردن ونوشيدن  خود  را از چشم مردم پنهان  نمايد.

استعمال تابلیت های برای جلوگیری عادت ماهانه :
برخی از خواهران غرض جلوگیری از عادت ماهانه  تابلیت های مخصوصی راغرض دفع خونریزی  استفاده مینمایند . به این تعداد از خواهران  باید گفت : پروردگار با عظمت ما حيض را برای دختران آدم قرار داده است وبرای اين دوره ماهانه حکمی ، طوریکه فوقآ بدان اشاره  نمودیم مقرر داشته است ، پس زنانیکه که دوره  حیض ونفاس وعادت ماهانه  باشد ، باید از گرفتن روزه اجتناب کنند ، و نبايد با خوردن تابلیت ها  واستفاده از وسایل دیگر که فطرت خلقت را بر هم زند، پناه ببرند . زیر این عمل از یک طرف  ضرربرای سلامتی جسمی زنان ببار میاورد ، واز طرف دیگر هیچ ثوابی از گرفتن روزه نصیب شان نمیگردد .  


شدت گـرسنگى  وتشنگى  :


اگر روزه ء دار  از شدت  گر سنگى  بـــه خطر زندگى  يـــا خطر  فتور  در عقل  باشد  ميتواند روزه نگيرد .


تــرس از هـلاكت :


اگر  به علت  محنت  ومشقت  احتمال مردن  ، يا ظالمى  بر كسى جبر  كند  كه اگر  روزه  گرفتى تر خواهم  گشت  يا  به سختى  ترا لت وكوب خواهم كرد  ويا يكى از اعضاى  بدن ترا قطع  خواهم كرد  ، اجازه است  كه روزه نگيرد.


بــى هــوشى :


اگر بيهوشى  بر كسى  طارى  گردد  وچند  روز دوام كند  . در اين صورت  قضاى  روز هاى  كه مانده  واجب است  .

جنـــــــون : 


اگر  جنون  بر كسى طارى گشت واز آن هيچ وقت بهبود نمى يابد  از گرفتن روزه معاف

است ، قضا  وفديه واجب  نمى باشد  ولى اگر بهبود  يافت  ، قضا  بر وى واجب است.

تبصره : 


اگرمریض ومسافر  با گرفتن  روزه  دچار  مشقت  نشوند ، روزه گرفتن بهتر است واگر دچار مشقت  شوند  بهتر آن است  كه روزه  نگيرند. در حديث  شريف از ابو سعيد خدري (رض )  روايت است :  « با پيامبر  صلى الله عليه وسلم در ماه رمضان به جنگ  با كفار  رفتيم بعضى  از ما  روزه  بودن وبعضى  ديگر  روزه  نبودند  بدون  اينكه  از همديگر  ايراد  بگيرند  ومعتقد بودند كسى  كه توانايى  روزه  دارد  اگر روزه  بگيرد  بهتر  است  وكسى  كه توانايى  روزه را ندارد  بهتر  آن است  كه روزه  نگيرد »( مسلم ۱۱۱۶ -۲/۷۸۷/۶۹  ) ، ( سنن الترمذى ۲/۱۰۸/۷۰۸ )

حالاتى كه شكستن  روزه  در آنها  جـا يـز است :


حمله  نا گهانى  مرض  كه خطر مرگ  را دربر  داشته  باشد  ويا حوادث ترافيكى  توام  با

خطر  باشد.
اگر كسى  نا گهان مريض  شود ويا در صورتيكه  روزه خود را  نشكند خطر  شدت  مریضی  اورا تهديد  ميكند  جـواز دارد  روزه  خود را بشكند.

اگر كسى را مار ويا گژدم  گزيد  وضرورت به دوا  باشد  ميتواند  روزه خود را بشكند.

شــــروط  روزه :
اول  اســــلام :
 يكى از شرايط روزه  همانا  مسلمان  بودن است . كسانيكه  از دين اسلام بر گردند  روزه  آنان باطل  است  ودر صورت  رجعت  دوباره  به دين مبين اسلام ميتوانند به قضا ء روزه اقدام  نمايد:


دوم نیت :

«  إنما الاعمالُ بِا لنياتِ ، واِینما  لِكُلِ اِمري  ما نوىٰ » « قبول وصحت  اعمال با نيات است ، پذيرش  وپاداش  هر عمل بستگى به نيت  آن دارد»
 معناى نيت اراده كردن در قلب ميباشد .

در (  آیه 88 و 89   سوره  شعراء )  پروردگار با عظمت ما میفرماید  : « یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ * إِلاّ مَنْ أَتَی اللّهَ بِقَلْبٍ سَلیمٍ »  (  در آن روز که مال و فرزندان سودی نمی‏بخشد، مگر کسی که با قلب سلیم به پیشگاه پروردگار اید )  

قبل از همه باید گفت ، روزه  بدون نيت درست  نمى باشد. روزه دار بايد در شب ( آغاز از غروب آفتاب  الى طلوع  آفتاب  يا فجر) نيت روزه رابعمل ارد.

طوریکه گفتیم  نیت  به معنی قصد قلبی است و ضروری  نیست که الفاظ  نیت به زبان  آورده شود. محل  نيت همان قلب است  .

 نيت روزه  ميشود  از آغاز شهر رمضان  آغاز والى  اخير ماه  رمضان ادامه  يابد.

ضرورت   به تجديد  همه روزه  آن نيست. ولى  اگر  روزه به اثريكى   از عذر های شرعى  مقطوع  گردد ضرورت است  كه به آغاز دوبارۀ  نيت  روزه  نيز تجديــد بعمل آید.

اگر قرار باشد که روزه دار نیت هر روز میواهد تجدید کند ، پس لازم است ، نیت قبل از طلوع فجر مطابق حدیث که از حفصه روایت گردیده که پیامبر صلی الله علیه وسلم  فرموده است : « من لم يجمع الصيام قبل الفجر فلا صيام له» (کسي که قبل از طلوع فجر نيت روزه نکند روزه‌اش صحيح نيست) . (صحيح مسلم : [ص. ج 6538]، د (2437/122/7)، ترمیزی  (726/116/2)، نسایی  (196/4).
( نيت  به هر زبان كه شخص ميخواهد ميتواند آنرا بجاء  آورد. نيت  تنها  به الفاظى عربى شرط نيست. )

اگر شخصى در شب  نيت ميكند بگويد : « وبِصومِ غـد نويتُ مِن شهرِ  رمضان »   

( ومن  نيت كردم  براى فردا  روزۀ  ماه مبارک رمضان را )   وشخصى  كه در روز نيت ميكند بگويد : « نـويت وبصوم اليوم مـن شهــر رمـضـــان »( من نيت كردم  براى  امروز روز ۀ  ماه مبارک رمضان را. ).

براى مسافر ضرور است  كه در رمضان  نيت كدام  روز ۀ واجب را ننمايد ، اگر نيت روز ۀ فرض  رمضان  را كند  يا نيت  روز ۀ  نفلى  را در هر صورت  درست است.


كسيكه  روز ۀ قضاى رمضان  المبارك  را ميگيرد ، ضرور  است  كه بطور  معين  نيت   روز ۀ فرض را بنمايد.


اگر شخصى  در شب  نيت  روزه  را فراموش  كند  ودر  روز بيادش آيد باید ګفت که در سه  نوع  روزه  نيت كردن  تا قبل  از زوال  آفتاب  صحيح ميباشد كه عبات اند از :

« روزه  رمضان المبارك  ، روزه هاى  نذر كه   روز يا تاريخ  آن معين  گرديده  باشد ، روزه نفلى».


در چهار نوع  روزه نيت  كردن  از غروب  آفتاب  تا طلوع  صبح  صادق ضرور بوده وپس  از طلوع  صبح  صادق  نيت كردن  كافى  نمى باشد واين  روزه ها  عبارت  اند از :

« روزه قضايى  رمضان المبارك، روزه  هاى  نذری كه روز وتاريخ  آن معين  نشده باشد ،   روزه  هاى كفاره  ، روزه هاى  قضايى  روز ۀ  نفلى  كه پس  از آغاز  به علتى  فاسد  شده باشد.»

اگر شخصى در شب بنابر  دليلى  اراده  روزه گرفتن  را نداشته  ودر صبح  هم به فكر   روزه  نگرفتن  باشد ، سپس  قبل از زوال  آفتاب  فكر كند ترك  روز ۀ رمضان  درست نيست و ګناه دارد  ونيت كند  روزه اش  صحيح  ميباشد ، اما اګر چيزى  خورده باشد ضرورت  به نيت نمى افتد.


فــرايــض  روزه  : 


در روزه از نمودار شدن  صبح  صادق  تا غروب آفتاب  كناره گيرى  كردن از سه  چيز فرض است : (امتناع از خــــوردن ، امتناع  از نوشيدن ،  امتناع  از لذ ت جنسى  )

سنن ومستحبـــات روزه :

سحرى كردن  اگر چه به   دانه  خر ما باشد ،  خوردن سحرى  در اخير  وقت  مستحب است  طوريكه  چيزى وقت  به صبح صادق  مانده باشد.  نيت روزه ء در شب مستحب است ، عجله  در افطار  پس  از غروب  آفتاب  تاخير نكردن  در  افطار مستحب است . افطار با آب وخر ما مستحب  بوده . روزه دار   بايد در مـــاه مبارك رمضان از : غيبت ، سخن  چينى ،  در غگويى ،  غالمغال ،  قهر وظلم   ، امتناع بعمل آرد.


وقـــــت  روزه :


وقت روزه  فرضى  ويا روزه شرعى،  به حكم قرآن از طلوع  صبح  صادق آغاز وتا غروب  آفتاب  ادامه  مى يابد . 

چنانچه در( آيه 187  سوره بقره ) آمده است :

« وكلوا  واشربوا  حتى يتبين لكم الخيط  الابيض من الخيط ا لاسود من الفجر  ثم أتموا  الصيام الى اليل  »  ( تا آن وقت  بخوريد وبنوشيد كه خط  سفيد از خط سياه  خوب نمايا  ن  وآشكار  شود وباز  روزه  را تا اول  شب  به اتمام رسانيد وآنرا بگيريد. ) ولى در كشور هايكه آبر الود اند وتعيين  وقت  در آن دشوار  است  فتواى علما  است  كـه افطار  به وقت محلى  نزديكترين كشور اسلامى  صورت  مى پذيرد  .


روزه گرفتن در شب  جواز نداشته  خداوند ( ج)  شب  را براى استراحت  افريده « هو الذى جعل لكم الليل لتسكنوا فيه والنهار مبصرٱ إن فى ذالك لايات  لقوم يسمعون»(سوره  يونس آيه 178  ) 


سحـرى« پـس شب » وا فــــطار :

پيامبراكرم (ص)فرموده است  : « سه امر از جمله  اخلاق  پيامبرانه  ميباشد  :« تاخير  در سحرى ، تعجيل   در افطار ،  در نماز دست راست  را بر چپ  گذاشتن » پيامبر اسلام ميفر مايد : « سحرى  بخوريد  ، زيرا  در خوردن سحرى  بر كت است :  براى روزه  گرفتن  روز از  خوردن  سحرى كمك بگيرد وبراى  قيام ليل ( تهجد ) از خوابيدن  بعد از  ظهر  كمك  حاصل كنيد. »

براى  روزه   دار مستحب است  كه با خرما تازه افطار  كند  ودر  صورت  عدم موجوديت  آن  با آب  افطار  نمايد ودر زمستان  ميتواند  با خر ماى  خشك و در صورت  عدم موجوديت  آن  با آب  افطار  كند تا معده  آماده  گرديده  وغذايى  را كه  بعدٱ  خورده ميشود بتواند هضم  نمايد . پس  از آنكه  شخص  با خر ما  يا آب  وغيره  افطار  كرد  نماز شام  را ميخواند وبعد  از آن  غذا  ميخورد و پيامبر  (ص)  فرموده  است : «  إذا أفطر  أحدكم فليفطر على تمر ، فإن  لـم يجد فليفطر على ما ء  فإنه  طهور » « چون افطار كند  يكى از شما  پس  افطار  كند با خر ما  ، پس  چون  نيافت پس  افطار كند با آب  زيرا  پاك  كننده است  »( متفق عليه )
 براى روزه دار  عجله در افطار  وتأ خير  در سحرى  افضل ميباشد زيرا پيامبرصلی الله علیه وسلم   فرموده است  : « لا تزال أمتى  بخير ما أخروا السحو ر  وعجلو ا الفطور»« هميشه امت من به خير باشند  تا وقتيكه  به تاخير اندازند  سحرى  را وشتاب  كنند  در افطار ».


دعــاى افــطار :

« اللهم لك صمت وعلى رزقك افطرت  »( خداوند !  من براى تو  روزه گرفتم  واز رزقى  كه تو نصيبم كرده اى  افطار نمودم )( رواى حديث شريف:  ابوداود ).

ويا اين دعا :

« بسم الله والحمد لله ، اللهم لك صمت وعلى رزقك افطرت وعليك تو كلت سبحانك وبحمدك ، 
  

تقبل منى ، انك انت السميع العليم » 

دعا بعد از افطار :


« ذهب الظما ء وابتليت  العروق وثبت الاجر  ان شا ء الله »(تشنگى زايل  شد، رگ ها سيراب گشت، واگر خداوند خواست اجر نيز خواهد رسيد.)( رواى  حديث شريف : ابوداود ).


ثـــواب افطار دادن :


اگر شخصى به روزه دار افطار دهد انقدر اجر وثواب  كمايى  مى كند  كه نصيب  روزه دار ميشود ، هر چند  افطارى  مذكور چند  لقمه  نان  يا يك خر ما باشد.
پيامبرصلی الله علیه وسلم  فــرموده است :  
« شخصى كـه روزه  دارى  را افطارى  دهد  او  را اجر وثواب مانند  روزه  دار است »( بيهقى ).

حکم آذان برای افطار دررمضان
ما مسلمانان که در کشور های غربی زندگی  بسر میبریم وبسیاری ما مسلمانان  از نعمت شنیدن آذان مانندآذان در جوامع اسلامی محروم هم  هستیم ،   و به این ترتیب کمبود بزرگی را  احساس نموده، مشتاق  شنیدن  آذان  وکلمات شرین آن  از منار های مسجد هستیم ، این   اشتیاق در ماه مبارک  رمضان  بیشتر میگردد. واقعیت چنین است که درین کشور های مقیم و جوامع که مردم آن بیشتر مسیحی اند  زیادتر اوقات  حالاتی  پیش می هم  اید که در وقت افطار ،صدای زنگ کلیسا را میشنویم .
بسیاری  از مسلمانان  وبخصوص  افغانها محترم ما در کشور های غربی ، عادت دارند که افطار  را به آذان می  آغازند و آذان را برای  افطار  شرط میدانند.
میخواهم خدمت  خوانندۀ  گرامی  بعرض برسانم که آذان  برای  افطار دردین مبین  اسلام شرط نبوده وروزه دار بدون  آذان  میتواند  روزه خویش را هم افطار نماید.
این بدین معنی است که شنيدن آذان جهت افطار  برای روزه دار شرط نيست، بلکه آذان اعلامی است جهت انجام عبادت نماز در وقت خاص خود، که چون افطار در هنگام آذان مغرب است، لذا آذان نشانه اي براي جواز افطار روزه دار  شده میتواند ، ولی  لازم و شرط نیست که روزه دار  تا زمانیکه  صداي آذان مغرب را نه شنود ،  نبايد افطار کند.
برای روزه دار کافيست که ساعت مغرب واینکه  که آيا وقت نماز مغرب رسيده است يا خير، با مطمین شدن از این  امر  روزه دار میتواند  روزه اش را  افطار نموده ، وبعد از آن با ادای نماز مغرب خویش بپردازد .
وقت آذان مغرب بعد از غروب کامل آفتاب بوده ، وخوشبختانه  که بشر امروز به چنان  امکانات  بیشرفته  تخنیکی والکترونیکی  دست  یافته، که این مشکل  تا حد ممکن برای  مسلمانان  بخصوص در جوامع  غیر اسلامی ویا غربی نیز حل گردیده. همچنان خوشبختانه  بسیاری از مراکز اسلامی جنتری های اسلامی وتقویم  های   شرعی را قبل از ماه مبارک رمضان  به  طبع رسانیده وبدسترس مسلمانان  قرار میدهند ، که در این کار امکاناتی خوبی در اختیار مسلمانان قرار میدهد.
افطار قبل از نماز مستحب است
مستحب است قبل از نماز خواندن ابتدا روزه ی خود را با خوردن چند عدد خرما یا آب باز کرد بعدآ به ادای نماز  پرداخت .
در حدیث که از انس (رض ) روایت  گردیده آمده است : (کان رسول الله صلی الله علیه وسلم یفطر علی رطبات قبل أن یصلی، فإن لم تکن رطبات فعلی تمرات، فإن لم تکن حسا حسوات من الماء) «پیامبر صلی الله علیه وسلم قبل از آنکه نماز مغرب را بخواند با چند خرمای رطب افطار می‌کرد، اگر خرمای رطب نبود چند خرمای خشک و اگر خرمای خشک نبود، چند جرعه آب می‌نوشید». ( حدیث شماره 2339  ابوداود )
در ضمن باید گفت : اگر احیانآ  حالت پیش  آید که افطار بعد از اذان صورت گیرد ، روزه دار  گناهی را مرتکب نشده ولی همینقدر باید گفت که ترک سنت کرده و فضیلتی را از دست داده است در حالیکه می تواند حداقل مقدار کمی آب بنوشد و بعد نماز بخواند و این امر بسیار سهل واسان  است.

وقت افطارمؤذن دررمضان
در نزد بسیاری از مسلمانان این سوال مطرح است که : مؤذن اول افطار کند و بعد اذان  دهد و یا بعد از اذان خودش افطار نماید؟در مورد باید گفت : معیار و ملاک اصلی برای شروع و جواز افطار، در حقیقت غروب آفتاب ، چنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إذَا أَقْبَلَ اللَّیْلُ مِنْ هَهُنَا وَأَدْبَرَ النَّهَارُ مِنْ هَهُنَا وَغَرَبَتِ الشَّمْسُ فَقَدْ أَفْطَرَ الصَّائِمُ» بخاری (1954) ومسلم (1100).‏یعنی: هر گاه شب از این سمت ( مشرق ) شروع شود و روزاز این سمت ( مغرب )  به پایان برسد وآفتاب  ‏نیز غروب کند وقت افطار روزه دار فرا رسیده است.
از طرفی دیگر یکی از سنتهای نبوی در امر روزه اینست که در افطار آن تعجیل شود، چنانکه از سهل بن سعد روایت شده که گفت: رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند: «لا یَزَالُ النَّاسُ بِخَیْرٍ مَا عَجَّلُوا الْفِطْرَ». (بخاری:1957)
یعنی: «مردم تا زمانی در خیر، بسر میبرند که در افطار نمودن، عجله کنند». (یعنی بلا فاصله پس از غروب آفتاب، افطار نمایند).
ابن عبدالبر رحمه الله می گوید: «از جمله سنت (نبوی) تعجیل در افطار و تاخیر در سحری است، و تعجیل باید پس از اطمینان از ناپدید شدن افتاب  باشد، و برای کسی که شک دارد که آیا افتاب  ناپدید شده یا خیر؟ جایز نیست افطار کند، زیرا (عبادت) فرض به یقین نیاز دارد و جز با یقین خارج نمی گردد».‏(  التمهید )  (21 / 97 ، 98 ) .‏
و اما مؤذن :
اگر روزه داران  منتظر اذان موذن  هستند تا هرچه زودتر افطار کنند، در اینحالت باید بدون تاخیر به اذان گفتن مبادرت ورزد تا موجب تاخیر افطارمردم نشود، چرا که تاخیر افطار خلاف  سنت نبوی است.  مگر آنکه مؤذن به خوردن یا نوشیدن چیز ساده ای قناعت کند – مانند نوشیدن اندکی آب – که در اینحالت ایرادی ندارد و سپس اذان دهد.
اما اگر کسی منتظر اذان او نیست، مثلا مؤذن به تنهایی در صحرایی است و فقط برای خودش اذان می دهد، و یا برای دسته ای از مردم که نزد وی حضور دارند اذان می دهد (مانند دسته ای از مسافرین) در اینحالت ایرادی ندارد که قبل از اذان افطار کند، زیرا همراهانش با خود مؤذن می توانند افطار کنند ومنتظر اذانش نیستند، وبعداً مؤذن اذان داده و نمازشان را بخوانند.

حکم روزه در کشور های اسکندنوی:

روزه ماه مبارک رمضان یکی از ارکان اسلام است که حکم آن توسط کتاب و سنت و اجماع امت اسلام ثابت شده است، و بر هر مسلمان بالغ و عاقلی واجب و فرض است تا رمضان را روزه بگیرد، و برای او جایز نیست که بدون عذر شرعی مانند مریضی یا مسافرت و یا حاملگی و شیردادن به نوزاد روزه اش را بخورد.
بنابراین بر مسلمانان واقع در کشورهای اسکاندیناوی و یا سایر کشور ها  نیز مانند هر مسلمان دیگری روزه ماه رمضان واجب و فرض است و بایستی تکلیف شرعی خود را بنحو احسن انجام دهند، و ان شاءالله به دلیل سختی روزه آنها اجر و ثواب بیشتری خواهند برد.
اما اینکه در برخي كشورها از جمله در کشور های چون (ناروی، سویدن،دنمارک و فنلند ) ، وضعیت طوری پیش می اید که :
چندين روز آفتاب طلوع و يا غروب نمي كند ،ویا در این کشور ها روزها طولانی و شب بی نهایت کوتاه  می باشد ولی از هم متمایز باشند، پس حکم خواندن نماز وروزه در این کشور ها مانند بقیه کشورهاست یعنی از طلوع فجر صادق روزه را شروع میکنند و پس از غروب آفتاب روزه را میشکنند، هر چند شب بسیار کوتاه و روز طولانی باشد.
وقت سحر وافطار به نص صریح قرآن عظیم الشان بیان گردیده و از : طلوع  صبح  صادق آغاز وتا غروب  آفتاب  ادامه  مى يابد .
« وكلوا  واشربوا  حتى يتبين لكم الخيط  الابيض من الخيط ا لاسود من الفجر  ثم أتموا  الصيام الى اليل  »  ( تا آن وقت  بخوريد وبنوشيد كه خط  سفيد از خط سياه  خوب نمايان  وآشكار  شود وباز  روزه  را تا اول  شب  به اتمام رسانيد وآنرا بگيريد. )( آیه 178  سوره بقره )
خواهر وبرادر مسلمان  !
ولی در برخی از کشور ها  وضعیت طوری می باشد که اندازه  روز و شب از هم متمایز  نمی باشد پس وظیفه مسلمانان است که در ماه مبارک امساک وافطار روزه خویش را مطابق امساک افطارکشور های همچوار ویا نزدیکترین کشوری به آنها که ساعات شب و روزش 24 ساعته و از هم متمایز است را معیار خویش  قرار دهند و همراه آنها روزه را اغاز و پایان دهند، ودلیلش آنست که در یکی از روز ها  پیامبر صلی الله علیه و سلم برای اصحاب کرام خویش حدیث آمدن دجال قبل از قیامت را بازگو میکرد، به صحابه گفت ابتدا که دجال ظهور میکند روز اول مانند یکسال بطول میانجامد، و روز دوم به اندازه یکماه، و روز سوم به اندازه یک هفته، و بقیه روزها مانند روزهای معمولی سپری میشود، سپس صحابه سؤال کردند که آیا آن روزی که برابر با یکسال میباشد آیا کافی است که فقط 5 نماز فرض را ادا کرد؟ پیامبر صلی الله علیه و سلم در جواب فرمودند: خیر، بلکه باید اوقات را اندازه گیری کنند و هر نماز فرض را سر وقت بخوانند.در نتیجه اوقات روزه نیز باید اندازه گیری شود .
همچنان برخی ازعلماء ارشاد فرموده  اند : مسلمانان :که در کشور های زندگی میکنند واندازه  روز و شب از هم متمایز  نمی باشد ، میتوانند امساک وافطار خویش را مطابق  امساک وافطار کشور عربستان سعودی تنطیم نماید . ویا هم اگر یک فرد مسلمان در صورتیکه توانمندی ، وامکانات آنرا  داشته باشد  در این ماه مبارک  به مکه مکرمه  ویا مدینه منوره سفر نموده و روزه ماه مبارک رمضان  در آنجا بعمل ارد که به یقین فضيلت بسيار دارد .

امـور بـاطل كننده  روزه :
در باب  مبطلات  روزه  آمده است  : هر  آنكسيكه بدون عذر شرعى   روزه  را بخورد ، اگر  تمام عمر  روزه  هم بگيرد ثواب  انروز  را بدست  نخواهد اورد.

امـوركه روزه را بـاطل مى سازد عبارتند از :

۱- جماع  در روز .

۲ – انزال منى بشكل عمدى .
 ( ولى اگر  انزال  درخواب  صورت گيرد  روزه اش  فاسد نمى گردد. )

۳ – رسيدن  چيزى( جامد باشد ويا مايع )  به معده بطور عمدى باشد ويا غير قصدى .


۴- استعمال  سگرت ويا ساير  دخانيات.


۵- گرفتن  دوا ء از همه طرق موصوله به معده .


مكروهات روزه

اموری که  روزه را مكروه مى سازد عبارتند از :  

لب زدن ويا در دهن  گرفتن  لب زن ويا برهنه  ملاعبه كردن  هر چند خطر انزال  وجماع  هم  نباشد  مكروه است .


انجام  امورى كه انديشه انسان را انقدر  ضعيف سازد  كه موجب  شكستن  روزه  شود  مكروه است.


بيش  از ضرورت شستن  دهن  وبينى.
بدون دليل  لعاب دهن  را جمع كردن  وآنرا  فرو بردن.


اظهار بى قرارى ، اضطراب  واضمحلال .


بــه غسل  ضرورت  داشته  وموقع آن نيز  ميسر باشد ، اما بدون  دليلى  تأخير كرده وبعد  از 
صبح  صادق غسل كند.


چيز هاى مانند  پودر دندان  ، كريم  دندان ، زغال وغيره را در دهن  نگهداشتن وآنرا  با دندان  فشار دادن.
 
غيبت كردن ، دروغ گفتن  ، دشنام  دادن ،  غالمغال  ، لت وكوب  نمودن  وبر كسى ظلم كردن.  
قصدٱ گرد وغبار را در حلق جمع كردن  روزه را مكروه مى سازد.

فدیه چیست :


اگر شخصی بنابر معاذیری از گرفتن  روزه (مانند مریضی که روزه گرفتن برايش خطرناک است و اميد بهبودي و علاج وي نمي رود و يا مانند پيرمرد يا پيرزني ( شیخ فانی ) که از لحاظ جسمی وصیحی به شدت ناتوان شده و گرفتن روزه  برايش ناممکن باشد  (  باید  بجاي روزه گرفتن) فديه دهد يعني در مقابل  هر روز از روزه ماه رمضان يک نفر را طعام دهد، به دليل فرموده الله تعالي: « وَ عَلَي الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فُديَةٌ طَعَامُ مِسکِين» (بقره : 184)

وهمچنان بر اساس حکم حدیثی که حضرت  ابن  عباس  روايت گردیده  است :
« رخص للشيخ الكبير  والعجوز الكبير ة فى ذلك  وهما يطيقان الصوم أن يفطر ا إن شا ء ،  ويطعما  كل يوم مسكينا ،  ولا قضا ء عليهما ، ثم نسخ ذلك فى هذا  الايه « فمن شهد منكم الشهر فليصمه » وثبت للشيخ الكبير  والعجوز الكبير  إذا كان لا يطيقان  الصوم والجلي والمرضع إذا خافتا  أفطر تا ،  وأطعمتا كل  يوم  مسكينا»« به پير مرد  وپير زني  ( شیخ فانی )  كه توانايى   روزه  گرفتن  را ندارند برایشان جایز ، در صورتیکه خواسته باشند ، روزه  نگيرند ودر مقابل  هر روز ، مسكينى  را غذا  بدهند» وقضاى  روزه  بر آنها   لازم   نيست ، سپس ؛  اين  حكم  با آيه « فمن  شهد منكم  الشهر فليصمه »  نسخ  شد ولى  ( آن حكم )  براى پير مرد وپير  زنى  كه  توانايى  روزه  گرفتن  را ندارند ثابت  مانده است .

همچنين  زن حامله  وشير ده اي  كه ( بر حال  خود  يا طفل خود ) بيم  

دارند مى توانند روزه نگيرند ودر  بدل هر روز، يك مسكين را  طعام  دهند  »( بيهقى : ۴/۲۳۰ )


همچنين  از ابن عباس روايت است  :« إذا خافت  الحامل على نفسها ،  والمرضع  على ولد ها  فى  رمضان قال : يفطران ، ويطعمان  مكان  كل يوم مسكينا ، ولا يقضيان صوما »«اگر زن حامله از ضرر به جان  خود  وزن شير ده از ضرر به طفلش  بيم  داشت ، مى توانند روزه  رمضان  را نگيرند وبه جاي هر روز  مسكيني  را طعام  دهند  وقضاي  روزه بر آنها  لازم  نيست »( صحيح البانى  در كتاب الاروا ء ) ۴/۱۹ )  اين حديث را به طبرى ( ۸ ۲۷۵ ) نسبت  داده  وگفته  است : سند آن به شرط مسلم صحيح است )

 
مقدار طعام واجب :

در حدیثی از انس بن مالك  روايت  است :« أنه ضعف عن الصوم  عاما فصنع جفنة ثريد  ودعا ثلاثين مسكينا فاشبعهم »« او سالى  دچار ضعف شد بطوريكه  نتوانست  روزه  بگيرد ، پس  كاسه اي تريد گوشت  درست كرد  وسى مسكين  را دعوت  وآنها را سيركرد » ( الاروا 206 -4 ) ، (دارقطنی : 16-207 -2 )

 
تبصره : 


فديه شامل ، طعام ، غله ، وقيمت آن  هم  ميگردد ، مقدار فديه  به اندازه  صدقه فطر است 
ولى اگر شخص  از مرض  بهبود  يابد  ، قضائى  روزه فوت شده  بر او  واجب است  ، خداوند پاك  در مقابل  فديه  او  اجر وثواب  نصيب اش ميگرداند.  در غذا دادن ( صبح وشام ) معيار حد وسط غذايى  ميباشد كه خود شخص  در زندگى  عادى خويش  ميخورد.


قــــضا ء  روزه :

معناى قضا ء  عبارت  از يك  روز  روزه  گرفتن  بعد  از ماه  رمضان  بجاى يك روز   روزه يى  كه  در ماه  رمضان  باطل  گرديده  ، ميباشد.


قضای  ماه مبارک رمضان

قضای  روزه  ماه  مبارک رمضان  واجب نیست که بعد از ختم ماه مبارک رمضان بصورت

فوری ادا گردد ،  بلكه  هروقت سال که برایش ممکن بود در ادای قضای آن اقدام نماید . همچنان در ادای کفاره هم واجب نیست که عجله صورت گیرد .
در  حدیث  صحیح  از  حضرت  عایشه (رض)  نقل  شده  است‌،‌كه  او  روزه  ماه  رمضان  را  در  ماه  شعبان  قضا  می‌كرد.  فوراً  و  بمحض  اینكه  توانائی  قضای  آنرا  می‌یافت‌،  آن  را  قضا نمی‌كرد. 

روزه  قضا،  برابر  است  با  روزه  ادا.  بنابراین  هركس  چند  روزه  را  افطاركرده  باشد،  همان  تعداد  روزه  را  قضا  می‌كند،  بدون  اینكه  چیزی  برآن  بیفزاید.  با  این  تفاوت‌كه  درروزه  قضا  تابع  و  پشت  سرهم  آمدن  لازم  نیست‌.  چون پروردگار با عظمت ما میفرماید :« ومن كان مريضا أو على سفر فعدة من أيام أخر  »(یعنی  هركس  مریض باشد  یا  به  سفررفت  و  افطاركرد  بجای  آن  روزها،‌كه  بعلت  مریضی  و  یا  مسافرت  افطاركرده  است‌،  بتعداد  روزهائی‌كه  افطاركرده  است‌،  چند  روز  دیگر  را  روزه  بگیرد،  خواه  آن  روزها  پشت  سرهم  باشد  یا  نباشد.  زیرا  خداوند  متعال بطور مطلق‌ گفته  است  نه  بطور مقید).

دارقطنی  از  ابن  عمر  روایت‌كرده  است‌كه  پیامبر صلی الله علیه و سلم    درباره  قضای  روزه  رمضان  فرموده است : « إن شاء فرق، وإن شاء تابع   »( اگرخواست  روزه  قضا  را  پراكنده  می‌گیرد  یا  آنها  را  پشت  سرهم  قضا  می‌كند ) .
اگرقضای  روزه  ماه  رمضان  را  بتاخیر  انداخت  تا  اینكه  رمضان  دیگری  فرا  رسید،  در این صورت اول باید   روزه  ماه  رمضان  حاضررا  بجاء ارد ،  سپس  قضای  گذشته  را  بعد  ازماه  رمضان  بجای  می‌آورد  و  بروی  فدیه‌ای  نیست‌، خواه  این  تاخیر  یا  عذر  یا  بی‌عذر  باشد.  و  این  رای  برابر  است  با  مذهب  امام ابو حنیفه ‌.
حسن  بصری‌،  امام  مالك  و  امام  شافعی  و  امام  احمد  و  اسحاق  می‌گویند:  اگر  تاخیرقضای  روزه  رمضان‌،تا  موقعی‌كه‌ رمضان  دیگری  فرا  می‌رسد  با  عذر  باشد،  فدیه  لازم  نیست  ولی  اگر  تاخیر  بدون  عذرباشد،  اول باید  باید  رمضان  حاضررا  بگیرد  سپس  بعد از  ماه  رمضان  روزه‌های  رمضان‌گذشته را  قضاكند  و  برای  هر  روز  یك  «  ‌مد » طعام  فدیه  بدهد.  این  تعداد از علماء  بر  رای  خویش  دلیلی  ندارند ، ‌كه  شایسته  احتجاج  باشد. 
بنآ گفته میتوانیم که دراین مورد رای امام ابوحنیفه   درست  و  صحیح  می‌باشد،  چه  تشریع  و  قانونگذاری  دینی  تا  نص  صحیحی  و  صریحی  نباشد  جایز  نیست‌.
حکم قضای عمری روزه  
اشخاصیکه چندین سال را  روزه نگرفته چطور میتواند قضاء خویش را جبریه کند ؟ جواب دین در مورد همین است ، که با تمام خلوص نیت از الله خویش سپاسگزار شود که او به راه راست را هدایت نمود وبا توبه نصوح با خود صادقانه  تعهد سپارد که به اوامر دین مقدس اسلام  ثابت قدم میماند .
علما ء میگویند که دروازه توبه تا خروج آفتاب از مغرب قبل از روز قیامت و همچنین قبل از سکرات موت برای انسان باز میباشد و الله تعالی  وعده داده است که توبه آنها را قبول کند . طوریکه میفرماید : «  قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَی أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ  » ( سوره زمر آیه : 53 )  ( بگو ای‌ بندگان‌ من که‌ بر خود اسراف‌ روا داشته‌ اید از رحمت‌ خدا نومید نشوید در حقیقت‌ خدا همه‌ گناهان‌ را می‌ آمرزد)  .
مراد از اسراف‌: افراط و زیاده‌روی‌ در گناهان‌ و ارتکاب‌ بسیار آنهاست‌. این‌ آیه‌ امید بخش ‌ترین‌ آیه‌ در قرآن عظیم الشان  است‌ زیرا مشتمل‌ بر بزرگترین ‌بشارت‌ حق‌ تعالی‌ برای‌ بندگانش‌ می‌باشد.
ولی  اشخاصیکه  : در سالهای قبلی  زندگی خویش بدون عذر شرعی روزه نگرفته ، قضا ء اوردنش به او فایده ای نمی رساند و این بدان علت است که وقتی شخص بدون عذر شرعی ،عبادت را از مدت و زمان تعیین شده به تاخیر بیاندازد  ،قضا آن از او قبول نمی شود به دلیل فر موده پیامبر صلی الله علیه وسلم که :« هر کسی عملی انجام دهد که امر ما بر آن نباشد ،آن عمل مردود است »
و معلوم است که تاخیر عبادتی که دارای وقت معین است تا زمانی که وقت آن خارج شود بدون عذر شرعی، عملی است که امر الله و رسول بر آن نیست و در نتیجه مردود است و وقتی که مردود باشد انجام آن کار بیهوده است و فایده ای برای شخص ندارد .پس کسانی که عمدا عبادات دارای از وقت  معین  او به تاخیر می اندازند می گوییم: بر تو هیچ چیزی واجب نیست مگر اینکه به سوی الله توبه کنی یعنی توبه نصوح و اعمالت را صالح کنی و به زندگی ات روبیاوری و از پروردگار  ثابت ماندن بر آن چیزی که وی تو را به سوی آن هدایت داده خواستار شوی
یادداشت :
پروردگار با عظمت ما  راه نجات از آتش دوزخ را بندگان خویش نشان داده و در ( آیه 8 سوره تحریم ) میفرماید :« یا ایها الذین آمنوا توبوا الى الله توبة نصوحا  » ( ای کسانیکه ایمان آورده اید ! به سوى خدا بازگردید و توبه کنید، توبه خالص )
اگر شخصی توبه و پشیمانی بدون بازگشت. را از صمیم قلب بعمل ارد و احساس کند که واقعا از گذشته خود نادم و پشیمان گشته و راه خود را به سوی خداوند عوض کرده، باید بداند که اهل توبه واقعی است و اینچنین توبه ای هرگز رد نمی شود.
علماء در تعریف توبه نصوح گفته اند که:
توبه نصوح آن است که واجد چهار شرط باشد: پشیمانى قلبى، استغفار زبانى، ترک گناه، و تصمیم بر ترک در آینده.

كفــــاره چيست  ؟

كفاره  عبارت  از جزاى شرعى ميباشد  كه پروردګار با عظمت ما  آنرا  بر كسيكه  بعضى

از جرايم از او سر زند تعين  فرموده است  مانند وجوب كفا ره بر قاتل يا كسيكه سو گندش  را مى شكند. 


كفاره بر روزه دار  وقتى واجب ميشود  كه عمدٱ  روزه خود را  فا سد  نمايد مثلآ اينكه  جماع كند.

كفاره  دو ماه  روزه پى درپى  را ميگويند ، در صورتيكه در اين  دوماه  رمضان  وروزه هايكه  روزه در آن  منع گرديده  است  نباشد . اگر به گرفتن  دو ماه  روزه  نيز قادر  نبود ،به شصت مسكين  طعام دهد .   كفاره در روزه  فرضى بوده  در فساد  روزه  غير  رمضان  كفاره  وجود  ندارد ، اگر چه قضاى  رمضان  هم باشد.
 دادن طعام به 60 مسكين ، فقير ، محتاج ،  نـــه براى كسانى كه نفقه  ايشان  بر او فرض  باشد
 ( مانند پدر ، مادر ، زن) همچنان ميشود  مقدار  طعام را  به پـــول  نيز تاديه  گرد وهمچنان ميتوان  همان مسكين رابراى 60   روز كامل  طعام داد.
فقرا وغرباء که قادر با تادیه فدیه نیستند ؟
فقرا وغربا ء که قادر با تادیه فدیه نباشند ، برخورد شرع  درمورد این اشخاص  چه میباشد ؟
در جواب باید گفت که دین مقدس اسلام انسان را مطابق به توانمندی اش در اجرای احکام مکلف ساخته است ، وچیزیکه در توان شخص نباشد ، شرع اسلامی آنرا در اجرای مکلف نمی سازد :
قرآن عظیم الشان این فورمول را با زیبای خاصی چنین بیان داشته است :« لَیسَ للانسانِ الّا ماسَعی )  ( برای انسان بهره ای جز سعی وکوشش او نیست ) بنآ چیزیکه در توان انسان  نباشد ، آن شخص مکلف به اجرای آن  نیست .
همچنان پروردگار با عظمت میفرماید : « لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا لَهَا مَا كَسَبَتْ وَعَلَيْهَا مَا اكْتَسَبَتْ رَبَّنَا لَا تُؤَاخِذْنَا إِنْ نَسِينَا أَوْ أَخْطَأْنَا رَبَّنَا وَلَا تَحْمِلْ عَلَيْنَا إِصْرًا كَمَا حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنَا رَبَّنَا وَلَا تُحَمِّلْنَا مَا لَا طَاقَةَ لَنَا بِهِ وَاعْفُ عَنَّا وَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا أَنْتَ مَوْلَانَا فَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ. » (پروردگار هیچ کس را جز به اندازه توانش مکلف نمی کند، هر کار نیکی که انجام دهد به سود خود کرده، و هرکار بدی که انجام دهد به زیان خود کرده است.
پروردگارا! اگر فراموش کردیم یا به خطا رفتیم، ما را مگیر.
پروردگارا! بار سنگین بر ما مگذار آن چنان که بر کسانی که پیش از ما بودند گذاشته ای . پروردگارا! آنچه تاب و توانش را نداریم بر دوش ما مگذار و از ما درگذر، و ما را بیامرز، و بر ما رحم فرما، تو سرور ما هستی، پس ما را بر قوم کافران پیروز گردان.
بنآ غریب وفقیری که توان پرداخت فدیه را نداشته باشد باید استغفار ( استغفر الله )  وتوبه کند واز دادن فدیه هم معاف است .

نظر واراء علما ء :
ودر این بخش نظر وارا ء علما ء را در مورد فقرا وغرباء که قادر با تادیه فدیه نباشند غرض استفاده مزید قرار ذیل جمعبندی میدارم :
شیخ بن عثیمین رحمه الله  در فتاوی صیام خویش  در مورد مریض مزمنی که نه میتواند روزه بگیرد و نه میتواند فدیه بدهد مینویسد :
(  مریض مزمن روزه دار) که نتواند  (بعلت فقر) غذا بدهد (فدیه)  از وی ساقط میشود، و همه واجبات اگر انسان قادر به انجام آن نباشد ساقط میشود، و اگر بجای آن بدیلی باشد آنرا انجام میدهد، ولی اگر بدیلی نداشته باشد ساقط میشود، و صحیحش آنست که (فدیه) ساقط میشود بر اساس قاعده مشهور (فقهی) که میگوید: «  لا واجب مع العجز»  یعنی  «  با ناتوانی واجبی نیست »
در حدیثی از ابوهریره رضی الله عنه روایت است:«در حالیکه نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم نشسته بودیم، مردی آمد و گفت : ای رسول خدا! هلاک شدم، (پیامبر صلی الله علیه وسلم) فرمود : چی شده، گفت : در حال روزه با همسرم آمیزش کردم، پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود آیا می‌توانی برده‌ای را آزاد کنی؟ گفت نه، فرمود : آیا می‌توانی دو ماه پشت سر هم روزه بگیری؟ گفت نه، فرمود : آیا می‌توانی شصت مسکین را طعام بدهی؟ گفت نه، (ابوهریره) گفت : پیامبر صلی الله علیه وسلم مکثی کرد، آنگاه سبد بزرگی از خرما را برای پیامبر صلی الله علیه وسلم آوردند، فرمود : سؤال کننده کجاست؟ آن مرد گفت : من هستم. (پیامبر  صلی الله علیه وسلم) فرمود : این را بگیر و (آن را بعنوان کفاره روزه‌ات) صدقه بده، آن مرد گفت : به فقیرتر از خودم بدهم ای رسول خدا؟ به خدا قسم در تمام مدینه خانواده‌ای فقیرتر از خانواده من وجود ندارد. پیامبر صلی الله علیه وسلم خندید به گونه‌ای که دندان‌های نیشش نمایان شد، سپس فرمود : (با آن) خانواده‌ات را طعام بده (  متفق علیه .)
در این حدیث متبرکه دیده میشود که : پیامبر صلی الله علیه و سلم به مردی که در رمضان جماع (نزدیکی) کرده بود فرمود: « خانوادات را بخوران »  وپیا مبر صلی الله علیه وسلم بوی نگفت که « هر وقت توانستی کفاره اش را بده» .
همچنان شیخ بن باز رحمه الله  در جواب سوالی : پیرزن بزرگسالی ( شیخ فانی )  که نمیتواند روزه بگیرد چنین جواب فرموده است :« بر او است که در مقابل هر روز که روزه را میشکند نیم صاع فدیه بدهد از غذای معمول آن شهر مانند خرما، برنج، و غیره، که هر نیم صاع برابر است با یک و نیم کیلو گرم، همانطور که گروهی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و سلم مانند ابن عباس چنین فتوایی را داده اند، و اگر فقیر بود و نمیتواند غذا بدهد هیچ چیزی بر او نیست، و این کفاره میتوان آنرا فقط به یک فقیر پرداخت و یا بیشتر، و چه در اول ماه و چه و سط و چه آخر ماه باشد.” (مجموع فتاوی ابن باز (15/203) .
امام نووی عالم شهیر جهان اسلام در مورد کسی که نه میتواند روزه بگیرد و نه قادر به پرداخت فدیه هست میفرماید :« وینبغی أن یکون الأصح هنا أنها تسقط ولا یلزمه إذا أیسر کالفطرة، لأنه عاجز حال التکلیف بالفدیة»، یعنی: ( و باید قول صحیحتر اینجا این باشد که کفاره ساقط میشود و اگر در آینده توانگر شود بر او واجب نیست مانند (زکات) فطر (که اگر کسی تنگدست هست از او ساقط میشود و در آینده لازم به پرداخت آن نیست)، زیرا او وقت تلکیف از پرداخت فدیه ناتوان است».
و ابن قدامة عالم دیگری جهان اسلام در  «  المغنی»  در مورد کسی که نه میتواند روزه بگیرد و نه قادر به پرداخت فدیه هست میفرماید : « فإن کان عاجزاً عن الإطعام أیضاً فلا شیء علیه، ولا یکلف الله نفساً إلا وسعها» ، یعنی: « و اگر از غذا دادن نیز عاجز و ناتوان بود هیچ چیزی بر او نیست، و خداوند هیچ‌کس‌ را جز به‌ اندازه‌ توانایی‌اش‌ مکلف‌ نمی‌سازد».  

مساوات  ميان « گناه » و « كفاره  يا جزا»


بايد گفت كه منظور از مساوات  ميان  « گناه » و« كفاره  يا فديه »  مساوات  عددى نيست ، بلكه كيفيت  عمـل را نيز بايد در نظر گـرفت  خوردن  يك   روز  روزه   ما  مبارك رمضان  با  آن   اهميت كه دارد ، جزا  ء اش  يك روز  كفاره نيست  بلكه بايد آن قدر  روزه بگيرد  كه به اندازه  احترام  آن يك روز ماه مبارك  شود ؛ به همين اساس است  كه كفاره  گناهان  در ماه  مبارك رمضان  بيش از ساير ايام است وثواب  اعمال  نيك  هم  بيشتر از ساير  روز هــا است .



ماه مبارك رمضان و نـزول قـــرآن 


« إ نا آنزلنه فى ليلــة مباركة إ نا كنا منذ رين  فيها يفـــرق كل آمــــر حكيم  »( سوره  دخان آيات ۳ و۴  ) (ما قرآن را در شبى  مبارك  نازل  نموده ايم زيرا  همــــواره  هشدار  دهنده  و انــدازه  كننده بوده ايم . در آن شب مبارك  هر امرى  طبق  حكمت خداوند تنظيم  مى شود. )

مبارک:

از ماده  بركت گرفته شده است  . يعنى  شب  پر از رحمت  ، شب   بسيار مفيد و سودمندى ، كه درآن فراخى وزيادى نعمت  وروزى وجود ميداشته باشد.
همچنان خداوند پاك   ميفر مايد : « شهر  رمضان  الذى انزل فيه القرآن »( ماه رمضان  ماه ست كـــــه در آن  قرآن  فرود آورده شده است  .) بنٱ  حكم مطلق  همين است كه شب  قدر  در ماه مبارك رمضان است. شبى است كه  در  آن قرآن عظيم الشان  كه مبدا  تمام خيرات  وبركات  وسر چشمه  تمام نيكى ها  وخوبى ها ست ،  نزول  يافته است .
   شب قدر ، شبى است ،  كه مقدرات  جهان بشريت  با نزول  قرآن  در آن استحكام  مى پذيرد ومشخص مى گردد.  


مفسرين  اسلام نزول قرآن را بردو قسم  : 


1- نزول دفعى و كلى                           

2- نزول تدريجى  تقسيم  مينمايند  :  

نزول دفعى  يعنى قرآن بطور كامل  در شب قدر  برقلب  رسول اكرم صلی علیه وسلم نازل گرديده است  ونزول تدريجى عبارت از نزولى  است كه : قرآن  در مدت  بيست وسه سال  به تدريج وبه مناسبت  ها  وطبق  رويداد  ها بر پيغمبر اسلام محمد صلى الله عليه وسلم  نزول يافته است.


ليلـــة الـــقــــدر  :

«انا انز لنا ه فى ليلة القدر وما ادراك ما ليلة القدر  ليلة  القدر خير من الف شهر »( به تحقيق  ما فرود آورديم قرآن را در شب قدر وچه چيز مطلع ساخت ترا كه چيست شب قدر ، شب قدر بهتر است از هزار ماه ( 
خداونــد پاك   ميفر مايد : « شهر  رمضان  الذى انزل فيه القرآن »( ماه رمضان  ماه ست كـــــه در 
آن  قرآن  فرود آورده شده است  .( سوره بقره آيه ۱۸۵ ) ودر سوره قدر ميخوانيم :« انـــــاانزلنا ه فى ليلة  القدر »(ما آن را در شب  قدر  نازل كرديم )  بنٱ  حكم مطلق  همين است كه شب  قدر  در ماه مبارك رمضان است .  


معناى قـــــدر :


قدر به معناى اندازه كردن ، معين نمودن وفيصله كردن آمده است . يعنى  ليلة  القدر شبى است كه خداوند متعال  در آن هر چيزى را صحيحٱ  انــدازه  مى نمايد . ووقت آنرا  تعيين مى كند واحكام را نازل مى فر مايد وتقـدير هر چيزى را  مقرر مى نمايد.« فيها يفرق كل امر حكيم . امرٱ من عند الله … »« فيصله كرده ميشود هر كار  استوار  آن ، فرود آورديم  آنرا  به وحى كردن از نزد خويش. »( الدخان آيات ۴ و ۵  )


ليلة  القدر  دركدا م  يكى از شب   هاى  رمضان  ميباشد   :

حضرت ام المومنين  عائشه(رض) مى گويد : كه پيامبر فرموده است : « ليلة    القدر   را در     ده  شب آخر   رمضان   در شب هاى  طاق جستجو  كنيد .»( رواى حديث شريف بخارى )

ولى  به هر حال براى مسلمانان   بهتر اين است  كه   هر شب   ماه  مبارك  را به احتمال  اين كه شب قدر باشد ،  به عبادت  وقرائت  قرآن  ودعا  بگذرانند ودعا خويش را  منحصر به سه ويا چهار شب ويا هم شب هاى طاق  نسازند.

دعــــــاى ليلة  الــقدر :


بى بى  عايشه (رض) مى گويد : كه به پيامبر (ص) عرض  كردم  كه اى پيامبر خدا ! اگر

من در بيابم  كه كدام شبى ليلة القدر  است كه در اين شب  به خداوند  (ج) چه دعا كنم : فرمود  بگو : « اللهم إنك عفـو كريم تحب العفـــو فــاعـــف عنـــى »« خداوند ا  !  تو بسيار عفو كننده وبسيار  صاحب كرمى ، عفو نمودن را مى پسندى ، پس خطا هاى مرا عفو كن ».



اى خـــواجه چه جـوى از شب  قدر  نشانى 


هــر شب  ، شب قدر است  اگر  قدر  بدانى 


«سعدى شيرازى»

ارمغان های رمضان :

تلاوت ، تعليم  وتعلم قرآن  مجيد  ، تحقيق وتتبع در امورات وعر صه   هاى  اسلامى وآشنايى  با سيرت پيامبر اسلام وصحابه كرام وتاريخ اسلامى  ، اقامه نماز ها ، واداى  تراوايح  با ختم قرآن عظيم الشان ،  عادات  به نوافل  ونماز هاى  سنتى   ، افـــــزايش  صدقات  ، انـــفاق  وتقويت  روح گــــــذشت  واحسان، صله رحمى  ورسيدكى  بــــه خويشاوندان ،    دعــا ونيايش  بيشتر،    امر به  معروف ونهى از منكر،     تــوبه وبازگشت  از لغزشها  وگناهان، 
ماه رمضان  ، ماه بازگشت  به زلال  طبعيت  وفضاى  پاكيزه  فطرت  وتمرين  آزادگى از« خور  وخواب وخشم  وشهوت  » است.


مـاه  رمضان  هزاران گوهر  گرانبها به انسانها  هديه  كرده  ومى كند ،  ولى سه  گوهر
« آزادى » ، «اگاهى » و « عشق  الهى » از در خشانترين  هديه هاى  اين ماه بشمار ميرود.

روزه انسان را از سلطه هوسها، ونياز هاى  كاذب ، وتحمليى  وافراط  در نياز هاى واقعى،  ازاد  مى كند وبه انسان « آزادى  اراده » مى بخشد.   
انسان در  سايـــــه رمضان  با
« معارف عالی قرآنى »آشنا مى شود وبا بهترين  رهنمود هاى  زندگى  انس  مى گيرد . 


دستيابى  به سعادت جاويدانى  ورهايى  از همه  رنجهاى  دنيوى  وآخروى  ، بدون  « گوهر تقوا » مقدور نيست  ورمضان مبارك  اين گوهر آسمانى را  به روزه داران مى بخشد. 
پاسدارى ونگهبانى  از اين  « گوهرآ سمانى  » نياز به هوشيارى  ، مراقبت  وهمكارى  همگانى دارد.

اهميت   روزه  در تناسب  بـا نمـاز :


زن  در حا ل حيض ونفاس  هم  نماز وهم روزه  را ترك ميكند ،  و لى بعد از مريضى  فقط روزه را قضا ء مى اورد . ويا  اگر كسى  علنٱ  نماز نخواند  ، حد شرعى  ندارد ، ولى اگر  روزه  را علنى  بخورد حد بر او جارى مى شود. همچنان خداوند پاك فرموده است : (  انا اجزى به )   يا (  انا اجزى به ) يعنى من پاداش  روزه  را مى دهم ، يا من پاداش  روزه ى  روز دار  هستم  در حالى  كه در باره  نماز  چنين  چيزى  نفرموده است .


فلسفه وحكمت فرضيت  سى روز،  روزه در يك سال :


روايت است زمانيكه  حضرت آدم( عليه السلام ) در جنت از درختى  كه از آن منع شده بود ،  به اندازه  از آن  تناول كــرده بود ، كه تا به سى روز  غذا آن در شكمش وجود داشت ،  بــه همين  اساس  خداوند پاك  بر بندگان  وفـــرزندان  حضرت آدام  تا  روز  قيامت  سى روز   روزه را  در يك سال فرض  نموده است.

پيام  رمضان  به روزه داران  :


جلاى ذهن وصفاى  ضمير  توام  با كار وتلاش  واهنگ « قرب جويى » در استفاده از انوار  رمضان  وانعكاس فروغ  آن نقش فروان دارد.  پيغمبر اسلام ميفرمايد : « رمضان   را  بخاطر آن  رمضان   مسمى نمودند كه : در آن  گناهان مـــــى سوزند ، درواز ه  هاى   آسمان  در اولين  شب رمضان    به روى  روزه داران  گشوده ميشود  وتاآخرين  شب آن  باز مى باشد » .

ماه رمضان ماه  دعا ، ماه  نيايش ،  ماه  ايمان  وآگـــاهى از آزادى  است ، ماه رمضان ماهى  است كه براى انسان  درس  سازندگى  ، رمز  مقاومت وپايدارى ،  رمز صبر وتحمل ، رمز  سعادت  ونيك بختى  را مى آموزند.


پيام رمضان  پيام تقوا وپر هيز گارى پيام نوسازى  معنوى وفر هنگى  است.
پيام ماه رمضان  پيام   خوش رفتارى ، پيام  عفو  وگذشت است.
پيام رمضان  ، پيام  آزادى از عادت هـا ست ،   رمضان  ماهى است كه انسان را از زنجير  اعتياد ، عادتها  خوردنى ، خواندنى ، شنيدنى ،  نوشيدنى ، ديدنى   رها  مى بخشد.

پيام رمضان  پيام بيدارى  از خواب غفلت  ورهــــايى  انسان  از دام شهوت است ،  پيام  رمضـان  پيام اگاهى  از عرفان وعروج  بشريت است.


ماه رمضان  ما ه  تنظيم  جهت گيرى  انسان  وتقويت  ايمان  وتحكيم  برادرى  بر محور  قرآن  است.

پيام رمضان  پيام سلامتى  ، پيام  دوستى ،  پيام  اخوت ،  پيام  امنيت ،  وايمان  ، ودر نهايت  پيام  آزادى ميباشد. 
ماه رمضان ماه توبه  است  توبه  از « رقابت » ها و « حسادت »  ها است.



ماه توبه از بد گمانى  ها نسبت  به مؤمنان  وحسن  ظنى كه در   حق كفار  ومنافقان  نشان داديم.

بلى ماه رمضان ماه  بازگشت  به قرآن  وتنظيم  كامل  افكار  واخلاق  ورفتار  انسان . 
پيام رمضان  ، پيام  تقوا وپارسايى ونداى  بلند نو سازى معنوى وفرهنگى است.


پيام  رمضان  ، پيام  ازادى  انسان  از زنجير  غرائز  وهوسهاى  شيطانى  وبه بند كشيدن  شياطين ، توسط فرشتگان الهى است.

نكات  ذيل براى اگاهى مسايل  روزه بى نهايت مهم است :


انصراف از تصميم روزه : 


اگر روزه دار از تصميم   روزه خويش  در روز   روزه منصرف  شود.  در صورتيكه افطار هم نكند  ، روزه آن فاسد ميگردد.


اهـانـت وتـوهــين  بـه روزه :


اگر كسى  بـــدون  عذر  شرعى  روزه  را بخورد ،  به  ماه مبارك  رمضان توهين  شمرده

ميشود  كنهكار بوده  قضا ء وكفاره  آنرا  بايد بپردازد. ولى  اگر  اهانت  در يك روز  چند بار تكرار  گردد ، قضا ء  روزه  را بجاء  اورد وكفاره تكرار  نمى كردد.


استعمال قطره چكان :

خواننده محترم !

استعمال قطره چکان ها  ( از قبیل قطرچکان گوش ، ، بینی ،وچشم ) و سرمه ، ملحم باب از موضعات مهمی در ماه مبارک رمضان بشمار میرود . اینک در ذیل مختصرآ به بیان این موضعات می پردازیم .
قطره چکان بینی
درموردقطره چکان بینی که آیا روزه را باطل می سازد یا خیر علماء اسلامی به دو دسته تقسیم گردیده اند:
دسته اول :
گروپ اول از علماء طی فتوای حکم صادر نموده اند که با استعمال قطره چکان بینی روزه باطل میگردد که در آن جمله میتواند از شیخ ابن باز وشیخ ابن عثمین نام برد .
این تعداد از علما ء  در اثبات  فتوای خویش  به حدیث مرفوع لقیط بن صبره استدلال کرده‌اند که پیامبر صلی الله علیه وسلم  فرموده: «وبالغ فی الاستنشاق إلاَّ أن تکون صائماً» یعنی: در استنشاق مبالغه و زیاده روی کن مگر وقتی که روزه‌ای.
این حدیث به صورت ضمنی بیان می‌کند که بینی به معده راه دارد و در این صورت استعمال قطره بینی برای شخص روزه‌دار ممنوع است.
نهی پیامبر صلی الله علیه وسلم  از مبالغه و زیاده روی در استنشاق، متضمن نهی از دخول چیز اندک نیز می‌باشد زیرا حتی در صورت زیاده روی در استنشاق نیز مقدار ناچیزی از آن وارد بدن می‌شود.
دسته دوم :
دردسته دوم علمای  قرار دارند که طی فتوای خویش حکم فرموده اند که : قطره چکان بینی روزه را باطل نمی‌کند.
قائلان به این قول قطره بینی را بر باقیمانده مضمضه قیاس نموده‌اند زیرا مقدار بسیار ناچیزی از این قطره به معده می‌رسد. حجم این قطره 06/0 سانتی متر مکعب بوده و تازه از این حجم نیز مقدار خیلی ناچیزی به معده می‌رسد که از آن چشم پوشی می‌شود.
به علاوه اصل بر صحت روزه است و بطلان روزه توسط قطره بینی محل تردید است، بنابراین اصل، صحت روزه می‌باشد زیرا یقین با شک زایل نمی‌شود.   هر دو دیدگاه مستدل و قوی هستند.
قطره چگان گوش :
علمای پیشین در مورد  « تداوی از طریق ریختن  آب در گوش  مریض » در ماه مبارک بحث نموده ودر مورد نظریات  اجتهادات فقهی خویش را بیان داشته اند :
از جمله  جمهور علماء  در مورد قطره چکان گوش در ماه مبارک رمضان میفرمایند که ریختن قطره چکان در گوش روزه باطل میگردد .
حنبلی‌ها می‌گویند: وقتی  به مغز برسد روزه را باطل می‌گردد .
در مقابل عالم وفقهی شهیر جهان اسلامی شیخ   ابن حزم  اندلسی در مورد قطره چگان گوش میگوید که: قطره چکان گوش روزه را باطل ‌نمی سازد زیرا قطره چکان گوش به مغز نمی‌رسد و صرف  به منفذهای پوست می‌رسد.
طوریکه طب امروزه این را به اثابت رسانیده که :مجرایی بین گوش و مغز وجود ندارد که مایعی از گوش به مغز برسد مگر صماخ گوش پاره شود.
پس رای  صحیح همین است که :قطره گوش روزه را باطل نمی‌کند.
یادداشت :
در صورتی که صماخ گوش پاره شود، مداوا از طریق گوش حکم مداوا از طریق بینی را می‌یابد یعنی قطره گوش حکم قطره بینی را خواهد داشت که حکم آن گذشت.

و اما قطره چگان های پاک‌کننده گوش:
این دارو نیز حکم قطره گوش را دارد، مگر اینکه صماخ گوش پاره باشد که علماء می‌گویند: در این حالت مقدار زیادی از این ماده وارد بدن خواهد شد و لذا روزه باطل می‌شود.
بنابراین دو حالت پیدا می‌کند:
الف- وقتی صماخ گوش سالم باشد، داروی پاک‌کننده گوش روزه را باطل نمی‌کند.
ب- وقتی صماخ گوش پاره شده باشد، این دارو روزه را باطل می‌کند، چون مقدار زیادی از آن وارد بدن می‌شود.
قطرچکان چشم :
علمای متأخر در مورد قطره چشم اختلاف نظر دارند که این خود ناشی از اختلاف نظر علمای متقدم در مورد سرمه است. در مورد سرمه دو دیدگاه وجود دارد:
دیدگاه اول:
سرمه (کشیدن) روزه را باطل نمی‌کند. حنفی‌ها و شافعی‌ها این دیدگاه را پذیرفته‌اند و چنین استدلال کرده‌اند که مجرایی بین چشم و شکم وجود ندارد پس روزه را باطل نمی‌کند.
دیدگاه دوم:
سرمه (کشیدن) روزه را باطل می‌کند. مالکی و حنبلی‌ها این دیدگاه را داشته‌اند و استدلالشان این بوده که بین چشم و شکم مجرایی وجود دارد.
و علمای متأخر نیز بر همین مبنا اختلاف نظر پیدا کرده‌اند:
دیدگاه اول:
 قطره چشم روزه را باطل نمی‌کند. این دیدگاه را ابن باز : و ابن عثیمین : پذیرفته‌اند و چنین استدلال کرده‌اند که یک قطره از این درمان 06/0 سانتی متر مکعب حجم دارد و همه این مقدار نیز به معده نمی‌رسد، بلکه در اثنای عبور از مجرای اشک کل دوا جذب شده و حتی به حلق نمی‌رسد. و اگر هم بگوییم: مقداری از آن به معده می‌رسد، باز این مقدار به حدی اندک است که مورد چشم‌پوشی قرار گیرد زیرا مقدار ناچیز مثل آب باقیمانده از مضمضه مورد چشم‌پوشی واقع شده است و به علاوه نه دلیل منصوصی وجود دارد که این قطره را باطل کننده روزه بنامد و نه قطره بر باطل کننده‌های منصوص قابل قیاس است.
دیدگاه دوم: 
قطره چشم بر سرمه قابل قیاس است و بنابراین روزه را باطل می‌کند.
رای صحیح این است که قطره چشم روزه را باطل نمی‌کند. اگر چه طب امروزی  ثابت کرده که مجرایی از طریق بینی، بین چشم و شکم وجود دارد، ولی قطره چشم در اثنای عبور از مجرای اشک جذب شده و چیزی از آن به حلق نمی‌رسد و بنابراین به معده نمی‌رسد و حتی اگر هم برسد آن قدر ناچیز می‌باشد که بتوان از آن چشم‌پوشی کرد، همچنانکه از آب باقیمانده از مضمضه چشم‌پوشی شده است.
و قیاس آن بر سرمه برای اثبات باطل کننده بودن قطره جشم صحیح نیست، زیرا:
ثابت نشده که سرمه روزه را باطل می‌کند و حدیث روایت شده در این باره ضعیف است.
این قیاس، بر چیزی است که خود محل اختلاف است.دلایل دیدگاه مخالف در این باره راجح است. 
قورت کردن بلغم در روزه
در مورد اینکه اگر روزه داردر ماه مبارک رمضان بلغم خود را قورت کند ، روزه اش فاسد میشود یا خیر ، فقها وعلمای اسلام در مورد اختلاف  رای دارند . ولی رای صحیح آنست که روزه با بلعیدن بلغم  باطل نمی شود، زیرا بلغم در حکم  خوردن و نوشیدن قرار نمی گیرد.
شیخ ابن عثیمین رحمه الله می فرماید: «.. وهرگاه علماء اختلاف داشتند مرجع (برون رفت از این اختلاف) کتاب و سنت است، و اگر شک داشتیم در اینکه آیا فلان امر، عبادت را باطل می کند یا خیر؟ اصل بر عدم افساد (آن عبادت) است، و بر این مبنا بلعیدن بلغم روزه را باطل نمی کند.
و مهم آنست: شخص از بلغم پرهیز کند و سعی نکند که (عمدا) آنرا از پایین حلقش به داخل دهانش بیاورد، اما اگر بلغم داخل دهان شد باید آنرا خارج گرداند چه روزه باشد یا نباشد. اما فاسد شدن روزه (توسط آن) نیاز به دلیلی دارد که برای انسان نزد الله عزوجل بعنوان مبطل روزه حجت گردد».« برای معلومات مزید مراجعه شود به مجموع الفتاوی » (19/356) .
و باز فرمودند: «قول راجح آنست که بلغم روزه را باطل نمی کند حتی اگر داخل دهان گردد و شخص آنرا ببلعد، اما نباید آنرا ببلعد، زیرا اهل علم (بلعیدن آنرا) حرام دانستند، زیرا بلغم شیئی کثیف است و شایسته انسان نیست که (کثافات) را ببلعد».    «  لقاء الباب المفتوح »  لقاء رقم (153) .
و اما داخل کردن انگشت در گوش باعث باطل شدن روزه نمی گردد! حتی اگر کسی قطره نیز در گوشش کند و طعم آنرا در حلقش احساس کند باز روزه اش باطل نمی شود، زیرا دلیلی بر باطل شدن روزه در این حالتها وارد نشده است.

استعمال  سرمــه:

استعمال سرمه ( اگرچه سياهى  آن در بلغم  هم ديده  شود )  روزه  را فاسد  نمى  سازد .

در كتب احاديث  آمده  است : كه در ايام  ماه مبارك  رمضان  يكى از صحابه  كه از درد چشم  سخت  مى ناليد نزد آنحضرت  (ص)  آمد .  وبراى  انحضرت  گفت : كه چشمم سخت درد ميكند  اجازه دارم  كه سر مه  استعمال  نمايم ،  انحضرت  در جـــواب  اش  گفت  : بـــلى  ميتوانى  سرمه  را  استعمال  نمايى .
همچنان در حـديث  از ام المؤ منين عــائشه ( رض ) روايت گــرديده است :» أن النبى (ص)  اكتحل فى رمضان  وهــو صائم »« پيامبرصلی الله علیه وسلم  سرمه كرد  در رمضان در حاليكه  روزه بود. »( رواى حديث  ابن ماجه ) 
هكذا  بايد گفت  كه چشم  منفذ براى معده  نمى باشد .
ولى   برخى از فقها  به اين  نظر اند كه بهتر واحسن   است  كه استعمال  همچو اشيا ء  در شب صورت بپذيرد.   

استعما ل  عطر :

در یک حدیثی از مرد  نصرانى روايت شده: ازاصحاب رسول خدا صلی الله علیه وسلم پرسيدم : از هدايا و تحفه ها محبوب ترين چيزها نزد پیامبر اسلام چيست؟ فرمودند: بهترين و محبوبترين چيزها پـيش آنحضرت  صلی اله علیه وسلم عطريات بود و  پیامبر صلی الله علیه وسلم  رغبت عجيبى به عطريات داشت.  پیامبر اسلام محمد صلی الله علیه وسلم فرموده است « ان الله تعالى طيب و يحب الطيب » خداوند خوشبو است و بوى خوش را دوست دارد  .  همچنان پیامبراسلام  فرموده است 🙁  دوستم جبرييل به من ګفت : يك روز در ميان خود را معطر ساز و اين كار در روزهاى جمعه ترك نه نماید).
پروردګار با عظمت ما  میفرماید : « يا بنى آدم خذوا زينتكم عند كل مسجد » (اى فرزندان آدم! هنكام رفتن به مسجد خود را با  زينت سازید  ) تفسیر این آیه متبرکه چنین است که: در زینت ها  هم  زینت جسمانی که شامل پوشيدن لباسهاى مرتب، پاک ومنزه،  شانه زدن موها و به كار بردن عطر و مانند آن باشد  وهم شامل زينتها ى معنوى؛ يعنى صفات انسانى و ملكات اخلاقى و پاكى نيت و اخلاقى .

لذا در دین مقدس  اسلام استفاده كردن از زيبايهاى طبيعت، لباسهاى زيبا و متناسب به كار بردن انواع عطرها و  امثال آن ، نه تنها مجاز شمرده شده بلكه به آن توصيه و سفارش هم شده است.
بنآ استعمال عطر در ماه  مبارک رمضان  هیچګونه ممانعتی نداشته، زيرا مواد خوشبو و عطر و كريم و غيره به پوست ماليده مي شوند و به داخل جسم   ( معده ) نفوذ نمي كنند، بر فرض اين كه در مسامات بدن نیز  داخل شوند باز هم شكننده ي روزه نيست. عطر از مظاهر زيبايى  هاست  واز جمله  سنن انبياء وسنت پیامبر  اسلام محمد صلی الله علیه وسلم  بشمار میرود .  

گرفتن ناخون  واستعمال رنگ ناخون :

رنگ ناخون واستعمال آرايش  براى زنان  ( روزه را فاسد  نمى سازد.)


تبصره :


استعمال خوش بوى ، عطر باب ، چرب كردن  موى سر ،چرب کردن پوست با کریم وتیل  ،  استعمال قطره چگان ها  وترزيق  امپول وپیچگاری های چون دليل بر تحريم آنها در شرع  وجود ندارد . بنآ استعمال آنها در  روزه مباح ميباشد. 

دیابت یا مریض شکر:
مریضی شکر یا (دیابت ) ازجمله مریضی های است که : به علت  ناتوانی بدن در تولید یا مصرف انسولین بوجود می اید .
انسولین ماده ای است که در بدن توسط لوزالمعده تولید می گردد و باعث می شود قند یا به عبارتی مهمترین منبع انرژی بدن مورد استفاده قرار گیرد.
انواع مریضی شکر (دیابت )
مرض شکر یا دیابت بر دونوع است :
1- نوع اول مریضی شکر عبارت از آن است که شخصی مبتلا به آن لازم است جهت ادامه حیات خود، انسولین در بدن خویش پیچکاری کند . این نوع مریضی شکرمعمولآ در بین اطفال وجوانان زیاد بو جود می اید .
2- نوع دوم مریضی شکر مریضی است که در کلان سالان ، بخصوص اشخاص سنین  40  دیده میشود .این نوع از مرض شکر معمولآ با رژیم غذایی ، فعالیت جسمی ( سپورت ) ویا گرفتن دوا شکر، تحت کنترول می اید ، ولی در برخی از انسانها  در این سن وسال ضرورت به پیچکاری انزولین نیز  دیده میشود.
دردیابت نوع دوم چه اتفاقی رخ می دهد؟
در فرد مبتلا به این نوع دیابت، سلول های بدن حساسیت لازم نسبت به هورمون انسولین را ندارند و پس از مدتی لوزالمعده نیز در تولید انسولین به مقدار کافی، مشکل پیدا می کند. بدون وجود حساسیت لازم به انسولین یا در صورت کمبود ترشح انسولین، بدن نمی تواند قند موجود در خون را به داخل سلول حرکت دهد؛ بنابراین قند خون بالا می رود و افزایش قند خون سبب پیدایش مشکلاتی در فرد مبتلا می گردد.
علامت ها و نشانه های دیابت نوع دوم چیست؟
این نوع دیابت معمولاٌ به آهستگی پیشرفت می کند. علامت های اصلی آن پرادراری، تشنگی بیش از حد، کاهش وزن قابل توجه، افزایش اشتها و خستگی زودرس و شدید است. علامت ها و نشانه های دیگر عبارتند از:
– عفونت های مکرر دهان، پوست، ناحیه تناسلی یا مثانه
– ضعف بینای
– سوزش و گزگز انگشتان دست یا پاها
– خشکی و خارش پوست این علامت ها ممکن است خفیف باشند به طوری که فرد متوجه آنها نگردد.
در سالمندان گاهی این علامت ها فقط به سن بالا نسبت داده می شود و تشخیص دیابت به تأخیر می افتد. نکته مهم این که بیش از نیمی از مبتلایان به دیابت از بیماری خود بی خبرند!
مسولیت مریض شکر در ماه مبارک رمضان :
طوریکه قبلآ یاد اور شدیم در این هیچ جای شک نیست که مریضی شکر از جمله  امراض مزمن بحساب می اید که بر انجام بعضی از عبادات تاثیر می گذارد؛ از جمله بر روزه، چرا که روزه انسان را در طول روز از خوردن و آشامیدن منع می کند، و اشخاصیکه  مبتلا به مرض شکر ( دیابت ) باشد  در طول روز نیاز به نوشیدن مقدار زیادی آب در اوقات متعدد دارند. همچنین نیاز دارند تا مقداری غذا را در اوقات مختلف صرف کند ، و تشنگی شدید گاهی موجب افزایش بیماری می گردد و ممکن است عوارض جدی دربر داشته باشد.
در حالیکه پروردگار با عظمت ما در ( آیه : 185  سوره بقره ) میفرماید :  «وَمَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ» البقرة/185. یعنی: و آن کس که مریض  یا در سفر است، روزهای دیگری را به جای آن، روزه بگیرد، خداوند، آسانی بر شما را می‏خواهد، نه سختی بر شما را.
اما با این وجود  مریضی شکر ( دیابتی ) نمی تواند بخاطر داشتن مرض قند روزه نگیرد، چراکه مریضان مبتلا با شکر نوع  دوم  به سه کتکوری تقسیم میشوند :
کتگوری اول :
از مریضان اند ، که مبتلا به مریضی شکر دارند ولی میتوانند با پلان (رژیم غذای منظم وسپورت وفعالیت های جسمی )  بر مریضی خویش غالب شوند و یا به اصطلاح آنرا تحت کنترل در اورند و در اصطلاح طیبی ، این دیابت از نوع خفیف است وحکم شرعی ومکلفیت شرعی برای این مریضان  همین است که باید روزه بگیرند، چرا که مریضی شان به حدی نیست که : روزه گرفتن سلامتی آنرا متضرر سازد .
کتگوری دوم :
کتگوری دوم مریضان شکر ، مریضان آند که برای  آنها داروهایی همراه با یک پروگرام منظم  غذایی مشخص تجویز می شود تا مقدار قند خون را کاهش دهند.
مریضان کتگوری دوم را میتوان باز هم بدو  گروه دسته بندی نمود .
1- گروه اول :
گروه  اول این دسته عبارت از مریضان اند که ضرورت دارند یکبار باید دوا ضد شکر میگیرند ، بر این نوع از مریضان لازم که باید روزه  بگیرند، زیرا آنها می توانند دوا خویش  را در فاصله بین مغرب تا قبل از اذان صبح قرار دهند.
2- گروه دوم :
عبارت  از مریضان هستند که ضرورت دارند در  طول روز دو یا سه بار تابلیت بگیرند ، در اینحالت اگر امکان آن وجود داشته باشد که مصرف آن تابلیت ها به بعد از اذان مغرب و قبل از اذان صبح منقل شود، بدون آنکه زیانی جدی بر مریض  وارد شود، پس باید روزه اش را بگیرد، ولی اگر تاخیر در خوردن آن دواموجب زیان جدی می شود، او می تواند روزه نگیرد و در عوض در وقت مناسبی بعد از رمضان که مشکل مریضی اش خفیف گردد، آن روزها را قضاء کند.
برای تشخیص این موضوع که آیا تاخیر در مصرف دوا و قرص زیان آور نیست، لازمست یک دکتور متخصص مسلمان عادل نظر بدهد.
کتگوری سوم :
کتگوری سوم  مریضان  شکر عبارت از مریضان  هستند که برای کنترل شکر خود، در طول روز یک یا دو بار و یا حتی بیشتر انسولین تزریق کنند.
اگر این مریضان  با تزریق آمپول انسولین از خوردن قرص و دیگر دوا ها  در طول روز بی نیاز می گردند، پس باید روزه بگیرند، زیرا تزریق بیچکاری  انسولین باعث باطل شدن روزه نمی شود.
چنانچه علمای هیئت دائمی افتاء در پاسخ به سوال در خصوص حکم تزریق انسولین برای شخص روزه دار، پاسخ دادند: «ایرادی ندارد که از آمپول مذکور در طول روز جهت مداوا استفاده کند، و قضای آنروز بر او واجب نیست (زیرا روزه اش باطل نمی شود)، و البته اگر ممکن باشد که در شب استفاده شود و مشقتی در اینحالت بر او ایجاد نمی شود، این بهتر است».  « اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة والإفتاء” 10 / 252. » منتشره در سایت  (  سایت عقیده   )
اما اگر نیاز دارند که بعد از تزریق انسولین، حتما غذا و آب نیز بخورند و بیاشامند، پس می تواند روزه نگیرد، در عوض در وقت مناسبی روزه اش را قضاء کند که مشکل او خفیف تر شده باشد. 
یادداشت  :
آن دسته از مریضان دیابتی که بر اساس تقسیم بندی فوق مشمول رخصت می شوند، لازمست تا بعد از رمضان در فرصت مناسبی که اوضاع مریضی  آنها خفیف تر می شود، روزه خود را قضاء کنند. اما اگر مریض آنها تا آخر عمر از حالت شدید به خفیف کاهش نمی یابد و همواره مشمول رخصت نگرفتن روزه می مانند، در آنصورت نیازی نیست تا روزه های رمضان را قضاء کنند، کافیست تا بجای هر روز از رمضان، یک نفر فقیر یا مسکین را غذا بدهند، از همان غذایی که خود می خورند به او نیز بدهند، به دلیل فرموده الله تعالی:
« فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ» (بقره 184).
یعنی: و هر کس از شما بیمار یا مسافر باشد تعدادی از روزهای دیگر را (روزه بدارد) و بر کسانی که روزه برای آنها طاقت‏فرساست؛ (همچون مریضان  مزمن، و پیرمردان و پیرزنان ناتوان) لازم است فدیه بدهند: مسکینی را اطعام کنند؛ و کسی که کارِ خیری انجام دهد، برای او بهتر است؛ و روزه گرفتن برای شما بهتر است اگر بدانید.
و می توانند سی نفر مسکین را به خوردن غذا دعوت کنند و فدیه یک ماه را همزمان و یا در عرض چند دفعه بدهند.
یادداشت فقهی در مورد پیچکاری انزولین :
استعمال بیچکاری انزولین ،برای مریضان شکر که در زیر پوست بعمل می اید ،به هیچ وجه ، روزه را باطل نمی سازد ، از طرف دیگر پیچکاری انزولین ، از جمله پیچکاری  خوراک و نوشید نی نیست و بمعنی خوردن و نوشیدن هم نیست .
بنآ  اگرمریض دیابت از پیچکاری انزولین  در طول روز جهت مداوا مریضی خویش  استفاده کند، روزه اش باطل نمی گردد  و قضای روزه نیز برآن  واجب نیست .

امپول پيچكارى در ماه مبارک رمضان


قبل از همه باید گفت که تزریق  پیچکاری به سه نوع صورت میگیرد :

1- ترزیق در زیر پوست (subcutaneous-s.c  ) معمولابرای پیچکاری انسولین استفاده میشود .
2- ترزیق در داخل عضله   (intramuscular-i.m )
3- ترزیق در داخل  رگ  یا ورید (intravenou s- i.v  )
علما ءشهیر جهان اسلام هریک شیخ عبدالعزیز بن عبدالله بن باز  و عالم شهیر کشور عربستان  وشیخ  الشيخ محمد بن صالح العثيمين طی فتوای شرعی گفته اند که :
پیچکاری در زیر پوست (subcutaneous-s.c  ) و داخل عضله (intramuscular-i.m )   شامل  خوردن و یا آشامیدن نبوده و به مثابه خوردن و آشامیدن بحساب نمی اید ، بنابراین هردونوع  پیچکاری ها روزه را باطل نمی‌کند.
ولی در مورد پیچکاری که در رگ یا ورید  (intravenou s- i.v  )  بعمل میاید ، علما ء در این  نوع پیچکاری  به چند دسته تقسیم گردیده اند .
دسته  اول  : 
دسته اول از علما ء بدین معتقد اند که این  نوع از پیچکاری ،روزه را باطل می‌کند. از انجمله میتوان از  شیخ سعدی :، شیخ عبدالعزیز بن عبدالله  ابن باز :، وشیخ ابن عثیمین :، و مجمع فقه اسلامی   نام برد . این تعداد از علماء استدلال میاورند که پیچکاری  رگ  یا ورید درحکم مشابهات به  خوردن واشامیدن است .و انسان را از خوردن و آشامیدن بی‌نیاز می‌سازد.
دسته دوم :
دسته دوم  علما ء بدین نظر اند که پیچکاری رک یا ورید روزه را باطل نمی سازد ، زیرا چیزی از آن طریق مجاری طبیعی به معده نمی‌رسد و به فرض رسیدن آن به معده، این کار از طریق منافذ انجام می‌گیرد و این منافذ نه شکم هستند و نه در حکم آن می‌باشند تا اینکه بگوییم چیزی وارد شکم شخص شده است.
نتیجه وحکم دقیق اسلامی :
در مورد پیچکاری ورید ویا رک حکم دقیق اسلامی همین است که این نوع از پیچکاری ،روزه را  باطل میسازد ، زیرا برای باطل کردن روزه دخول به شکم شرط نیست، بلکه حصول تغذیه برای بدن از هر طریقی که باشد  روزه را باطل می‌کند.
یادداشت ضروری :
پیچکاری که از راه رک ویا ورید غرض بیهوشی (Anesthesia:  انستزی ) مورد استفاده قرار میگیرد ، روزه را باطل نمی سازد .
ولی باید خاطر نشان  ساخت که بیهوشی به چند نوع است :
الف- بی حسی جزئی از طریق بینی:
که در این حالت بیمار یک ماده گازی را بو می‌کند و آن ماده بر اعصاب وی تأثیر گذاشته و شخص بی حس می‌شود. این گونه بی حسی روزه را باطل نمی‌کند زیرا ماده گازی وارد شده به بدن نه وزنی دارد و نه محتوی مواد مغذی است.

ب- بی حسی جزئی چینی:
این نوع بی حسی به چین منسوب است و به این ترتیب انجام می‌گیرد که سوزن خالی به مراکز احساس در زیر پوست زده می‌شود و نوعی از غده‌های موجود را به ترشح مورفین طبیعی که در بدن وجود دارد، تحریک می‌کند. و به آثر آن مریض  قدرت احساس را از دست می‌دهد.
این گونه نیز به شرط اینکه موضعی باشد و نه کلی، روزه را باطل نمی‌کند، زیرا چیزی وارد شکم نمی‌شود.
ج- بی حسی از طریق توقف جریان خون:
به این ترتیب که به کمک یک داروی گیاهی – که سریع تأثیر می‌کند – جریان خون متوقف شده و برای چند ثانیه مریض  بی حس می‌شود.
این گونه نیز به شرط اینکه موضعی باشد و تمام بدن را بی حس نکند روزه را باطل نمی‌سازد، زیرا چیزی وارد شکم نمی‌شود.
د- بی حسی کلی:
در مورد بی حسی کلی علماء  اختلاف نظر دارند. و علمای متقدم نیز در بحث از «مغمی علیه = بیهوش» به آن پرداخته‌اند.
در مورد بیهوش گفته شده که دو حالت دارد:
1- شخص تمام روز را بیهوش باشد و هیچ لحظه‌ای از روز را هوشیار نباشد: که روزه چنین شخصی از دیدگاه جمهور علماء صحیح نیست.
زیر پیامبر صلی الله علیه وسلم  در یک حدیث قدسی از خدا نقل می‌فرماید که: «یدع طعامه وشهوته من أجلی» یعنی: … طعام و شهوت (و اشتهایش) را به خاطر من رها می‌کند.
در حالی که در مورد بیهوش نمی‌توان گفت: به خاطر خدا روزه گرفته، چون بیهوش بوده و اصلاً قدرت تصمیم گیری ندارد.
2- شخص تمام روز را بیهوش نباشد: علماء در این باره اختلاف نظر دارند:
دیدگاه صحیح این است که اگر بخشی از روز را به هوش بیاید، روزه‌اش صحیح است و امام احمد و امام شافعی بر این رأی بوده‌اند.
امام مالک  ،روزه چنین شخصی را به طور مطلق باطل می‌داند.
امام ابوحنیفه می‌گوید:
اگر قبل از زوال آفتاب  (از وسط آسمان) به هوش آید، تجدید نیت نموده و روزه‌اش صحیح می‌باشد.
رأی امام احمد و امام شافعی درست است زیرا نیت روزه‌ای که امام  ابوحنیفه از آن صحبت می‌کند، برای بخشی از روز خواهد بود.
یادداشت فقهی در مورد پیچکاری انزولین :
استعمال بیچکاری انزولین ،برای مریضان شکر که در زیر پوست بعمل می اید ،به هیچ وجه ، روزه را باطل نمی سازد ، از طرف دیگر پیچکاری انزولین ، از جمله پیچکاری  خوراک و نوشید نی نیست و بمعنی خوردن و نوشیدن هم نیست .
بنآ  اگرمریض دیابت از پیچکاری انزولین  در طول روز جهت مداوا مریضی خویش  استفاده کند، روزه اش باطل نمی گردد  و قضای روزه نیز برآن  واجب نیست .
همچنان پانسمان كردن زخم ها  روزه را باطل نمى كند .ولى اگر زخم عميق در شكم كه دوا به معده برسد، در اين صورت  روزه مى شكند.

حجامت :

حجامت اصطلاحآ به روشي ازخونگيري اطلاق مي شودكه جهت معالجه برخی از امراض بکار می رود . در برخی از انسانها  خون به مرور  زمان  در ناحیه  پشت وکمر ودر نقاط دیګری از بدن جمع شده  که در فرصتهای مناسب به تدریج توسط بدن خارج می شود اما در بسیاری از  موارد ی اتفاق می افتد که  عملیه  افراز  بدن در این زمینه بسیار به کندی  اجرا میګردد ، طوریکه به مرور زمان بر تراکم این خونهای آلوده در بدن انسان بخصوص در پشت افزوده می شود و در نهایت صحت وسلامتی انسان  را تحت تاثیر قرار می دهد . در این حالت است که دست به عملیه حجامت  می زنند .
میګویند عملیه حجامت بيش از ۷۰۰۰ سال در بین بشریت  قدمت  داشته ودین مقدس اسلام هم آنرا تاييد و برای پیروان خویش مورد سفارش قرار داده است .
درمنابع طب اسلام وطب سنتي حجامت به عنوان يكي ازوسایل مهم معالجه ذكرگرديده است و وتوسط این طریقه بسیاری  از امراض  مورد تداوی  ومعالجه  قرار میګرد . طب یونانی بدین باور  وعقیده است که حجامت برای  پيشگيری بسیاری از امراض  بخصوص امراض خونی مفید  ومواثر  شمرده میشود . ابو علی سینا معتقد است که توسط عملیه  حجامت حتی  امراض صفرا وسودا نیز  قابل  دفع است وتداوی میباشد  .
حجامت در کدام امراض بکارگرفته میشو د :
همانطوریکه که ګفته شد عملیه حجامت در امراض چون ( هايپرليپيدمي )  (چربي خون بالا)؛ديابت غيروابسته به انسولين ؛دردهاي عضلاتی ؛سردردهاي عصبي ؛وميگرني ؛امراض جلدی مانند مرض  آكنه ؛پسوريازيس ؛آلرژي هاي ناشی از دوا ،ناضی از مواد غذایی، آلرزی های فصلي ؛اعتيادبه مواد مخدر؛ امراض  انسدادي عروق كرونر؛عوارض بعدازيائسگي (منوپوز)دردهاي قاعدگي درزنان ودختران  (ديسمونوره)وبرخي دیګر مریضی های  عفوني ؛هورموني وغدد ، میتوان بکار برد.
بطور کل ګفته میتوانیم  که  عملیه حجامت  دارايي  هیچګونه عوارض جانبی نبوده  ، واګر این عملیه  به صورت تخصصي وفنی مورد استفاده قرار ګیرد ، فایده  آن بیشتر وموثرتر از  دوا های کمیاوی که  توسط طب امروزی  بکار ګرفته  میشود ، میباشد  .
حکم شرعی در مورد حجامت :
اګر شخصی روزه دار در ماه مبارک  رمضان بخاطر معالجه وتداوی دست به عمل  حجامت يا خون گرفتن    ( از سر ويا ،انګشت ، ویا ورید ویاهر  عضو  ديگر  بدن بزند ) طوریکه که ګفتیم ، به اتفاق همه علما ء  روزه اش  فاسد نمیګردد . وحکم خویش را بر حدیث ذیل   مستند  می  سازند .
در حدیث شریف از ابن عباس  (رض)  روايت است : « احتجم النبي (ص) وهو صائم» (پيامبر صلى الله عليه وسلم  در حالى كه  روزه  بود حجامت كرد )( صحيح سنن ابو داود : ۲۰۷۹ )، ( صحيح امام بخاري : ۴/۱۷۴/۱۹۳۹ ) ، (سنن ابو داود ۶/۴۹۸/۲۳۵۵ )

ولى اگر در عملیه حجامت بدن روزه دار   ضعیف  وسست ګردد ، وبیم خطرات بیهوشی را برای روزه دار پیش آورد ، علما ومفسران به بر استناد حدیث ذیل برمکروه بودن آن حکم فرموده اند . از ثابت بناني  روايت است « سئل  انس بن مالك  أكنتم تكرهون الحجامة للصائم ؟ قال : لا ، إلا من أجل الضعف »« از انس بن مالك  سؤال  شد آيا  شما  حجامت  را براى  روزه  دار  مكروه مى دانستيد  ؟ گفت نه ، مگر به خاطر ضعف وسستى »( صحيح امام بخاري : (۴/۱۷۴/۱۹۴۰ )

مرض کم خونی وروزه

خواننده محترم  کم خونی چیست  ؟
قبل از همه باید گفت زمانیکه در خون اندازه کافی از  هموگلوبین تقلیل یابد ، انسان دچار ر آنمی  یا به اصطلاح کم خونی میگردد .
هموگلوبین کمک میکند که گلبولهای سرخ  خون، اکسیژن را از رگ  ها به همه قسمتهای بدن برسانند .

کم خونی فقرآهن (IDA) مشهور  ترین نوع کم خونی است ، که تقریبا یک پنجم زنان، از جمله نیمی‌از زنان حامله  و سه درصد مردان  مبتلا به مریضی  کم خونی ناشی از فقر آهن است. 
وطوریگه یاد اور شدیم علت اصلی  این نوع کم خونی، کمبود آهن در بدن است.  مغز استخوان  انسان  برای ساختن هموگلوبین به آهن ضرورت  دارد.  بدون آهن کافی بدن نمیتواند  هموگلوبین مورد ضرورت  گلبولهای سرخ  را بسازد. به همین دلیل بدن  انسان دچار کم خونی فقر آهن می‌شود. 
از عوامل دیگری که موجب کم خونی در انسان میگردد ، میتوان از کمبود ویتامین ، کم خونش ناشی از امراض مزمن ( مانند سرطان  ، آرتریت روماتویید، بیماری کرون و سایر بیماریهای مزمن التهابی  ) کم خونی ناشی از ساخته نشدن سلول خونی  (این نوع کم خونی تهدید کننده‌ی حیات است و در اثر کاهش توانایی مغز استخوان در تولید همه‌ی انواع سلولهای خونی شامل گلبولهای سرخ  گلبولهای سفید و پلاکتها ایجاد می‌شود.  ) ، کم خونی مرتبط با امراض  مغز استخوان( مانند امراض چون  سرطان خون می‌تواند منجر به اختلال در تولید گلبولها شده و کم خونی ایجاد کند.)

عوامل مستعد کننده کم خونی در انسان  عبارت است : رژیم غذایی،  اختلالات روده‌ای، عادت ماهور زنانه ( حیض ) حمل ، امراض مزمن  وغیره …

مهمترین علایم کم خونی  احساس خستگی و بی حالی وضعف در انسان است . از علایم دیگر کم میتوان  از رنگ پریدگی پوست ،  ضربان نامنظم یا تند قلب ،، کوتاهی نفس ، سر گیچی خفیف ، سردردی وغیره …
مریض کم خونی ورمضان :

اگر طبیب مسلمان ،  معتمد و عادل تشخیص دهد  که واقعآ گرفتن روزه برای ‏وضعیت جسمانی روزه دار زیان آور است، و لازم است که مریض  حتمآ هر روز (در فاصله بین اذان ‏مغرب و عشاء) دارومقداری مواد وغذای  ویتامین داررا بگیرد ، در غیر آن مریضی اش تشدید می یاید ،  در اینصورت مریضی مبتلا به کم خونی میتواند از  رخصت الله تعالی که میفرمناید : « فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ ‏فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ» البقرة/ 184.(یعنی: پس هرکسی از شما بیمار یا در سفر باشد، تعدادی از روزهای دیگر را روزه بگیرد. ) استفاده نماید روزه خویش را افطار نماید .
امام ابن کثیر در تفسیر این آیه مینویسد : «یعنی مریض و مسافر می توانند در هنگام مرض یا سفر ‏روزه نگیرند، زیرا این امر موجب مشقت بر آنها خواهد شد، بلکه افطار کنند و بعدا در ‏روزهای آتی آنرا قضاء نمایند». « تفسیر ابن کثیر»  (1 /498) .
و در عوض در زمان دیگری که اوضاع جسمانی او بهتر می شود آنروزها را قضاء کند، اما ‏اگر او تا آخر عمر بر همین منوال – که در ابتدای مطلب توضیح داده شد – می ماند، در ‏آنصورت روزه رمضان بر او لازم نیست ولی فدیه بر او لازم است، یعنی باید در بدل  هر ماه ‏رمضان – در هر سال – سی نفر مسکین را طعام  دهد. یعنی به هر مسکین یک وعده ‏غذای رایج بدهد تا سیر شود. به دلیل فرموده خداوند متعال:  ‏« وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فُدیَةٌ طَعَامُ مِسکِین»  (بقره : 184).‏«و بر کسانی که توانایی انجام آن (روزه) را ندارند (همچون پیران ضعیف و بیماران همیشگی) ‏لازم است فدیه بدهند و آن خوراک مسکینی است».
علامه ابن عثیمین رحمه الله می گوید:‏  ‏«کیفیت اطعام به دو صورت است:‏ اول: غذایی درست کند و مساکین را دعوت نماید، بر حسب روزهایی که باید فدیه بدهد، ‏همانگونه که انس بن مالک رضی الله عنه چنین کرد.‏ دوم: غذای غیر آماده (پخته نشده) به آنها بدهد». الشرح الممتع (6/335).‏
اما اگر کسی بخواهد که در عرض سی روز به یک نفر غذا دهد، یعنی هر روز به او طعام ‏دهد، جایز است چنانکه جمهور علمای مذاهب از جمله شافعیه و حنابله و گروهی از علمای ‏مالکیه بر جواز آن تاکید کرده اند، مولف کتاب الانصاف گفته: «جایز است طعام را کلا به یک ‏مسکین واحد داد». الإنصاف (3/291)‏، و نگاه کنید به: تحفة المحتاج 3 / 446، کشاف القناع 2 ‏‏/ 313، و ‏”فتاوی اللجنة الدائمة” (10/198)‏.‏
یادداشت ضروری :
اگر با جود مریضی کم خونی ، روزه گرفتن زیانی به او نمی رساند و او را در مشقت نمی اندازد، و ‏امکان تاخیر در خوردن دوا کم خونی را دارد ،  در اینصورت لازمست که خوردن دوا خویش را تا افطار به تاخیر اندازد و روزه اش را بگیرد، ولی اگر این امر مقدور نباشد ایرادی ندارد که ‏روزه نگیرد.

مریضی سنگ کرده ورمضان
قبل از همه باید گفت که  مریضی سنگ کرده مریضی جدید در بشریت نمی باشد  ، حتی میگویند ، فرعون هم به مریضی سنگ کرده  مبتلا بود. اگرچه سنگ کرده  در طب امروزی از جمله مریضی ساده بشمار میرود . ولی  همین مریض ساده دارایی درد شدید ، طاقت فرسا  ووحشتناک  میباشد ، به اصطلاح  بعضی ها این درد چنان وحشتناک است ، که مقدار درد اش کمتر از درد زایمان در حین ولدت مادران میباشد ، بطور خلاصه درد سنگ کرده بی نهایت زجر دهنده  است  . این درد زمانی شدت می یابد وقتیکه سنگ از محل خویش بیجا ء شود ، ولی اگر سنگ دوباره در جای اش مستقر گردد درد دوباره ارام می یابد .يکی از  علائم سنگ کرده ، تغيير رنگ ادرار به صورت خونی يا رنگ چای میباشد .
هنوز دلیل قطعی شکل گیری سنگ کرده (کلیه  ) از نظر طبی  با قطعیت اثبات نشده. در حالت طبیعی کلیه ها مواد ضد رسوب ترشح می کنند که مانع از تجمع کریستالها و پیدایش سنگ کرده در داخل بدن میشوند. اما گاه این مواد کارایی خود را از دست می دهند.
برای جلوگیری از تشکیل سنگ کرده  باید این غلظت مواد را در بدن کم کنیم به عباره دیگر  بايد ادرار را تا می توانيم، رقيق کنيم. يعنی شخصیکه مبتلا به مرض  کليه سنگ ساز دارد، بايد آب و مايعات زيادی نوش جان کند .ویگانه  توصیه  دکتوران برای این مریضان  اینست که ازخوردن نمک باید پرهیز کنند . بخاطر انکه نمک عاملی است که به ساخته شدن سنگ های کلسيمی کمک می کند. نمکی که از روده جذب می شود، از طريق کليه بايد دفع شود. اما مشکل همين جاست چرا که وقتی نمک می خواهد از کليه را وارد ادرار شود، با خودش کلسيم را وارد ادرار می کند و به اين ترتيب غلظت کلسيم ادرار افزايش می يابد.
مریضان که مبتلا به مریضی سنگ کرده است   نباید هیچ وخت احساس تشنگی کنند وکوشش اعظمی بخرج دهد ،تا  قبل از تشنگی اب ومایعات  به اندازه کافی ودر اوقات مختلف ، نوش جان کند .
مریض سنگ کرده :
شخصیکه مبتلا به مریضی سنگ کرده باشد، وروزه گرفتن برایش سخت تمام شود ، وروزه موجب افزایش درد و مریضی اش گردد ، وبه اصطلاح سلامتی کلی آن را بخطر مواجه سازد ، وداکتر معالج مسلمان  و مورد اعتماد مرض وسختی وخطر مرض را تشخیص داده باشد ، واطبا ء توصیه نموده باشند که معایات زیاد مصرف نماید ،  در اینحالت مریض که مبتلا به سنگ کرده  است، میتواند  به رخصت الله تعالی عمل کرده وروزه خویش را افطار نماید .و در مقابل هر روز به یک مسکین خوراک بدهد و قضای روزه بر وی لازم نمی باشد . چون قضای روزه برای همچو مریضان ممکن ومیسر  نیست؛ زیرا بعلت مریضی که دارد نمیتواند روزه بگیرد. اما برفرض در صورت بر طرف شدن مریضی  و بازگشت سلامتی  دوباره ، شخص متذکره باید در سال  آینده  روزه بگیرید و قضای سالهای گذشته  که افطار کرده است  و کفاره ی آنها را پرداخت کرده ، بالای اش لازم نمی باشد .
پروردگار با عظمت ما میفرماید : « فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ عَلَی سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ»
)سوره  البقرة آیه : 184  )( پس هرکسی از شما بیمار یا در سفر باشد، تعدادی از روزهای دیگر را روزه بگیرد.
ابن کثیر در تفسیر این آیه متبرکه مینویسد : «یعنی مریض و مسافر می توانند در هنگام مرض یا سفر روزه نگیرند، زیرا این امر موجب مشقت بر آنها خواهد شد، بلکه افطار کنند و بعدا در روزهای آتی آنرا قضاء نمایند».« تفسیر ابن کثیر» (1 /498) .
و لازم نیست که حتما انسان در سختی زیادی بیافتد تا از این رخصت استفاده کند، و پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: « إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ أَنْ تُؤْتَی رُخَصُهُ کَمَا یَکْرَهُ أَنْ تُؤْتَی مَعْصِیَتُهُ» روایت أحمد (5832) و ألبانی در “صحیح الجامع” (1886) .
یعنی: همانا خداوند متعال دوست دارد که از رخصت استفاده کنی همانطور که ناخوش می دارد که معصیت کنی.
اما بعد از رمضان؛ اگر مرض بیمار بهبودی یافت او بایستی آنروزها را قضاء کند، اما اگر بهبود نیافت و امید بهبودی هم وجود نداشت، نیازی به قضای آنروزها نیست و کافیست تا به ازای هر روز فدیه دهد، بدین صورت که به ازای هر روز مسکینی را طعام دهد.
علامه ابن عثیمین رحمه الله می گوید: « اهل علم مرض را به نسبت بیمار به دو قسم تقسیم کرده اند: قسمی که امید بهبودی می رود که چنین بیماری در وقت مرض افطار کند و بعد از بهبودی آنرا قضا می کند، و قسم دیگر که امید بهبودی بیمار نمی رود که به ازای هر روز یک مسکین را طعام می دهد، و این اطعام (فدیه) جایگزین روزه ای است که افطار کرده است». ( فتاوی نور علی الدرب) – لابن عثیمین (216 /48)
دندان کشی در رمضان
اول : درد دندان :
اگر کسی در ماه مبارک رمضان  به درد دندان دچار است وضرورتی به افطار پیش اید ، روزه دار میتواند بنابر بر درد شدید ، روزه خویش را افطار نماید ، زیر او در  اینحالت جزو مریضی است که خداوند متعال برای آنها رخصت روزه نگرفتن داده است.
در این مورد میتوان به فتاوی (شیخ عبد العزیز بن عبد الله بن باز .. شیخ صالح الفوزان .. شیخ عبد العزیز آل الشیخ .. شیخ بکر أبو زید . ) مراجعه کرد » فتاوی اللجنة الدائمة . المجموعة الثانیة »  (9/203)
دوم  دندان کشی :
قبل از همه گفت که روزه دار اگر امکان داشته باشد ، حد اعظمی کوشش کند تا  دندان خود را در رمضان نه کشد، ولی با آنهم اگر قرار شد که در ماه مبارک   اقدام به کشیدن دندان ویا پر کردن دندان نماید ،  در شرع اسلامی  در وقت ضرورت  ودفع  درد ، کدام ممانعتی در آن دیدیه نمیشود وجایز است  .
همچنان  پر کردن کردن دندان واستعمال  پیچکاری برای رفع درد ، در صورتیکه مواد آن از حلق فرو نرود ، نیز کدام ممانعتی  ندارد ، ولی احتیاط باید  کردتا خون وداروی استفاده شده  به داخل حلق نکردد ، بنابر همین احتیاط  وخوف رفتن مواد وخون به داخل حلق است که ، برخی علماء کشیدن  دندان بدون ضرورت  را درماه مبارک رمضان مکروه میدانند  ومیگویند که اگر : خون یا دوایی استعمال شده در دندان  به داخل شکم برسد  روزه  را فاسد میگردد .
البته ناگفته نماند که اگر اندازه خون  مساوی با آب دهان باشد یا غالب (بیشتر) از آن و یا مزه‏اش محسوس بشود روزه را فاسد می سازد ، درغیر این صورت‏ها مفسد صوم نیست.
در حاشية رد المختار على الدر المختار شرح تنوير الأبصار فقه أبو حنيفة  آمده است :
« أو خرج الدم من بین أسنانه و دخل حلقه یعنی و لم یصل إلی جوفه، أما إذا وصل فان غلب الدم أو تساویا فسد و إلّاّ، لا، إلا إذا وجد طعمه. بزازیة».
و فی الرد:
« ومن هذا یعلم حکم من قلع ضرسه فی رمضان و دخل الدم إلی جوفه فی النهار و لو نائما فیجب علیه القضاء إلا أن یفرق بعدم إمکان التحرز عنه فیکون کالقیئ الذی عاد بنفسه فلیراجع» (رد المختار:107/2)
در درمختاربه نقل از فتوای بزازیه  آمده است:
وقتی که خون از میان دندان ها بیرون شود و داخل حلق شود و لکن به شکم نرسد (  روزه نمی شکند) و اگر به شکم برسد درصورتی که خون مساوی با لعاب دهن باشد و یا خون به نسبت لعاب دهن بیشتر و غالب باشد روزه فاسد می شود و اگر کم از لعاب دهن باشد روزه فاسد نمی گردد مگر وقتی که مزه آن را حس نماید. و درمختار می افزاید که از این مسئله حکم کشیدن دندان در ماه مبارک رمضان  نیز دانسته می شود .  ( برای معلومات مزید مراجعه شود : رد المختار على الدر المختار شرح تنوير الأبصار فقه أبو حنيفة  کتاب حاشیه ابن عابدین یا به تعبیری دیگر حاشیه ردالمحتار کتابی است در فن فقه، مذهب امام أبوحنيفه النعمان رحمه الله که توسط محمد أمين مشهور به ابن عابدين نوشته است. )
غسل جنابت ویا غسل تبرد :
غسل  جنابت ويا غسل  تبرد از گرمى ، اگر  روزه  دار در ايام  روزه  غسل نمايد ، ويا بخاطر  دفع  برودت هواى گرم  را  اشتنشاق نمايد  روزه  اش   فاسد  نمى  گردد.
درحديث  شريف  از ابـو بكر بن عبد الرحمن  روايت است :
« رإيت  النبى (ص)  يصب الما ء على رأسه من الحر وهو صائم »« ديدم  پيامبر صلی الله علیه وسلم   را كه مى ريخت  آب را بر سر  خود از گرمى در حاليكه  روزه دار بود . »( سنن ابو داود : ۲۰۷۲  ،و عون المعبود : ۶/۴۹۲/۲۳۴۸  )
همچنان  اگــر روزه دار براى  دفع  تشنگى غسل نمايد، در صورتيكه  آب  به معده  او داخل  نگردد  ،  روزه اش فاسد  نميگردد.

حکم بوسه کردن در روزه :


از ام سلمه رضی الله عنه  روايت شده است : « أن النبى (  ص) كان يقبل وهو صائم  »

«پيامبرصلی الله علیه وسلم   بوسه ميكرد درحاليكه  روزه  مى بود »  متفق عليه .

از عاىشه (رض )  روايت شده است كه :«كان رسول الله (ص) يقبل  وهو صائم  ويباشر  وهو صائم ولكنه  كان املكم لاربه  » پيامبر اسلام  (ص)  مى بوسيد  در حاليكه  روزه  مى بود  ومباشره  ميكرد  در حاليكه  روزه مى 

بود  اما بود  مالك ترين شما حاجت خود را  .
( فتح البارى : ۴/۱۴۹/۱۹۲۷ ) ،( صحيح مسلم : ۱۱۰۶ –  ۶۵ – ۲/۷۷۱ )

در  مورد اين كه بوسه  روزه را باطل نمى سازد  ، هيچگونه اختلاف  نمى باشد .  ولى اگر اين بوسه ،  هدف ومقصود  روزه را براى  روزه دار  متزلزل سازد  فقها نظريـات  خاص  خويش را  در مورد ابراز داشته اند . كه توجه  شما را به  حديث متبركه كه از ابى هر يرة
( رض )  روايت گرديده  است جلب  مينمايم :

ابى  هر يرة ( رض )فرموده است : «  أ ن رجلآ  سأل النبى  (ص) من المباشر ة للصائم فرخص له و آتاه آخر فنها  عنها ، فإ ا  لذى  رخص  له شيخ وإذا  الذى  نهاه شاب  »  (مردى پرسيد از پيامبر  (ص)  از مباشرت  روزه دار  پس   رخصت  داد  اورا  وآمد  مرد ديگرى  پس منع  كرد  اورا  از  آن . پس كسيكه  رخصت داد  او  را  پير بود  وكس  كه منع  كرد  اورا جوان بود .( ابو  داود )

فقها ميگويند بـــراى كسيكه پيامبر صلی علیه وسلم بوسه را جايز دانسته ، آن شخص ، شخص   پير بود  وبراى آن  كسيكه آنرا  از بوسه  نهى فرمود آن شخص ، شخص  جوان بود.  بادر نظر داشت همين  تعبير ها از حديث متبركه  برخى از فقها بوسه را بـــــراى پير  ها جواز شمرده و براى جوانان  ويـا كسانيكه  قدرت اداره  خود را  ندارند جـــايز  نه شمرده اند.


اما در مورد ملاعبه  با همسر هنگام روزه، در صورتيكه جماع و يا انزال منى صورت نگيرد اشكالى ندارد، طوریکه در حدیث متبرکه از  عايشه رضي الله عنها  روایت شده است که گفت: «  پيامبر صلى الله عليه و سلم هنگام روزه (زنش) را بوسه ميداد و ملاعبه ميكرد»  (صحيح بخارى 1927 و صحيح مسلم 1106)، لذا ملاعبه  بين زوجين هنگام روزه جائز است ولى بشرطى كه زوجين متاكد باشند كه این ملاعبه شان به جماع منجر نشود و يا منى انزال نشود وگرنه اگر در برابر شهوت ضعيف باشند اين امر براى آنها جائز نيست و بايد دورى كنند زيرا ممكن است منى انزال شود و روزه شان باطل شود و يا به جماع منجر شود كه كفاره روزه دو ماه پى در پى بر آنها واجب ميگردد.   

ابن قدامه در كتاب « المغني»  گفته است : كسى كه به همسرش بوسه ميزند از سه حالت خارج نيست:

1- منى انزال نشود، كه در اينصورت بدون خلاف اهل علم روزه باطل نميشود.

2- منى انزال شود، كه در اينصورت بدون خلاف اهل علم روزه باطل ميشود.

3- مذى خارج شود، كه نزد امام احمد بن حنبل و امام مالك روزه باطل ميشود و نزد امام
ابو حنيفه و امام شافعى و حسن و شعبى و اوزاعى روزه باطل نميشود زيرا در خروج مذى غسل واجب نيست، و اين قول (يعنى عدم بطلان روزه هنگام خروج مذى) راجح ميباشد. 

و ابن تيميه نيز قول عدم بطلان روزه هنگام خروج مذى را ترجيح ميداند و ميگويد هيچ دليلى از شريعت بر بطلان روزه هنگام خروج مذى وجود ندارد و در شرع براى باطل شمردن روزه نياز به دليل است ولى دليلى نيست.

نتیجه کلی : 


بوسه براى روزه   دار  خواه جوان باشد  يا پير  مباح است ، وفرق  ميان  بوسيدن رخسار ، دهن ، لمس  توسط دست  ومعانقه  وجود ندارد  البته اين اباحت  براى كسانى ميباشد  كه ميتواند  خود را    اداره كند.


اما اشخاصى كه ميدانند  بدين ترتيب  شهوتش  به حر كت  در آمده يا خوف جماع يا انزال وجود داشته باشد ،  طوريكه احناف  وشوافـــع  هر دو  در مورد  متفق القول اند  اينكار براى روزه دار  مكروه است.

بايد بدانيم  كه شب  دراز بوده ومسلمانان   در روزه  رمضان  ما نند  سائر  ايام   در عمل مداوم  ميباشد ، واحتمال اينكه همچو كار  منجر به انزال  ووقوع آنچه كه در شريعت مكروه است نگردد  بهتر خواهد بود ، در ماه  مبارك  رمضان اصلآ   دست به چنين كارى نز نند.


استنتاج فقهى :


با همسر خود  يكجا ء خوابيدن  ، ملاعبه كردن  وبوسه  وكنار ، تا زمانيكه  خطر انزال  منى  ويا وقوع  جماع نباشد  ، همه درست است.(ولى اگر به بوسه كردن ويا لمس  ويا جماع  در غير فرج ودبر  انزال گردد ، روزه  اش فاسد گرديده ،  بر آن قضا ء واجب ميشود  ، نه كفاره . )

استمناء :

استمناء آنست كه عمد ٱ با دست يا هر وسيله  ديگر منى از بدن  بيرون  آورده  شود . همچنان سبب  استمنا  ء   اگر  بوسيدن  باشد يا به آغوش  گرفتن  اگر انزال  صورت  گيرد   روزه  باطل  ميشود ، اما اگر  انزال  به مجرد  فكر يا نظر صورت  گيرد  روزه  باطل  نمى گردد وحكم  مذى نيز  چنين است.
-ديدن  عضو مخصوص  زن  ويا تفكر  در امور جنسى  انزال  شود  روزه اش  مكروه  نميشود.
احتلام در روزه :

 ديدن خواب  يا احلام واحتلام شدن   در خواب ، روزه  را فاسد  نمى سازد .  اگر كسى  در   روز  رمضان  در خواب محتلم شود ، و منى  هم از او بدون اختيار  خارج گردد  روزه اش فاسد  نمى شود. ولى  اگر منى بـه سبب  بوسيدن ، مباشره  يا تفكر طولانى خارج گردد  روزه اش  فاسد  شده وقضا بر او  هم لازم ميشود.
 كسى  كه در شب  جماع  نموده  وتا روز غسل  نكرده  روزه اش  فاسد  نمى گردد ، زيرا  غسل  امر يست  كه به انزال  واجب  شده است  ، ميدانيم  كه اگر   روزه  دار   در  روز محتلم   شود  غسل بروى  لازم  بوده   وروزه  اش  فاسد  نمى گردد پس كسىكه در شب  انزال  شده  وبعد از صبح  بيدار گرديده روزه اش  إن شاالله صحيح است.


یاد فراموشی :


یاد فراموشی یا روزه دار درمهمانی آلله  در رمضان : اگر  روزه دار در حالت یادفراموشي، چيزي بخورد و يا بياشامد ، روزه اش باطل  نمیشود ، زیرا او مهمان خداوند است .
طوریکه این موضوع در حدیثی که  أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه روایت گردیده چنین بیان کردیده است : «إِذَا نَسِيَ فَأَكَلَ وَشَرِبَ فَلْيُتِمَّ صَوْمَهُ فَإِنَّمَا أَطْعَمَهُ اللَّهُ وَسَقَاهُ». ( ابوهريره رضي الله عنه روايت مي كند كه نبي اكرم صلى الله عليه وسلم فرمود: «اگر كسي در حال فراموشي، چيزي خورد و يا نوشيد، روزه اش را كامل كند، زيرا خداوند به او آب و غذا داده است» . (بخارى: 1933)
یادداشت :
برخی علماء میگویند  اگر روزه دار در حالت یاد فراموشی با همسر خود همبستر (جماع ) کند، روزه اش باطل نمیشود .

داخل شد ن گرد وخاك ويا مكس در دهن :
اگر مكسى  ويا گرد ويا خاك  ويا دوا بى اختيار  از حلق فرو رود  ، در صورتيكه  عمدى  نباشد  روز ه ، مكروه نميشود.

داخل شدن آب در گـوش :

اگر آ ب  در گوش  داخل شود  و از  روى  قصدى  هم باشد  روزه  مكروه  نميشود.


حكم غـذاى باقى مانده درلاى د ندا ن ها  :

اگر  پــارچه  غذاى  باقى مانده  در لاى دندان ها   در صورتيكه  مقدار آن  از دانه  نخود  كمتر  باشد  واز حلق 

پائين رود ، روزه  فاسد نميگردد.

قئ واستفراق درماه  مبارك رمضان :
در این مورد علماء مذاهب چهار گانه متفق رای اند ، که اگر قی بر کس غلبه کند ، وروزه دار  بى اختيار  قـئ كند وجلو قی خود را گرفته نتواند ، هر چند كه قئ پر دهن  باشد بيشتر ويا كمتر باشد  وحتى  اينكه  بخش آن  دوباره  از حلق  پاىين رود ،  روزه اش  ناقص نمی گردد .

ولی اگر قئ  بصورت قصدى  صورت گيرد ،  ودهن پر  باشد ، روزه اش فاسد ، بايد قضا ء بياورد. در حديث  که از حضرت ابو هریره روایت است میفرماید : « من ذرعه  القئ فليس عليه قضاء، ومن استقاء  عمدا فليقض  »« هر كسى  كه قئ  براو  غالب  شود  پس  بر او قضا نيست وهر كس كه عمدٱ قى كند  پس قضا نمايد .»(احمد ،ابو داود ، ترمذى ، ابن حبان ، دارقطنى وحاكم.) 

استعمال مسو ا ك : 

استعمال مسواك براي روزه دار و غير روزه دار در تمام اوقات مستحب است و همين براي روزه دار، قبل از زوال و بعد از آن جايز است. به دليل حديث عامر بن ربيعه«رضي الله عنه» كه در سنن آمده است: رأيتُ رسولَ الله ما لا أُحْصِي يَتسوَّكُ وهو صائم مسند احمد (3/445)، ابوداود (2364)، ترمذي (725)«چندين بار كه نمي توانم آن ها را بشمارم مرتب مي ديدم كه پيامبر  صلى الله عليه و سلم در حال روزه مسواك مي زد.»
در اين جا اين صحابي مشخص نكرده است كه آيا قبل از زوال ايشان را در حال مسواك ديده است يا بعد از آن، بلكه مطلقاً مسواك زدن ايشان را روايت كرده است. ولي به احتمال غالب ايشان را بعد از زوال ديده چون نماز ظهر و عصر بعد از زوال هستند، و از آن جا كه رسول الله صلى الله عليه و سلم مسواك را براي نماز تأكيد كرده احتمال مي رود كه براي نماز ظهر و عصر مسواك مي زده است. 
اما آنان كه مسواك را بعد از زوال مكروه دانسته اند از اين حديث استدلال كرده اند: إِذَا صُمْتُمْ فَاسْتَاكُوا أَوَّلَ النَّهَارِ وَلا تَسْتَاكُوا آخِرَهُ بيهقي در الكبري (8120، 8121) هر وقت روزه گرفتيد در ابتداي روز مسواك بزنيد و در آخر آن مسواك نزنيد. 
حديث مذكور ضعيف و غير قابل استدلال مي باشد. اينان همچنين از گفتار پيامبر صلى الله عليه و سلم استدلال مي كنند كه فرموده است: «لَخُلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللهِ مِنْ رِيحِ الْمِسْكِ»  (متفق عليه)، يعنى: «  بوي دهان روزه دار نزد الله تعالي از بوي مشك خوشبوتر است.»
روش استدلال اين ها بدين صورت است كه چون مسواك بوي دهان را تغيير مي دهد، از زدن مسواك خود داري نمود. اين توجيه نادرست است، زيرا مسواك بوي مخصوصي را كه در اثر روزه به وجود مي آيد از بين نمي برد، زيرا بوي دهان در اثر عدم رعايت بهداشت دهان و دندان نيست، بلكه نشأت گرفته ازمعده مي باشد، و با خالي بودن معده از خوراك بد بويي از دهان خارج مي شود و اين بو از نظر مردم ناپسند است ولي از نظر خداوند بسيار دوست داشتني و پسنديده است. پس مسواك بوي دهان روزه دار را از بين نمي برد بلكه صرفاً دندان ها را تميز نموده و بد بويي دندانها را از بين مي برد نه بويي را كه از معده بيرون مي آيد.
 اگر در وقت مسواك زدن  وغير مسوك  كردن دهن  خون  شود  وبا لعاب  دهن  از حلق  پاىين  رود ، اما  مقدار  آن از  لعاب  دهن كمتر  بوده  وطعم آن  در حلق  احساس  نشود  روزه را نمى شكند.

چشيدن طعم اشيا ء :

چشيدن طعم اشيا ء ، با دهن نرم كردن  وجويدن  يكنوع چوبيكه  بوسيله  آن  دندن ها   را  پاك ميكند ،  البته بدون مسواك  روزه را  مكروه ميگرداند.

نـرم كردن وجـويد ن  نـان :

براى زن جويدن  ونرم كردن  طعام  به طفلش  ، مكروه  بوده ولى   در صورتيكه  چاره اى ديگر  وجود نداشته  باشد ،  روزه اش مكروه نميگردد.
کشيدن نصوار وسگريت در ماه مبارک رمضان
درباره استعمال  سیگار و نصواردر ماه مبارک رمضان ،علماء وفقها بعد از تحقیق و نظر در مورد اثرات آنها بر وجود انسان، به چنین به نتیجه رسیده  اند : ومیفرمایند که :
هر دو آن  روزه را نقض میکند. زیرا علماء به روی یک قاعده کلی این حکم را صادر کرده اند که آن قاعده عبارت ازاست: هر چیزیکه به جوف معده یا به جوف دماغ داخل شود و انسان را تقویه و آرامش بخشد، روزه را نقض می نماید، سیگار و نصوار از همان چیزهای است که هم به جوف دماغ داخل میشوند و هم انسان را تقویه میبخشد. بناء هر دو سبب برای نقض و فساد روزه می شود.
از جانب دیگر کشیدن سگرت واستعمال نصور اساسآ  برای صحت وسلامتی انسان مضر است لذا استعمال مواد مخدره در دین مقدس اسلام حرام اعلان شده است . استعمال مخدرات  چه در رمضان باشد و چه در غیر رمضان ناجایز و حرام است. 
پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده است:«لا ضرر و لا ضرار» ، یعنی: (  نه ضرر به خود برسانید و نه به دیگران)، ( حدیث : صحیح   از  روایت ابن ماجة) پس  استعمال مواد مسکرات و مخدرات که برای صحت انسان و دیگران مضر میباشد جائز نیست.
همچنان در ضمن باید گفت : کسیکه  در هنگام روزه  نصوار را استعمال ویا هم سیگار میکشد ، مخالف روح وأداب ماه مبارک رمضان  عمل مینماید ، بدون شک  وبه حکم اتفاقی همه ای علما ء وفقهای اسلامی نه تنها روزه اش باطل میگردد بلکه گنهگار هم میگردد .


آداب روزه :

پیامبر صلی الله علیه وسلم  فرموده است : «  إن فى الجنة  بابٱ يقال  له : الريان  يدخل منه الصائمون يوم القيامة ، لايدخل  منه احد غيرهم ، فاذا دخلو اغلق ، فلم يدخل منه  احد »  
– ماه مبارك  رمضان متبرك ، ماه عبادت  ، ماه تقوا  وماه مبارك  است  كه مسلمانان  به تجديد توبه  پرداخته  ودر اين  ماه توبه  ها قبول  ميگردد.

–  بر روزه دار  لازم است  كه اخلاق  بد را تر ك  گفته  وخود را با خلق نيكويى  متمسك  ساخته وخود را   از غيبت  وسخنان بيهوده  نگهدارد  تا  خداوند (ج) روزه  اش  را قبو ل نمايد.

– مسلمانان  در ايام  متبركه  روزه   بايد خود را  از شهوت  ،دروغ ، غيبت ،  واز گفتار  زايد  نگاه داند.

– مسلمانان  بايد  در ماه مبارك  رمضان  به دادن صدقه  وخيرات  بپردازند  از جنگ  بپر هيزند وبا حسن  معاملات با اهل بيت  وكافه انسانها  رفتار كند.  


از ابو هر يرة (رض ) روايت  گرديده است :  كه پيامبر (ص)  فرمود : « إذا  كان يوم صوم  أحدكم  فــلا يرفث ولا يصخب ، فإن شا تمه  أحد  او قاتله فيلقل إنى امرؤ  صائم ، والذى  نفس محمد  بيده لخلوف فم  الصائم أطيب  عند الله من ريح المشك ، وللصائم  فرحتان : إذا أفطر فرح بفطره ؛ إذا لقى  ربه  فرح بصومه »« اگر يكى  از شما  روزه دار باشد ، بايد از گفتن  پوچ وصحبت هاى لهو ولعب  جلو گيرى كند ، وبه كسى دشنام ندهد ، واگر كسى اورا  مجبور به دشنام دادن سازد ، بايد  در جوابش  بگويد  من روزه دار هستم . وقسم  به ذاتى  كه نفس  محمد صلی الله علیه وسلم در دست او ست كه بوى دهن روز  دار  خوشبو تر است  نزد  خداوند  از بوى  مشك .

خوشی  های  روزه :

روزه دار  داراى دو خوشى ميباشد ، اولين آن افطار  است ، زمانيكه روزه خویش را افطار میکند و به افطار خــود خوشحالی خاصی برایش رخ میدهد . دومین خوشحالی  زمانی است که شخص روزه دار    پروردگار  خود را ملاقات ميكند به روزه خويش مى بالد وافتخار میکند .

در حدیثی از ن از ابى هر ير ه (رض )   روايت شده است كه پيامبر صلی الله علیه وسلم   فرموده است : « من لم يدع  قول الزوروالعمل  به فليس لله حاجة  إن يدع  طعامه وشرابه » (مسلم ونسائى ) « كسيكه ترك نكند  سخن  دروغ وعمل  به آنرا  پس  نيست خداوند  را حاجتى در اين  كه تر ك كند طعام ونو شيدنى خود را » از فحواى حديث متبركه معلوم ميشود كه چنين شخصى از  روزه خود  ثواب   هم نمى  برد.


روزه ى اعضا ء  

بدن روزه دار به كسى  اطلاق میگردد   كه تمام اعضاى بدون در فضیلت روزه  سهیم شوند .

در تعریف فلسفه روزه ی کامل  امده است که تمامی اعضای بدن باید باشرایط روزه برابر باشد . طوریکه پیامبر صلی الله وسلم میفرماید : « هرگاه کسيکه سخنان بد وعمل به بدي ها را ترک نکند، الله (جل جلاله) هيچ نيازي به ترک خوراک ونوشيدني هايش ندارد. 
انسان مسلمان کوشش مي کند که درماه مبارک رمضان با تمامي اعضاي بدن خويش الله (جل جلاله) را عبادت کنداز جمله :
زبان روزه دارد:
مسلمان با زبان خود روزه ميگيرد، شخص روزه دار باید زبان خود را از گفتن سخنان ناجايز مانند غيبت، سخن چيني، مزاح هاي بيجا، زياد سخن گفتن، ريشخند بر ديگران حفظ  کند ، تا زبانش به دوري از بديها عادت نموده وبه برکت روزۀ ماه مبارک رمضان درساير ماهها نيز زبان خود را به عبادت الله (جل جلاله) عادت دهد. 
شخص روزه دار نه تنها خودش با کسي جنگ و تجاوز و بي ادبي نميکند، بلکه حتي درحالاتيکه شخص ديگري برايش اذيتي برساند ويا دشنامش دهد نيز صبر ميکند.
پیامبر صلي الله عليه وسلم ميفرمايد که هرگاه کسي با روزه دار جنگ کند ويا او را دشنام دهد او برايش ميگويد که من روزه دار هستم. 
فلسفۀ بوي دهان روزه دار :
بوي دهان روزه دار، به نزد الله از مشك بهتر تراست، اكرچه الله انسانرا به نظافت وپاكي امر نموده و پيامبرصلي الله عليه وسلم براي پاكي دهان مسواك نمودن وشستن دهان را سنت قرارداده است، تا دهان كسي مكروبي نشده وبوي ندهد و همچنان پيامبر صلى الله عليه وسلم كساني را كه سير وپياز خام خورده باشند، از رفتن به مسجد منع نموده است، تا بوي دهان آنان سبب اذيت نماز كزاران نكردد، ولي دهان انسان روزه دار، در جريان روزه، شايد بويي دهد، كه اين بوي ولو كه خوشايند هم نباشد، به نزد الله بي نهايت باارزش بوده و نسبت به مشك برتر است، زيرا علت اين بوي، بي توجهي درنظافت نه، بلكه روزه داشتن مطابق حكم الهي است . ( حدیث بخاري 1761)
چشمان روزه دار:
انسان روزه دار سعي وتلاش ميورزد، تا چشمان خود را ازديدن محارم حفظ نموده وهرلحظه چشمان خود را به ديدن قرآن ومطالعه کتب و نشستن با صالحان ودانشمندانيکه او را به نيکي ها تشويق ميکند عادت ميدهد. 
گوش روزه دار:
بر اساس ارشادات الهي وسنت پیامبر صلي الله عليه وسلم  انسان روزه دار گوش خود را روزه دار ميسازد وازشنيدن تمامي اموريکه در آن رضايت الله (جل جلاله) نبوده اجتناب ميورزد، گوش خود را به شنيدن تلاوت قرآن، احکام الهي، نصيحت ها، وساير امورمثبت مشغول ميسازد. 

دست روزه دار:
هرگاه کسي دستانش را به نيکي ها عادت داده و براي دسترسي به فقراء مصروف سازد و براي رفع مشکلات انسانهاي مظلوم سعي و کوشش ورزد.
قلب روزه دار:

قلب انسان زماني روزه دار ميباشد که فکر وانديشه اش را بسوي نيکي ها داشته باشد، او هيچگاهي براي بدي ها فکر نميکند، بلکه کوشش ميکند که با داشتن روزه، انديشه خود را به مثبت گرايي توجيه نمايد. ازاشتباهات قبلي ديگران که در حق وي نموده اند گذشت نموده و خود را آماده دوستي و محبت با ديگران سازد.

نفس روزه دار:
انسان روزه دار کوشش ميکند که نفس خود را تربيه نموده، او را از نفس اماره بالسوء به نفس لوامه واز آن به بعد به نفس مطمينه  مبدل سازد.

ودر نهایت  باید که شكم روزه  دار خوردن غذاونوشيدن حرام  در امان باشد ،  وشر مگاه از زنا امتنا ء كرده  وخود را به آنها الوده نسازند در اين وقت است كه گفته ميتوانيم  كه اعضا ء بدن ما واقعٱ  روزه هستند.

نماز تراویح

یكى از خصوصیات ماه مبارک رمضان، بمثابه عبادت مسمی میباشد ،  خواندن نماز تراویح با جماعت در شبهاى  مبارک رمضان  میباشد.

ابن حجر عسقلانى در معناى «  تراویح » میفرماید:
كلمـﮥ « تراویح»   جمع « ترویحة» است، یعنى « یک راحتى» ، مانند كلمــﮥ«  تسلیمة»  كه بمعناى «  یك سلام »  میباشد و از کلمه سلام گرفته شده، و نمازهاى جماعت شبهاى رمضان را «  تراویح »  میگویند ، زیرا اولین بارى كه نماز« تراویح » بصورت جماعت شروع شد نماز گزاران بین هردو سلام نماز كمى استراحت میكردند.

پیامبر صلى الله علیه و سلم در مورد مقام ومنزلت  نماز تراویح فرموده اند:«  مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِیمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ». (بخارى 2009) (هر کسیکه قیام رمضان را از روی ایمان و اخلاص بجای آورد، گناهان گذشته اش بخشیده میشود .)   شیخ الاسلام امام نووى رحمة الله علیه فرمودند: «منظور از قیام رمضان نماز تراویح میباشد».

مشروعیت نماز تراویح :

مستحب است که نماز تراویح در مساجد و بصورت جماعت برگزار گردد.هرچند اگر بصورت تنهای در منزل و در مسجد نیز خوانده شود ، مشروع و جایز است.
در اوایل پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز تراویح را در مسجد و بصورت جماعت با اصحاب خود رضی الله عنهم برگزار می نمود ولی بعدا اصحاب  نماز را بصورت تنها و انفرادی  در مسجد برگزار می کردند. زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم می ترسیدند که با ادامه این روند یعنی برگزار نمودن منظم جماعات تراویح، این امر برای اصحابشان پیش بیاید که نماز تراویح فرض است در حالیکه نماز تراویح فرض نیست و سنت است.
لذا پیامبر صلی الله علیه وسلم بعضی از شبها را جماعت می خواند و بعضی دیگر در منزل می خواندند و به مسجد نمی رفتند و جماعت برگزار نمی شد و هرکدام از اصحاب تنهایی نماز تراویح را می خواندند.

چنانچه حدیثی از عایشه رضی الله عنها روایت است که در آن اشاره دارد به اینکه پیامبر صلی الله علیه وسلم فقط دو شب در مسجد با اصحابشان نماز تراویح را بصورت جماعت خواندند و لی در شب سوم رسول الله صلی الله علیه وسلم به مسجد تشریف نیاوردند، صبح از ایشان در مورد غیابشان سوال می شود و ایشان صلی الله علیه وسلم می فرمایند:
« رأیت صنیعكم فلم یمنعنی من الخروج الیکم الا إِنِّی خَشِیتُ أَنْ تُفرض عَلَیكُمْ »

یعنی:«گرد آمدن شما را دیدم ولی چیزی مانع آن نشد که ، برای نماز جماعت ، به سوی شما بیایم مگر آنکه ترسیدم که ، نماز تراویح ، بر شما فرض گردد ».(بخاری 1129).

بنابراین باید گفت که : جماعت برگزار کردن بر ای نماز تروایح سنت است و نه واجب،بعدها که بارحلت  پیامبر صلی الله عله وسلم و در نتیجه آن پایان تشریع در دین اسلام ،ترس از اینکه نماز تراویح برای مردم واجب گردد ،باقی نماند،اصحاب تصمیم گرفتند که نماز تراویح را بصورت جماعت و در مسجد بخوانند (به اقتدا به پیامبر که اوایل تشریع نماز تراویح چنین می کردند).
چنانکه در حدیثی دیگر از ام المومنین عایشه رضی الله عنها ،بعد از اینکه حدیث فوق الذکر را روایت می کنند آمده است که :« فتوفی رسول الله صلی الله علیه وسلم والامر علی ذلک،ثم کان فی خلافة ابی بکر و صدر من خلافة عمر،حتی جمعهم عمر بن الخطاب علی  ابی بن کعب،فقام بهم فی رمضان،وکان ذلک اول اجتماع الناس علی القاری واحد فی رمضان » (بخاری – 924) یعنی:« و پیامبر صلی الله علیه وسلم فوت کردند و روال بر همین بود،سپس در زمان خلافت ابوبکر و همینطور در اوایل خلافت عمر نیز همان گونه بود،تا اینکه عمر مردم را برای نماز تراویح به امامت ابی بن کعب جمع نمود ،و نماز تراویح را به آنها در رمضان اقامه نمود،و این اولین جماعت مردم بر یک قاری و امام واحد بود ».

کسانیکه می گویند جماعت خواندن نماز تراویح بدعتی بود که عمرابن خطاب رضی الله عنه ایجاد نمود،به خطا رفته اند واستدلال  شان از حقیقت دور است . زیرا همانطور که قبلا  یاداور شدیم در زمان حیات  رسول الله صلی الله علیه وسلم بعضی از شبها نماز تراویح با جماعت برگزار می شد و دلیل ترک جماعت نماز تراویح از سوی پیامبر ،فقط ترس از فرض دانستن مردم بود.

تعداد رکعات نماز تراویح:

چون هیچ حدیثی از شخص رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد تعداد مشخص رکعات

نماز تراویح روایت نشده، و آنچه که به آن استناد می شود فقط قول و عمل اصحاب رضی الله عنهم است، لذا علما در تعداد رکعات تراویح اختلاف دارند ،از جمله گفته اند که:

–   نماز تروایح یازده رکعت است.

– برخی از علماء میگویند نماز تراویح  بیست رکعت بدون نماز وتراست  از جمله .( امام شافعی و ابن مبارک و روایتی از عمر و علی رضی الله عنهما)

– بر خی از علما میگویند  نماز تراویح   سی و شش رکعت تراویح و سه رکعت وتر.( از جمله امام مالک).

–  برخی از علماء میگویند که نماز تراویح چهل رکعت نماز تراویح و هفت رکعت وتر.

و اقوال متعدد دیگری  در زمینه وجود دارد ، که هیچ کدام برای اثبات ادعای خود حدیثی از خود پیامبر صلی الله علیه وسلم ذکر نکرده اند الا قول و فعل صحابی، البته هر چند که در بین مسلمانان یازده رکعت بیشتر رواج دارد و بعضی کوشیده اند تا آنرا اثبات کنند ، چنانکه عمر ابن خطاب رضی الله عنه به ابی بن کعب رضی الله عنه امر نمود که یازده رکعت برای مردم امامت کند و همینطور حدیثی از عایشه رضی الله عنها که می گوید پیامبر صلی الله علیه وسلم از یازده رکعت بیشتر نخوانده اند (در بخاری 1147)- ولی با توجه به اینکه بیشتر از این مقدار هم خوانده شده است،بستگی به طاقت شخص  هر چقدر که توانست بصورت دورکعت دورکعت بخواند ،و این قول امام احمد حنبل و ابن تیمیه رحمهم الله است. (کشاف القناع – 1/425 و مجموع الفتاوی ابن تیمیه – 22/272).

ابن تیمیه  درکشاف القناع مینویسد :«  بنابراین کسانیکه گمان می برند که نمازتراویح در شبهای رمضان مقدار مشخصی داشته که نه کم می شود و نه زیاد،دچار اشتباه شده اند».

همچنین دار الافتا کشور عربستان سعودی در مورد رکعت های نماز تراویح  طی فتوای مینویسد :

« باید دانست كه بیشتر از یازده ركعت و سیزده ركعت خواندن هیچ ممانعتی  ندارد؛ زیرا رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ نماز شب را محدود به ركعات مشخصی نكرده اند، بلكه برعكس زمانی كه از رسول الله صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ در مورد نماز شب پرسیده شد، فرمودند:« مَثْنَی مَثْنَی؛ فإذا خَشِی أحَدُكُم الصُّبْحَ صَلَّی رَكْعَهً واحِدَه تُوتِرُ لَهُ مَا قَدْ صَلَّی »(متفق علیه، بخاری (472/990 )، مسلم.)

( نماز شب دو ركعت، دو ركعت است، پس هر گاه یكی از شما بیم آن را داشت كه وقت نماز صبح فرا برسد یك ركعت نماز بخواند و با آن نمازهای قبلیش را وتر كند ).

( البته با توجه به بقیه   احادیث جایز است نماز وتر، سه یا پنج یا هفت یا نه ركعت خوانده شود) با این توضیح به این نتیجه می رسیم كه نماز شب، تراویح ، محدود به عدد مشخص نیست، بنابراین نماز شب در رمضان و غیر رمضان محدود نیست بلكه امر، وسیع است و به هر تعداد كه می توانند بخوانند.».

بر این اساس شما می توانید در مسجد خود یازده یا بیست رکعت بخوانید و بهتر است برای هماهنگی و عدم تفرقه همان بیست رکعت را بخوانید، زیرا به طور قطع نمی توان گفت که یازده رکعت سنت است یا بیست رکعت! (هرچند که بنظر یازده رکعت به رای صواب نزدیکتر است).

در ضمن عمل اهل مکه یا مسجدالحرام برای ما مسلمانان حجت نیست بنابراین ماباید تابع کتاب و سنت باشیم نه تابع گروه یا سرزمینی خاص، هرچند که آنها در مسجدالحرام بیست رکعت می خوانند!

استراحت درنماز تراویح:

علماء اتفاق دارند که بعد از هر دوبار دو رکعتی ، یعنی چهار رکعت ، می توان استراحت نمود چرا که سلف صالح نیز چنان کرده اند،آنها نماز طویلی داشته اند و بعد از هر چهار رکعت برای استراحت مقداری می نشستند.
دلیل استراحت بعد از هر چهار رکعت را میتوان در این  روایت از عایشه رضی الله عنه ربط داد: « عَنْ عَائِشَةَ رَضِی اللَّه عَنْهَا: أَنَّهَا سُئِلَتْ عَنْ صَلاتِهِ صلی الله علیه وسلم فِی رَمَضَانَ، فَقَالَتْ: مَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم یزِیدُ فِی رَمَضَانَ وَلا فِی غَیرِهِ عَلَى إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً، یصَلِّی أَرْبَعًا، فَلا تَسَلْ عَنْ حُسْنِهِنَّ وَطُولِهِنَّ، ثُمَّ یصَلِّی أَرْبَعًا، فَلا تَسَلْ عَنْ حُسْنِهِنَّ وَطُولِهِنَّ، ثُمَّ یصَلِّی ثَلاثًا…». (بخارى:1147).

( از عایشه رضی‏ الله‏ عنها دربارة نماز شب رسول الله صلی الله علیه وسلم در رمضان، سؤال شد.  فرمود: رسول الله صلی الله علیه وسلم در رمضان و غیر رمضان، بیشتر از یازده ركعت، نمی خواند.
ابتدا چهار ركعت می خواند و آنها را بسیار زیبا و طولانی می  نمود. سپس، چهار ركعت دیگر میخواند. و آنها را نیز بهمان زیبائی ركعات اول، ادا می كرد. و در پایان، سه ركعت دیگر می‏خواند. (البته فراموش نشود که ذکر این یازده رکعت یکی از استنادات علما ءبه تعداد رکعات تراویح است).

 چنانچه ملاحظه می شود ،حدیث اشاره به چهار رکعت چهار رکعت دارد و این فهم را می رساند که پس از هر چهار رکعت ، که در واقع بصورت دو بار دو رکعتی است ،استراحتی صورت گرفته است.

مقدارقرائت قرآن درنماز تراویح:

در مورد اینکه دررکعت های  نماز تراویح به چه مقدار قرائت از قرآن کریم بعمل اید ، در شرع در این مورد هم مقدار مشخصی برای خواندن قرآن در سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم بیان نگردیده است .آنچه که وجود دارد آنست که پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز شب را طولانی نموده اند.
بنابراین بستگی به طاقت نمازگزاران تا هرجایی که توانایی داشتند نماز را طولانی کنند. اما برخی از علمای  از جمله امام حنبل  و امام ابوحنفیه ختم قرآن  عظیم الشان را در نماز تراویح  در طول ماه مبارک رمضان ،مستحب دانسته اند . ( توضیح بیشتر را میتوان درفتح القدیر 1/335 و المغنی ابن قدامه 2/169 مطالعه فرماید ).

یادداشت:
دررکعت نماز تراویح  چه بشکل انفرادی  ادا گردد ویا بشکل نماز  جماعت  ادا گردد ، خواندن سوره فاتحه  و بعد از آن چند آیه کوتاه خوانده شود کدام ممانعتی ندارد ، نباید بصورت حتمی در آن ختم قرآن عظیم الشان صورت گیرد ،ولی  خواندن سوره فاتحه که رکن نماز است  ویک سوره دیگر کفایت میکند.

در ضمن هیچ دلیلی وجود ندارد که دعاهای شب قدر تماما مستجاب خواهند شد ولی مستحب است که در این شب به ذکر و تلاوت قرآن و دعا و نیایش پرداخت:

‌طوریکه در فوق یاد اور شدیم :در حدیث‌ شریف‌ آمده‌ است: « من‌ قام‌ لیلة‌ القدر إیمانا واحتسابا، غفر له‌ ما تقدم‌ من‌ ذنبه »( هر كس‌ از روی‌ ایمان‌ و به‌قصد قربت‌ شب‌ قدر را (برای‌ نماز و نیاز) به‌پا خاست‌، آنچه‌ كه‌ از گناهانش‌ گذشته‌ است‌ بر وی‌ آمرزیده‌ می‌شود».

 و اگر هم دعای فرد معتکف در این شب اجابت نشد، باز اجر زیادی به سبب آن دعا ها می برد زیرا دعا خود عبادت است بنابراین جدای از اینکه اجابت می شود یا خیر، به سبب این عبادت دارای اجر و ثواب خواهد شد ان شاءالله.

ختم قرآن عظیم الشان درنمازتراویح:
در دین مقدس اسلام ماه مبارک  رمضان  به ماه قرآن شهرت دارد، چرا که قرآن عظیم الشان در این ماه وآنهم در شب  لیلة القدر نازل شده، واجر عبادت یکجا با تلاوت وختم قرآن عظیم الشان در این ماه چند برابر میشود، لذا یكى از بهترین اعمالى عبادی كه یك شخص مسلمان در این ماه باید انجام دهد كثرت  تلاوت قرآن عظیم الشان  است،خواه این قرائت در نماز تراویح صورت گیرد و چه خارج از نماز تراویح.
بنابراین، در نماز تراویح و یا تهجد نیز میتوان قرآن عظیم الشان  را خواند تا اینكه ختم كرد، و در حدیث صحیح از ابن عباس وارد شده است كه: « کان النبی صلى الله علیه و سلم أجود الناس بالخیر، و کان أجود ما یکون فی رمضان حین یلقاه جبریل، و کان جبریل علیه السلام یلقاه کل لیلة فی رمضان حتی ینسلخ، یعرض علیه النبی صلى الله علیه و سلم القرآن، فإذا لقیه جبریل کان أجود بالخیر من الریح المرسلة» (متفق علیه)

یعنى:« پیامبر صلى الله علیه و سلم سخاوتمندترین مردم از لحاظ خیر بود و در ماه رمضان وقتی که جبرئیل او را ملاقات می‌کرد بیشتر سخاوتمند می‌شد، و جبرئیل هر شب در ماه رمضان تا پایان ماه با او ملاقات می‌کرد و پیامبر صلى الله علیه و سلم قرآن را بر او می‌خواند و وقتی که جبرئیل با اوملاقات می‌کرد، او برای بخشش خیر، از تندباد سریع‌تر می‌شد» .

و میتوان گفت كه قرائت كل قرآن در نماز تراویح یك نوع از این مدارسه بشمار میرود زیرا تمامى قرآن را مرور میكند، لذا امام احمد بن حنبل دوست داشت كسى كه امامت را بعهده بگیرد تمامى قرآن را در نماز تراویح ختم كند، لذا اگر تمامى قرآن در نماز مراجعه و ختم شود بهتر است زیرا تمامى آیات قرآن مرور میشود، ولى نباید بحجت ختم كردن قرآن به سرعت قرائت طورى افزود كه معلوم نشود امام چه میخواند و خشوع را از بین ببرد، وگرنه آرام تر خواندن و كمتر خواندن قرآن  از این بى خشوعى بهتر است و لو اینكه قرآن را با آن بى خشوعى ختم كند.

نا گفته نماند که ائمه اربعه در ماه رمضان معمولا دروس علمى و حدیث را تعطیل میكردند و فقط مشغول خواندن قرآن میشده اند. 

تلاوت قرآن برای امام از روی مصحف در نماز  تراویح :

علماء بدین عقیده اند که  در قیام رمضان خواندن قرآن عظیم الشان از روی مصحف کدام ممانعت شرعی ندارد ،  چون از این طریق مقتدیان تمام قرآن را می‌شنوند و دلایل شرعی كتاب الله و سنت رسول‌الله از مشروعیت قرائت قرآن در نماز حكایت دارند و این دلایل عام است و قرائت قرآن را در نماز چه از حفظ و چه از روی مصحف شامل می‌شود.

ثابت شده كه ام‌المؤمنین عائشه رَضِی اللَّهُ عَنْهُا به برده‌ی آزاد شده‌اش (ذكوان) دستور داد تا او را در قیام رمضان امامت دهد و ذكوان در نماز از روی مصحف قرآن می‌خواند. 
برای معلومات مزید مراجعه شود :(بخاری. كتاب الجماعة و الامامة، باب امامة العبد و المولی.بعد (691).

حضرت عمر ونماز تراویح:
در نزد تعداد از مسلمانان شایع طوری است که حضرت عمر  بن خطاب، رضی الله عنه، در مورد نماز تراویح فرموده که  :«نعمت البدعة هذه» این بدعت خوبی است؟ اگر واقعآ این فرموده  حضرت عمر (رض )  باشد  پس چرا ما سایر بدعت ها را گمراهی بنامیم ؟
حتی برخی از متاُخرین به این سخن حضرت عمر  رضی الله عنه استدلال کرده و آن را مخصص «کل بدعة ضلالة»یعنی هر بدعتی گمراهی است، قرار داده اند.
در جواب باید گفت:این استدلال مردود است؛چرا که مشروعیت نماز تراویح به نص حدیث پیامبر صلی الله علیه وسلم  ثابت شده است.
از جابر بن عبدالله  رضی الله عنه روایت شده که «وقتی که پیامبر  صلی الله علیه وسلم به همراه مردم یکی از شبهای ماه رمضان را احیا می کرد، هشت رکعت نماز (تراوح)می خواند و (بعد از آن )نماز وتر را بجای می آورد».( این حدیث صحیح است که طبرانی در «المعجم الصغیر»و ابن حبان در صحیح خود آن را روایت کرده اند و این حدیث به صراحت نشان می دهد که نماز تراویح بدون نماز وتر هشت رکعت است.)  

مشروعیت به جماعت خواندن نماز تراویح هم بدین خاطر است که پیامبر صلی الله علیه وسلم  سه شب آن را با اصحاب به صورت جماعت خوانده است ، ولی پیامبر صلی الله علیه وسلم از ترس اینکه مبادا نماز تراویح بر مسلمانان واجب گردد از آن پس آن را به صورت جماعت نخوانده است.
دلیل این امر حدیثی است که مسلم وبخاری از حضرت بی بی عایشه رضی ﷲ عنها روایت کرده اند که در آن آمده است :«ولکن خشیتُ أن تفرض علیکم فتعجزوا عنها»«ولی ترسیدم که (نماز تراویح) بر شما واجب گردد و از عهده آن بر نیایید».

اما با تمام شدن وحی ترس واجب شدن نماز تراویح منتفی گردید، و در نتیجه مستحب بودن به جماعت خواندن آن به حالت خود باقی ماند؛ چرا که علت و معلول در وجود و عدم با یکدگر مرتبط هستند.

با توجه به آنچه گفته شد در می یابیم که بدعت به اصطلاح شرعی تنها در موارد مذ موم به کار می رود ولی در لغت هر چیزی که بدون نمونه   قبلی به وجود بیاید ،بدعت نامیده می شود ؛ خواه محمود و پسندیده باشد و یا مذموم و ناپسند.
شیخ الاسلام  ابن تیمه  رضی الله عنه  در این باره گفته است:«اما قول عمر  رضی الله عنه که گفته است:نعمت البدعة هذه، اکثر کسانی که به آن استدلال کرده اند اگر بخواهیم چیزی را که هیچ مخالفتی با سنت نبوی ندارد با سخن عمر رضی الله عنه ثابت کنیم ، می گویند قول صحابی حجت نیست. پس اگر قول عمر رضی الله عنه مخالف حدیث نبوی باشد به طریق اولی نباید به آن اعتقاد داشت.
ولی در هر دو صورت معارضه حدیث با قول صحابی صحیح نیست.بلی ، تخصیص عموم حدیث (که به دو صرت روایت شده است) با قول صحابی که با یکی از ده روایت حدیث مخالفتی ندارد، صحیح است.و این تنها ب حسن بدعت مورد نظر صحابی دلالت می کند نه غیر آن. و تنها چیزی که در سخن عمر وجود دارداین است که به جماعت خواندن نماز تراویح را بدعت حسنه نامیده است، و این نامگذاری یک نامگذاری لغوی است نه شرعی.

و این بدین خاطر است که بدعت لغوی بر هر چیزی که بدون نمونه ی قبلی انجام گرفته باشد اطلاق می شود در حالی که بدعت شرعی آن است که مستند به یک دلیل شرعی نباشد.
پس اگر نصی از رسول الله صلی الله علیه وسلم وجود داشته باشد که بر مستحب بودن و یا وجوب کاری بعد از مرگ پیامبرصلی الله علیه وسلم  و یا به طور مطلق دلالت کند و تنها بعد از مرگ پیامبر بدان عمل شود مانند صدقه(بردن میراث پیامبران)که ابوبکر  رضی الله عنه  آن را روایت کرده است ، پس اگر کسی بعد از مرگ پیامبر  صلی الله علیه وسلم  آن کار را انجام دهد ، می تواند کار او را در لغت بدعت نامید؛ چرا که از ابتدا و بدون نمونه ی قبلی آن را انجام داده است.
همان طور که دینی که پیامبر  صلی الله علیه وسلم  آورده است در لغت بدعت و محدث نامیده می شود.« شاهد این امر آیه 2 از سوره ی انبیا است که می فرماید: « مَا یأْتِیهِمْ مِنْ ذِكْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ إِلَّا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ یلْعَبُونَ»هیچ بخش تازه ای از قرآن از سوی پروردگارشان بدیشان نمی رسد مگر اینکه آن را(به شوخی)می شنوند و به بازی می گیرند».در این آیه هیچ دلیلی مبنی بر مخلوق بودن قرآن وجود ندارد.)  کاری که مستند به کتاب و سنت باشد ، اگر چه در لغت بدعت نامیده شود ، در اصطلاح شرعی بدعت به حساب نمی آید؛ چرا که لفظ بدعت در لغت عام تر از اصطلاح شرعی آن است. و معلوم است که منظور پیامبر از «کل بدعة ضلالة »هر کاری که از ابتدا و بدون نمونه ی قبلی انجام گیرد نیست، بلکه منظور وی اعمالی است که وی آن ها را تشریع نکرده است.( تفصیل موضوع : ابن تیمیه،اقتضاء الصراط المستقیم،مخالفة أصحاب الجحیم، ص277-275 ).

اذکاروارده در نماز تراویح:

در مورد اینکه در فاصله چهار رکعتی در نماز تراویح چه اذاکار واوراد خوانده شود ، مطابق روایات اسلامی هیچ ذکر و اوراد مشخص و معینی در این استراحتها وجود ندارد و تشریع نشده است چنانکه برخی از مسلمانان بنابر  به ابتکار وزعم خویش در بین این استراحتها به خواندن بعضی از اوراد و اذکار بدعی مبادرت می ورزند.

ولی مصلین میتوانند در بین این استراحت اذاکاری مانند : استغفر الله، سبحان الله، الحمد لله، و غیره، با خود بخوانند تا اینکه امام دوباره شروع به نماز کند، ولی اگر خواندن این اذاکار با صدای بلند باشد و یا با هم بصورت جماعی باشد ، بدعت است، زیرا از پیامبر صلی الله علیه و سلم و اصحابش چنین چیزی وارد نشده است.
اما در مورد «سبحان الملک القدوس» سنت است که بعد از نماز وتر 3 مرتبه خوانده شود ولی در دفعه سوم این جمله را اضافه میکنید (رب الملائکة و الروح) و کمی با صدای بلند تر آنرا میگویید و صدایت را کمی میکشید (روایت نسائی و دار قطنی).

خوانندگان محترم  !
غرض معلومات باید به عرض برسانم که در افغانستان  عزیز ما   معمولآ  دعاى  ذیل توسط یکتن از نماز گزاران به آواز بلند خوانده  میشود:
  « سبحان ذى الملك  والملكوت ، سبحان ذى العزة والعظمة والقدرة والكبریا ء والجبروت ،سبوح ، قدوس  ربنا ورب الملا ئكة  والروح».

ویا دعای ذیـل:
سبحان ذی الملک و الملکوت، سبحان ذی العزه و العظمه و القدره و الکبریاء و الجبروت، سبحان الملک الحی الذی لاینام و لایموت، سبوح قدوس ربنا و رب الملائکه و الروح، لا اله الا الله نستغفر الله نسئلک الجنه و نعوذ بک من النار، سبحان ذی الملک و الملکوت، سبحان ذی العزه و العظمه و القدره و الکبریاء و الجبروت، سبحان الملک الحی الذی لاینام و لایموت، سبوح قدوس ربنا و رب الملائکه و الروح، لا اله الا الله نستغفر الله نسئلک الجنه و نعوذ بک من النار، سبحان ذی الملک و الملکوت، سبحان ذی العزه و العظمه و القدره و الکبریاء و الجبروت، سبحان الملک الحی الذی لاینام و لایموت، سبوح قدوس ربنا و رب الملائکه و الروح، لا اله الا الله نستغفر الله نسئلک الجنه و نعوذ بک من النار، یا ارحم الراحمین یا ارحم الراحمین یا ارحم الراحمین، یا حی یا قیوم یا ذا الجلال و الاکرام.

چرا نمازتراویح رابا جماعت خواند :
نماز تراویح به علتی در ماه مبارک رمضان به  بصورت جماعت خوانده می شود، چون پیامبر صلی الله علیه وسلم سه روز در شبهای رمضان بعد از نماز عشاء، نماز تراویح (نماز شب) را در مسجد خواندند و مردم نیز به او اقتداء کردند و همراه او بصورت جماعت نماز شب (تراویح) خواندند، ولی شب چهارم که مردم منتظر بودند تا ایشان بیایند، ایشان خودداری کردند و هنگامی که علت نیامدن را از ایشان پرسیدند، فرمود: می ترسیدم اگر همچنان ادامه دهم، خدا آن نماز را بر شما فرض گرداند و شما نتوانید آنرا انجام دهید.

یعنی در آن چند شب آن قدر مردم برای نماز شب جمع شدند و رغبت نشان دادند که پیامبر صلی الله علیه وسلم نگران آن بود مردم آن را فرض تلقی کنند و بعداً از ادای آن عاجز شوند، پس پیامبر آن را در مسجد ترک کرد تا بدانند که جماعت خواندن نماز شب در ماه رمضان واجب نیست، بلکه مستحب است، سپس خود ایشان باقیمانده ماه رمضان را در خانه نماز خواند.

و چون قاعده اینگونه است که:

با وفات پیامبر صلی الله علیه وسلم وحی قطع می گردد، و لذا تشریع تمام می شود و دیگر ترس از تشریع باقی نمی ماند، و صحابه این موضوع را می دانستند که چون مانع نمانده پس اینبار انجام مداوم آن (جماعت خواندن نماز شب در رمضان) نیز بلامانع می شود.
برای همین بود که در زمان  خلافات امیر المومنین حضرت عمر  رضی الله عنه دید که مسلمانان در ماه مبارک در مسجد  تعدادی بطور انفرادی نماز تراویح بجاء میاورند وتعدادی هم  دو  نفر دو  نفر و سه نفر سه نفر کنار هم هستند وبطور نماز جماعت نماز تروایح بجا ء میاورند .
بنا ء به صحابه جلیل  القدر «ابی بن کعب » رضی الله عنه گفت که شما بحیث امام نماز، نماز تراویح را بطور جماعت برای مسلمانا ن پیش ببر واصحاب رسول صلی الله علیه وسلم بر آن اجماع کردند و کسی مخالفت هم نکرد وحضرت عمر مطمین بود که  دیگر مسلمانان آنرا  فریضه تلقی  نمی کنند.
بعبارتی چون دیگر خوف واجب شدن نماز باقی نمانده بود، لذا صحابه هم با خیال راحت آن نماز را برپا می داشتند چرا که مانعی را که در زمان حیات رسول الله  صلی الله علیه وسلم وجود داشت ، که مبادا نماز فرض شود ، دیگر وجود نداشت.
پس نماز تراویح (نماز شب در رمضان) سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم بود، و قطعا و بدون تردید اگر رسول خدا صلی الله علیه وسلم آن سه شب را در مسجد نماز نمی خواندند، صحابه نیز آنرا نمی دانستند و چیزی را با عنوان نماز تراویح در شبهای رمضان نمی خواندند، پس آنها به پیامبرشان اقتداء کردند و از او الهام گرفتند.

در ضمن علاوه بر نماز تراویح، احادیث صحیح دیگری نیز وجود دارند که دیگر نوافل را نیز می توان بصورت جماعت خواند. چنانکه عبدالله بن مسعود ‏رضی الله عنه می‏فرماید: «صَلَّیتُ مَعَ النَّبِی ‏صلی الله علیه وسلم‏ لَیلَةً، فَلَمْ یزَلْ قَائِمًا حَتَّى ‏هَمَمْتُ بِأَمْرِ سَوْءٍ، قُلْنَا: وَمَا هَمَمْتَ؟ قَالَ: هَمَمْتُ أَنْ أَقْعُدَ وَأَذَرَ النَّبِی ‏صلی الله علیه وسلم‏. ‏‏(بخارى:1135)‏.
یعنی: شبی، با رسول الله ‏صلی الله علیه وسلم‏ نماز شب، ‏خواندم.  ایشان ‏ قیام را به اندازه ای طولانی كرد كه من تصمیم بدی گرفتم. پرسیدند: چه تصمیمی ‏گرفتی؟ گفت: تصمیم گرفتم كه بنشینم و رسول الله ‏صلی الله علیه وسلم‏ را  تنها بگذارم.‏
ذکرلفظ « نماز تراویح » در احادیث:
قابل تذکر است که: در احادیث لفظ صریحی ذکری بنام « نماز تراویح »  وجود ندارد .
در حقیقت نمازی که تراویح نامیده می شود ، و این لفظ بخاطر خصوصیت  آن نماز بر آن گذاشته شده ، همان نماز شب (صلاة اللیل) است که در ماههای رمضان بعد از عشاء (بصورت جماعت) خوانده می شود، و این اسم (تراویح) را به آن جهت بر نماز شب رمضان گذاشته اند چون نمازگزاران ابتدا چهار رکعت را می خوانند که در آن قیام و رکوع و سجود را طولانی می کند و هرگاه این چهار رکعت اول را تمام کردند اندکی استراحت می کنند، سپس چهار رکعت طولانی دیگر را می خوانند، بعد از آن دوباره اندکی استراحت می کنند، سپس سه رکعت نماز دیگر را می خوانند. یعنی چون نماز شبهای رمضان را طولانی می خوانند ، چرا که فضیلت آن در رمضان بیشتر است ، لذا برای آنکه انرژی لازم را برای کامل کردن یازده رکعت را داشته باشد، اندکی ما بین این رکعتها استراحت می کنند و از همین ویژگی آن است که به آن تراویح نام نهادند.
از عایشه رضی‏ الله‏ عنها درباره نماز شب رسول الله صلی الله علیه وسلم در رمضان، سؤال شد، ایشان گفتند: « مَا كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم یزِیدُ فِی رَمَضَانَ وَلا فِی غَیرِهِ عَلَى إِحْدَى عَشْرَةَ رَكْعَةً، یصَلِّی أَرْبَعًا، فَلا تَسَلْ عَنْ حُسْنِهِنَّ وَطُولِهِنَّ، ثُمَّ یصَلِّی أَرْبَعًا، فَلا تَسَلْ عَنْ حُسْنِهِنَّ وَطُولِهِنَّ، ثُمَّ یصَلِّی ثَلاثًا…». (بخارى:1147)
یعنی: رسول الله صلی الله علیه وسلم در رمضان و غیر رمضان، بیشتر از یازده ركعت، نمی خواند. ابتدا چهار ركعت می خواند و آنها را بسیار زیبا و طولانی می  نمود. سپس، چهار ركعت دیگر میخواند. و آنها را نیز بهمان زیبائی ركعات اول، ادا می كرد. و در پایان، سه ركعت دیگر می‏خواند.
بنابراین ماهیت واقعی این نماز؛ همان نماز شب است که در شبهای رمضان بصورت جماعت اداء می شود. چنانکه وقتی که صحابه برای شب چهارم منتظر پیامبر صلی الله علیه وسلم بودند و از علت نیامدنش پرسیدند، ایشان فرمودند: «..ولكنی خشیت أن تُفرض علیكم صلاة اللیل فتعجزوا عنها». مسلم (1271).یعنی: ترسیدم که نماز شب بر شما فرض گردد و شما از خواندن آن ناتوان شوید.که در این حدیث از آن بعنوان  « نماز شب» اسم برده شده است، ولی چون جماعت خواندن نماز شب مخصوص ماه رمضان است و در دیگر ماهها نماز شب را بصورت جماعت نمی خوانند، لذا اسم مجزائی بنام تراویح به خود گرفته است که بیانگر استراحتی است که نمازگزاران بین هر چهار رکعت طولانی می کنند.
خلاصه اینکه:
خصوصیت که نماز شب در ماه رمضان دارد اینست که: جماعت خواندن آن مستحب است، و نیز طولانی خواندن آن اجر و ثواب دارد، از اینرو این نماز (نماز شب) در ماه ر مضان  مشخصه ای بخود گرفته که در دیگر ایام سال چنین نیست، و هرگاه اسم تراویح ذکر شود، یعنی نماز شبی که جماعت خواندنش تنها مخصوص رمضان است.
نماز تراویح پیامبر صلی الله علیه وسلم:
همانطور یکه در فوق تذکر یافت : پیامبر صلی الله علیه وسلم این نماز را (بصورت جماعت) فقط سه شب در مسجد خواندند، ولی در دیگر شبها آنرا بصورت جماعت نخواندند و به مسجد نرفتند، زیرا از این بیم داشت که ادامه این روند موجب شود که خدای متعال آن نماز را بر امتش واجب گرداند ولی آنها نتوانند آن فرض را انجام دهند، و در احادیث صحیح وارد شده که ایشان تا سه روز این نماز را بصورت جماعت برپا داشتند و در شب چهارم نیامدند و هنگامی که علت را پرسیدند، فرمود: « رأیت صنیعكم فلم یمنعنی من الخروج الیکم الا إِنِّی خَشِیتُ أَنْ تُفرض عَلَیكُمْ ».(بخاری 1129).
یعنی: «گرد آمدن شما را دیدم ولی چیزی مانع آن نشد که ،برای نماز جماعت ، به سوی شما بیایم مگر آنکه ترسیدم که ، نماز تراویح ، بر شما فرض گردد».
همچنین در حدیث صحیح دیگری پیامبر صلی الله علیه وسلم به خواندن این نماز تشویق می کنند، چنانکه می فرمایند:  «مَنْ قَامَ مَعَ الْإِمَامِ حَتَّى ینْصَرِفَ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ قِیامَ لَیلَةٍ». صحیح النسائی (1604).
یعنی: هرکس همراه امام نماز شب بخواند تا آنکه تمام می شود، خداوند متعال اجر نماز شب را برای وی می نویسد.
بنابراین نماز تراویح (یا همان نماز شبهای رمضان) دارای اصلی ثابت است، و پیامبر صلی الله علیه وسلم حتی در غیر رمضان هم یازده رکعت خوانده اند، و تنها ویژگی این نماز این بوده که در ماه رمضان بعد از نماز عشاء و بصورت جماعت برپا می شود، درحالیکه نماز شب، این خصوصیت  را در دیگر ایام سال ندارد و هرکس که خواست می تواند نماز شب بخواند یا نخواند.
تعداد رکعت های نماز تراویح برویت احادیث:
طوریکه در فوق  یاد اور شدیم  که : پیامبر صلی الله علیه وسلم صرف به مدت  سه روز در  در مسجد نماز تراویح را  خواندند .بعد از سه شب نماز تراوایح از خوف اینکه بر امتش فرض نشود در خانه خویش بجاء میاوردند .
از فهم  این حدیثی طوری استنباد مینمایم که هدف نبی اکرم صلی الله علیه وسلم گرفتن آسانی  در نماز تراویح بر امتش بود . وفلسفه کلی دین مقدس اسلام آسانی بر پیروان شان میباشد .
طوریکه متذکر شدیم در زمان خلافت حضرت  حضرت عمر(رض) باردیگر نماز تراویح در مسجد به صورت جمعی ازسر گرفته شد اما اینکه چند رکعت نماز تراویح  بعمل اوردند  به احادیثی ذیل مراجعه مینمایم :
اول :
در حدیثی که از حضرت عائشة(ص) روایت گردیده ، آمده است « عن ابی سلمة بن عبدالرحمن انه سال عائشة رضی الله عنها کیف کانت صلوة رسول الله(ص) فی رمضان؟فقالت ما کان رسول الله (ص) یزید فی رمضان و لا فی غیره علی احدی عشرة رکعة.(صحیح بخاری1147) (از ابی سلمة بن عبدالرحمن نقل شده که از حضرت عائشة رضی الله تعالی پرسید:نماز رسول الله صلی الله علیه وسلم  در ماه رمضان چگونه بود؟ حضرت عائشة (رض) جواب دادند:رسول الله صلی الله علیه وسلم در ماه رمضان و غیر از آن بیشتر از یازده رکعت نماز نمیخواند. ).
قابل توجه است که سوال ابی سلمه بصورت مشخص در باره  نماز در ماه رمضان صورت پذیرفته است ، که همان نماز تراویح  میباشد . وتوضحیات  ام المومنین بصورت واضح همین بود که نماز پیامبر صلی الله علیه وسلم ، بیشتر از یازده رکعت چیزی دیگری نبود.
تعداد از علماء از این حدیث چنین نتیجه میگیرند که هدف از حکم این  حدیث نماز تهجد است! که این استنباط از فهم حدیث مغایر میباشد ، چرا موضوع سوال ابی سلمه نماز در رمضان ، وهیچگونه ربطی به نماز تهجد ندارد . هدف از یازده رکعت همان هشت رکعت  نماز تراویح و سه رکعت وتر است که تعداد کثیری ازعلماء بر این حکم اجماع دارند.
دوم:
در حدیثی که در نماز تراویح از عمربن خطاب  مشهور است آمده : « عن سائب بن یزید انه قال امر عمر بن خطاب رضی الله عنه ابی بن کعب و تمیما الداری ان یقوما للناس باحدی عشرة رکعة.(موطا امام مالک باب قیام الرمضان مع کشف الغطاء98).
(ترجمه: از سائب بن یزید روایت است که گفت: عمر بن خظاب به ابی بن کعب و تمیم داری دستور داد تا به مردم یازده رکعت نماز بخوانند. ).
این حدیث در کتاب موطا امام مالک در باب قیام ماه رمضان بیان شده و نشانگر کیفیت نماز در دوران عمربن خطاب در ماه رمضان است به دلیل اینکه در این باب بیان شده است.
امام محمد رحمة الله علیه که یکی از شاگردان ارشد امام ابوحنیفه رحمة الله علیه است و اکثر تصنیفهای احناف از همین امام است ودر میان تصانیفش موطا امام محمد امتیاز و جایگاه خاصی دارد که در باب قیام شهر رمضان مولانا عبدالحی حنفی رحمة الله علیه حاشیه بنام تراویح آورده و برای بیان تعداد رکعات تراویح حدیث حضرت عائشه را که فوق ذکر شد ، عنوان نموده « رسول صلی الله علیه وسلم  نه در رمضان و نه در غیر آن بیشتر از هشت رکعت نماز نخوانده است » (موطا امام محمد138 و درحاشیه صفحه 139 ) ودر همین کتاب میگوید:(و بهذا کله ناخذ ) یعنی به این عمل میکنیم . و اصلا هیچ ذکری از بیست رکعت تراویح نیست.
سوم:
علامه بدر الدین عینی حنفی رحمة الله علیه: یکی از علماء نامدار ویکی از مراجع عمده در مذهب حنفی میباشد ، موصوف در  مورد رکعات نماز تراویح در کتاب خویش بنام عمدة القاری شرح بخاری جلد هفت صفحه هفتاد و هفت مینویسد : « فان قلت لم یبین فی الروایات المذکورة عدد الصلوة التی صلاها رسول الله (ص) فی تلک اللیالی،قلت روی ابن خزیمة و ابن حبان من حدیث جابر رضی الله عنه قال صلی بنا رسول الله(ص) فی رمضان ثمان رکعات ثم اوتر » ( اگر بگویید که در روایتهای موجود تعداد رکعات تراویح  که رسول الله صلی الله علیه وسلم شبهای رمضان آنها را خوانده بیان نشده جواب میدهم و میگویم که ابن خزیمة و ابن حبان از حدیث جابر (رض) از رسول اکرم صلی الله علیه وسلم  نقل کرده است که نبی صلی الله علیه وسلم  در ماه رمضان ما را هشت رکعت نماز داد سپس وتر را خواند.)
چهارم:
روایت ابن همام حنفی رحمة الله علیه:ابن همام حنفی رحمة الله علیه در کتاب فتح القدیر شرح الهدایة جلد 1 صفحه334 طبع مصر و بع نولشکور جلد 1 صفحه 198 و مسالک الختام جلد1صفحه 288 در مورد تعداد رکعات تراویح مینویسد :« ان قیام رمضان سنة احدی عشرة رکعة بالوتر فی الجماعة فعله علیه السلام » (  قیام رمضان سنتش یازده رکعت است همراه با وتر در جماعت که رسول صلی الله علیه وسلم بر آن عمل میکرد. )
همچنین در حاشیه فیض الباری جلد2 صفحه 420  مینویسد : « و فی فتح القدیر ان ثمانیة منها سنة موکدة و ما بقی فمستحب » (در فتح قدیر هشت رکعت سنت موکدة و باقی مستحب است. )
پنجم:
روایت مولوی محمد احسن نانوتوی رحمة الله علیه:مولوی محمد احسن نانوتوی رحمة الله علیه در حاشیه کنز دقائق ص 36 مینویسد :« لان النبی (ص) لم یصلها عشرین بل ثمانیا » ( چون نبی صلی الله علیه وسلم بیست رکعت نخوانده بلکه هشت رکعت خوانده است. )
ششم:
روایت مولانا عبدالحی لکنهوی حنفی رحمة الله علیه:
مولانا عبدالحی لکنهوی حنفی رحمة الله علیه یکی از علماء  جلیل القدر مذهب احناف  بوده ،وی در کتاب عمدة الرعایة جلد1 ص 207  مینویسد : « و اما العدد فروی  ابن حبان و غیره انه صلی بهم فی تلک اللیالی ثمان رکعات و ثلاث رکعات وترا » ( اما تعداد رکعات از حدیث ابن حبان و غیرش ثابت است که رسول صلی الله عیه وسلم  در آن شبها یعنی رمضان هشت رکعت تراویح و سه رکعت وتر بر جماعت نماز میداد. )
هفتم :
روایت  مولانا انورشاه کشمیری دیوبندی رحمة الله علیه:
مولانا انورشاه کشمیری دیوبندی رحمة الله علیه نیز از علماء معتبر ویکی از مراجع احناف  بشمار میرود ، موصوف در مورد نماز تراویح در العرف شذی ص 309  مینویسد « و لا ناص من تسلیم ان تراویح (ع) کانت ثمانیة رکعات و لم یثبت فی روایة من الروایات انه علیه السلام صلی تراویح و التهجد علحدة فی رمضان » (بجز تسلیم و قبول این قول چاره ایی دیگر نیست که  تراویح نبی(ص) هشت رکعت بود و در هیچ روایتی هم ثابت نیست که رسول صلی الله علیه وسلم در ماه رمضان تراویح و تهجد را جداگانه خوانده است.)
هشتم:
روایت مولانا رشید احمد گنگوهی حنفی:
مولانا رشید احمد گنگوهی حنفی   نیز  یکی ازعلماء  معتبر و مراجع مذهب  احناف بشمار میرود ، موصوف  در مورد تراویح در رساله الحق الصرح ص 22 به زبان اردو مینویسد : « یازده رکعت تراویح با وتر از نبی صلی الله علیه وسلم  ثابت و موکد میباشد. )
ولی آنعده از علمای که معتقد به بیست  رکعت نماز تراویح اند وبر حدیثی که به : حضرت عبدالله بن عباس رضی الله عنه نسبت داده شده است ، باید گفت :
به اجماع محدثین راوی مرکزی این حدیث  ابوشیبه ابراهیم بن عثمان بوده که بالاتفاق سند آن را ضعیف و غیر معتبر و مجروح مطرج کرده اند. وهمه علما ء از جمله :
1-امام احمدبن حنبل2- امام بخاری3-  امام مسلم4-امام یحیی بن معین5-امام ابوداوود6-امام ترمزی7-امام نسایی8-امام ابی حاتم 9-امام جوزجانی10-امام ذهبی11-امام دارقطنی12-امام ابن عبدالبر امام ابن حجر13-امام بن عدی14- امام نووی و غیره همه  این حدیث بیست رکعت را بدلیل وجود ابی شیبه ابراهیم بن عثمان ضعیف یا مجروح تلقی کرده اند. )
خواننده محترم:
تعداد کثیری از حدیثی در این باب وجود دارد که  حکم  مینمایند که تعداد رکعت های نماز تراویح هشت رکعت میباشد . ولی امروز  مسلمانان حتی در مسجد مکه ومدینه بتعداد بیست رکعت نماز تراویح بجا میاورند  که در مورد آن  نباید مخالفت صورت گیرد .
در این هیچ جای شک نیست که مسجد مکه یعنی حرم شریف ومسجد نبوی در مدینه به تعداد بیست رکعت نماز ترویح میخوانند ولی در سایر مساجد در ماه مبارک رمضان  به تعداد هشت رکعت نماز تروایح بجا میاورند ، خواندان نماز ترویح چه هشت رکعت باشد ویا بیست  رکعت کدام مانعتی ندارد . مهم آنست که ماه مبارک رمضان ماه  عبادت ودوعا است وهرچه زیاد عبادت ودعا وتلاوت وختم قرآن عظیم الشان صورت گیرد ثواب بیشتر نصیب انسان میگردد.
نماز تراویح بیست رکعت است:
تعداد از علمآ ء استدلال میاورند که نماز تراویح  در زمان خلافت حضرت عمر بیست بعمل آمد واجماع صحابه نیز بر بیست رکعت نماز بعمل آمد .
بنابر همین علت است که : کمتر از آن در زمان خلافت حضرت عثمان وحضرت علی رضی الله عنهما  وبعد از آن در زمان تابعین وتبع تابعین که خیر القرون هستند ثبوتی ندارد وائمه مذاهب چهارگانه نیز بر این متفق اند که تراویح کمتر از بیست رکعت نیست . واز همان زمان که اصحاب پیامبر صلی الله علیه وسلم بر این امر اجماع نمودند تا به امروز در جهان اسلام در همه مساجد بیست رکعت نماز تراویح با جماعت خوانده می شود.
مهمتر ار همه اینکه در مسجد الحرام در مکه و مسجد النبی در مدینه نماز تراویح بیست رکعت خوانده می شود اگر پیامبر صلی الله علیه وسلم هشت رکعت می خواند و حضرت عمر رضی الله عنه هم بر آن همان تعدادعمل می کرد وبه آن دستور می داد همان جاری می شد و مردم بر آن عمل می کردند.
اما جای تعجب است که برخی اصرار دارند که پیامبر صلی الله علیه وسلم با وتر بیش از یازده رکعت نخوانده و حضرت عمر رضی الله عنه هم همان تعداد را جاری ساخته پس بر آنان لازم است که ثابت کنند در زمان حضرت عثمان و حضرت علی رضی الله عنهما و در زمان تابعین رضی الله عنهم و بعد از آن هم مردم به همین تعداد قیام می کردند و مشخص کنند که بیست رکعت را چه کسی رواج داد و از چه زمانی شروع شد؟ واین سنت پیامبر صلی الله علیه وسلم و حضرت عمر رضی الله عنه را چه کسی در مسجد الحرام و مسجد النبی تغییر داد؟
خداوند روزه را در روزهای ماه مبارک رمضان بر مسلمانان فرض کرد و به پاداشتن شب های رمضان از سنت های رسول الله صلی الله علیه و سلم می باشد. أبوهریره رضی الله عنه روایت می کند: که رسول الله مسلمانان را به نماز شب تشویق می نمود و می فرمود: (هرکس شبهای رمضان را با ایمان و برای کسب ثواب مشغول نماز شب باشد گناهان گذشته اش بخشیده می شود) و هرکسی که نماز تراویح آنچنان که شایسته است بخواند او شب های رمضان را برپا داشته است.
نماز تراویح همان نمازی است که مسلمانان آن را به جماعت بعد از نماز عشاء ادا می کنند.

 رسول الله نماز تراویح را سنت قرار داد و دو یا سه شب آن را به صورت جماعتی برگزار کرد و سپس از ترس اینکه مبادا این نماز بر مسلمانان فرض شود به صورت جماعتی خواندن را ترک کرد و صحابه نماز تراویح را تا اوایل خلافت عمر به صورت فرادی می خواندند. تا زمانیکه بار دیگر عمر رضی الله عنه تراویح را به صورت جماعتی به امامت أبی بن کعب برگزار نمود.
تعدادرکعت های نماز تراویح در روایات اسلامی :
در روایت  امام بخاری تعداد رکعات نماز أبی بن کعب را ذکر نکرده است و در روایت های دیگری تعداد رکعات  های نماز تراویح را در بین 11 و 13 و 21 رکعت( با وتر) ذکر شده است.
حافظ ابن حجر می گوید احتمال دارد این تفاوت تعداد رکعات ناشی از طولانی و کوتاه بودن قرائت و نماز بوده است به گونه ای که هر چه قرائت طولانی تر بوده است تعداد رکعات کمتر بوده است.
گفته اند آنان سوره های طولانی را در نماز می خواندند، به گونه ای که به خاطر طولانی بودن نماز بر عصا تکیه می کردند.
در زمان عمر بن عبد العزیز در مدینه 36 رکعت تراویح و 3 رکعت وتر می خواندند.
امام شافعی می گوید: در مدینه دیدم که 39 رکعت می خواندند و در مکه 23 رکعت و هیچ کدام ان هم ممانعتی  ندارد.
و بعضی از سلف و گذشتگان 40 رکعت نماز تراویح  هم خوانده اند.(تفصیل موضع را میتوان در  کتاب فتح الباری به تفصیل مطالعه فرماید).
خواننـدۂ محترم!
تا زمانی که نماز دارای خشوع و آرامش است، هیچ کدام از این تعداد رکعت ها همچنان که امام شافعی گفت اشکالی ندارد و شایسته نیست کسی دیگری را رد کند.
اگر میخواهد 11 رکعت نماز تراویح بخواند او ازروش رسول الله صلی الله علیه وسلم پیروی کرده است. طوریکه در حدیثی  بی  بی عائشه  ( رض ) این موضوع با تمام صراحت بیان گردیده است که : «پیامبرصلی الله علیه وسلم  در رمضان و غیر رمضان از 11 رکعت بیشتر نمی خواند.» ( امام بخاری و دیگران این حدیث را روایت کرده اند. ).
کسی که 23 رکعت نماز تراویح میخوانند ، از آنچه در زمان حضرت عمر ( رض )  رایج بوده است پیروی کرده است و ما در احادیثی متعدادی مکلف شده ایم که : از سنت و روش خلفاء راشدین متابعت کنیم.
و کسی که 39 یا 41 رکعت  نماز تراویح میخواند  نیز از عمل اهل مدینه در خیر القرون پیروی کرده است.
از یاد باید نبریم که نماز بهترین عبادت است، ولی تعداد رکعات نماز شب در رمضان و غیر رمضان تعیین و تحدید نشده است. لذا کسی نمی تواند بر کسانی که 20 رکعت نماز تراویح میخواند ، انتقاد نماید .که گویا  اینان با سنت پیامبرصلی الله علیه وسلم  مخالفت کرده اند .
و هم چنین نمی توان بر کسانی که 8 رکعت نماز تراویح  میخوانند انتقاد واعتراض نمود که گویا اینان مخالف با سلف و خلفاء عمل می کنند.
گرچه بنظر من بهتر خواهد بود که مطابق به روش پیامبر صلی الله علیه وسلم باید نماز تراویح خویش را بجا ء اوریم ، چون خداوند جز بهترین را برای پیامبر راضی نمی شود و آن 11 رکعت با وتر همراه با طولانی کردن قرائت و نماز می باشد.

ولی امروز ما شاهد  هستیم که در برخی از مساجد نمازگزاران  ما در ماه مبارک  رمضان نماز تراویح را با چنان سرعت میخوانند که حد اقل خشوع وخضوع درآن مراعات نمیگردد.
در حالیکه خداوند پروردگار با عظمت ما می فرماید:«  قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ، الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ » (سوره مؤمنون- 1و2).
شیخ الاسلام ابن تیمیه در خصوص مشروعیت و صحت همه این حالت ها و تعداد رکعت ها سخنان کامل و سودمندی دارد. ایشان می گوید:(ثابت شده است که أبی بن کعب 20 رکعت تراویح و 3 رکعت وتر را امامت  می کرده است، لذا بسیاری از علماء معتقدند که این تعداد رکعت سنت است، چون أبی بن کعب در میان مهاجرین و انصار نماز خوانده است و هیچ کدام از آنها ایراد وانتقادی در مورد نگرفته اند و هیچ یکی از صحابه هم کار أبی بن کعب را انکار نکرده اند.برخی دیگر از علماء با توجه به عمل گذشتگان اهل مدینه، 39 رکعت نماز تراویح را مستحب می دانند.

اعتكاف  :

اعتكاف در لغت   به معناى  بند بودن ،  توقف يا درنگ كردن ،  در جايى ميباشد .


ودر اصطلاح شرعـــى اعتكاف   عبارت  است : از  اينكه  انسان  از همـه  تعلقات  ومصروفيت هاى  دنيوى  از زن و از فر زندان خويش جدا گشته ، از همه مصروفيت هاى  خا نوادگى وخوا هشات  نفسانى  خويش ببرد ، وفكر  وعمل خويش را با تمام توانايى  هاى  خويش  به عبادت خداوند مصروف  سازد. 
اعتكاف  در دهه اخير  رمضان  سنت مؤكد بــــوده واگر  از يك قريه  يك شخص  نيز اعتكاف  نمايد ،  حكمش از ديگران  رفع ميگردد .



دلايل مشرعيت  اعتكاف :

آيت قــرآنــى :  

خداوند سبحانه و تعالى فرموده است : « وعهد نا  إلى  ابراهيم واسمعيل أن  طهر ا بيتى  للطائفين والعاكفين  والركع السجود » « ووحى فر ستاديم  بسوى  ابراهيم  واسماعيل  كه بر پا سازيدخانه  مرا براى  طواف كنندگان  واعتكاف  كنند گان  وركوع  وسجده كنند گان »
(  سوره بقره آيت 125   )


احــاديــث نبــوى :


از عايشه ( رض ) روايت گرديد  است  كه گفت : «  كـــان رسول الله (ص)   يعتكف العشر ا لا واخر من  رمضان  حتى  توفاه الله عزوجل  » « بود پيا مبرصلی الله علیه وسلم  كه اعتكاف ميكرد   دهه  اخير  رمضان  را تا وقتى  كه وفات  داد اورا خداوند عزوجل »
(  متفق  عليه ).


همچنان از ابن عمر ( رض)  روايت است كه گفت : « كان  رسول الله ( ص)   يعتكف العشر  الاواخر من رمضان   »  پيامبر( ص) «  دهه اخير  رمضان را اعتكاف ميگرد ».


حمكت مشر وعيت اعتكاف :


1-  اعتكاف موجب فراغ قلب از امور دنيوى ومشاغل آن بوده  وباعث  روى  آوردن به عبادت   وذكر خالص خداوند متعال ميباشد.


2 – سپردن  وتفويض امور خود به  خداوند  متعال  وايستادن بر دروازه ء فضل ورحمت .


3-  اعتكاف به معنى تحصن به خداوند  بر تر وتوانا  ميباشد وكسى كه به  معتكف اراده  بدى  بنمايد نمى تواند  به او بر سد  وهيچ ظالمى نزديكش شده  نمى تواند كه بروى ظلم كند.


معتكف توسط اعتكاف خويش  را راحت نموده  وقلب  خود را  هدايت  مى  نمايد پس اعتكاف  عبارت از دورى از مخلو قات بوده كه قوى ترين  راه براى  رسيدن به حق تعالى  ميباشد.


اقسام اعتـــــكاف :


1- واجب  :

عبارت از اعتكافى است كه نذر شده باشد واجب  است چه بدون  شرط باشد  وچه مشروط  )

مثلآ  شخص بگويد  كه اگر  در امتحان كامياب  شدم ،  اعتكاف خواهم كرد  . چنين اعتكافى واجب است .


 وقت اعتكاف  واجب    :


 همانطوريكه  براى اعتكاف  واجب  روزه  شرط است  لذا  حداقل  وقت آن  يك روز است براى كمتر  از يك  روز يعنى  چند  ساعت  نذر كردن  اعتكاف  بى معنى ميباشد  زيرا  وقت  روزه  از طلوع  آفتاب  تا غروب  آن  ميباشد. 



2 – مستحــــب  :


به جز اعتكاف  دهه اخير  رمضان  هر اعتكاف ديگرى  خواه  در دهه  اول  ودر دهه  دوم رمضان  صورت گيرد  ويا در  ماه هاى  ديگر مستحب است.


3-اعتكاف سنت  مـــــــؤكد  : 

اعتكاف  در دهه  اخير  رمضان  المبارك  سنت مؤكد  كفايى  ميباشد . كه مسلمانان  بايد به
آن  اهتمام  بيشتر بعمل آرند.  

خداوند پاك ميفر مايد : «  ولا تباشر وهن  وأ نتم عاكفون  فى المساجد …»( البقره – 187 )
« ومباشرت  نكنيد زنان را درحاليكه  معتكف باشيد در مساجد. »


شــــروط اعتكاف  

براى  صحت  اعتكاف   چهار  شرط  ضرورى است  :

۱-  قيام در مسجد.


۲- نيــــــت  .
   

۳- پاك بودن  از حــــدث اكبر  ( جنابت ، حيض ونفاس ).


۴- روزه  در  اعتكاف  واجب   روزه بودن شرط است . اما در اعتكاف  مستحب ومسنون  روزه  بودن شرط نيست .


كار هاى مستحب دراعتكاف :


تلاوت  قرآن  مجيد وتدبر در  آن  ،  اهتمام  به درود  وسائر اذكار  ، خواندن  ويا تدريس علوم دينى   و مصروفيت در تصنيف وتأليف  وتحقيقات علمى .


صـدقـه فطر روزه
« والصدقة  تطفى الخطيئة كما يطفى الماء  النار «  (الترمذي )

(صدقه گناهان را  محو  ونابود مى كند  همانطوريكه  آب آتش را بى  اثر  مى ماند .)

معنى لغوى فطر  روزه را  باز كردن ومعنى صدقه فطر: صدقه روزه  باز كردن  است . در اصطلاح  مراد  از صدقه  آن صدقه  واجبى  است  كه با خاتمه  يافتن  رمضان  وبه خاطر باز كردن    روزه پرداخته  ميشود .

قبل از همه باید  گفت که فطریه یا زکات فطر هیچ رابطی  به فدیه و کفاره روزه ندارد، این واجبی است که ‏هر مسلمانی موظف است قبل از نماز عید فطر آن زکات را بپردازد، یا خود بپردازد یا ‏سرپرست او .

زکات فطر بر هر مسلمان آزادي که بيش از قُـُـــوُت يک شبانه روز خود و خانواده‌اش داشته باشد، واجب است. وهمچنان زکات فطر بر شخص واجب است که ازجانب خود و از جانب کساني آنرا بپردازد که نفقه آنها بر عهده او است . مانند همسر و فرزندان و خدمتګارش در صورتیکه مسلمان باشند – باید پرداخته میشود.  

از ابن عمر (رض) روايت است: «أمر رسول الله صلى الله عليه وسلم  بصدقة الفطر عن الصغير والکبير والحر والعبد ممن تمونون» (صحيح ،بيهقى 161/4)

«پيامبر صلى الله عليه وسلم به دادن زکات فطر از کوچک و بزرگ و آزاد و برده، و کساني که نفقه آنها بر عهده شما است امر فرموده است».  

دریک روایت دیگری  از حضرت عثمان  رضی الله  آمده است  که درآن  زمان  زكات جنين (طفل درشکم مادر) را  نیزميدادند و نزد مذهب حنبلى دادن زكات فطر براى جنين مستحب است ولى واجب نيست.
در حدیثی از ابن ِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّه عَنْهُمَا  روایت  است  « فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم زَکَاةَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِیرٍ، عَلَی الْعَبْدِ وَالْحُرِّ، وَالذَّکَرِ وَالأُنْثَی، وَالصَّغِیرِ وَالْکَبِیرِ، مِنَ الْمُسْلِمِینَ، وَأَمَرَ بِهَا أَنْ تُؤَدَّی قَبْلَ خُرُوجِ النَّاسِ إِلَی الصَّلاةِ. (بخاری:1503) یعنی: ابن عمر رضی الله عنهما می گوید: رسول ‏الله صلی الله علیه وسلم صدقه فطر را  بر مرد و زن, بزرگ و کوچک, برده و آزاد مسلمان، فرض قرار داد و مقدار آن را یک صاع خرما و یا یک صاع جو، تعیین فرمود. و دستور داد تا قبل از نماز عید فطر، پرداخت گردد.
حکمت صدقه فطر:
در مورد حکمت صدقه فطر در حدیث که از  ابن عباس رضی الله عنهماروایت گردیده امده است :« فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم زَکَاةَ الْفِطْرِ طُهْرَةً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ وَطُعْمَةً لِلْمَسَاکِینِ مَنْ أَدَّاهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ فَهِیَ زَکَاةٌ مَقْبُولَةٌ وَمَنْ أَدَّاهَا بَعْدَ الصَّلَاةِ فَهِیَ صَدَقَةٌ مِنْ الصَّدَقَاتِ» (صحیح سنن ابن ماجه1480- ابوداوود1594) (رسول خدا صلی الله علیه وسلم زکات پایان یافتن رمضان را فرض نمود تا وسیله پاک کننده برای روزه دار از کارهای بیهوده و یا کلام ناپسند باشد که بر زبان رانده است و هم چنین طعامی برای فقرا و مساکین باشد ، هرکس قبل از نماز عید آن را بپردازد زکاتش پذیرفته شده است و هرکس بعد از نماز عید آن را بپردازد زکاتی را پرداخته است» .

زمان پرداخت زکات یا صدقه فطر:
در مورد زمان پرداخت صدقه فطر حکم  اکثریت مطلق از احادیث نبوی  همین است که :  صدقه  فطر  هنگام  طلوع  فجر  روز عيد رمضان  است از جمله در حدیثی که از :  ابن عمر رضی الله عنه ، روایت شده آمده است : که پیامبر صلی الله علیه وسلم هدایت  فرموده اند که :« زکات فطر قبل ازخروج مردم برای نمازعید ، پرداخت شود » ( حدیث شمار  1503  امام بخاری ) .
ليكن  تقاضاى  حكمت  ونصب  العين  وجوب آن در اين  است كه اين وجيبه  بايد چند  روز قبل  از عيد  رمضان  صورت گيرد تا صدقه فطر به  مستحقين  ونيازمندان برسد.
 در حدیث  ابن عمر رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ  آمده است : « و کانوا یُعطُون قبل الفطر بیوم أو یومین » ( رواه بخاری 1511)  یعنی:« آنها زکات فطر را یک یا دو روز قبل از عید پرداخت می کردند»
قابل یاد آوری است ، آنعده از مسلمانان که صدقه فطر خویش را بعد از نماز عید فطر تادیه مینمایند ، به عنوان صدقه فطر قبول نمی گردد .
وحکم آن در حدیثی که ازابن عباس روایت گردیده است  چنین بیان گردیده است : «  مَنْ أَدَّاهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ فَهِیَ زَکَاةٌ مَقْبُولَةٌ وَمَنْ أَدَّاهَا بَعْدَ الصَّلَاةِ فَهِیَ صَدَقَةٌ مِنْ الصَّدَقَاتِ  » ( ابو داود (1609) وحاکم 1/409 (1488). (…پس هر کس قبل از نماز (عید) آن را بپردازد به عنوان زکات فطر قبول است و هر کس بعد از نماز آن را بدهد صدقه ای همچون سایر صدقات خواهد بود).

مقدار زکات فطر:

قبل از همه باید گفت که مقدر صدقه فطر بر شخص بالغ ونابالغ  يكسان  ميباشد وآن  عبارت  

از يك كيلو ويكصدو ده گرام  كندم  ويا قيمت  ان مطابق نرخ روز است .


در حدیثی که : ابو سعید خدری رضی الله عنه روایت گردیده است آمده است « ما درزمان رسول الله صلی الله علیه و سلم یک صاع از گندم یا جو یا خرما یا کشک یا کشمش را برای هر نفرزکات فطر می دادیم  (حدیث شماره 1505 امام بخاری وحدیث شماره 985  امام مسلم )
همچنان ابو سعید خدری رضی الله عنه در حدیث دیگری میفرماید : « کُنَّا نُخْرِجُ فِی عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه و سلم یَوْمَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ طَعَامٍ، وَکَانَ طَعَامَنَا الشَّعِیرُ وَالزَّبِیبُ وَالأَقِطُ وَالتَّمْرُ. (  حدیث شماره 1510 بخاری ) یعنی: ابوسعید خدری رضی الله عنه می گوید: ما در زمان رسول ‏الله صلی الله علیه و سلم یک صاع از طعام را صدقه فطر میدادیم. و طعام ما در آن ایام، جو، کشمش، و خرما بود.
پس روشن می شود که زکات فطر باید یک صاع از طعام باشد وهرصاع برابر با چهارمد است.و به(2کیلو و400گرم تا2کیلو و500گرم) تعبیر شده است واین قول علمای مذهب شافعی و بعضی دیگر است.
شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله می فرماید:
زکات فطر پرداخت می شود از قوت بلد(منطقه)مانند برنج وغیره ،اگرچه شخص توان پرداخت موارد مذکور در حدیث را هم داشته باشد واین قول اکثر علما واصح اقوال است، که همانا اصل در دادن آن مساوات وبرابری با فقرا است. (الفتاوی الکبری 455/4) .

ابن قیم جوزی رحمه الله می فرماید:
این چند مورد از حبوبات (گندم- جو-خرما و…)که در احادیث آمده نشانگر آن است که در آن زمان در مدینه غذای غالب مردم همین چیزها بوده و اگر درجایی یا زمانی دیگر قوت غالب چیز دیگری باشد باید ازآن بپردازند اگرچه غذایشان غیرازحبوبات، مثل شیروگوشت و ماهی باشد. واین قول جمهور علما وقول ارجح است ومقصود از پرداخت زکات فطر یکسانی با مساکین است، درطعام روزعید، یعنی غذای مسکین هم درآن روز همانند بقیه مردم باشد.( اعلام الموقعین 3/12).
و این ردی است بر عمل کسانی که فقط به دادن گندم بسنده می کنند وخودشان از بهترین طعام در طول سال وروز عید استفاده می کنند.اما دادن خوراکی های دیگر مانند لوبیا و روغن و نخود و غیره،چنانکه بعنوان غذایی معمولی در سرزمینی استفاده می شد، بطوریکه کسانیکه از مساکین فطریه را دریافت می کنند ،می تواند با آنها برای روز عیدشان غذایی درست کنند جایز است وگرنه بهتر است که طعامی داده شود که بتوانند با آن در روز عید برای خود غذایی فراهم آورند که با بقیه فرقی نداشته باشد.
 و دادن پول به جای طعام به عنوان زکات فطر مخالفت صریح با نصوص است چون زکات فطر عبادت است واصل در عبادت توقیفی بودن است وخدا ورسولش صلی الله علیه و سلم حکمت آنرا بهتر می دانند.
امام نووی رحمه الله می فرماید: عامه فقها دادن قیمت(پول) به جای طعام را جایز ندانسته اند، چون اگردادن پول جایز می بود خدا و رسول صلی الله علیه و سلم آن را بیان می فرمودند(شرح امام نووی بر صحیح مسلم) واین قول امام شافعی وامام احمد و امام مالک رحمه الله علیهم است. 
مستحقین  زکات یا صدقه فطر:
زکات فطر به همان اصنافی که استحقاق زکات را دارند باید پرداخت شود . طوریکه تفصیل  کلی آن  در ( آیه 60 سوره توبه ) به تفصیل  بیان شده است : «إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاکِینِ وَالْعَامِلِینَ عَلَیْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِی الرِّقَابِ وَالْغَارِمِینَ وَفِی سَبِیلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِیلِ فَرِیضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ»
یعنی:«صدقات تنها به :
1- فقرا هدف از فقرا کسانی اند که مال  اندکی در اختیار دارند ولی از نفقه وضروریات اولاد خویش برامده نمیتواند.واندازه مال ودارایی  شان به حدی نمیرسد که برآنان زکات واجب گردد.
2- مساکین : هدف از مساکین کسانی اند که برای نفقه چیزی ندارند ، بادرنظرداشت اینکه کار میکنند ولی معاش شان به حد کافی نمی رسد . ویا معیوب هستند ، یا مریض اند که توانمندی شغلی وکاری را ندارند .
3- عاملین ( مامورین بخش زکات ) ویا به اصطلاح کسانیکه مصروف جمع اوری زکات آند ، این عده اشخاص با در نظرداشت اینکه معاش معین  دارند ، ولی با آنهم از اینکه  وخت خویش را در جمع اوری زکات بمصرف میرسانند ، بنآ دادن صدقه فطر برایشان جواز دارد .
4- مؤلفة القلوب  عبارت از کسانی اند که : دلشان به دست آورده می‏شود(تازه مسلمان شده اند)
5- رقاب : عبارت از کسانی اند که در قبضه دیگران آمده باشند ، مثلآ زندانیان ،ازادی بردگان  ویا آنعده اشخاصیکه  در قرض گرفتار باشند .
6- غارمین : عبارت ازکسانی اند که قرضدار ویا در یک معامله متضرر شده باشند ، که توان پرداخت قرض ویا امکانات پرداخت ضرر را ندارند .
7- مجاهدین فی سبیل الله
8-ابن سبیل  عبارت از اشخاصی است که در وخت سفر به کمک محتاج گردیده باشند ، بادر نظرداشت اینکه شاید در خانه خویش مال را دارا باشند .
این  به عنوان فریضه از جانب خداست و خدا دانای حکیم است».
ولی چنان چه در فرموده پیامبرصلی الله علیه وسلم  به آن اشاره شد: «زَکَاةَ الْفِطْرِ طُهْرَةً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ وَطُعْمَةً لِلْمَسَاکِینِ» «زکات فطر پاک کننده روزه دار از سخنان بیهوده و فحش و ناسزا است و طعامی برای مساکین می باشد»(صحیح سنن ابن ماجه1480- ابو داوود1594) پس فقرا و مساکین شایسته ترین اصناف به پرداختن زکات فطر هستند .
یــادداشت :
پس بر انسان حرام است که زکات فطر روزه خویش رابه بعد از نماز عید فطر  به تأخیر بیندازد. چنانچه بدون عذر آن را بعد از نمازعید به تاخیر به  اندازد ،از او به عنوان صدقه ی فطر قبول نمیگردد . ولی اگر شخصی بنا بر عذری نتوانست قبل از نماز عید زکات فطرش را تادیه نماید ، از جمله اگر کسی در مسافرت باشد و در خانه کسی  را نداشته باشد که در غیاب او زکات فطرش را تادیه کند ، مسلمان  به خاطر این تأخیر گناهکار  نمی گردد ، چون معذور است.   والله اعلم بالصواب

عيد فــــطــــــــر :


كلمه « عيد »  در اصل از  فعل عاد(عود)  يعود به معنى بازگشت است ، ولذا به روزه هايى كه مشكلات قوم وگروه بر طرف ميشود وبه راحت ها  وپيروزى هاى دست مى يابند ، عيد مسمى نموده اند.
 عيد اسلامى فطر يكى از دو عيد  بزرگ اسلامى است كه مسلمان   روزه دار  در طول ماه رمضان با ارتبا طهاى  پى در پى   با خداوند متعال واستغفار  از گناهان  به تصفيه روح وجـان خويش همت  گماشته  واز تمام  آلودگى ها ى ظاهرى وباطنى كه برخلاف  فطرت  انسان است خود را  پاك نموده  وبه فطرت واقعى خود بر مى گردند. 


طوريكه حضرت مسيح (ع) روز  نزول  مائده را روز  بازگشت به پيروزى وپاكى وايما ن به خدا  دانسته وآنرا  به عيد مسمى نموده  است.


روايت  است كه نزول مائده  به روز هاى  يكشنبه  صورت ميگرفت  بدين اساس  روزه  يكشنبه از احترام  خاصى عيدى  بين مسيحىان  برخوردار ميباشد.


 كلمه عيد تنها يكبار در قرآن عظيم الشان  تذكريافته است :« اللهم ربنا انزل علينا ما ئدة من السما ء تكون لنا عيدٱ  لاولنا وآخرنا وآية منك ».


روز اول ماه شوال رابدين سبب عيد فطر مسمى نموده اند كه امر  امساك ، صوم از خوردن ونوشيدن  بر داشته شده وبه مسلمانان  هدايت داده شده كه روزه خود را  افطار كنندوبه خوردن ونوشيدن  رو آورند.


افطار  يعنى فطور  وفطور به معناى  خوردن ونوشيدن طوريكه در ماه مبارك رمضان  ، انسان افطار مينمايد  يعنى  اجازه  خوردن پس از امساك از خورن به او داده  مى شود.
 مسلمانان  در اين روز در اثر يك ماه  مهمانى وضيافت خداوند  به صفاى  باطن  دست  يافته ودر حقيقت  شخصيت  واقعى خويش را  باز يافته اند، بلى ، فطرت  پاك انسان  در طول  سال  در اثر غبار  هاى  جهل  ونادانى وغفلت  به انواع  گناهان  ومعصيت  ها مبتلا  شده  واز حقيقت  خود دور مى شود  ودر نتيجه  دچار  خود  فراموشى  وخدا فراموشى مى گردد ، اما با فرا رسيدن  ماه مبارك  رمضان  ،انسان  در پرتو فضاى  معنوى  آن ماه  وتلاش هاى خويش به يك زندگى نوين دست مى يابد،كه مى توان  آن را« بازگشت  به خويشتن»نامید .
مسلمانان در ايام  مبارك رمضان  با يك ماه روزه گرفتن  ، تراويح ، تلاوت  قــــــرآن ، صدقه ، خيرات  

وساير عبادات وخوبيهاي كه  به دستور  رب العزت  انجام داده  اند ،  اين روز را منحيث  روز خوشى  وعيد تجليل  مى نمايند.

در  روايت امده  است زمانيكه پيامبر اسلام از  مكه  بــه مدنيه  منوره هـــجرت  نمود مــردم آن ديار  در هر سال  دو روز  را  جشن ميگرفتند  پيامبر  اسلام  از مردم مدينه  در مورد  اين دو  جشن  پرسيد  كه چرا در اين روز ها  عيد ميگيرند ؟
مردم در جواب گفتند « ما قبل از مشرف شدن به اسلام  اين دو روز  را جشن  معين نموده بوديم ، كه در اين روزه به تفريح وخوشحالى مى پرداختيم »


پيامبر اسلام فــرمود : « خداوند  در مقابل  ايـــن دو روز  ، دو  روز  ديگـــرى را  كه نسبت  به همچو  جشن ها  فضيلت  وبر تـــرى   بيشترى  دارند  براى  مسلمانان  مقرر  نموده  كه يك روزه آن  عيد فطر وروز  ديگر  آن  عيد سعيد اضحى است ».


اعما ل مسنون روز عيد سعيد فطر :

در حدیث امده است که :عبدالله بن عمر رضی الله عنه می‎فرماید که رسول الله صلی الله علیه وسلم به همراه اصحاب در هر دو عید تکبیر گویان با صدای بلند به سوی نماز می‎رفتند. (حدیث صحیح/ سنن بیهقی شماره 5925)

الفاظ تکبیر 
الله اکبر الله اکبر ، لا اله الا الله ، والله اکبر الله اکبر ، و لله الحمد. (حدیث صحیح/ سنن بیهقی شماره 5925) 
الله اکبر الله اکبر الله اکبر لا اله الا الله والله اکبر الله اکبر و لله الحمد. ( امام مالک و امام شافعی این لفظ را نیز جائز می‎دانند ) 
سایر اداب مسنونه در روز عید :
– توجه به آرستن وزیبایی خود


- بسيار وقت  به عيد گاه  رفتن

– رعایت نظافت ، استعمال خوشبويى وعطر ، مسواک زدن و غسل کردن بعد از نماز فجر ، چنانچه در روز جمعه بر آن تأکید شده است. 
از عبدالله بن عباس رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم در یکی از جمعه‎ها فرمودند: خداوند این روز را برای شما مسلمانان «عید» قرار داده است پس کسی که به نماز جمعه آمد، غسل بزند، و اگر بوی خوش دارد استفاده کند و مسواک بزند. (حدیث صحیح/ سنن ابن ماجه شماره 1098) 
– بهترین لباس خود را بپوشد. ( صحیح بخاری شماره 948)

- صبح  وقت از خواب بر خاستن


- پرداختن  صدقه ء فطر قبل از رفتن  به عيد گاه.


- خوردن شيرينى قبل از رفتن به عيد گاه 
.

نماز عيد :

نماز عید در دین مقدس اسلام از اهمیت خاصی برخوردار است وپیامبر صلی الله علیه وسلم بر ادای این  نماز واشتراک در ان تاکید بیشتر  نموده است .
از ام عطیه رضی الله عنها روایت است که گفت : رسول الله صلی الله علیه وسلم به ما فرمودند که دختران بکر ( ازدواج نکرده ) و زنان قاعده را به مصلی ببریم تا در کار نیک و دعای مسلمانان شریک باشند و زنان قاعده از مصلی کناره می‎گرفتند. (صحیح بخاری شماره 324 )
پیامبر صلی الله علیه وسلم پای پیاده به مصلی می‎رفتند و بر می‎گشتند . (حدیث حسن/ سنن ابن ماجه شماره 1294 ) 
پیامبر صلی الله علیه وسلم در روز عید از راهی به مصلی می‎رفتند و از راه دیگر باز می‎گشتند . ( صحیح بخاری شماره 986 )
برای مأمومین مستحب است که برای نماز عید زود به مصلی بروند اما برای امام سنت است دیرتر به مصلی برود. ( بخاری شماره 956)
پیامبرصلی الله علیه وسلم قبل از نماز عید سنتی نمی‎خواند ولی وقتی به منزلشان برمی‎گشتند دو رکعت می‎خواندند.(حدیث حسن/ ابن ماجه شماره1293)
ولی طبق دستور پیامبر صلی الله علیه وسلم وقتی وارد مسجد شدیم می توانیم دو رکعت سنت تحیه مسجد بخوانیم. (صحیح مسلم شماره 714)

در روزه  عيد خـوانـدن  دو ركعت نماز  واجب است .


نيت نماز عيد :

بعد از اینکه برای ادای نماز عید (فطر یا اضحی ) در قلب نیت بعمل می اید :تكبير تحريمه  « الله اكبر »  گفته  دستهاى خويش را  تا برابر شانه ها ویا نرمى  هاى گوش خود  بلند  نـــمايد.  انگاه  دست هاى 

خود را طوريكه  در ساير نماز ها مى بندد بسته  نموده ،
« سبحانك اللهم » ( ثنا )  را بخـواند.

سپس  امام  ومقتد يها  سه مـرتبه  تكبير  گفته  در هـر مرتبه دست هاى خود را  تا برابر  نرمى هاى  گوشهايش  بلند نموده  ، بعد  از هر تكبير  به اندازه  ءگفتن  سه مرتبه  « سبحان  الله »  توقف  نموده  بعد مرتبه ء ديگر  تكبير ديگر را بگويد . بعد از تكبير  سوم  دستهاى  خود را  دوباره بسته  نموده ، وتسميه گفته  سوره  فاتحه  وآياتى از قرآن  مجيد را تلاوت  نموده ، طبق  معمول ركوع وسجودرا اداء نموده ،  براى  ركعت  دوم ايستاده  شود.
در ركعت  دوم  اولآ  سوره فاتحه  را بخواند ،  بعد از آن  آيتى از قرآن مجيد را  خوانده قبل از رفتن  به ركوع  سه  بار طورى  تكبير  گويد كه در هر  مرتبه دستهاى خود را تا نرمه هاى  گوش  مانند  تكبيرات  ركعت  اول  بلند  نمايد ودر تكبير چهارم حسب  معمول بـه ركوع  رفته  وبعد از انجام  ركوع ،  سجود  وقاعـــده  به نماز ش اختتام  بخشيده به طرف راست وچپ سلام گرداند.


تبريك وتهنيت گفتن در عید :


 تبريك و تهنيت گفتن  یکی از برجسته ترين آداب  در دین مقدس اسلام  بشمار میرود. یکی از سنن پیامبر صلی الله علیه وسلم  در استقبال  از عیدین  ( عید فطر وعید اضحی)  همین است که باید  مسلمانان با یک دیگر در حین احوالپرسی ، مکاتبه ویا تیلفونی  تهنیت و تبریک عیدین را بوجه احسن انجام دهند. محدثین مینویسند که : صحابه کرام در حین تبریکی روزه عید به همدیگر می گفتند: «   تُقُبِّل الله منا ومنک  » . (خداوند عبادات ما و شما را قبول کند).
در حدیث از جبیر بن نفیر رضی الله عنه روایت است که: اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم هنگامی که در  روز عید همدیگر را ملاقات می‎کردند به یکدیگر می‎گفتند: « تَقَبَّلَ اللهُ مِنَّا وَ مِنْک » (خداوند از ما و شما قبول بگرداند) (حدیث حسن-   فتح الباری شرح حدیث 952 صحیح بخاری).

طوریگه یاد آور شدیم تبریک وتهنیت گفتن عید یکی از آداب بشری است . بنآ بر مسلمانان است ،  فرق نمیکند ، کسانیکه بر گرفتن روزه استطاعت  یافتند وکسانیکه بنابر معاذیری ، نتوانستد روزه ماه مبارک  را بجاء آورند ،  تا آداب تبریکی عید را مراعات نمایند .
البته ضروری وحتمی  نیست که درتبریکی گفتن روز عید بصورت حتمی همین لفظ «تقبل الله منا ومنک » مورد استفاده قرار گیرد .
مسلمانان میتوانند کلمات وجملات مشابه وکلمات معمولی را که  در زبان محلی در بین مردم معروف ومشهور است هم مورد استفاده قرار دهند، ولی نباید فراموش کر د که الفاظ وجملات  که مورد استفاده قرار میگیرد باید الفاظ وجملات   الفاظ مباح باشد.

مؤرخین مینویسند: از شیخ الاسلام ابن تیمیه در این باره سوال شد: «آیا تبریک گفتن در روز عید و آنچه که بر زبان مردم رایج شده که می گویند:  « عیدت مبارک »  و الفاظ مشابه آن، اصلی در شریعت دارد یا خیر؟ و اگر اصلی در شریعت دارد چه باید گفت؟
جواب  دادند:
«تبریک روز عید و اینکه بعضی از مردم بعد از نماز (عید) در وقت دیدار به دیگران می گویند: «  تقبل الله  منا و منکم »  و  « أَحَالَهُ الله علیک»   و همانند آن الفاظ، این امر از بعضی از صحابه روایت شده که آنها آنرا انجام دادند و ائمه (اربعه) از جمله امام احمد و دیگران بر آن رخصت و جواز داده اند، اما امام احمد گفته: من شروع کننده تبریک به کسی نخواهم بود اما اگر کسی در آغاز به من تبریک گوید به او جواب (متقابل) خواهم گفت. و این بدان خاطر است چون جواب سلام و تحیت واجب است، اما آغاز تبریک گفتن (به مردم) سنت نیست، البته از آن نهی هم نشده است، و هرکس آنرا انجام داد کارش درست است وهرکس انجام نداد کار او نیز ایرادی ندارد، ( برای معلومات مزید مراجعه شود به :الفتاوی الکبری) (2/228).
همچنین شیخ ابن عثیمین  مورد  استفاده از الفاظ معینی در تبریکی عید میفرمایند : «تبریک عید جایز است، اما الفاظ مخصوصی ندارد، بلکه هرآنچه در میان مردم رایج (عرف) است، همان لفظ نیز جایز است بشرطیکه در آن گناهی نباشد».
شیخ ابن عثیمین می افزید : «تبریک عید توسط بعضی از صحابه صورت گرفته است، و بالفرض که چنین چیزی در بین صحابه وجود نداشته باشد، اکنون این امر (تبریک عید) از جمله امورات عادی بین مردم است که به آن عادت دارند(  یعنی جزو عادت و عرف مردم شده است)  که بعضی از مردم در وقت فرا رسیدن روز عید و اکمال روزه و قیام شب به دیگران تبریک می گویند».
همچنان شیخ ابن عثیمین در مورد : حکم مصافحه (دست دادن) و معانقه (بغل کشی کردن ) و تبریک گفتن بعد از نماز عید  طی فتوای فرموده اند که :
«انجام اینها ایرادی ندارد، زیرا مردم آنها را بعنوان عبادت و تقرب الی الله انجام نمی دهند، بلکه تنها به دلیل عادت و عرف انجام می دهند، و آنرا نشانه احترام و اکرام می دانند، و مادامیکه عادت ( عرفی) مخالف با شریعت نباشد، اصل بر جواز آن است».( مجموع فتاوی ابن عثیمین) (16/208-210) .
خلاصه اینکه: مصافحه و یا تبریک گفتن به مناسبت روز عید قربان و عید فطر با هر لفظی که باشد ، بشرطیکه معنای لفظ گناه نباشد ، جایز است و می توان بصورت شفاهی یا کتبی یا غیره صورت گیرد وشرع  در مورد کدام ممانعتی نمی بیند . زیرا این اعمال وجهه عبادی ندارند و برگرفته از عرف و عادت مردم است، و در کل تبریک گفتن نه سنت است و نه مکروه، بلکه مباح است.
یادداشت :


كسانى  كه به نماز  عيد  همراه  امام نرسد  وهمچنين  زنانى  كه در خانه  هستند  مى توانند

نماز عید خویش در خانهای خویش  را بجا آورند.


برخی ازآداب اجتماعی روز عید 
همانطوریکه تبریک وتهنیت گفتن  حلول عید مبارک برای مسلمانان  واجب است ، عید برخی از  اداب دارد که مسلمانان  باید آنرا جدآ مراعت فرمایند .
پیامبر صلی الله علیه وسلم در حدیثی در این مورد میفرمایند : همانا پروردگار با عظمت  به من وحی نمودند که نسبت به یکدیگر فروتن و متواضع باشید تا یکی بر دیگری ظلم و تعدی ننموده و فخر و تکبر نورزد. (صحیح مسلم شماره2865).
پیامبرصلی الله علیه وسلم  در حدیثی  دیگری آنعده از مردانی که خود را شبیه زنان و آنعده از  زنانی که خود را شبیه مردان می‎سازند، لعنت نمودند و فرمودند: آنها را از خانه‎هایتان بیرون کنید. (صحیح بخاری شماره 5547)
پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمودند: زنانی که لباسهای نازک می‎پوشند و نیمه برهنه به نظر می‎رسند و (موی) سرشان ماند کوهان شتر (برآمده) است خودشان منحرف هستند و دیگران را هم منحرف می‎سازند، دوزخیانی هستند که من آنها را ندیده‎ام، وارد بهشت نمی‎شوند و بوی بهشت به مشامشان نمی‎رسد.(صحیح مسلم شماره 2128)
پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمودند: بخورید، بنوشید، بپوشید، و به یکدیگر صدقه دهید اما اسراف نکنید و تکبر نورزید.(حدیث حسن/ابن ماجه شماره 3605)
پیامبرصلی الله علیه وسلم فرمودند: کسی که می‎خواهد روزیش وسیع گردد و بقیه‎ی عمرش پر خیر و برکت باشد باید صله‎ی رحم را بجای آورد. و در روایتی قطع کننده‎ی (ترک کننده) صله‎ی رحم وارد بهشت نمی‎شود. (صحیح مسلم شماره 2557ـ2556)      
عیدی یا عیدانه در روز عید
درکشور ما افغانستان در بین مسلمانان وبخصوص بین  فامیل ها رواج است که بزرگان  برای اولاد ها عیدی ویا عیدانه  میدهند . این موضوع سالها به مغزم خطور میکرد ومطرح میشد که آیا حکم اسلامی در عیدی و عیدانه چه خواهد بود؟ عیدی و عیدانه از لحاظ شرعی جواز دارد ویا خیر ؟
در سایت وزین اسلامی  در بخش فتوا اسلامی ،چشمم  به فتوای هيئت علمي افتا بر خورد. در این فتوای  علمای اسلام  بر دادن عیدی  یا  عیدانه  بر اطفال،   فتوا ی را صادر نموده اندو آنرا  از فهم اسلام جواز دانسته اند:
علمای دار الافتا مینویسند :عيدي دادن يا عيدي گرفتن و يا به اصطلاح شرعي هديه دادن وگرفتن در ایام عید فطر یعنی  عید رمضان وعید سعید  الاضحی  جايز بوده از لحاظ  شرع اسلامی کدام ممانعتی ندارد .

زيرا دادن عیدی ویا عیدانه  جزو عادات و عرفهايي است که بين مردم مرسوم بوده و هيچ تضادي با تعاليم اسلام ندارد بلکه انسان بايستي در روز عيد به شادي و سرور بپردازد و صله   رحم بجاي آورد و نيز هديه دادن از جمله موارد مطلوب در شرع است. 

هيئت علمي افتا در مورد مینویسند :« هيچ ايرادي در آن نيست، چراکه عيدي دادن از جمله عادات و عرف پسنديده ي مردم است، و نيز باعث سرور و شادي مسلمان مي شود حال چه شخص بزرگ باشد چه کودک و بلکه امري است که شرع بدان ترغيب  داده است .( يعني هديه دادن مورد پسند شرع است).

برای معلومات بیشتر مراجعه شود به : «اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء – الشيخ عبد العزيز بن عبد الله بن باز … الشيخ عبد العزيز آل الشيخ … الشيخ صالح الفوزان … الشيخ بكر أبو زيد . « فتاوى اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء »  (26/247) .»

اما نه در ساير اعياد غير مسلمانان يا اعياد بدعي که اهل بدعت آنها را برگزار مي کنند زيرا عيدي دادن يا گرفتن در اعياد مشرکان و يا اهل کتاب و يا اعيادي که اهل بدعت ايجاد کرده اند در حقيقت به معناي اعتراف به وجود يا بزرگداشت آن اعياد است. 

علما ء در نوع  هدیه عیدانه میگویند :

 هديه اي که اهدا مي شود نبايد باعث آزار و اذيت ديگران شود مثلا   (پتاقی ) و یا مواد که  موجب  آزار واذایت  ديگران شود، که این هدیه به هیچ صورت  مورد پسند دين نيست، همچنان دادن پول بر اولادها که توسط آن پیتا قی  خریداری نمایند ، در حقيقت ضايع کردن و نابودي مال است که پيامبر صلي الله عليه وسلم درباره آن مي فرمايد:«  إِنَّ اللَّه حَرَّمَ ثَلَاثًا وَنَهَى عَنْ ثَلَاث , حَرَّمَ عُقُوق الْوَالِد وَوَأْد الْبَنَات وَلَا وَهَاتِ وَنَهَى عَنْ ثَلَاث : قِيلَ وَقَالَ وَكَثْرَة السُّؤَال وَإِضَاعَة الْمَال  » همانا الله تعالي سه چيز را حرام و از سه چيز نهي کرده : نافرماني پدر و زنده به گور کردن دختر و بي‌حکمتي را حرام کرده و از قيل و قال (اختلاف) و  زياد سوال کردن و ضايع‌کردن   ، مال نهي کرده است.( ‏ مسلم)

محــاسبه:


محاسبه ارزيابى ، قضاوت  ومحاسبه  اعمال  روزانه  ، واينكه  ما بيست وچهار ساعت  خويش را  به چــه مصروف  ساختيم ، اعمال مثبت ومنفى  ما چه بوده  است  ، انسان را  در رسيدن به  « شناخت  از 

خويش » كمك  ميكند .

پيغمبر اسلام ميفرمايد :  « حاسب نفسك قبل ان تحاسب  فانه  اهون لحسابك غدا »( با خود محاسبه كن قبل از اينكه  با تو محاسبه  صورت  گيرد  . واين عمل  كار بازپرسى  ومحاسبه  ترا اسانتر مى سازد.



بــراى انسان  مهـم اينست كــه :« قبضه نفس »  خود را در اختيار  خودداشته باشد .
 انسان   بــايد « امير نفس » باشد نه « اسير نفس »  تا توانمدى مهار  ساختن  غرايزنفسى  را بدست آرد .


اعمال  مربوط به نيت است

« انما الا عمــــال با لنيات»« همه اعمال بستگى  به نيت دارد  »  در همه عبادت  ، نيت مهم است :  نيت را ميتوان   به روح وقلب  عبادت  مشابه ساخت .  بايد هر عبادت  با  نيت وقلب  الى الله  انجام يابد.  نيت به قدرى  مهم است ونقش اساسى  در تغيير  وتحول دارد كه حتى  اگر امور  غير عبادى  را با نيت  صحيح  الهى  انجام دهيم  همان امور  هم ، بمثابه ، عبادت   ما بحساب خواهد رفت .



پایان

فهرست :

مـراجع ومنابع مهم


احيا ء علوم الدين  امام محمد غزالى طوسى


احكام فقهى براى زن مسلمان  نوشته : ابراهيم محمد الجمل


تفسير  الميزان از :  علامه محمد حسين  طبا طبايى 


تفسير كابلي مؤ لف   محمود الحسن  ديوبندى

 
احكام   روزه  :  نوشته  دكتور« محمد سعید  سعيد  افغانى »  

فقه آسان  : مؤلف  مولانا محمد يوسف اصلاحى


تفسير طبرى : مؤلف  ابو جعفر محمد بن جرير طبرى  متوفى سنه ۳۱۰ هـ


مشكاة شريف
 صحيح البخارى  ومسلم


مفرادات  قرآن  از راغب  اصفهانى


كيماى سعادات   امام محمد غزالى  

روزه ماه مبارك رمضان  : تتبع ونگارش : فضل الرحمن فاضل
الفتاوی محمودی ، فتاوی جامع اهل سنت والجماعت

نام رساله : رمضـان الـمبـارك

تتبع ونگارش :
امین الدین «  سعیدی – سعید افغانی »

مـدیـر مرکز مطالعات ستراتیژیکی افغان ومسؤل مرکز فرهنگی دحق لاره  – جرمنی
ادرس  ارتباطي : بريښنا ليک : saidafghani@hotmail.com

Share on Facebook

Tweet

Follow us